Skip to content

Skip to table of contents

Ikulwana Lweeno Apanga Lyakumuuya

Ikulwana Lweeno Apanga Lyakumuuya

Ikulwana Lweeno Apanga Lyakumuuya

“Musame buntu bupya, oobo bwakalengwa mucinkozya ca Leza mubululami bwini-bwini abusalali.”—Baefeso 4:24, BT.

IBWAMI bwa Roma bwakalaa nguzu kapati cakuti bwakalaampuwo nyika yoonse mboizulwa. Milawo yabana Roma yakali kulemekwa kapati cakuti noliba lino zisi zinji nkozicijana milawo iluzi. Nokuba kuti Roma yakalisumpukide boobu, basikalumamba babo bakakakilwa kuzunda sinkondonyina uunyonyoona kapati uutegwa: lweeno. Kumamanino ilweeno lwakapa kuti Roma awe muciindi buyo cisyoonto.

Imwaapostolo Paulo ngumwi wabaabo bakapenga akaambo kalweeno lwababelesi bana Roma. Felike mweendelezi muna Roma iwakali kubuzisisya Paulo weelede kuti wakabona kuti Paulo wakali muntu uutakwe kaambo. Felike wakali umwi wabeendelezi basilweeno bamumazuba ngaakali kupona, wakaumusya mulandu wa Paulo kalangila kuti Paulo ulamupa mali kutegwa aangununwe.—Incito 24:22-26.

Muciindi cakuti amupe cisinkamulomo Felike, Paulo wakamwaambila cakutasisa kujatikizya “bululami alimwi akulikasya.” Felike kunyina naakacinca mizeezo yakwe, aboobo Paulo wakakkala muntolongo kakunyina kusola kuti asotoke mulawo wabweende bwatwaambo kwiinda mukupa cisinkamulomo. Wakakambauka mulumbe wakasimpe akusyomeka alimwi wakazitobela nzyakali kukambauka. Paulo wakalembela Banakristo bana Juda kuti “ncobeni twazumina kuti tulijisi kweezeezya kubotu, tuyanda kuti tululame, tubule akampenda.”—Ba-Hebrayo 13:18.

Ibukkale oobu bwakaliindene kapati abuumi bwamazubaayo. Pallas munyina Felike wakali uumwi wabaabo ibakajisi lubono lunji mumazubaayo, lubono lwakwe lwakali kubalilwa ku [U.S.] $45,000,000—bunji bwalubono oolu wakalujana kwiinda muzisinkamulomo amukunyanga bantu mali. Nokuba boobo, ilubono lwakwe inga talweezyanisigwi atuulunzuma twamadola ngobakasisa mumabbanga baleli basilweeno bamumwaanda wamyaaka wa 20. Balikke aabo ibatajisi luzibo mbabakonzya kwaamba kuti imfwulumende zyamazubaano zyazunda munkondo yakulwana lweeno.

Mbwaanga lweeno lwaliko kwaciindi cilamfwu, sena inga twaamba kuti mbobukkale bwabantu? Naa sena kuli ceelede kucitwa kutegwa lweeno lumanizigwe?

Ino Lweeno Inga Lwamanizigwa Buti?

Ikuti naa katuyanda kumana lweeno, ntaamo yakusaanguna njotweelede kucita nkuziba kuti lweeno ndubyaaabi alimwi lulanyonyoona, nkaambo lugwasya buyo baabo ibatalomene akucisa bamwi. Kakunyina a kudooneka kwaba kuyaambele kapati munzila eeyo. James Foley mulembi wabili waku United States wakaamba kuti: “Toonse tulizi kuti bubi bwacisinkamulomo bwayaambele kapati. Cisinkamulomo cinyonyoona bweendelezi buli kabotu akunyonganya buvwubi bwacisi alusumpuko akubisya makwebo alimwi akupenzya basicisi munyika yoonse.” Ibantu banji inga bamuzuminizya mumakani aaya. Mu December 17, 1997, izisi zipati-pati zisika ku 34 zyakasaina “cizuminano cacisinkamulomo” calo cakabambilwa “kumana lweeno munyika yoonse mboizulwa.” Mucizuminano eeci kwakazuminanwa kuti “imuntu uusyomezya naa upa cisinkamulomo kumubelesi uubelekela kunzaa cisi kutegwa alijanine mpindu kwiinda mukusambalana makwebo akati kamasi aaya, mmulandu.”

Cisinkamulomo cilapegwa kutegwa umwi azwidilile mukucita makwebo mumasi aambi, nkabeela buyo kasyoonto kalweeno lucitwa. Ikuluzundila limwi lweeno luliko kuyandika ntaamo yabili ikatazya kapati: yakucinca moyo naa myoyo yabantu banji. Bantu boonse beelede kusola kusula cisinkamulomo alimwi a lweeno. Buyo-buyo lucengo talukonzyi kumana. Kutegwa eeci cikonzeke, imagazini ya Newsweek yakaamba kuti bamwi bayeeya kuti imfwulumende yeelede “kukulwaizya basicisi kuba a muzeezo wakuloma.” Inkamu itegwa Transparency International, ikabunga kakulwaizya kubamba milawo yakulwana lweeno akalo kalaazuminizya makani aaya ategwa basinkamu eeyi beelede kubayiisya aabo mbobabeleka limwi “kuti beelede kuba bantu balomene.”

Kulwana lweeno ninkondo ini-ini itakonzyi kuzundwa abasikubamba milawo balikke naa ‘apanga’ lizumizidwe amulawo. (Ba-Roma 13:4, 5) Bantu beelede kuyiisigwa mumyoyo yabo kuti bayandika kuba bantu balomene alimwi basyomeka. Eeci cilakonzya kucitwa kwiinda mukubelesya ceeco Mwaapostolo Paulo ncaakaamba kuti “[i]panga lya-Muuya,” ijwi lya Leza, Ibbaibbele.—Ba-Efeso 6:17.

Ilweeno Lulakasyigwa mu Bbaibbele

Ino nkaambo nzi Paulo ncaakalukakila lweeno? Kaambo nkakuti wakali kuyanda kucita luyando lwa Leza, “uutalangi ziimo zyabantu, uutatambuli [masinkamulomo BT ].” (Deuteronomo 10:17) Kakunyina akudooneka Paulo weelede kuti wakayeeya malailile aajanika mumulawo wa Musa: “Tabeelede . . . kusalulula pe. Tabeelede kutambula masinkamulomo, nkaambo masinkamulomo ngaafubaazya basongo akunyonganya baluleme.” (Ciibalusyo 16:19, BT) Awalo Davida wakalizi kuti Jehova taluyandi lweeno, aboobo wakalomba kuti atabalilwi akati kabasizibi, ‘aabo bazwide [masinkamulomo BT] mumanzaabo aakululyo.’— Intembauzyo 26:10.

Aabo bakomba Leza cakusinizya balijisi twaambo atumbi twakukakila lweeno. Solomoni wakalemba kuti “Kubeteka kabotu mwami ulabusya nyika, pele [uuyandisya masinkamulomo BT] ulainyonyoona.” (Tusimpi 29:4) Bululami kuti bwatalikila kubabelesi balaa zyuuno zilaatala kuboolaa nsi, kulakonzya kuleta kukkalikila mucisi kakuli lweeno lucetaazya cisi. Cikondelezya icakaambwa mu Newsweek ncakuti: Ibantu boonse bayanda kuti kabalaa mpindu mumali aazwa kulweeno alimwi bayanda kuti kabazi mbwaabanizigwa pele nokuba boobo imakwebo alawa.

Nokuba kuti makwebo inga taamaniini buya kuwa, pele basikuyanda bululami inga bacimwa kubona kuti lweeno lwavwula kakunyina kulululamika. (Intembauzyo 73:3, 13) Mulengi wesu wakapa kuti katulombozya bululami awalo ulabijilwa. Ilya nsiku Jehova wakanjililila mukumana penzi eeli lyalweeno. Mucikozyano wakaambila baabo ibakali kukkala mu Jerusalemu kaambo ncaakali kuzoobalekelezya kuli basinkondonyina.

Kwiinda mumusinsimi wakwe Mika, Leza wakati: “Amumvwe ceeci nywebo nobasololi bamusyobo wa Jakobo, nywebo nobaleli bamusyobo wa Isilayeli, nomuubaula bululami, akupilinganya ziluleme. Basololi bawo balabeteka mukujana kuti bajane cisinkamulomo, bapaizi bawo balaiisya kuti babbadelwe, basinsimi bawo balaamba zintu zibotu ziyoocitika kuti bajane mali. . . Nkaako akaambo kandinywe, munzi wa Ziyoni uyoolimwa mbuli muunda, Jelusalemu uyooba cilwi camafuse.” Lweeno lwakanyonyoona ciinga cabana Israyeli mbubonya mbulwakazi kucita cisi ca Roma mumyaanda yamyaaka kumbele. Kucenjezya kwa Leza kwakazi kulibonya nikwakainda myaaka itandila kumwaanda kuzwa ciindi Mika naakalemba majwi aaya. Jerualemu wakazi kunyonyoonwa akuba tongo.—Mika 3:9, 11, 12, BT.

Kwiina muntu naa cisi ciyanda kweenwa. Leza uli mukukulwaizya basizibi kuti baleke nzila zyabo zibi akucinca miyeeyo yabo. (Isaya 55:7) Uyanda kuti umwi aumwi wesu atabi mulyato alimwi abe mululami muciindi calweeno. Jehova ulatwiibalusya naamba kuti “uupenzya mutengwana ulasampaula Mulengi wakwe, uufwida mucete luzyalo ulamulemeka.”—Tusimpi 14:31.

Kuzwidilila Mukulwana Lweeno Akasimpe Kamu Bbaibbele

Ncinzi cikonzya kukulwaizya muntu kuti acince? Nciceco cakakulwaizya Paulo kusiya bukkale bwabu Farisi akuba umwi wabasikutobela Jesu Kristo bazuunyeni. Wakalemba kuti “ijwi lya-Leza lili abuumi, lili anguzu.” (Ba-Hebrayo 4:12) Noliba lino kasimpe kamu Magwalo kakulwaizya kusyomeka nokuba kuli baabo bajatikizidwe kapati mulweeno. Amulange-lange cikozyano eeci.

Mulombwana wazina lya Alexander uuzwa ku Europe nkoili kujwe naakamanizya mulimo wabusikalumamba, wakasangana akabunga kazigwebenga zyakali kunyanga bantu mali akubakonga alimwi akubelesya zisinkamulomo. * Upandulula kuti “mulimo wangu wakali wakunyanga mali basimakwebo bavwubide akubacenga kuti mali ngobandibbadela ngakuti kandibakwabilila. Ikuti naa simakwebo wabaalusyomo mulindime, ibamwi mukakamu kesu bakali kumuunkila akumukonga kumuuma. Mpoonya ndakali kuboola kuzikumuvwuna akumwaambila kuti andipe mali manji. Nokuba kuti ndime ndakali kwaleta mapenzi aaya, mbundakali kubakwabilila bantu aaba, bakali kundilumba ndamana kubagwasya. Cilimvwisyaanga ncintu citakonzyi kucitika, pele ngomulimo ngundakali kuyandisya kapati.

“Alimwi ndakali kukkomana akaambo kamali alimwi buumi mbundakali kupona bwakali kwiininizya. Ndakalijisi mootokala uudula a ŋanda njindakali kukkala yakali mbotu alimwi ndakalijisi mali akonzya kuula kufwumbwa ncindakali kuyanda. Akaambo kakuti bantu bakali kundiyoowa, ndakatalika kuziba kuti balandiyoowa. Ndakali kuyeeya kuti kunyina unga wandikonga akuti teendakeelede kutobela mulawo. Kuti naa bandijata bamapulisa, similawo ucibwene kabotu mumulimo wakali kundivwuna kwiinda mukupilinganya mulawo naa kupa cisinkamulomo kumuntu weelede.

“Nokuba boobo, taaku anobasyomeka aabo baponena mukweena bantu. Umwi mulombwana munkamu yesu wakatalika kundisula alimwi ndakabona kuti tacindiyandi pe. Muciindi, ndaasweekelwa imootokala wangu uudula, amali alimwi amusimbi ngundakali kweendaa nguwe wakanditija. Alimwi ndakaumwa cakuzwa munzila. Kucinca ooku kwakandipa kuti ndiyeeye kapati cakali mpindu yabuumi.

“Kwakaindide buyo myezi misyoonto kuzwa ciindi bamaama nibakaba bamwi baba Kamboni ba Jehova, eelyo ndakatalika kwaabala mabbuku aabo. Imajwi aali ku Tusimpi 4:14, 15 akandipa kuti ndiyeeyesye: ‘Utanjili munzila yabasizibi, Nikuba kuya bweenda mumugwagwa wabantu babi. Koileka; uteendi mulinjiyo; tozya kumbi, akwiindilila.’ Eeci cibalo cakandizula mpoona ndakabona kuti bantu bapona buumi bwabujayi banyina buumi bubotu pe. Ndakapaila kuli Jehova kumulomba kuti andeezye munzila iluleme. Ndakaiya Bbaibbele a Bakamboni ba Jehova mane limwi ndakaaba buumi bwangu kuli Leza. Kuzwa leelyo ndakatalika kusyomeka.

“Ikusyomeka caamba kujana mali masyoonto. Nkabela lino ndilimvwa kuti ndilaa bulangizi kumbele alimwi buumi bwangu bulaa mpindu. Ndakatalika kubona kuti buumi bwangu bwamusyule azintu zitalidulili zyindakalijisi zyakali buyo mbuli mume ukunkumuka kufwumbwa buyo kuti muwo waunga. Kumatalikilo manjezyeezyaangu akalifwide. Ndilalumba kapati kwiya Bbaibbele nkundakacita. Cilandiyoosya kuti naa ndatiisunkwe kutasyomeka nomuba muzintu zisyoonto buyo. Ndilasola kupona kweendelana a Intembauzyo 37:3, yaamba kuti: “Syoma Jehova akucita kabotu, aboobo ulakala munyika akweembelwa kabotu.”

“Ooyo Uusula Masinkamulomo Ulapona Kabotu”

Kweelana a nzyaakabona Alexander, kasimpe kamu Bbaibbele kalakonzya kupa kuti muntu azunde lweeno. Wakasanduka kweendelana amajwi akaamba mwaapostolo Paulo mulugwalo ndwaakalembela bana Efeso aakuti: ‘Muleelede kuleka ziyanza zyanu zyaciindi abuntu bwanu bukulukulu bubisizidwe azisusi zibi zyalweeno, . . . mubukuluke mumuuya wakuyeeya kwanu, akulisamika buntu bupya bulengulwidwe mucinkozya ca-Leza cabululami acabusalali bwinibwini. Nkaambo kaako amuleke bubeji, mwaambe lusinizyo umwi aumwi kumweenzinyina, ikuti toonse tuli basizizonyina mumubili omwe. Mubbi atabbi limbi, pele asungwaale akubelesya maanza aakwe milimo mibotu, kuti ajane cakugwasya mweenzinyina uubulide.’ (Ba-Efeso 4:22-25, 28) Buumi bwabantunsi bwakumbele buyeeme akusanduka nkukona ooku.

Ikuti bulyato alimwi alweeno teezyalesyegwa zilakonzya kunyonyoona nyika mbubona mbuzyakanyonyoona Bwami bwa Roma. Cilakkomanisya kuziba kuti Mulengi wamuntu takooyoolekela bukkale oobu kuzumanana. Ulisinizide ‘kuyoobanyonyoona aabo banyonyoona nyika.’ (Ciyubunuzyo 11:18) Jehova ulabasyomezya aabo balombozya nyika iitajisi lweeno kuti ilaafwaafwi “ijulu ipya anyika impya . . . mulinzizyo momukala bululami.”—2 Petro 3:13.

Imasimpe ngakuti tacili cuuba-uba kutobela zyeelelo zyakusyomeka mazubaano. Jehova ulatusyomezya kuti mukuya kwaciindi, “Uuyandisya impindu ulapenzya ciinga cakwe, pele uusula [masinkamulomo BT] ulapona kabotu.” * (Tusimpi 15:27,) Kwiinda mukusula lweeno lino, tutondezya kusinizya kwesu notukomba kuli Leza kwaamba kuti: “Abuze Bwami bwako, alucitwe luyando lwako, ansi ano mbubonya mbuli kujulu.”—Matayo. 6:10.

Notucilindila Bwami oobo kuti bubweze ntaamu, umwi aumwi wesu weelede ‘kulibyalila mbuto yabululami’ kwiinda mukutazumina naa kutacita lweeno. (Hosea 10:12) Ikuti naa twacita oobu, buumi bwesu buyoocitila bumboni nguzu zya Jwi lya Leza. Ipanga lyamuuya lilakonzya kuluzunda lweeno.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 20 Izina lyakwe lyakacincigwa.

^ munc. 28 Camasimpe kuli kwiindana akati kacisinkamulumo alimwi acipego. Cisinkamulomo cilapegwa kutegwa zintu zitacitwi munzila ululeme alimwi anzila zimwi zyakutasyomeka, kakuli cipego citondezya kulumba kumulimo wabelekwa. Eeci cilapandululwa “Mumibuzyo Yabasikubala” mu Ngazi Yamulindizi yamu Cingisi yamu October 1, 1986.

[Cifwanikiso icili apeeji 7]

Kwiinda mulugwasyo lwa Bbaibbele, tulakonzya kusumpula “buntu bupya” akululeka lweeno