Skip to content

Skip to table of contents

Mibuzyo Yabasikubala

Mibuzyo Yabasikubala

Mibuzyo Yabasikubala

Sena Bakamboni ba Jehova balazumina ikusilikwaa musamu wakapangwaa zibeela zimwi zyabulowa?

Ibwiinguzi bwini mbwakuti Bakamboni ba Jehova tabazumini bulowa pe. Lusyomo lwesu ndwakuti mulawo wa Leza kujatikizya bulowa taucinci kweelana akucinca kwamizeezo iitobelwa. Nokuba boobo, kuli mibuzyo iibuzigwa akaambo kakuti bulowa lino bulakonzya kubambwa muzibeela zyone zyamisamu yabulowa. Munakristo katanasala kuzizumina zintu eezi weelede kulanga-langa bubotu buliko mumusamu ooyo alimwi antenda zikonzya kujanika. Weelede kubikkila maanu kapati kuzintu nzyolyaamba Bbaibbele kumakani aaya alimwi ambwaakonzya kujatikizya cilongwe cakwe a Leza Singuzuzyoonse.

Makani mapati aajatikizidwe aawa taakatazyi kwaateelela pe. Ikutegwa tubone kaambo ncaali boobo, atulange-lange ncolyaamba Bbaibbele, makani aansiku alimwi amakani aabusilisi.

Jehova Leza wakaambila syaaneneesu Nowa kuti bulowa bweelede kubonwa kuti ncintu cilibedelede. (Matalikilo 9:3, 4) Mukuya kwaciindi, milawo ya Leza njaakapa bana Israyeli yakali kutondezya kuti bulowa bulisetekene: “Alimwi kufumbwa muntu waluzubo lwa-Israyeli, nanka mweenzu . . . uulya bulowa, njoomulwisya oyo muntu uulya bulowa.” Kwiinda mukunyansya mulawo wa Leza, muna Israyeli wakali kunoosofwaazya bambi; aboobo, Leza wakayungizya kuti: “Njoomutanda muciinga cakwe.” (Levitiko 17:10) Nokwakainda ciindi, ibaapostolo alimwi abapati bakaswaangana ku Jerusalemu akusala kuti tweelede ‘kulikasya kubulowa.’ Kucita boobo cilayandika kapati mbubwenya buyo mbuli mbociyandika kulikasya kutola lubazu mumicito yabwaamu alimwi akukomba mituni.—Incito 15:28, 29.

Ino ‘ikulikasya’ kweelede kuti kwakali kwaamba nzi kuciindi eeco? Banakristo taakwe nobakali kulya bulowa bucili butete naa musiya; alimwi taakwe nobakalya nyama yamunyama watakagwisigwa bulowa naakajaigwa. Alimwi eeci cakabikkilizya ikutalya cakulya cibikkidwe bulowa mbuli masoseji aajisi bulowa. Ikulya bulowa kwiinda munzila eezi ziindene-indene kwakali kutyola mulawo wa Leza.—1 Samuele 14:32, 33.

Ibantu banji kuciindi cansiku balakonzya kuti teebakali kubikkila maanu kukulya bulowa mbuli mbotubona kuzwa mumalembe aa Tertullian (mwaanda wamyaka wabili awatatu C.E.). Kavwiila makani aakubeja aakuti Banakristo bakali kulya bulowa, Tertullian wakaamba misyobo yakali kupangana zipangano kwiinda mukulya bulowa. Alimwi wakati, “nobakali kusobana mubbuwa lyazisobano, [ibamwi] ibakajisi nyota yabulyato bakanywa bulowa bucili butete bwabantu ibakajanwa kuti balaamilandu . . . kabati musamu wakusilika maafwa.”

Micito eeyo (nokuba kuti bana Roma bakali kwiicita kutegwa basilikwe) yakali mibi kapati ku Banakristo. Tertullian wakalemba kuti: “Tatubikkilizyi pe nobuba bulowa bwabanyama muzyakulya zyesu nzyotulya.” Bana Roma bakali kulya zyakulya zibikkidwe bulowa kutegwa basunke kusyomeka kwa Banakristo beni-beni. Tertullian wakayungizya kwaamba kuti: “Lino andimubuzye mubuzyo, nkaambo nzi ncomulaa mizeezo iili boobu kakuli mulizyi kabotu-kabotu kuti [Banakristo] balabuyoowa kapati bulowa bwabanyama, pele mubayeyeela kuba balyatu kujatikizya bulowa bwabantu?”

Mbasyoonto bantu sunu ibakonzya kubona kuti muzeezo wamusilisi wakuyanda kubabikka bulowa ulakazyanya amilawo ya Leza Singuzuzyoonse. Nokuba kuti Bakamboni ba Jehova balabuyanda buumi, balikanzide ikutobela mulawo wa Jehova caboola kumakani aabulowa. Ino eci caamba nzi kujatikizya busilisi bucitwa mazubaano?

Ikubikkwa bulowa kwakavwula kapati noyakamana Nkondo Yanyika Yabili, Bakamboni ba Jehova bakacibona kuti eci cilakazyanyaa mulawo wa Leza—alimwi ndolusyomo ndotucijisi aino. Pele misamu yabusilisi yacinca mukuya kwaciindi. Sunu, ibunji bwabulowa mbobabikka bantu tabuli bulowa bwini kubugama pele nzibeela zimwi zyabulowa: (1) red cells [maseelo aapanga bulowa]; (2) white cells [maseelo aalwana tuzunda mumubili]; (3) platelets [tubeela tugwasilizya kuti bulowa kabuyuminina eelyo muntu nalicisa]; (4) plasma, meenda ajanika mubulowa. Kweelanaa mbwabede mulwazi, basilisi balakonzya kwaamba kuti apegwe maseelo aapanga bulowa, maseelo aalwana tuzunda mumubili, tubeela tugwasilizya kuti bulowa kabuyuminina naa meendaa mubulowa. Ikubikkwa cimwi cazibeela eezi zipanga bulowa cipa kuti kabeela komwe kabulowa kaabanisigwe kubalwazi banji. Bakamboni ba Jehova basyoma kuti ikuzumina kubikkwa bulowa naa cimwi cazibeela eezi zipanga bulowa nkunyansya mulawo wa Leza. Aboobo ikukakatila kunjiisyo zyamu Bbaibbele ezi kwabakwabilila kuntenda zinji kapati, zyalo zibikkilizyaa bulwazi bwakuzimba kwamuni (hepatitis) alimwi abwasikalileke (AIDS) bukonzya kubayambukila kwiinda mukubikkwa bulowa.

Pele mbwaanga bulowa bulakonzya kupegwa ikutali kwiinda buyo muzibeela zipanga bulowa, kuli mibuzyo iiyandika kuvwiila kujatikizya tubeela tugwisigwa muzibeela zipanga bulowa. Ino tubeela ooto tubelesyegwa buti alimwi ncinzi Munakristo ncayelede kubikkila maanu eelyo nasala mumakani aaya aajatikizya ntuto?

Bulowa bubambidwe aazintu zinji kapati. Naaba meendeenda ajanika mubulowa—bunji bwangawo meenda eni buya ajisi misamu minji yamumubili (hormones), munyo uujanika mubulowa (inorganic salts), zilyo zifwambaanya mulimo wamisamu imbi mumubili (enzymes) alimwi azilyo zimwi zyalo zibikkilizyaa misamu yalubwelubwe alimwi ayaccuka. Meenda ajanika mubulowa aaya alijisi ameenda aali mbuli mungunga waji, amisamu imbi iigwasya kuti bulowa kabuyuminina, alimwi amaseelo aalwana malwazi mumubili. Bahaazibwene balaandaanya alimwi akwaabelesya meenda ali mbuli mungunga waji aaya bunji bwaziindi. Mucikozyanyo, cibeela cabulowa ncobati clotting factor VIII (musamu uugwasilizya bulowa kuyuminina Walusele) upegwa kubantu aabo ibazumanana kuzwa bulowa ciindi nobalicisa naaba aniini. Atwaambe kuti, ikuti naa muntu umwi uciswa malwazi amwi, basilisi balakonzya kwaamba kuti ayaswe nyeleti yamusamu uutegwa gamma globulin (musamu umwi uupangwaa maanzi aamubulowa), walo uugwisigwa mubantu bamwi ibakwabilidwe kale kumalwazi. Meendaamwi mumubili aali mbuli mungunga waji alabelesyegwa kusilika, pele aaya aambwaatalaawa atondezya cibeela cabulowa (meenda aamubulowa) mbocinga cabelesyegwa kutegwa kujanwe tubeela tumbi kuli ncico. *

Mbubwenya buyo mbobakonzya kugwisya tubeela tusiyene-siyene mumeendaa mubulowa, azyalo zibeela zimbi zyabulowa zipati (maseelo aapanga bulowa, maseelo aalwana malwazi mumubili, tubeela tugwasilizya kuti bulowa kabuyuminina) zilakonzya kubelesyegwa ikupanga tubeela tumbi tusyoonto kulinzizyo. Mucikozyanyo, maseelo aalwana malwazi mumubili alakonzya kupa musamu uupangwaa tubeela uulesya kuzyalana kwatuzunda alimwi amusamu walo uuyendelezya kupangwa kwatubeela ooto tukwabilila malwazi, zibelesyegwa ikusilika malwazi aaletwaa tuzunda alimwi akkansa. Tubeela tugwasilizya kuti bulowa kabuyuminina tulakonzya kubelesyegwa ikupanga musamu wakusilika cilonda. Alimwi kuli misamu aimbi iipangwa yalo ibikkilizyaa zibeela zijanwa mubulowa mbubwenya (mbocakabede kaindi). Busilisi oobu tabuli boobo bwakubikka muntu zibeela eezyo zipanga bulowa pe; kanjikanji bujatikizya tubeela twazibeela eezi. Sena Banakristo beelede kuzumina kubikkwa tubeela ootu nobasilikwa? Tatukonzyi kumusalila pe. Ibbaibbele talitupi twaambo tugaminide tujatikizya makani aaya, aboobo Munakristo weelede kubelesya manjezyeezya aakwe mumeso aa Leza.

Ibamwi balakonzya kuukaka musamu uli woonse wakapangwa kuzwa kubulowa (notuba tubeela itupegwa kutegwa tukwabilile muntu kwakaindi kasyoonto). Oobo mbobauteelela mulawo wa Leza ‘wakulikasya kubulowa.’ Bapa bupanduluzi bwakuti mulawo ngwaakapa bana Israyeli wakayanda kuti ‘kabatila ansi’ bulowa bwagwisigwa kucinyama cili coonse cijailwa kuligwa. (Deuteronomo 12:22-24) Nkaambo nzi eci ncociyandika? Nokubambwa musamu wa gamma globulin, misamu iigwasilizya bulowa kuyuminina iijanwa mubulowa alimwi azimbi buyo, kuyandika kuyobola bulowa akubamba misamu eeyi kuzwa mubulowa obo. Aboobo Banakristo bamwi balaikaka misamu iili boobo mbubwenya mbobatayandi kubikkwa bulowa kubugama buya naa zibeela zipati zyone zibamba bulowa. Ikusala kwamumoyo wabo kweelede kulemekwa.

Banakristo bamwi basala bumbi. Abalo balakaka kubikkwa bulowa kubugama, maseelo aapanga bulowa, maseelo aalwana malwazi mumubili, tubeela tugwasilizya kuti bulowa kabuyuminina naa meendaa mubulowa. Pesi balakonzya kuzumizya musilisi kubasilika kwiinda mukubelesya tubeela twamusamu tugusigwa muzibeela zipati zipanga bulowa. Aalo awa kulakonzya kuba kwiindana. Munakristo umwi ulakonzya kuzumina kuyaswa nyeleti yamusamu wa gamma globulin, pele alimwi ulakonzya kuzumina naa kukaka kuyaswa nyeleti yamusamu wakagwisigwa kumaseelo aapanga bulowa antela maseelo aalwana malwazi mumubili. Pele twalanga-langa mbazu zyoonse, ncinzi cikonzya kupa Banakristo bamwi kusala kuti balakonzya kuzumina zibeela zyamusamu wagwisigwa kutubeela twazibeela zipanga bulowa?

“Mibuzyo Yabasikubala” mu Ngazi Yamulindizi ya Cingisi yamu June 1, 1990 yakaamba kuti busani bwameendaa mubulowa (tubeela) bulakonzya kweenda mubulowa bwamutumbu umitide kuya mubulowa bwamwana uuli mwida. Aboobo, mutumbu ulapa musamu uujisi maseelo aajanika mubulowa aalwana malwazi kumwanaakwe, ikumukwabilila kumalwazi, cintu ciyandika kapati. Mpoonya, maseelo aapanga bulowa amwana uuli mwida naakomena, kazila mwiinda muuya wa oxygen ngotuyoya kalabambwa. Wamana kubelesyegwa muuya ooyu ulagwisigwa kauli musamu uusubila-subila kwiinda mucamacembele mpoonya ulazwa kwiinda mutubi twabanyina. Banakristo bamwi balakonzya kwaamba kuti mbwaanga tubeela twabulowa tulakonzya kuzwa kumuntu umwi kwiinda munzila eyi yacilengwa-leza, nkokuti balakonzya kuzumina kupegwa musamu wakabambwa kuzwa kumeendaa mubulowa naa maseelo aabulowa.

Akaambo kakuti kuli kwiindana kuliko mukuyeeya alimwi amukusala, sena caamba kuti tacikwe makani kufwumbwa ncakonzya kusala muntu? Peepe. Aaya mmakani aayandika kulangisya. Pele makani aaya alisalede. Makani aaya atondezya kuti Bakamboni ba Jehova tabazumini kubikkwa bulowa bwini kubugama antela zibeela zyabulowa. Ibbaibbele lipa malailile ku Banakristo aakuti ‘balikasye kulya izipailwa mizimo akubulowa, akulizisinwa, akumamambi.’ (Incito 15:29) Kunze lyaboobo, caboola kuzibeela zipati zyabulowa, Munakristo umwi aumwi weelede kuzilanga-langa kabotu-kabotu mbazu zyoonse akucibikka mumupailo, mpoonya weelede kulisalila mwini kweelana amanjezeezyaakwe.

Bantu banji balakonzya kuzumina kusilikwa kuli koonse kwalo kukonzya kubagwasya kwakaindi buyo kasyoonto nokuba kusilikwa nkobazyi kuti kuletela ntenda kubuumi mbuli kubikkwa zibeela zimwi zyabulowa. Munakristo wakasimpe ulasola kuzilanga-langa kabotu-kabotu mbazu zyoonse kuzibona mbozibede zintu ikutali kubikkila buyo maanu kulugwasyo lwakumubili. Bakamboni ba Jehova balakulumba kusola-sola kuliko kwakusumpula nzila zyakusilika bantu alimwi balaalangisya makani oonse kujatikizya ntenda naa lugwasyo lujanika munzila zili zyoonse zyakusilika. Pele caboola kukusilikwa kwiinda mukupegwa zibeela zimwi zyamusamu wakapangwa kuzwa kubulowa, balaalangisya makani aaya kweelanaa mbwaamba Leza alimwi acilongwe ncobajisi kuli Sikutupa Buumi.—Intembauzyo 36:9.

Ndulongezyo lupati kaka ku Munakristo ikubaa lusyomo mbuli ndwaakajisi sintembauzyo naakalemba kuti: “Jehova Leza ndizuba, nintobo; Jehova nguupa luzyalo abulemu; takabakasyi cintu cibotu beenda cakululama. O Jehova . . . , uli acoolwe muntu uusyoma nduwe”!—Intembauzyo 84:11, 12.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 12 Amubone “Mibuzyo Yabasikubala” kuzwa mu Ngazi Yamulindizi yamu Cingisi yamu June 15, 1978 alimwi ayamu October 1, 1994. Basikupanga misamu yakusilisya bantu lino bajisi misamu iitagwisigwi kubulowa yalo iikonzya kupegwa kumuntu muciindi cakumupa tubeela twabulowa itwakali kubelesegwa kaindi.

Kabbokesi kali apeeji 31]

MIBUZYO NJOMUKONZYA KUBUZYA MUSILISI

Ikuti naa kwasalwa kuti mwaandulwe naa kusilikwa kuli koonse kujatikizya kubikkwa cibeela cimwi cabulowa, amubuzye kuti:

Sena basilisi boonse bajatikizidwe balizi kuti mebo mbondili umwi wa Bakamboni ba Jehova tandizumini kubikkwa bulowa (bulowa kubugama, maseelo aapanga bulowa, maseelo aalwana malwazi mumubili, tubeela tugwasya kuti bulowa kabuyuminina, naa meenda aabulowa) nondiba muciimo cili buti?

Ikuti naa musamu ngobayanda kumupa kauli wooyo wakapangwa kuzwa kumeendaa mubulowa, tubeela twabulowa naa tubeela tugwasya kuti bulowa kabuyuminina, amubuzye kuti:

Sena musamu ooyu wakapangwa kuzwa kucibeela cimwi akati kazyeezyo zili zyone zipanga bulowa? Ikuti kakuli boobo, ndalomba mundipandulwide zijatikizidwe mumusamu ooyu?

Ino musamu munji buti ooyu wakapangwa kuzwa kuzibeela zimwi zyabulowa ngomuyanda kundibikka alimwi mulabelesya nzila nzi?

Ikuti naa manjezeezyaangu andizumizya kuti ndibikkwe musamu ooyu, nintenda nzi ziliko mukusilikwa kwamusyobo ooyu?

Ikuti naa manjezeezyaangu andikasya kuzumina musamu ooyu, ino ninzila nzi imbi iikonzya kubelesyegwa?

Ndamana kwaayeeyela alimwi makani aaya, ndilili nondikonzya kumuzibya kusala nkondacita?