Skip to content

Skip to table of contents

Mbwakulanga Leza Ikulilemeka

Mbwakulanga Leza Ikulilemeka

Mbwakulanga Leza Ikulilemeka

“Ndime Jehova Leza wako. Ndime uukwiiyisya kuti ugwasigwe. Ndime uukweenzya munzila njoelede kutola.”—ISAYA 48:17.

1, 2. (a) Ino bantu banji baabona buti makani aakoonana? (b) Ino Banakristo baalanga buti makani aakoonana?

MAZUBAANO mumasena manji munyika, ikulilemeka aba makani aakulisalila aumwi ncayanda. Ikoonana bantu bakubona kuti ncilengwa cakuzyalwaancico cakutondezya luyando ceelede kucitwa kufwumbwa nobayanda, ikutali cintu cicitwa buyo abantu bakwetene pe. Balimvwa kuti kufwumbwa kuti kakunyina uucisigwa, taakwe cilubide kumuntu umwi aumwi ikulisalila mbwayelede kulilemeka. Mukuyeeya kwabo, kunyina muntu weelede kweendelezya mweenzinyina mumakani aakulilemeka ikapati caboola kumakani aakoonana.

2 Aabo ibamuzyi Jehova baalanga bumbi makani aya. Mbasungu kutobela malailile aamu Magwalo akaambo kakuti balamuyanda Jehova alimwi bayandisya kumukkomanisya. Balizyi kuti Jehova ulabayanda alimwi ulapa busolozi ibubagwasya ncobeni, ibusolozi ibubakkomanisya. (Isaya 48:17) Mbwaanga kuli Leza Nkokuzwa buumi, ncamaanu kuti basyome nguwe kujatikizya busolozi bwambobeelede kubelesya mibili yabo, ikapati mumakani aaya aaswaangene kapati akutalisigwa kwabuumi.

Cipego Kuzwa ku Mulengi Siluyando

3. Ncinzi banji ncobayiisigwa mu Kristendomu kujatikizya koonana, alimwi ino eco ciimpene buti ancoliyiisya Bbaibbele?

3 Mukwiimpanaa bantu banji sunu, bantu bamwi mu Kristendomu bayiisya makani aakuti koonana ncintu cifwisya nsoni, ncibi alimwi akuti “cibi citaanzi” mumuunda wa Edeni nkoonana kwatakeelede nkwaakacita Adamu kuli Eva. Ikulanga kuli boobo kuliimpene acaamba Magwalo aakasololelwaa muuya. Imakani aamu Bbaibbele aamba banabubili bataanzi kuti “mwaalumi abanakwe.” (Matalikilo 2:25) Leza wakabaambila kuti bazyale bana naakati: “Amuzyalisye, muvule, muzuzye nyika.” (Matalikilo 1:28) Tacikonzyi kuba camaanu pe kuti Leza wakalailila ba Adamu a Eva kuzyala bana mpoonya akubasubula akaambo kakutobela malailile aayo.—Intembauzyo 19:8.

4. Nkaambo nzi Leza ncaakabapa nguzu zyakoonana bantunsi?

4 Mumulawo oyo wakapegwa kubazyali besu bakusaanguna walo wakaindululwa akuli Nowa alimwi akubana bakwe, tulaubona mulimo mupati wakoonana kuti: ngwakuzyala bana. (Matalikilo 9:1) Nokuba boobo, Jwi lya Leza litondezya kuti ibabelesi bakwe bakwetene tabapedwe mulawo wakuti beelede buyo koonana lilikke nobayanda kuzyala bana pe. Ikoonana kulakonzya munzila yeelede ikuzuzikizya ziyandika zyamumizeezo akumubili alimwi kulakonzya kuletela banabukwetene lukkomano. Nenzila njobatondezyanya luyando ndobajisi.—Matalikilo 26:8, 9; Tusimpi 5:18, 19; 1 Ba-Korinto 7:3-5.

Nzyakasya Leza

5. Nkukasya kuli buti Leza nkwabikkide mumakani aakoonana kwabantunsi?

5 Nokuba kuti koonana ncipego cakazwa kuli Leza, takweelede kucitwa kakunyina kulyeendelezya pe. Injiisyo eyi ilabeleka akuli baabo ibakwetene kale. (Ba-Efeso 5:28-30; 1 Petro 3:1, 7) Ikuti kamutali mulukwatano, ikoonana kulakasigwa. Ibbaibbele lilaamba makani aya munzila iigaminide. Mu Mulawo Leza ngwaakapa cisi cabana Israyeli kwakaambidwe kuti: “Utaciti bumambi.” (Kulonga 20:14) Kumbele, Jesu wakazikubikkilizya “bwaamu” a “bumambi” ku “miyeeyo mibi” iizwa mumoyo kuti zibisya muntu. (Marko 7:21, 22) Imwaapostolo Paulo wakasololelwaa muuya ikulailila Banakristo baku Korinto kuti: “Amucije bwaamu.” (1 Ba-Korinto 6:18) Alimwi mulugwalo ndwaakalembela bana Hebrayo, Paulo wakalemba kuti: “Kukwatana kabakulemeka boonse, abulo bwakukwatanina kabusalala, nkaambo Leza uyoobabeteka baamu abasimalale.”—Ba-Hebrayo 13:4.

6. Mu Bbaibbele, ncinzi cijatikizidwe mubbala lyakuti “bwaamu”?

6 Ino bbala lyakuti “bwaamu” lyaamba nzi? Lizwa kubbala lya Cigiliki lyakuti por·neiʹa lyalo zimwi ziindi libelesegwa kwaamba koonana kwabantu batakwetene. (1 Ba-Korinto 6:9) Mumakani amwi mbuli aali kuli Matayo 5:32 alimwi a Matayo 19:9, ibbala eli lijatikizya zintu zinji alimwi lilabikkilizyaa bumambe, koonana mubusazinyina alimwi akoonanaa munyama. Imicito yakoonana imbi icitwaa bantu batakwetene mbuli yeeyo yakubelesya mulomo kucinswe akubelesya matako alimwi akujatauka cinswe camuntu uumbi ayalo ilakonzya kwaambwa kuti ngu por·neiʹa. Imicito yoonse eyi ilatondwa, ilakasigwa munzila iigaminide naa kwiinda mumakani amwi aaswaangene anjiyo aambwa mu Jwi lya Leza.—Levitiko 20:10, 13, 15, 16; Ba-Roma 1:24, 26, 27, 32. *

Ikugwasigwaa Milawo ya Leza Yakulilemeka

7. Ino tugwasigwa buti kwiinda mukulilemeka mubukkale bwesu?

7 Ikutobela malailile aa Jehova aajatikizya bukkale bwakoonana kulakonzya kubayumina bantunsi batalondokede. Haabusongo imu Juda wamumwaanda wamyaka wa 12 uudumide kapati uutegwa Maimonides wakalemba kuti: “Kunyina milawo imbi mu Mulawo wa Musa woonse iikatazya kutobela mbuli yeeyo iikasya koonana kutayandiki.” Pele ikuti twatobela malailile aa Leza, tulagwasigwa kapati. (Isaya 48:18) Mucikozyanyo, ikutobela ciyandika mumakani aya kulagwasya mukutukwabilila kumalwazi aayambukila kwiinda mukoonana, amwi akati kayaaya taakonzyeki kusilika alimwi alajaya. * Tulakwabililwa kukumita kwamusokwe. Alimwi ikubelesya busongo bwabunaleza kusumpula manjezeezya aali kabotu. Ikucita boobo kupa kuti muntu kalisyoma mwini alimwi kupa kuti bantu bambi batulemeke, oku kubikkilizyaa basazima, beenzuma bamulukwatano, bana besu alimwi abakwesu abacizi Banakristo. Alimwi kupa kwaalanga munzila yeelede makani aakoonana calo ciyoosumpula lukkomano mulukwatano. Mukaintu Munakristo umwi wakalemba kuti: “Ikasimpe ka Jwi lya Leza ncecilikwabilizyo ciliko ciinda zyoonse. Ndilindila kukwatwa alimwi ndaakukwatwa ndinookkomene kwaambila mwaalumi Munakristo oyo uuyoondikwata kuti ndali kulilemeka lyoonse.”

8. Muunzila nzi ikulilemeka mubukkale bwesu mbokunga kwasumpula bukombi busalala?

8 Kwiinda mukuzumanana kulilemeka, tulakonzya kweeleba makani aakubeja kujatikizya bukombi bwakasimpe alimwi akusololela bantu kuli Leza ngotukomba. Imwaapostolo Petro wakalemba kuti: “Amujatisye kweenda kwanu kubotu akati kabamasi, kuti nobamusendaula sunu kuti muli babi, bakamulemye Leza kubuzuba bwakulingula nkaambo kakulangilila milimo yanu mibotu.” (1 Petro 2:12) Nokuba kuti aabo ibatabelekeli Jehova balakakilwa kuzyiba naa kuzumina bukkale bwesu bubotu, tulakonzya kusyoma kuti Taateesu wakujulu ulitubwene, ulazumina alimwi mane ulakukkomanina kusoleka kwesu nkotucita kutobela malailile aakwe.—Tusimpi 27:11; Ba-Hebrayo 4:13.

9. Nkaambo nzi ncotweelede kwaasyoma malailile aa Leza neliba leelyo notutatuzyi kabotu twaambo ncacitila boobo? Amukozyanisye.

9 Kusyoma muli Leza kujatikizya kusinizya kuti ulizizyi zintu nzyotuyandika nokuba kuti tatututeeleli twaambo toonse ncatusololela munzila eyo njatweenzya. Amulange cikozyanyo camu Mulawo wa Musa. Imulawo umwi iwakali kujatikizya makani aamuzilawo zyakulwisizya basinkondo wakali kulailila kuti tubi katuvwukkilwa anze lyazilawo. (Deuteronomo 23:13, 14) Ambweni bana Israyeli bakapenga kuyeeya ncokwakali malailile aali boobo; ibamwi kulakonzya bakali kuyeeya kuti tanaakali kuyandika pe. Pele kuzwa kuciindi eco makani aasayaansi yabusilisi atondezya kuti imulawo oyu wakali kugwasya kutegwa ooko kwakali kutekwa maanzi kutasofwaazigwi alimwi wakakwabilila malwazi manji aamwaigwaa zyuuka. Mbubwenya buyo, kuli twaambo tujatikizya makani aakumuuya, aabukkale alimwi amumizeezo Leza ncazumizya buyo bakwetene kuti mbabeelede koonana. Nkooko lino atulange-lange zikozyanyo zisyoonto zyabantu bakazumanana kusalala mubukkale bwabo.

JosefaWakalongezyegwa Nkaambo Kakulilemeka

10. Nguni wakasola koongelezya Josefa, alimwi ino Josefa wakaingula buti?

10 Cakutadooneka mulicizyi kabotu cikozyanyo camu Bbaibbele ca Josefa, imwanaa Jakobo. Kali amyaka iili 17, wakaba muzike wa Potifara, silutwe wabasikukwabilila Farao waku Egepita. Jehova wakamulongezya Josefa alimwi kwiinde buyo ciindi cisyoonto wakabikkwa kuba mweendelezi wazintu zyamuŋanda ya Potifara zyoonse. Kuzikusika ciindi naakali amyaka yakuzyalwa isika kuma 20, Josefa wakali “aciwa cibotu, keebeka loko.” Aboobo mukaintu wa Potifara wakamulombozya, elyo wakasola kumoongelezya. Josefa wakazisalazya nzyaakali kuyeeya kapandulula kuti ikuzumina makani ayo tiikwakali kunoobisizya buyo simalelaakwe pele alimwi kwakali kunooba “kubisizya Leza.” Ino nkaambo nzi Josefa ncaakatelaikila boobo?—Matalikilo 39:1-9.

11, 12. Ncinzi cilangilwa kuti ncicakapa kuti Josefa aatelaike boobo makani aya nokuba kuti kunyina mulawo wa Leza wakapedwe uukasya bwaamu abumambe?

11 Kweelanaa makani aaliwo, ikusala kwa Josefa tiikwakayeeme akaambo kakuti wakayoowa kuti bantu bayoozyiba ncaakali kunoocita pe. Imukwasyi wa Josefa wakali kule kapati, alimwi bausyi bakali kuyeeya kuti wakafwa. Ikuti Josefa naakajatikizigwa mukoonaana oko ikutali kwamumulawo, kunyina banamukwasyi wakwe nobakali kunga bazyiba. Alimwi icibi eco ambweni nocakasiswa kuli Potifara ababelesi bakwe baalumi, mbwaanga kwakali ziindi nobatakali kujanika muŋanda. (Matalikilo 39:11) Pele, Josefa wakalizyi kuti ibukkale buli boobo kunyina nobwakali kunga bwasiswa kuli Leza.

12 Kulangilwa kuti Josefa wakayeeya makani ngaakazyi kujatikizya Jehova. Cakutadooneka, wakalicizyi eco Jehova ncaakaambilizya mumuunda wa Edeni naakati: “Nkaambo kako mwaalumi uleelede kusia wisi abanyina akukakatila kumwanakazi wakwe, babe nyama yomwe buyo.” (Matalikilo 2:24) Kunze lyaboobo, Josefa ulangilwa kuti wakalicizyi Jehova ncaakaambilide mwami muna Filisti wakakanzide koongelezya banyinakulu mumazyalane ba Sara. Jehova wakaambila mwami oyo kuti: “Bona! Uli mufu buyo nkaambo kamwanakazi ngotolede, nkaambo ulikwetwe mwaalumi. . . . Ndakakukasya kubisya kulindime, teendakakuzumizya kumuguma.” (Matalikilo 20:3, 6) Aboobo nokuba kuti Jehova tanaakaningapa mulawo uulembedwe, makani aambwaakali kulubona lukwatano akalisalede. Imizeezo ya Josefa yakulilemeka kubikkilizyaa kuyandisisya kukkomanisya Jehova nkwaakajisi kwakamupa kuti akake kujatikizigwa mukutalilemeka.

13. Kulangilwa kuti nkaambo nzi Josefa ncaatakali kukonzya kumweeleba mukaintu wa Potifara?

13 Pele mukaintu wa Potifara wakazumanana, kamukombelezya “mazuba oonse” kulalaanguwe. Ino nkaambo nzi Josefa ncaatakaile buyo kunoomweeleba? Mbwaakali muzike, wakajisi milimo yakucita alimwi wakanyina nguzu zyakucinca bukkale bwakwe. Ibumboni bwakajanwaa basikusya mumatongo butondezya kuti, ibuyake bwamaanda aaku Egepita bulangilwa kuti bwakajisi mwaako wiindwa wakali kwiindaa ŋanda mpati kutegwa muntu asike kutwaanda twakuyobweda zintu. Aboobo kulangilwa kuti tiicakali kukonzyeka Josefa kumweeleba mukaintu wa Potifara.—Matalikilo 39:10.

14. (a) Ncinzi cakacitika kuli Josefa naakatija kumukaintu wa Potifara? (b) Ino Jehova wakamulongezya buti Josefa akaambo kakusyomeka kwakwe?

14 Ibuzuba bumwi bakali buyo bobile muŋanda. Mukaintu wa Potifara wakavwampila Josefa akumwaambila kuti: “Atulale ayebo”! Josefa wakatija. Kanyongene akukakwa nkwaakakakwa, mukaintu oyu wakatamikizya Josefa kuti wakatisole kumujata. Ino nzintu nzi zyakatobela? Sena Jehova wakabukaa kumulongezya akaambo kakusyomeka kwakwe? Peepe. Josefa wakabikkwa muntolongo akwaangwa muziliba ansimbi. (Matalikilo 39:12-20; Intembauzyo 105:18) Jehova wakalubona lweeno lwakacitwa alimwi wakamusumpula Josefa kuzwa muntolongo kuya kuŋanda yabwami. Wakaba wabili kuzwa kumuleli wamu Egepita alimwi wakatwala mukaintu akuzyala bana. (Matalikilo 41:14, 15, 39-45, 50-52) Kunze lyaboobo, icibalo caamba kusyomeka kwa Josefa cakalembwa myaka iisika ku 3,500 yainda ikutegwa babelesi ba Leza kabacilanga-langa kuzwa leelyo. Taziliboteli kaka zilongezyo zijanwa notukakatila kumilawo ya Leza iiluleme! Mbubwenya buyo, aswebo sunu kulakonzya kwiinda ciindi cili mbocibede katutanazibona mpindu zyakusyomeka mukulilemeka kwesu, pele tulisinizizye kuti Jehova ulatubona alimwi uyootulongezya muciindi ncabikkide mwini.—2 Makani 16:9.

‘Cizuminano ca Jobu Ameso Aakwe’

15. Ino cizuminano Jobu ncaakacita amesaakwe cakali nzi?

15 Aumbi muntu wakasyomeka ngu Jobu. Lyaciindi camasukusyo ngaakamucitila Diabolosi, Jobu wakalingula buumi bwakwe alimwi wakalisungula kusubulwa citaambiki ikuti naa kuli naakasotokede njiisyo zya Jehova, akati kazeezi kwakali ayeeyo yakulilemeka mukoonana. Jobu wakati: “Ndakacita kale cizuminano ameso aangu, ino kayi mbubuti mbwenga ndamekela musimbi?” (Jobo 31:1, BT) Mukwaamba boobu, Jobu wakali kwaamba kuti mukuyandisisya kusyomeka lyoonse kuli Leza, wakakanzide kweeleba nokuba kulanga mwanakazi cakulikumbuzya. Ee, lyoonse wakali kunoobabona banakazi alimwi wakali kunoobagwasya aabo ibayandika lugwasyo. Pele ikulangisya kwakuyeeyela kuti amuyande, tanaakacita boobo pe. Katanainda mumasukusyo aya, wakali mwaalumi wakavwubide kapati, “wakali mupati kwiinda boonse bakali mumanyika aakujwe.” (Jobu 1:3) Pele kunyina naakabelesya buvwubi bwakwe kuyanda banakazi bambi. Ee, kunyina naakaayeeyela makani aakujatikizigwa mukoonana kuteelede abasimbi.

16. (a) Nkaambo nzi Jobu ncali cikozyanyo cibotu ku Banakristo bakwetene? (b) Mbuti bukkale bwabaalumi bakuciindi ca Malaki mbobwakaindene kapati abwa Jobu, alimwi ino mbuti mazubaano?

16 Aboobo naakakkede kabotu alimwi anaakali mumapenzi, Jobu wakasyomeka mukulilemeka. Jehova wakali cibwene eci elyo wakamulongezya kapati. (Jobu 1:10; 42:12) Jobu ncikozyanyo cibotu kapati kaka ku Banakristo bakwetene, ibaalumi abanakazi! Anu Jehova ncaakamuyanda kapati boobo! Mukwiimpana, ibukkale bwabanamunji sunu bulikozyenye kapati aboobo bwakuciindi ca Malaki. Imusinsimi oyo wakabusulaika kapati bukkale oobo mbubakali kucita bamalumi bwakuleka banakazi babo, kanjikanji akaambo kakuyanda kutwala basimbi. Cipaililo ca Jehova cakatelekede misozi yabamakaintu bakalekwa, aboobo Leza wakabasinganya aabo ‘bakacitila bakwabo calweeno.’—Malaki 2:13-16.

Imusimbi Wakalilemeka

17. Muunzila nzi muna Sulamiwe mbwaakali mbuli “muunda uusinkidwe”?

17 Iwatatu akati kabaabo ibakasyomeka mmusimbi muna Sulamiwe. Mbwaakacili mwana-mwana alimwi ulaaciwa cibotu, tanaakayandwa buyo amusankwa mweembeli pe, pele mane amwami wa Israyeli muvwubi, Solomoni. Mumakani oonse aakondelezya aambwa mu Lwiimbo lwa-Solomoni, oyo muna Sulamiwe wakazumanana kulilemeka elyo wakalemekwa abaabo mbocakali kukkala limwi. Nokuba kuti Solomoni wakakakwa anguwe, wakasololelwaa Leza kuti alembe makani aamusimbi oyo. Imweembezi oyo ngwaakali kuyanda awalo wakabulemeka bukkale bwakwe bwakulilemeka. Cimwi ciindi wakatelaika kuti muna Sulamiwe wakali mbuli “muunda uusinkidwe.” (Lwiimbo lwa-Solomoni 4:12) Mu Israyeli yansiku, imyuunda mibotu yakajisi zisyumani zibotu ziindene-indene, imaluba aanunkila kabotu alimwi amasamu mapati. Imyuunda ili boobo yakali kunga iyakilidwe lubaya naa bulambo alimwi yakali kunjilwa lilikke muntu naayinda kumulyango walo lyoonse wakali kukkiigwa. (Isaya 5:5) Kumweembezi oyo, ikulilemeka kwamuna Sulamiwe akubota kwakwe zyakali mbuli muunda oyo mubotu. Wakali kulilemeka mumbazu zyoonse. Inzila zyakutondezya luyando zyakali kuyootondezyegwa buyo kuli yooyo wakali kuyooba mulumaakwe kumbele.

18. Ino zibalo zijatikizya Josefa, Jobu alimwi amuna Sulamiwe zituyeezya nzi?

18 Ikusyomeka mukulilemeka ikwamuna Sulamiwe ncikozyanyo cibotu kapati kubanakazi Banakristo sunu. Jehova wakakubona akukukkomanina kuloma kwamusimbi muna Sulamiwe alimwi wakamulongezya mbubwenya mbuli mbwaakacitila Josefa alimwi a Jobu. Imicito yabo yakusyomeka mukulilemeka yakalembwa mu Jwi lya Leza ikutegwa itusololele. Nokuba kuti ikusoleka kwesu kwakuzumanana kusyomeka sunu takulembwi mu Bbaibbele, Jehova ulijisi “ibbuku lyakwiibalusya” kujatikizya baabo ibasoleka kucita kuyanda kwakwe. Tutalubi pe kuti Jehova ‘ulaswiilila’ alimwi ulakkomana mbotuzumanana kusyomeka mubukkale bwesu.—Malaki 3:16.

19. (a) Ino kulilemeka tweelede kukubona buti? (b) Ncinzi ciyoobandikwa mucibalo citobela?

19 Nokuba kuti aabo ibatasyomi balakonzya kucimwa akutusampaula, tulakkomana kuti tulamumvwida Mulengi wesu siluyando. Bukkale bwesu bulisumpukide, mbwabunaleza. Ncintu ncotweelede kulemeka akukkomanina kapati. Kwiinda mukuzumananaa bukkale bwesu buli kabotu, tulakonzya kukkomana muzilongezyo zya Leza alimwi akubaa bulangizi busyomeka bwazilongezyo zitamani kumbele. Pele ino nzintu zili buti zigwasya nzyotunga twacita ikutegwa tuzumanane abukkale bwesu bwakulilemeka? Icibalo citobela cilaubandika mubuzyo ooyu uuyandika kapati.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 6 Amubone Ngazi Yamulindizi ya Cingisi yamu March 15, 1983 amapeeji 29-31 naa ya Chitonga yamu September 1, 1999 apeeji 20, muncali 17.

^ munc. 7 Mukubula coolwe, kuli ziindi eelyo Munakristo naciswa bulwazi buyambukila kwiinda mukoonana akaambo kakuyambukizyigwaa mweenzinyina wamulukwatano uutasyomi iwatatobela malailile aa Leza.

Sena Inga Mwapandulula?

• Ncinzi Bbaibbele ncoliyiisya kujatikizya koonana?

• Ncinzi cijatikizidwe mubbala lyakuti “bwaamu” mu Bbaibbele?

• Ino tugwasigwa buti kwiinda mukuzumanana kulilemeka?

• Nkaambo nzi Josefa, Jobu alimwi amusimbi muna Sulamiwe ncobali zikozyanyo zibotu kapati ku Banakristo sunu?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 21]

Josefa wakatija bwaamu

[Cifwanikiso icili apeeji 22]

Imusimbi muna Sulamiwe wakali mbuli “muunda uusinkidwe”

[Cifwanikiso icili apeeji 23]

Jobu wakapangene ‘cizuminano ameso aakwe’