Skip to content

Skip to table of contents

Ikujana Lukwabililo Munyika Iizwide Ntenda

Ikujana Lukwabililo Munyika Iizwide Ntenda

Ikujana Lukwabililo Munyika Iizwide Ntenda

IKWEENDA mubusena buzwide tudandamiti ciletela ntenda. Pele sena inga tacikoogwasya na ikuti kamujisi maapu itondezya masena aajisi tudandamiti? Kunze lyaboobo, mbuti kuti naa mwakayiisyigwa mbotujanwa buya tudandamiti? Inzya, luzibo luli boobo lulakonzya kucesya ntenda izikonzya kumupa kulemana nokuba kujaigwa.

Ibbaibbele lilakonzya kweelanyizigwaa maapu iilya yaambwa musule kulwiiyo lugwasya kuziba tudandamiti. Ibbaibbele lijisi busongo bwini-bwini butakonzyi kweelanizyigwa kucintu cili coonse kumakani aakweeleba ntenda alimwi akweendelezya mapenzi aacitika mubuumi.

Amubone cisyomezyo cikatalusya icijanwa ku Tusimpi 2:10, 11 cakuti: “Nkaambo busongo bulanjila mumoyo wako, aluzibo lulakubotezya; maanu alakubamba, bupampu bulakutabilila.” Ibusongo alimwi abupampu ibwaambwa aawa tabuli busongo buzwa kumuntu pe, mbusongo bwa Leza. “Pele abo baswiilila [kubusongo bwa Leza] bayookala kabotu, bayooba aluumuno cakutayoowa bubi.” (Tusimpi 1:33) Atubone Bbaibbele mbolinga lyasumpula lukwabililo lwesu alimwi akutugwasya kweeleba mapenzi.

Ikweeleba Ntenda Zikonzya Kunyonyoona Buumi

Imyeelwe yakalembwa caino-ino a Mbunga Iilanga Zyabuumi Munyika Yoonse iitegwa World Health Organization (WHO) itondezya kuti, imweelwe wabantu bafwaa mwaka munyika yoonse muntenda zyamumigwagwa ulatandila ku 1,171,000. Ibantu bambi batandila kutuulunzuma tuli 40 balalicisa alimwi ibainda kutuulunzuma tuli 8 bali mumakatazyo akutakonzya kulijataukila beni kwaciindi cilamfwu.

Nokuba kuti tacikonzeki kuba namutekenya wacimbayambaya kakunyina kunjila muntenda, lukwabililo lwesu lulakonzya kuyaambele kwiinda mukuccilila malailile aamumigwagwa. Kalyaamba mfwulumende zibamba akubikka milawo yamumigwagwa, Ibbaibbele lyaamba kuti: “Bantu boonse abalibombye kumaami aacisi.” (Ba-Roma 13:1) Banamutekenya ibaccilila lulayo olu balazicesya ntenda zyamumigwagwa zyalo kanjikanji zinyonyoona buumi.

Acimwi cintu cinga capa kweenzya kabotu mootokala nkubulemeka kapati buumi. Kalyaamba Jehova Leza, Ibbaibbele lyaamba kuti: “Mulinduwe mokabede kasensa kabuumi.” (Intembauzyo 36:9) Aboobo ibuumi ncipego cizwa kuli Leza. Aboobo tatujisi nguzu zyakumana cipego eci kumuntu uli woonse acesu tobeni nokuba kutondezya kuti buumi tabuko mulimo.—Matalikilo 9:5, 6.

Ikulemeka buumi cilabikkilizyaa kubona ncobeni kuti mootokala alimwi amunzi wesu zili muciimo cili kabotu. Mumazubaa Israyeli wansiku, lukwabililo cakali cintu cibikkilwa maano kapati. Mucikozyanyo, nokwaali kuyakwa ŋanda, Mulawo wa Leza wakali kwaamba kuti ciluli, bwakali mbobusena mukwasyi mpowakali kucitila zintu zimwi, cakeelede kubaa citabilizyo. “Bikila lululi citabililo, kuti utaleteli iŋanda yako mulandu wabulowa na muntu waloka.” (Deuteronomo 22:8) Ikuti muntu waloka akaambo kakuti mulawo oyu uulesya ntenda tiiwakabikkilwa maano, Leza wakali kupa mulandu kuli mukamwini ŋanda eeyo. Cakutadooneka, kubelesya njiisyo yaluyando eyi iili mumulawo oyu kulakonzya kucesya ntenda mumasena aabelekelwa aakulikondelezezyela.

Ikulwana Zikonzya Kunyonyoona Buumi Izyakazibila Mumubili

Ikweelanaa Mbunga Iilanga Zyabuumi Munyika Yoonse, ibantu bafweba tombwe mazubaano balainda ku 1,000,000,000 munyika, alimwi ibasika kutuulunzuma tone balafwaa mwaka. Ooyu mweelwe ulalangilwa kuyaambele kusika kutuulunzuma tuli kkumi mumyaka iiboola iili 20 naa 30. Tuulunzuma twabantu tuli mbotubede itubelesya misamu iikola kuti “balikondelezye mubuumi” balafwuluka akaambo kakuzibila kufweba.

Nokuba kuti Jwi lya Leza talimwaambi tombwe akubelesya misamu iikola, injiisyo zyandilyo zilakonzya kutukwabilila kumicito eyi mibi. Mucikozyanyo, ibbuku lya 2 Ba-Korinto 7:1 lilaya kuti: “Atulisonzole [ku]busofwaazi boonse nibuba bwamubili nibuba bwamoyo.” Cakutadooneka, tombwe alimwi amisamu iikola isofwaazya mubili akaambo kamisamu mibyaabi iijanwa mulinjiyo. Kunze lyaboobo, Leza uyanda kuti mibili yesu ‘kiisalala’ icaambilizya kuti yeelede kuti kaisetekene alimwi kainyina tombe. (Ba-Roma 12:1) Sena tamuzumini kuti ikubelesya njiisyo ezi kulakonzya kucesya ntenda kubuumi bwamuntu?

Ikuleka Micito Iiletela Ntenda

Ibantu banji balaciindizya kulya alimwi akunywa bukoko. Ikwiindizya kulya kuletela malwazi mbuli aaccuka, kkansa alimwi amoyo. Ikunywa bukoko cakuzwaa munzila kuyungizya mapenzi mbuli aabudakwa, ibulwazi bwakukakanyana kwamuni (cirrhosis), kwaandaana kwamikwasyi alimwi antenda zyamumigwagwa. Akwalo kwiindizya kulya cilyo comwe-comwe lyoonse kulakonzya kuletela ntenda alimwi akusizya kumoyo kwalo ikupa kukoka.

Nokuba kuti Bbaibbele talili bbuku lyabusilisi, lilapa lulayo lutaindi mumbali kujatikizya mbotweelede kulya alimwi akunywa munzila yeelede. “Swiilila, mwanaangu, ujate busongo; enzya moyo wako munzila. Utakali akati kabacakolwa, nanka akati kamadyanyama, nkaambo mukolwi asindya bayoosikilwa bucete.” (Tusimpi 23:19-21) Nokuba boobo, Ibbaibbele lyaamba kuti, ikulya alimwi akunywa bukoko ceelede kuba cintu cikondelezya mubuumi. “Cipo ca-Leza nceeci: kuti muntu alye akunywa akukondwa mumilimo yakwe yoonse.”—Mukambausi 3:13.

Alimwi Ibbaibbele liyumya-yumya kunyanyaasya mibili yesu cakutaciindizya nolyaamba kuti, “kunyanyaala kwamubili kulagwasya buniini.” Pele liyungizya kuti: “Anu kwalo kukomba kulagwasya muziyanza zyoonse, nkaambo kulijisi cisyomezyo casunu acaciindi ciciza.” (1 Timoteo 4:8) Mulakonzya kubuzya kuti, ‘Mbuti ikuba munaleza mbokugwasya mumazubaano?’ Kulagwasya munzila zinji. Kunze lyakuyungizya zintu zyakumuuya mubuumi bwamuntu, kukomba kupa kuti tube abube bugwasya mbuli luyando, lukondo, luumuno alimwi akulyeendelezya—ibube bugwasya kubaa mizeezo alimwi abuumi bubotu.—Ba-Galatiya 5:22, 23.

Ibubi Bujanwa Akaambo Kakutalilemeka

Tuulunzuma twabantu mazubaano tatwaabikkili maanu malailile aakulilemeka lwabo beni mubuumi. Bulwazi bwasikalileke ncecintu cibyaabi cimwi cijanwa. Kweelanaa Mbunga Iilanga Zyabuumi Munyika Yoonse, tuulunzuma twabantu twiinda ku 16 bakafwa kuzwa ciindi bulwazi oobu nobwakatalika alimwi kwaciindi cino, tuulunzuma tusika ku 34 balikajisi kale kazunda kategwa HIV kalo ikaletela bulwazi bwasikalileke. Ibanji baciswa bulwazi oobu mbababaya bayanda coonane-onane, aabo babelesya nyeleti zijisi bulwazi akaambo kakuti zyakali kubelesyegwaa bantu babelesya misamu iikola nokuba kwiinda mukubikkwa bulowa bujisi bulwazi.

Zimwi zijanwa kwiinda mukutalilemeka mmalwazi mbuli bwakuyabuluka lukanda (herpes), kanswende (gonorrhea), ibulwazi bwakuzimba muni bwiitwa kuti (hepatitis B a C) alimwi ansiki iitwa kuti bbolabbola (syphilis) zyalo izijanwa kwiinda mukutalilemeka. Nokuba kuti mabbala aabusilisi aya tanaakali kubelesyegwa muciindi nolyakali kulembwa Bbaibbele, izizo zyamubili zyakali kulwanwaa malwazi amwi aakupedana kwiinda mukoonana aakadumide kuciindi eco akalizibidwe. Mucikozyanyo, ibbuku lya Tusimpi 7:23 lipandulula bubi bujanwa kwiinda mubwaamu kuti buli mbuli ‘muvwi uuyasa muni.’ Kanjikanji bulwazi butegwa bbolabbola (syphilis) bulwana kapati muni mbweena mbuli bwakuzimba muni (hepatitis). Inzya, lulayo lwa Bbaibbele lwakuti Banakristo ‘balikasye kubulowa alimwi akumamambi’ lwakapegwa aaciindi ceelede alimwi ndwaluyando.—Incito 15:28, 29.

Ikakole Kakuyandisisya Mali

Akaambo kakuyandisisya kuvwuba cakufwaambana, ibantu banji babweza ntaamu ziletela ntenda kapati mukubelesya mali. Mukubula coolwe, ikubweza ntaamu zili boobu kanjikanji kuletela kuwa mumbungano. Pele kumubelesi wa Leza, Ibbaibbele lyaamba kuti: “Asungwaale akubelesya maanza aakwe milimo mibotu, kuti ajane cakugwasya mweenzinyina uubulide.” (Ba-Efeso 4:28) Masimpe, takuli kuti muntu uubeleka canguzu ulavwuba lyoonse. Nokuba boobo, ulaliiba mumizeezo, ulalilemeka alimwi antela ulakonzya kubaa mali ngakonzya kusanga kumulimo uuya koomoonga.

Ibbaibbele licenjezya kuti: “Abo bayandisya kuvuba balawida mukutepaulwa amukuteegwa amuzisusi zibi zinji zyabufubafuba zibisizya buumi akubbizya bantu mukunyonyauka amukusweeka. Nkaambo kuyandisya lubono ngomuyanda wabubi boonse, eno nkaambo kakuluyandisya bamwi . . . zyabajaya insoni zinjizinji.” (1 Timoteo 6:9, 10) Ncamasimpe kwaamba kuti, ibanji “bayandisisya kuvuba” balavwuba. Ino muunzila iili buti? Sena tacili camasimpe kuti buumi bwabo, mikwasyi, azintu zyakumuuya alimwi aŋonzi zyabo zilanyonganizigwa?—Mukambausi 5:12.

Imuntu musongo ulayeeya kuti “buumi bwamuntu tabuzwi kukuvuba kwazintu nzyajisi.” (Luka 12:15) Mali alimwi azintu zimwi zilayandika mumasena manji. Mubwini, Ibbaibbele lyaamba kuti ‘mali alatabilila,’ pele liyungizya kuti “luzibo lulagwasya nkaambo busongo bulavuna buumi bwabaabo babujisi.” (Mukambausi 7:12) Mukwiimpanaa mali, iluzibo lubotu alimwi abusongo zilakonzya kutugwasya mubukkale boonse pele ikapati muzintu zijatikizya buumi bwesu.—Tusimpi 4:5-9

Iciindi Busongo Bolikke Nobuyootukwabilila

Ino-ino busongo bwini-bwini ‘buyakuvwuna buumi bwabaabo babujisi’ munzila itanacitikide, kubakwabilila “[ku]mapenzi mapati” alaafwaafwi kucitika eelyo Leza nayoonyonyoona basizibi. (Matayo 24:21) Aciindi eco bantu banooyoosowa mali abo mumigwagwa kaali mbuli “cintu cisofweede” kweelanaa caamba Bbaibbele. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti bayoozyiba kuti ingolida alimwi ansiliva tazikakonzyi kubavwuna “mubuzuba bwabukali bwa-Jehova.” (Ezekieli 7:19) Pele, “inkamu impati” yabaabo ‘ibakayobola lubono lwabo kujulu’ cabusongo kwiinda mukubikka zintu zyakumuuya kumbele mubuumi bwabo, bayakujana mpindu kukuyobola kwabo alimwi bayoojana buumi butamani muparadaiso anyika.—Ciyubunuzyo 7:9, 14; 21:3, 4; Matayo 6:19, 20.

Mbuti mbotukonzya kuyoobujana obu buumi bwakuliiba? Jesu ulaingula ategwa: “Mboobu buumi ubutamani, kuti bazibe nduwe, Leza mwini-mwini, ooli olike, ayooyo ngookatuma, nguwenya Jesu Kristo.” (Johane 17:3) Tuulunzuma twabantu balujana luzibo olu mu Jwi lya Leza, Ibbaibbele. Ibantu aba tabajisi buyo bulangizi bubotu bwakumpela, balijisi aluumuno alimwi alukwabililo luli mbolubede cino ciindi. Cili mbubonya sintembauzyo mbwaakaamba kuti: “Ndalyoolola akoona muluumuno, nkaambo nduwe olike, O Jehova, ondikazika kabotu.”—Intembauzyo 4:8.

Sena kuli nzila imbi njomuyeeya nkomukonzya kujana makani aagwasya mukucesya ntenda kubuumi bwenu mbuli Bbaibbele mbolikonzya kucita? Taaku bbuku limbi lijisi nguzu mbuli Bbaibbele alimwi taaku limbi bbuku likonzya kumugwasya mukujana lukwabililo lwakasimpe munyika eyi iizwide ntenda. Nkaambo nzi ncomutazumanani kulilingaula?

Kabbokesi kali apeeji 5]

Ibuumi Bubotu Akukwabililwa—Kwiinda Mukugwasigwaa Bbaibbele

Ikutegwa acesye mapenzi mubuumi, imwanakazi mwana-mwana umwi utegwa Jane * wakalaa cilengwa cakufweba lubanje, tombwe, akunywa misamu iikola ya cocaine, amphitamine, LSD alimwi aimbi misamu iikola. Alimwi wakali cidakwa. Kweelana mbuli mbwakaamba Jane, mulumaakwe awalo wakali cidakwa weni-weni. Buumi bwabo bwakumbele bwakali kulibonya kuba bwabuyo. Mpoonya Jane wakayaanya Bakamboni ba Jehova. Eelyo wakatalika kujanika kumiswaangano ya Bunakristo alimwi akubala mamagazini aa Ngazi Yamulindizi alimwi a Awake! alo ngaakaabilaa mulumaakwe. Boonse bobile bakatalika kwiiya Bbaibbele a Bakamboni. Nibakatalika kuziiya zyeelelo zya Jehova zisumpukide, bakacileka kubelesya misamu iikola. Ncinzi cakaccilila? Nokwakainda myaka iili mbwiibede, Jane wakalemba kuti: “Ibukkale bwesu bupya bwatuletela kutangala kunji. Ndilapa kulumba kuli Jehova akaambo kanguzu zyakusalazya nzyolijisi Jwi lyakwe alimwi abuumi bubotu bwakwaanguluka kuzintu zibyaabi bwalo mbotupona mazubaano.”

Ibubotu bwakuba mubelesi uusyomeka amulimo bulapandululwa kabotu-kabotu ikweelanaa cakacitika kuli Kurt iwakajisi mulimo wakulanganya mincini yamakkompyuta. Kwakali kuyandika mincini mipya, elyo mupati wamulimo wakamupa mulimo Kurt wakulangaula mincini ilaamuulo mubotu naa uutoleka-toleka . Kurt wakajana musambazi mubotu alimwi bakazuminana muulo. Pele mulembi wamusambazi wakalubizya kulemba cakunga muulo wakacesegwaa mali aatandila ku $40,000 (U.S.). Naakabona kulubizya oko, Kurt wakaizyibya kkampani alimwi amupati wamulimo wakati, mumyaka iili 25 njaakabeleka mumulimo oyo, tanabonede muntu uusyomeka mbuli yooyu. Kurt wakapandulula kuti manjezeezyaakwe aayiisidwe akali kweendelezyegwaa Bbaibbele. Cakaccilila ncakuti mupati wamulimo ooyu wakalomba makkopi aali 300 aamamagazini ya Awake! akali kwaamba makani aakusyomeka mumakwebo ikutegwa akape babelesinyina. Walo Kurt, ikusyomeka kwakwe kwakapa kuti asumpulwe amulimo.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 30 Imazina acincigwa.