Skip to content

Skip to table of contents

Abrahamu—Cikozyanyo Calusyomo

Abrahamu—Cikozyanyo Calusyomo

Abrahamu—Cikozyanyo Calusyomo

“[Abrahamu ngo] wisaabo boonse basyoma.”—BA-ROMA 4:11.

1, 2. (a) Ino Abrahamu sunu uyeeyeegwa buti akati ka Banakristo bakasimpe? (b) Nkaambo nzi Abrahamu ncaitwa kuti ngu “wisaabo boonse basyoma”?

NGUWAKALI syaaneene wamusyobo mupati, musinsimi, simakwebo, imusololi. Pele akati ka Banakristo sunu ulayeeyegwa akaambo kabube bwakapa kuti Jehova Leza amubone kuba mulongwaakwe—ilusyomo lwakwe luyumu. (Isaya 41:8; Jakobo 2:23) Izina lyakwe wakali Abrahamu alimwi Ibbaibbele limwiita kuti “wisaabo boonse basyoma.”—Ba-Roma 4:11.

2 Sena baalumi mbuli Abelo, Enoki alimwi a Nowa ibakapona katanazyalwa Abrahamu tiibakatondezya lusyomo? Inzya bakatondezya, pele nkuuli Abrahamu cizuminano nkocakabambwa cakuti misyobo yoonse yaanyika iyoolongezyegwa anguwe. (Matalikilo 22:18) Aboobo, nkakaambo kapati ncaakabeda wisi wacikozyanyo kulibaabo boonse basyoma mucisyomezyo ca Lunyungu. (Ba-Galatiya 3:8, 9) Abrahamu ulakonzya kubonwa kuti ngutaateesu akaambo kakuti wakasiya cikozyanyo cibotu calusyomo iceelede kuti tuciiye andiswe. Buumi bwakwe boonse bulakonzya kubonwa kuti ncitondezyo calusyomo, nkaambo kakuti bwakazwide mumasukusyo. Masimpe, kacitanasika ciindi cakuti Abrahamu asikilwe musunko uukonzya kwiitwa kuti, musunko wiinda kuyuma—ikulaililwa kuti apaizye mwanaakwe Izaka—Abrahamu wakatondezya lusyomo mutusunko tuniini-niini. (Matalikilo 22:1, 2) Lino nkooko atulange-lange masunko aamwi alusyomo lwakwe akusaanguna akubona ziiyo nzyaakonzya kutuyiisya sunu.

Ikulaililwa Kulonga Kuzwa Mumunzi wa Uri

3. Ino Bbaibbele litwaambila kuti Abramu wakakomenena mubukkale buli buti?

3 Ibbaibbele kwaciindi cakusaanguna litwaambila kujatikizya Abramu kuti (kumbele wakazooitwa kuti Abrahamu) kubbuku lya Matalikilo 11:26 nkolyaamba kuti: “Tera naakajisi myaka iili makumi aali musanu aabili, wakazyala Abramu a-Nahori a-Harani.” Abramu wakali muzyalani lya Semu iwakali kuyoowa Leza. (Matalikilo 11:10-24) Kweelanaa bbuku lya Matalikilo 11:31, Abramu amukwasyi wakwe bakali kukkala mumunzi uusumpukide wa “Uri waba-Kasidi,” imunzi wakali kujwe lya Mulonga wa Firate. * Aboobo tanaakakomenena mubuumi bwakutuntulika ibwamumatente pe, pele wakakomenena mumunzi uukonzya kugwasya kuvwuba alimwi amubukkale bubotu. Impasya zyakuzisi zimbi zyakali kukonzya kuulwa mumantoolo aamumunzi wa Uri. Imaanda akalipentedwe kabotu alo akajisi twaandaa-nda tusika ku 14 muŋanda yomwe, alimwi akalijisi zyakubelesya zyoonse mukati akali mumulongo mumbali-mbali amigwagwa.

4. (a) Ino munzi wa Uri wakajisi buyumuyumu buli buti kubakombi ba Leza wakasimpe? (b) Ino muunzila nzi Abramu mwaakatondezya lusyomo kuli Jehova?

4 Kunze lyazintu zyakumubili zinji zyakali kujanika, munzi wa Uri wakajisi buyumuyumu kumuntu woonse iwakali kuyanda kubelekela Leza wakasimpe. Wakali munzi wakali kuluulwa kumakani aakukomba mituni alimwi akuyoowa zintu zitako. Masimpe, icakali kulibonya kapati mubusena oobu nitempele yakulemeka Nana leza wamwezi. Kakunyinaa kudooneka, Abramu weelede kuti wakali mupenzi lyakutola lubazu mukukomba ooku antela kubikkilizyaa kuyunga kwabasazinyina. Kweelanaa zilengwa zyaba Juda zimwi, bausyi Abramu ba Tera, ikubagama buya mbabakali kubamba mituni. (Joshua 24:2, 14, 15) Kufwumbwa mbucakalibede, Abramu kwiina naakali kutola lubazu mubukombi oobu bwakubeja buusya nsoni. Syaaneene wakwe ucembeede Semu wakacili kupona alimwi kakunyinaa kudooneka weelede kuti wakamuguntawida zyaluzibo lwakwe kujatikizya Leza wakasimpe. Nkakaambo kaako Abramu wakasyoma Jehova kutali Nana!—Ba-Galatiya 3:6.

Kusunkwa Kwalusyomo

5. Ino mmalailile nzi alimwi ncisyomezyo nzi Leza ncaakapa kuli Abramu ciindi naakacili kukkala ku Uri?

5 Lusyomo lwa Abramu lwakali kuzoosunkwa. Leza wakalibonya kulinguwe akumulailila kuti: “Kozwa munyika yako akucisi cabuzyale bwako akuluzubo lwauso, ukainke kucisi ncenti kutondezye. Njoocita kuti ube musyobo mupati. Njookupa coolwe akulemya izina lyako, ube coolwe. Kufumbwa muntu uukulongezya njoomulongezya, ayooyo uukusampaula njoomusampaula. Alimwi mulinduwe misyobo yoonse yabantu iyoojana coolwe.”—Matalikilo 12:1-3; Incito 7:2, 3.

6. Nkaambo nzi ncokwakali kuyandika lusyomo ncobeni kuli Abramu kusiya munzi wa Uri?

6 Abramu wakali cembeede kale alimwi taakajisi mwana pe. Ino wakali kuzoocitwa buti kuba “musyobo mupati”? Alimwi ino nyika eeyi njaakalaililwa kuunka yakali kuli? Leza tanaakamwaambila kuciindi eeco pe. Aboobo Abramu wakali kuyandika kubaa lusyomo ncobeni kutegwa asiye munzi uusumpukide kapati wa Uri kubikkilizyaa zintu zibotu zyanguwo. Ibbuku lyakuti Family, Love and the Bible (Mukwasyi, Luyando alimwi a Bbaibbele) lyakaamba boobu kujatikizya mazubaa nsiku: “Icisubulo ciinda kukomena icakali kupegwa kuli umwi wamumukwasyi wajaninwa mulandu mupati cakali cakumutanda, akumugusya mucibeela cakuba ‘umwi wamumukwasyi’ wakwe. . . . Nkakaambo kaako ncokutegwa kwakali kutondezya kumvwida ncobeni alimwi akusyoma muli Leza ciindi Abrahamu naakatobela malailile aa Leza aakutasiya buyo cisi cakwe pe, pele abamukwasyi wakwe.”

7. Ino mbuti Banakristo sunu mbobasikilwa masunko mbuli aakasikila Abramu?

7 Ibanakristo sunu balakonzya kucitikilwa masunko aakozyenye ayaaya. Mbubwenya mbuli Abramu, tulakonzya kuyungwa naa kutaba bantu bakkalikenyi mumizeezo akutalika kubikka zintu zyakumubili ambele lyamakani ajatikizya bukombi bwakasimpe. (1 Johane 2:16) Tulakonzya kuti katukazyigwaa banamukwasyi batasyomi kubikkilizyaa bamukowa bakagusyigwa mumbunga ibakonzya kutunyengelela akutunjizya mukuyanzana kutaluzi. (Matayo 10:34-36; 1 Ba-Korinto 5:11-13; 15:33) Aboobo Abramu wakatondezya cikozyanyo cibotu kulindiswe. Wakabikka cilongwe cakwe kuli Jehova kumbele lyazintu zyoonse—kubikkilizyaa mukwasyi wakwe. Taakazi cacigaminina kuti mbubuti, ndilili naa nkuli zisyomezyo zya Leza nkozyakali kuzoozuzikizigwa. Pele, wakali libambilide kuyaamika buumi bwakwe akusyoma muzisyomezyo eezyo. Elo kaka cilakulwaizya ikubikka zintu zya Bwami mubusena bwakusaanguna mubuumi bwesu sunu!—Matayo 6:33.

8. Ino lusyomo lwa Abramu lwakabanjila buti bamukwasyi wakwe, alimwi ino ncinzi Banakristo ncobakonzya kwiiya kuzwa kuli ceeci?

8 Ino mbuti kujatikizya bamumukwasyi wa Abramu? Kulibonya kuti, lusyomo lwa Abramu alimwi akusinizya kwakwe zyakabajatikizya kapati akubanjila boonse bobilo mukaintu wakwe Sarai alimwi amucaala Loti imwanaa munyina Abramu, aboobo bakaswiilila malailile aa Leza akuzwa mumunzi wa Uri. Nahori imunyina Abramu kubikkilizyaa luzubo lwakwe bakazoolonga ku Uri akuyookkalila ku Harani, kwalo nkobakakombela Jehova. (Matalikilo 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Abalo bausyi Abramu ba Tera bakazumina kulongaa mwanaabo! Nkakaambo kaako Tera Ibbaibbele ncolimwiita kuti silutwe wamukwasyi kuciindi eelyo nobakalonga kuya ku Kanana. (Matalikilo 11:31) Sena andiswe tulakonzya kuzwidilila ikuti twacita bukamboni munzila yabucenjezu kubasazima?

9. Ino nkulibambila lweendo kuli buti Abramu nkwaakacita, alimwi nkaambo nzi eeci ncocakali kuyandika kulyaaba?

9 Kataninga talika lweendo lwakwe, nzinji zintu Abramu nzyaakeelede kucita. Wakeelede kusambala lubono lwakwe kutegwa aule matente, inkamela, cakulya alimwi azibelesyo zimwi ziyandika. Abramu ulakonzya kuti wakasweekelwa mali mukulibambila ooku kwakubindaana, pele wakakondwa kuswiilila Jehova. Elo kaka bwakali buzuba bubotu ciindi zyoonse nzyakali kulibambila nozyakazulila alimwi ingolovwani ya Abramu noyakaimaanze lyabulambo bwamunzi wa Uri kabalibambila kutalika lweendo! Kabatobelezya kulinyona kwa Mulonga wa Firate, ingolovwani yakeenda njeeyo yatozya kunyika lwaambo. Nokwakainda nsondo zili mbozibede kayeenda kwamusinzo ulampa makkilomita aali 1,000, yakasika mumunzi wa Mesopotamiya nkouli kunyika nkowiitwa kuti Harani, ibusena bwaabambilwa kwiimina ngolovwani.

10, 11. (a) Ino nkaambo nzi keelede kuti nkakakapa kuti Abramu akkale mu Harani kwaciindi cili mbocibede? (b) Ino nkukulwaizya kuli buti kukonzya kupegwa ku Banakristo ibalela bazyali babo bacembeede?

10 Abramu wakakkala ku Harani, kulibonya kuti wakacita boobo kutegwa alele bausyi bakacembeede ba Tera. (Levitiko 19:32) Bunji bwa Banakristo sunu abalo balijisi mukuli wakulela bazyali babo bacembeede naa baciswa, mane bamwi buya balacinca bukkale bwabo kutegwa bacikonzye kucita boobo. Ikucita boobo nokwayandika, ibantu bali boobo basyomezyegwa kuti kulyaaba kwabo “ncecikonda Leza.”—1 Timoteo 5:4.

11 Nokwakainda ciindi, “Mazuba aa-Tera akasika kumyaka iili myaanda yobile amusanu, nkabela Tera wakafwa mu-Harani.” Tacidoondekwi buya kuti Abramu wakausa kapati akaambo kakufwidwa bausyi, pele ciindi cadilwe nocakamana, wakalonga ndilyonya. “Abramu kajisi myaka iili makumi aali musanu aabili amyaka yosanwe naakazwa ku-Harani. Nkabela Abramu wakatolelela Sarai banakwe, a-Loti mwana wamwanike wakwe, ambono zyabo zyoonse nzibakavubide, abasiŋanda boonse mbobakajene ku-Harani. Bakainka kuya kunyika ya-Kanana.”—Matalikilo 11:32; 12:4, 5.

12. Ino Abramu ncinzi ncaakacita ciindi naakali kukkala ku Harani?

12 Amubone kuti Abramu naakacili ku Harani ‘wakajana zintu zinji.’ Nokuba kuti wakalyaaba kusambala zintu zyakwe ciindi naakalonga kuzwa ku Uri, Abramu wakalonga kuzwa ku Harani kajisi lubono lunji. Cilasalala ikwaamba kuti cakaba boobu akaambo kakulongezya kwa Leza. (Mukambausi 5:19) Nokuba kuti Leza tasyomezyi lubono kubantu bakwe boonse sunu, pele ulasyomeka kuzisyomezyo zyakwe zyakuti uyoobapa nzyobayanda aabo basiya ‘munzi wabo, banabakwabo alimwi abacizi’ akaambo kamakani a Bwami. (Marko 10:29, 30) Alimwi Abramu ‘wakalijisi bantu,’ nkokuti balanda banji kapati. Ibusanduluzi bwamuci Aramu butegwa Jerusalem Targum alimwi abwakuti Chaldee Paraphrase aaka kaambo bwakakapandulula kuti Abramu ‘wakasandula bantu bamwi.’ (Matalikilo 18:19) Sena lusyomo lwanu lulamupa kuti mubandike abasimukobonyoko, mbomubeleka limwi naa mbomwiiya limwi? Muciindi cakuti Abramu akkale buyo akuluba malailile aa Leza, ciindi cakwe wakacibelesya kabotu kali ku Harani. Pele ciindi cakwe cakweenda cakasika. “Lino Abramu wakainka, mbubonya mbuli Jehova mbwaakamwaambila.”—Matalikilo 12:4.

Kutala lya Firate

13. Ino ndilili Abramu naakazabuka Mulonga wa Firate, alimwi ino kucita boobu cakali cintu cipati buti?

13 Alimwi Abramu wakali kuyandika kutalika lumbi lweendo. Naakausiya munzi wa Harani, ingolovwani yakwe yakatozya kumbo kwamakkilomita aali 90. Kweelede kuti Abramu wakapumuna abusena bumwi azabukilwa mulonga wa Firate, kuzwawaawo akali kucitilwa makwebo aaku Karikemesi kaindi. Oobu mbobusena bwakali kuzabukila ngolovwani. * Ino bwakali buzuba nzi ngolovwani ya Abramu noyakazabuka mulonga? Ibbaibbele litondezya kuti cakacitika myaaka iili 430 iba Juda kabatanaa Kulonga kuzwa ku Egepita mu Nisani 14, 1513 B.C.E. Ibbuku lya Kulonga 12:41 lyaamba kuti: “Neyakamana myaka iili mya[a]nda yone amakumi otatwe, mubuzuba obo mbubonya makamu oonse aa-Jehova akazwa mucisi ca-Egepita.” Kulibonya kuti eeci nceciindi cizuminano ca Abrahamu nicakatalika kubeleka mu Nisani 14, 1943 B.C.E., ciindi Abramu cakumvwida naakazabuka mulonga wa Firate.

14. (a) Ino ncinzi Abramu ncaakali kukonzya kubonaa meso aalusyomo? (b) Mmuunzila nzi bantu ba Leza mazubaano mbobalongezyedwe kwiinda Abramu?

14 Abramu wakausiya munzi uusumpukide. Pele lino mumizeezo yakwe wakali kubona buyo munzi “uujisi intalisyo injumu,” imfwulumende iluleme yeendelezya bantu. (Ba-Hebrayo 11:10) Inzya, kajisi buyo luzibo lusyoonto, Abramu wakatalika kumvwisya zintu zimwi zijatikizidwe mumakanze aa Leza akunununa bantu bafwa. Sunu, tulilelekedwe akaambo kakuti tulaamvwisya kapati makanze aa Leza kwiinda Abramu. (Tusimpi 4:18) “Munzi” antela mfwulumende ya Bwami, Abramu njaakali kulangila sunu nkoili ncobeni—yakakkazikizigwa kujulu kuzwa mu 1914. Aboobo, sena tacitukulwaizyi ikucita zintu zitondezya lusyomo muli Jehova?

Kutuntulika Kwatalika Munyika Yakasyomezyegwa

15, 16. (a) Ino nkaambo nzi ncokwakali kuyandika camba kuli Abramu kutegwa ayake cipaililo ca Jehova? (b) Ino mbuti Banakristo sunu mbobakonzya kuba basicamba mbuli Abramu?

15 Ibbuku lya Matalikilo 12:5, 6 litwaambila kuti: “Nkabela bakasika nkukonya oko kunyika ya-Kanana. Lino Abramu wakainda akati kanyika mane wasika ku-Sekemu, kumubanga waku-More.” Sekemu wakali kujanika kunyika kwa Jerusalemu ikulampa makkilomita aali 50 alimwi wakali mukkuti lijisi nyika ilaambolezi kapati iyakali kwiitwa kuti “paradaiso yanyika isetekene.” Nokuba boobo, “ba-Kanana bakacili munyika.” Mbwaanga bana Kanana tiibakali kulilemeka kabotu, Abramu wakali kuyandika kujana nzila zyakukwabilila mukwasyi wakwe kuzwa kukuyunga kwabo kwalweeno.—Kulonga 34:11-16.

16 Kwaciindi cabili, “Jehova wakalibonya kuli-Abramu, wakati, Nyika eyi njooipa lunyungu lwako.” Elo kaka cakali kukondelezya! Pele cakali kuyandika lusyomo kuli Abramu kutegwa akkomanine cintu eeco cakali kuzoobotela buyo bana bakwe bakumbele. Nokuba boobo, Abramu wakaingula kwiinda “[muku]yakila Jehova cipaililo mpoonya awo Jehova mpaakalibonenya kulinguwe.” (Matalikilo 12:7) Mulombwana umwi sikwiiya Bbaibbele uyeeya kuti: “Ikuyaka cipaililo munyika eeyi cakali kutondezya kuti nyika eeyi lino yakaba yakwe munzila yeelede akaambo kakutondezya lusyomo kwakwe.” Ikuyaka cipaililo cili boobo yakali nzila yakuliyumya. Kakunyinaa kudooneka, cipaililo eeci cakali kukozyanyaa ceeciya cakaambwa mucizuminano ca Mulawo, icijisi mabwe maumbulu. (Kulonga 20:24, 25) Aboobo cakali kuzooyindana kapati ambuli zipaililo zyakali kubelesya bana Kanana mbozyakali kulibonya. Aboobo Abramu cabusicamba wakalitondezya caantangalala kuti mmukombi wa Leza wakasimpe, Jehova, wakalibikka antangalala kuli basinkondonyina alimwi akuntenda yakumubili yakali kulangilwa kufwumbwa ciindi. Ino mbuti kujatikizya ndiswe sunu? Sena tobamwi—ikapati bana-bana—balalisisa kuli basimukoboma naa kuli mbobaiya limwi kuti tukomba Jehova? Icikozyanyo ca Abramu cabusicamba acitukulwaizye cakubotelwa akaambo kakuti tuli balanda ba Jehova!

17. Ino Abramu wakalitondezya buti kuti mmukambausi wazina lya Leza, alimwi ino eeci cibayeezya nzi Banakristo sunu?

17 Kufwumbwa Abramu nkwaakaunka, kukomba Jehova lyoonse wakali kubikkide kumbele. “Nkabela kuzwa oko wakalongela kucilundu cakujwe lya-Beteli, wayaka cilao cakwe nkuko, akatikati kaminzi yobile, Beteli kuuli kububbila, Ai kuuli kubuzwezuba. Aalo awo wakayakila Jehova cipaililo, wakomba muzina lya-Jehova.” (Matalikilo 12:8) Imabala a Cihebrayo aakuti ‘kukomba muzina lya Jehova’ munzila imbi apandulula “kwaambilizya (kukambauka) zina.” Kakunyinaa kudooneka, Abramu wakaambilizya zina lya Jehova kuli basimukobonyina bana Kanana. (Matalikilo 14:22-24) Eeci cituyeezya mulimo wesu kutegwa katutola lubazu mbuli mbotukonzya ‘ikulumba izina lyakwe’ sunu.—Ba-Hebrayo 13:15; Ba-Roma 10:10.

18. Ino cilongwe ca Abramu cakali buti abantu bakali kukkala ku Kanana?

18 Abramu kwiina naakali kukkalilila mumasena aayo pe. “Pele Abramu kaciya bweenda, kaciya buya kumusanza [kutozya ku Negebi]”—ngooyo mucimpayuma icili kumusanza lyamalundu a Judaya. (Matalikilo 12:9) Kwiinda mukuzumanana kweendeenda alimwi akutakkalikila kabali bakombi ba Jehova mubusena buli boonse mbubasika, Abramu alimwi abaŋanda yakwe “bakali kulyaamba kuti, Tuli bazwamasi, tuli beenzu buyo ansi ano.” (Ba-Hebrayo 11:13) Lyoonse bakakweeleba ikubamba cilongwe cipati abasimukobonyina. Abalo Banakristo sunu mbubwenya buyo beelede kuzumanana ‘kutaba banyika.’ (Johane 17:16) Nokuba kuti tulatondezya luzyalo alimwi akubikkila maano kuli basimukoboma alimwi ambotubeleka limwi, tulacenjela kutegwa tutanjili mukulilemeka ikutondezya muuya wanyika izandukide kuli Leza.—Ba-Efeso 2:2, 3.

19. (a) Ino nkaambo nzi buumi bwakutuntulika ncobwakabapa buyumuyumu ba Abramu alimwi a Sarai? (b) Ino mbuyumuyumu nzi abumwi ibwakali kwiide kweelela mbuli bwamoomu kuli Abramu?

19 Tutalubi kuti kucinca bukkale kutegwa bweendelane abukkale bukatazya bwakwiide kutuntulika tiicakali cintu cuuba-uba pe kuli Abramu alimwi a Sarai. Bakali kwiide kulya zyakulya kuzwa kumaanzaabo akumatangaabo muciindi cazyakulya zyuulwa kuzwa kumantoolo aali mumunzi wa Uri izili kabotu; bakali kukkala mumatente muciindi cakukkala mumaanda ayakidwe kabotu. (Ba-Hebrayo 11:9) Abramu wakajisi bubi lyoonse mumazubaakwe; nzinji zintu nzyaakeelede kucita mbuli kulanganya butanga bwakwe alimwi abalanda bakwe. Kakunyinaa kudooneka, awalo Sarai wakajisi bubi kweendelezya milimo icitwaa bamakaintu muzilengwa zyabo mbuli: kukanda busu bunante, kubamba cinkwa, koosa ntali, kusuma zyakusama. (Matalikilo 18:6, 7; 2 Bami 23:7; Tusimpi 31:19; Ezekieli 13:18) Nokuba boobo, masunko mapya akali kwiide kweeleela mbuli bwamoomu. Kwakaceede buyo ciindi cisyoonto cakuti Abramu alimwi abaŋanda yakwe banjile muciimo cakali kukonzya kubikka buumi bwabo muntenda! Sena lusyomo lwa Abramu lwakali kuyooba luyumu kapati cakukonzya kuliyumya mubuyumuyumu oobo?

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 3 Nokuba kuti lino mulonga wa Firate utozya kujwe kwamakkilomita aali 16 kuya kutongo lyamunzi wa Uri, bumboni butondezya kuti kaindi mulonga ooyu wakali kutozya buyo kumbo lyamunzi. Nkakaambo kaako Abramu ncaakazi kutegwa wakali kuzwa “mutala lyamulonga [wa Firate].”—Joshua 24:3.

^ munc. 13 Nokwakainda myaanda yamyaka iili mbwiibede, Mwami wa Asuri Ashurnasirpal Wabili wakali kubelesya cikwepe kuzabuka Firate afwaafwi a Karikemesi. Kufwumbwa naa Abramu wakalibambila cikwepe cakwe antela bakazabuka buyo mbweena oobo walo alimwi angolovwani yakwe, Ibbaibbele talyaambide pe.

Sena Mwamvwisya?

• Nkaambo nzi Abramu ncaitwa kuti “wisaabo boonse basyoma”?

• Nkaambo nzi ncokwakali kuyandika lusyomo kuli Abramu kutegwa asiye munzi wa Uri waba Kasidi?

• Ino mbuti Abramu mbwaakatondezya kuti kukomba Jehova wakali kubikkide ambele?

[Mibuzyo yaciiyo]

Maapu iili apeeji 8]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

LWEENDO LWA ABRAMU

Uri

Harani

Karikemesi

KANANA

Lwizi Lupati

[Kulumba]

Kuzwa mumaapu iikasigwa kulembulula aba Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Cifwanikiso icili apeeji 7]

Kwakali kuyandika kubaa lusyomo kuli Abramu kuti asiye bukkale bubotu bwamumunzi wa Uri

[Cifwanikiso icili apeeji 10]

Kwiinda mukukkala mumatente, Abramu alimwi abaŋanda yakwe “bakali kulyaamba kuti, Tuli bazwamasi, tuli beenzu buyo ansi ano”