Skip to content

Skip to table of contents

Amube Alusyomo Mbuli lwa Abrahamu!

Amube Alusyomo Mbuli lwa Abrahamu!

Amube Alusyomo Mbuli lwa Abrahamu!

“Basilusyomo mbibana ba-Abrahamu.”—Ba-Galatiya 3:7.

1. Ino Abramu wakacikonzya buti kuliyumya kusukusyo lipya lyakamusikila kali ku Kanana?

ABRAMU wakabusiya bukkale bubotu mumunzi wa Uri akaambo kakuswiilila malailile aa Jehova. Ibuyumuyumu mbwaakajana myaka yakatobela bwakali buyo matalikilo aamasukusyo aalusyomo aakamucitikila ku Egepita. Cibalo ca Bbaibbele caamba kuti: “Lino kwakaba [nzala] munyika.” Elo kaka eeci ciimo cakeelede kumupa kunyema Abramu! Muciindi caboobo, wakabweza ntaamu zigwasya zyakujanina zintu zyakumubili izyakali kuyandika kumukwasyi wakwe. “Abramu wakainka ku-Egepita kuyookala-kala nkuko, nkaambo [nzala ya]kabija munyika.” Imukwasyi wa Abramu akaambo kakuti wakali mupati, tiiwakali kukonzya kusisika pe mu Egepita. Sena Jehova wakali kukonzya kucita ncaakasyomezya akukwabilila Abramu kutenda?—Matalikilo 12:10, Kulonga 16:2, 3.

2, 3. (a) Ino nkaambo nzi Abramu ncaakasisa bwini kujatikizya mukaintu wakwe? (b) Mukusola kululamika zintu kweelanaa ciimo mwaakabede, ino Abramu wakamweendelezya buti mukaintu wakwe?

2 Kubbuku lya Matalikilo 12:11-13 tubala kuti: “Naakasika afwaafwi kumugaano wa-Egepita, wakaambila Sarai mukaakwe kuti, Bona! Ndizi kuti uli mwanakazi mubotu uuebeka loko. Ncobeni ba-Egepita, bakubona biyo, balaamba kuti, Ngooyu mwanakazi wakwe. Lino balandijaya, pele uwe balakusia. [Akaka, NW] amba kuti, Ndime mucizi wak[o]; aboobo makani alabota kulindime nkaambo kako. Muuya wangu upone nkaambo kanduwe.” Nokuba kuti Sarai wakalijisi myaka iinda ku 65, wakacili kweebelwa nzoka mubwina. Eeci ncicakalipede kuti buumi bwa Abramu bube muntenda. * (Matalikilo 12:4, 5; 17:17) Ikaambo kapati nkakuti, makani ajatikizya makanze a Jehova akalijatikizidwe, nkaambo wakalaambide kuti kwiinda mulunyungu lwa Abramu, misyobo yoonse yaanyika yakali kuzoojana coolwe. (Matalikilo 12:2, 3, 7) Mbwaanga Abramu takaininga zyala mwana, cakali kuyandika kapati kuti kacipona.

3 Abramu wakaambaulaa mukaintu wakwe kujatikizya nzila njobakapanganaa kusaanguna iyakuti aambe kuti wakali mucizi wakwe. Amubone kuti nokuba kuti wakalijisi nguzu zyabusilutwe, kwiina naakabubelesya munzila mbyaabi busilutwe bwakwe pe, pele wakayanda kuti bamvwane anguwe akuti amugwasye. (Matalikilo 12:11-13; 20:13) Munzila eeyi, Abramu wakapa citondezyo cibotu kubaalumi cakweendelezya busilutwe munzila yaluyando alimwi awalo Sarai kwiinda mukutondezya kulibombya, ncitondezyo kuli bamakaintu basunu.—Ba-Efeso 5:23-28; Ba-Kolose 4:6.

4. Ino balanda ba Leza basyomeka sunu bacita buti ikuti banyina kabali muntenda?

4 Sarai wakali kukonzya kwaamba kuti wakali mucizi wa Abramu nkaambo bakaindenyi buyo kuli bamanyina, pele usyi wakali omwe buyo. (Matalikilo 20:12) Kunze lyaboobo, taakali kukonzya kuyaabwaambilizya makani aaya kubantu ibateelede kwaaziba pe. (Matayo 7:6) Balanda ba Leza bamazubaano basyomeka balatobela malailile aa Bbaibbele aakusyomeka. (Ba-Hebrayo 13:18) Mucikozyanyo, tabakonzyi kukonka kaambo kakubeja munkuta yamilawo pe. Nokuba boobo, ciindi buumi bwakumubili naa bwakumuuya bwabanyina nobuli muntenda, mbuli muziindi zyakupenzyegwa naa kupenzyegwa kwamucisi momunya buya, batobela lulayo lwa Jesu lwakuti: “Amucenjele mbuli inzoka, pele amube batakwelweeno mbuli inziba.”—Matayo 10:16; Amubone Ngazi Yamulindizi yamu November 1, 1996, peeji 32 muncali 19.

5. Ino nkaambo nzi Sarai ncaakalisungula kuswiilila cakaamba Abramu?

5 Ino Sarai wakaingula buti kukulomba kwa Abramu? Imwaapostolo Petro wakapandulula bamakaintu bali mbuli nguwe ikuba ‘basyoma kuli Leza.’ Sarai weelede kuti wakamvwisya imakani akumuuya akalijatikizidwe mubukkale oobu. Kunze lyaboobo, wakali kumuyanda alimwi akumulemeka mulumaakwe. Nkakaambo kaako Sarai ncaakasalila ‘kulibombya kumulumaakwe’ akusisa kuti ulikwetwe. (1 Petro 3:5) Pele, kucita boobo kwakamunjizya muntenda. “Lino Abramu naakasika ku-Egepita, ba-Egepita bakabona mwanakazi, babona kuti mubotu loko. Nkabela bapati ba Farao nebakamubona, bakamutembaula kubusyu bwa-Farao, aboobo mwanakazi wakatolwa kuŋanda ya-Farao.”—Matalikilo 12:14, 15.

Kulubula kwa Jehova

6, 7. Ino mmubukkale buli bukatazya Abramu alimwi a Sarai mbobakanjila, alimwi ino Jehova wakamulubula buti Sarai?

6 Elo kaka eeci cakabakatazya ba Abramu a Sarai! Cakali kulibonya kuti Sarai wakali kulangilwa kusofwaazigwa. Pele akaambo kakuti Farao tanaakazi kuti Sarai ulikwetwe, wakali kwiide kupa zipego kuli Abramu, cakunga “wakajana imbelele aŋombe ambongolo abazike abalanda banakazi ambongolo inzyazi ankamele.” * (Matalikilo 12:16) Kulibonya kuti Abramu zipego eezi zyakamucima kaka akaambo kabuzuba! Nokuba kuti zintu zyakalibijide kuli Abramu cakubula bulangizi bwakuti inga zyalulama, Jehova taakamulekelezyede pe.

7 “Mpawo Jehova wakapenzya Farao abeŋanda yakwe mapenzi mapati nkaambo ka-Sarai muka-Abramu.” (Matalikilo 12:17) Kwiinda munzila iitazibidwe, icakaleta “mapenzi” aaya cakayubununwa kuli Farao. Kakunyina kusowa ciindi, wakabweza ntaamo: “Lino Farao wakaita Abramu, wati, Ino ncinzi eci ncowandicitila? Nkaambonzi [tiiwakandaambila] kuti ngumukaintu wangu? Nkaambonzi nowakaamba kuti mucizi wangu? mane ndakamutola kulindime kuti abe mwanakazi wangu. Ncobeni ngumukaintu wako. Umutole, uinke awe. Nkabela Farao wakalailila bantu bakwe, nkabela bakamusindikizya, walo abanakwe aboonse mbaakali abo.”—Matalikilo 12:18-20; Intembauzyo 105:14, 15.

8. Ino ndukwabililo luli buti Jehova ndwasyomezya Banakristo sunu?

8 Mazubaano, Jehova tatukwabilili bwini-bwini tobalanda bakwe kuti tutanyonyooki kwiinda mukufwa, kumilandu, nzala antela kuzintu zimwi zyacilengwaleza zijaya. Tulisyomezyedwe kuti Jehova unootukwabilila lyoonse kuzintu zikonzya kubikka muntenda cilongwe cesu anguwe. (Intembauzyo 91:1-4) Ulacita oobo kwiinda mukutucenjezya muciindi ceelede kabelesya Jwi lyakwe alimwi “[a]muzike musyomesi.” (Matayo 24:45) Ino mbuti kujatikizya lufwu lukonzya kuboola akaambo kakupenzyegwa? Nokuba kuti bantu balakonzya kufwa, Leza takazumizyi kuti bantu bakwe boonse bamaniine doo. (Intembauzyo 116:15) Ikuti lufwu lwabasikila bamwi babaabo basyomeka, tulisinizyide kuti bayoobusyigwa.—Johane 5:28, 29.

Abramu Wakalyaaba Kutegwa Azumanane Aluumuno

9. Ino ncinzi citondezya kuti Abramu tanaakakkalilila mu Kanana?

9 Noyakamana nzala ku Kanana, “Abramu wakazwa ku-Egepita, walo abanakwe aboonse mbaakali abo a-Loti, wasika ku-Negebi (mubusena butawi mvula inji ibujanika kumusanza kwamalundu aku Judaya). Nkabela Abramu kali muvubi loko, kajisi iŋombe ansiliva angolida.” (Matalikilo 13:1, 2) Aboobo, bantu banyenzi bakamubona kuba muntu singuzu, uukonzya kuteelelwaa bantu, alimwi kali silutwe mupati. (Matalikilo 23:6) Abramu kwiina naakalombozya kukkalilila alimwi akujatikizyigwa mutwaambo twacisi twabana Kanana pe. Muciindi caboobo, “wakali kweendeenda kuzwa ku-Negebi mane wakasika ku-Beteli, oko nkukonya nkwaakataanguna kuyaka zilao zyakwe, akatikati ka-Beteli a-Ai.” Mbuli cilengwa cakwe, Abramu kukomba Jehova wakakubikka mubusena bwakusaanguna kufwumbwa kubusena nkwaakaunka.—Matalikilo 13:3, 4.

10. Ino ndipenzi nzi lyakabuka akati kabeembezi ba Abramu alimwi aba Loti, alimwi nkaambo nzi ncokwakali kuyandika kulyeendelezya cakufwambaana?

10 “Alakwe Loti iwakali kweenda a-Abramu kajisi imbelele aŋombe amatente. Nkabela nyika yakaceya; teebakakonzya kukala antoomwe pe, nkaambo kabajisi imbono zinji, aboobo bakakacilwa kukala antoomwe. Lino kwakabuka inkondo akati kabasikweembela iŋombe zya-Abramu abasikweembela iŋombe zya-Loti. Kuciindi eco ba-Kanana aba-Perizi kabacikede munyika.” (Matalikilo 13:5-7) Inyika eeyo tiiyakajisi meenda alimwi amacelelo manji akukonzya kusanina butanga bwa Abramu alimwi abwaa Loti. Kukwelana-kwelana alimwi akucimwa kwakatalika akati kabeembezi. Mazwangaaya taakeelela pe kubakombi ba Leza wakasimpe. Ikuzwangana ooko nokwakazumanana, nokwakaba kwaandaana akati kabo. Aboobo ino ciimo eeci cili boobu wakeelede kuceendelezya buti Abramu? Wakamubweza Loti kuti amulele kuzwa ciindi naakafwidwa bausyi, ambweni kumukomezya kali mbuli umwi wamumukwasyi wakwe. Mbwaakali ngumupati alibaabo bobilo, sena taakeelede kulisalila busena bubotu bwakukkala?

11, 12. Ino nkupa kwabuuya kuli buti Abramu nkwaakacita kuli Loti, alimwi nkaambo nzi kusala kwa Loti ncokwatakali kwamaano?

11 Pele “Abramu wakaambila Loti kuti, Wence kutabi inkondo akati kesu, yebo ambebo, abeembeli bako abeembeli bangu, nkaambo tuli bamukowa omwe. Sa nyika yoonse tiili kubusyu bwako na? Atumpambukane ambebo. Na ulayanda kuya kucimwesi, mebo ndaya kululyo; na ulayanda kuya kululyo, mebo ndaya kucimwesi.” Afwaafwi a Beteli, kwakali busena bwakali kutegwa “acilangilo cibotu ca Palesitaini.” Ambweni kali waawo “Loti wakatambya meso aakwe, wabona nkwaalale yoonse ya-Jordano, wabona kuti, koonse koonse ili amaanzi. Kuciindi eco, Jehova natakalina kunyonyoona Sodoma a-Gomora, yakali mbubonya mbuli muunda wa-Jehova, mbuli nyika ya-Egepita noya ku-Zoari.”—Matalikilo 13:8-10.

12 Nokuba kuti Ibbaibbele limupandulula kuti Loti wakali ‘mululami,’ mutwaambo tumwi tanaakayanda kuswiilila mizeezo ya Abramu mumakani aaya antela kutondezya kuyandaula lulayo kuzwa kuli Abramu. (2 Petro 2:7) “Lino Loti wakalisalila inkwaalale yoonse ya-Jordno, watozya kujwe. Mbuboobo mbubakaanzaana amweenzinyina. Abramu kakede munyika ya-Kanana; Loti kakede muminzi yankwaalale, kaya buyakayaka zilao zyakwe mane wasika ku-Sodoma.” (Matalikilo 13:11, 12) Sodoma wakali munzi uusumpukide alimwi wakali kugwasya kujana zintu zyakumubili zinji kapati. (Ezekieli 16:49, 50) Nokuba kuti kusala kwa Loti kwakali kulibonya mbuli kuti nkwamaanu kujatikizya zintu zyakumubili, munzila yakumuuya tiikwali kusala camaano pe. Nkaambo nzi? Nkaambo bbuku lya Matalikilo 13:13 lyaamba kuti: “Bantu ba-Sodoma bakali basizibi, bakali babi loko kumeso aa-Jehova.” Ikulongela nkuko mukuya kwaciindi kwali kuzooletela mukwasyi wakwe mause.

13. Ino cikozyanyo ca Abramu cikonzya kubagwasya buti Banakristo bazwanganina mali?

13 Nokuba kuti Abramu wakatondezya lusyomo mucisyomezyo ca Jehova cakuti lunyungu lwakwe lwakali kuzooyivwuba nyika yoonse; tanaakazwanganina kabeela kanyika nokaceya pe. Cabuuya, wakacita kweelanaa njiisyo yakazi kwaambwa kulugwalo lwa 1 Ba-Korinto 10:24 yakuti: “Muntu teelede kuyandaula kuligwasya mwini buyo. Umwi aumwi uleelede kuyandaula kugwasya mweenzinyina.” Ooku kwiibalusya nkubotu kuli baabo bakonzya kunjila mumazwangaa mali amusyominyina. Muciindi cakutobela lulayo lujanika kuli Matayo 18:15-17, bamwi babatola banyina kunkuta. (1 Ba-Korinto 6:1, 7) Icikozyanyo ca Abramu citondezya kuti cilainda kubota kusowekelwa mali kwiinda kuleta masampu kuzina lya Jehova naa kunyonyoona luumuno lwambungano ya Banakristo.—Jakobo 3:18.

14. Ino Abramu wakeelede kulumbulwa buti akaambo kabuuya bwakwe?

14 Abramu wakeelede kulumbulwa akaambo kabuuya bwakwe. Leza wakaambilizya kuti: “Njoovuzya lunyungu lwako, lube mbuli lusuko lwaansi. Na muntu ulakonzya kubala lusuko lwaansi, lino lunyungu lwako alwalo luyoobalika.” Elo kaka makani aaya ngaakayubunudwa Abramu iwatakajisi mwana ayeelede kuti akamukulwaizya! Kumana waawo, Leza wakamulailila kuti: “Buka, koya bweendeenda mubulamfu boonse bwanyika akubwaamba bwayo boonse, nkaambo njooipa nduwe.” (Matalikilo 13:16, 17) Abramu taakali kukonzya kuzumizigwa kukkalilila mumunzi muli bukkale bubotu pe. Wakeelede kuti katantamukide kuli bana Kanana. Abalo Banakristo sunu beelede kuti kabaitantamukide nyika. Tabaliboni kuti balabainda busongo bantu bamwi pe, pele tabayanzani abantu ibalangilwa kuti balakonzya kuboongelezya kuti batalike kucita milimo iitali yamumagwalo.—1 Petro 4:3, 4.

15. (a) Ino ikweendeenda kwa Abramu kwakali kupandulula nzi? (b) Ino ncitondezyo nzi Abramu sunu ncaakatondezya kumikwasyi ya Banakristo?

15 Kuciindi ca Bbaibbele, imuntu kataninga ibweza nyika, wakeelede kwiilingula kabotu-kabotu. Kweendeenda mulinjiyo lyoonse cakali ciyeezyo cakuti buzuba bumwi nyika eeyi yakali kuzooba yabana ba Abramu. Akaambo kakumvwida, “Abramu wakalonzya itente lyakwe, wiinka, waakukala kumibanga ya-Mamre iili ku-Hebroni, nkabela wakayakila Jehova cipaililo mpoonya awo.” (Matalikilo 13:18) Alimwi Abramu wakatondezya kuti kukomba wakali kubikkide ambele mubuumi bwakwe. Sena ciiyo camukwasyi, mupailo ngomucita mumukwasyi alimwi akujanika kumiswaangano muzibikkide mubusena bwakusaanguna mumukwasyi wanu?

Ikulwanwaa Basinkondonyina

16. (a) Nkaambo nzi majwi ajanika ku Matalikilo 14:1 ncaambwa munzila yakulibilika? (b) Ino bami bone bakujwe bakalwana akaambo kakuyanda kutyani?

16 “Lino [cakacitika kuti, NW] mumazuba aa-Amarafele mwami wa-Sinara, Arioki mwami wa-Elasara, Kedorelaomere mwami wa-Elamu, * a-Tidala mwami wa-Goimu, bakacita nkondo.” Mu Cihebrayo cakaindi, imajwi aatalisya aakuti (“Lino cakacitika kuti mumazuba aa . . . ”) aambwa mujwi lyakulibilika nkaambo atondezya “ciindi liyooba masukusyo pele kumamanino kuyooba cilongezyo.” (Matalikilo 14:1, 2, NW, kagwalo kakunsi) Masukusyo akatalika ciindi aaba Bami ibali bone nobakalwana akunyonyoona bana Kanana. Ino makanze aabo akali akutyani? Akali akukoma minzi iili musanu ya Sodoma, Gomora, Adima, Zeboimu alimwi awa Bela iizangide. Nobakamana kuzunda minzi eeyi iili musanu, bami bone “aba boonse bakalibungene mukuti lya-Sidimu (ndondulo Lwizi lwa-Munyo).” Loti alimwi amukwasyi wakwe bakali kukkala afwaafwi-fwaafwi buyo.—Matalikilo 14:3-7.

17. Ino nkaambo nzi kutolwa mubuzike kwa Loti ncokwakali kusunkwa kwalusyomo lwa Abramu?

17 Ibami bana Kanana bakasoleka mbuli mbobakonzya kulwana basinkondonyina, pele bakazundwa cuusisya. “Elyo bakatola imbono zyoonse zyaku-Sodoma azyaku-Gomora, azilyo zyabo zyoonse, bainka. Alakwe Loti mwana wamunyina Abramu, iwakakede ku-Sodoma, bakamutolelela ambono zyakwe, bainka.” Muciindi cisyoonto, makani aaya akunyonyoona akamusikila Abramu: “Mpawo kwakasika mulobosi, walwiida Abramu mu-Hebrayo, iwakakede kumibanga ya-Mamre mu-Amori munyina Esikoli, munyina Anere, nkaambo abo kabatangene buzwalani a-Abramu. Nkabela Abramu [w]akamvwa kuti mwanaakwabo watolwa mubuzike.” (Matalikilo 14:8-14) Elo kaka lusyomo aawa lwakasunkwa! Sena Abramu wakawuyumya moyo akaambo kakuti mwanaa munyina wakasala cibeela canyika mbotu? Alimwi amuyeeye kuti, aaba balwani bakazwa kucisi cakwabo ica Sinara. Ikulwana bantu aaba cakali kupandulula kuti awalo wabusinka buzwa mbeba, tacilyati kwabo. Kunze lyaboobo, ino Abramu ncinzi ncaakali kukonzya kucita kuli basinkondo bakaalila bana Kanana ibakali libungide-bungide?

18, 19. (a) Ino Abramu wakacikonzya buti kumuvwuna Loti? (b) Nguni wakatembaulwa akaambo kaluzundo oolu?

18 Abramu alimwi wakabikka lusyomo lwakwe kuli Jehova cakumaniina. “Wakayobolola basilumamba bakwe bazyale muŋanda yakwe, bantu bali mya[a]nda yotatwe akumi amusanu abatatu, wabatobela mane kusikila ku-Dani. Lino ciindi camasiku bakalipambukanya tukamu tukamu akubalwisya, walo abalanda bakwe, babauma, babatobela mane kusikila ku-Hoba uuli kulubazu lwa[ku]lumwesi lwa-Damasko. Nkabela wakaboozya imbono zyoonse, alakwe Loti munyina wakamuboozya ambono zyakwe abanakazi abantu boonse.” (Matalikilo 14:14-16) Mukutondezya lusyomo luyumu muli Jehova, Abramu wakasololela bantu basyoonto kweelanaa batabaliki mbakali kulwana limwi kuluzundo akuvwuna Loti amukwasyi wakwe. Lino Abramu wakaswaanganya Melkisideke mwami wa Salemu. “Melkisideke mwami wa-Salemu wakaleta zinkwa awaini. Kali mupaizi wa-Leza Mupatikampatila. Lino wakamulongezya, wati, Akondezegwe Abramu kuli-Leza Mupatikampatila, muvubi wajulu anyika. Alumbwe Leza Mupatikampatila iwakaaba basinkondonyoko mumaanza aako. Elyo wakamupa cipanzi cakumi cambono zyoonse.”—Matalikilo 14:18-20.

19 Masimpe, kuzunda nkukwa Jehova. Akaambo kalusyomo, Abramu alimwi wakavwunwaa Jehova. Bantu ba Leza sunu tabanjili munkondo iini buya pe, pele balasikilwa buyumuyumu. Cibalo citobela ciyootondezya mbuli cikozyanyo ca Abramu mbocikonzya kutugwasya kuliyumya muli mbubo cakuzwidilila.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 2 Kweelanaa bbuku litegwa Insight on the Scriptures (lyakamwaigwaa Bakamboni ba Jehova), “mabbuku akaindi atwaambila kuti, Farao wakali kutuma baalumi azilwanyo kuti kababweza mukaintu mubotu akujaya mulumaakwe.” Aboobo kuyoowa kwa Abramu tiikwaali kwabukandu buyo pe.

^ munc. 6 Hagare, iwakazikuba simamambe wa Abramu, weelede kuti wakali akati kabalanda bakapegwa kuli Abramu aciindi eeci.—Matalikilo 16:1.

^ munc. 16 Ciindi cimwi basikukazya bakatamizya kuti Elamu kwiina naakamvwanaa Sinara alimwi akuti cibalo cijatikizya kusaala kwa Kedorelaomere ncakubeja. Kutegwa mubone makani akajanika mukusya zyamumatongo agwasilizya makani aamu Bbaibbele kutondezya kuti ngamasimpe, amubone Ngazi Yamulindizi, yamu Cingisi yamu July 1, 1989, mapeeji 4-7.

Sena Mwamvwisya?

• Ino nzala munyika ya Kanana yakaba buti masunko kulusyomo lwa Abramu?

• Ino Abramu alimwi a Sarai bakatondezya buti cikozyanyo cibotu kubaalumi abamakaintu basunu?

• Ino nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kuli Abramu cijatikizya mbwaakeendelezya mazwanga akali akati kabalanda bakwe alimwi aba Loti?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 14]

Abramu tanaakabelesya nguzu zyakwe, pele wakabikka ziyanda Loti kumbele lyazeezyo nzyayanda walo

[Cifwanikiso icili apeeji 16]

Abramu wakatondezya lusyomo kuli Jehova naakavwuna Loti mwanaa munyina