Skip to content

Skip to table of contents

‘Amuyandaule Luumuno Akulutobela’

‘Amuyandaule Luumuno Akulutobela’

‘Amuyandaule Luumuno Akulutobela

“Anooli kwakonzeka, nkukuti mbuli mbumukonzya nubeni, [amukkale] abantu boonse caluumuno.”—BA-ROMA 12:18.

1, 2. Ino ntwaambo nzi tupa kuti luumuno luletwaa muntu kalutakkalilili?

AMUYEEYELE kujatizya ŋanda iitajisi ntalisyo njumu, makkapulosi aasumpidwe alimwi aciluli cizwizya. Sena inga mwayanda kulongela mumo kutegwa ube ngomunzi wanu? Peepe. Nokuba kuti mwapenta apenti mupya kwiina ncowukonzya kucita nkaambo ŋanda kwiigama tiili njumu pe. Mukwiinda kwaciindi, ilalangilwa kuwa.

2 Kufwumbwa luumuno luzwa munyika eeyi, lukozyenye buyo aŋanda eeyi yaambwa. Luyakidwe antalisyo iitali njumu—zisyomezyo alimwi amukwezyeezya buyo kwabantu, “muntu waansi uutagwasyi.” (Intembauzyo 146:3) Makani aansiku atondezya kuti kwali mazwanga akati kamisyobo, mikowa alimwi amyaambo. Masimpe, kwakali ziindi zyaluumuno, pele ino nduumuno lwamusyobo nzi? Ikuti manyika obilo kaalwana, kwiina nyika ijisi luumuno pe, nkaambo nyika imwi ilazundwa naa nkaambo kakuti manyika oonse alakonzya kubona kuti kwiina ncobajana mukulwana, ino nduumuno lwamusyobo nzi oolo? Ikusulaikana, kuyeeyelana kubyaabi alimwi aminyono izyakabusya nkondo inga kaziciko. Iluumuno lwakwiide kucengeezya, ‘ikupenta buyo atala’ kusisikizya businkondonyina taluli luumuno luyakomoonga pe.—Ezekieli 13:10.

3. Ino nkaambo nzi luumuno lwabantu ba Leza ncolwiindene aluumuno luletwaa bantu?

3 Pele, luumuno lwini-lwini nkoluli munyika eeyi iizwide nkondo. Ikuli bani? Akati kabaabo batobela mikondo ya Jesu Kristo, Banakristo beni-beni ibatobela majwi aa Jesu alimwi akusolekesya kwiiya nzila zyakwe. (1 Ba-Korinto 11:1; 1 Petro 2:21) Iluumuno luliko akati ka Banakristo bamisyobo iindene-indene, bajisi zyuuno ziindene muciinga alimwi azisi mobakkala ndwini-lwini nkaambo luzwa kukuyanzana caluumuno nkobajisi a Leza, luyeeme alusyomo lwabo mucituuzyo cacinunuzyo ca Jesu Kristo. Luumuno lwabo ncipego kuzwa kuli Leza, ikutali cintu cibambwaa bantu pe. (Ba-Roma 15:33; Ba-Efeso 6:23, 24) Lulaboola akaambo kakulibombya ku “Mwami waluumuno” Jesu Kristo alimwi akukomba Jehova Leza “siluyando siluumuno.”—Isaya 9:6; 2 Ba-Korinto 13:11.

4. Ino mbuti Munakristo mbwakonzya ‘kutobela’ luumuno?

4 Iluumuno talwiide kuboola kubantu batalondokede pe. Aboobo Petro wakaamba kuti, Munakristo umwi aumwi uleelede “ayandaule luumuno akulutobela.” (1 Petro 3:11) Ino mbuti mbotukozya kucita boobo? Ibusinsimi bwansiku bulapa bwiinguzi. Kwiinda muli Isaya, Jehova wakaamba kuti: “Bana bako boonse bayooiyisigwa Jehova. Ncobeni bana bako bayooba acoolwe cipati.” (Isaya 54:13; Ba-Filipi 4:9) Masimpe, luumuno lwini-lwini luzwa kulibaabo batobela nzyayiisya Jehova. Kunze lyaboobo, luumuno kubikkilizyaa “luyandano, lukondo, . . . busicamba, buuya, bubotu, lusyomo, lubombo, kulyeendele[zy]a,” micelo yamuuya uusalala wa Leza. (Ba-Galatiya 5:22, 23) Talukonzyi kujanika pe kumuntu uunyina luyandano, lukondo, busicamba, buuya alimwi mubi, uutasyomeki, uuyoosya naa uutalyeendelezyi.

‘Kukkala Abantu Boonse Caluumuno’

5, 6. (a) Ino mu Bbaibbele kukkala caluumuno caamba nzi? (b) Ino nkuuli bani Banakristo nkobasoleka kukkala caluumuno?

5 Ibbala lyakuti luumuno lipandululwa kuti, “nciimo cakusitikila naa kuumuna wii.” Ibupanduluzi oobu bulajatikizyaa ziimo ziindene-indene mwalo munyina nkondo. Naba muntu uufwide uli muluumuno! Nokuba boobo, ikujana luumuno muntu teelede kuba muumuzi buyo pe. Mu Mulumbe wakwe waa Mulundu, Jesu wakaamba kuti: “Bali acoolwe basikutontozya, nkaambo bazootegwa bana ba-Leza.” (Matayo 5:9) Jesu wakali kwaambila bantu ibakali kulangilwa kuyooba acoolwe cakuba bana ba Leza bakumuuya ibakali kuzoobaa buumi butafwi kujulu. (Johane 1:12; Ba-Roma 8:14-17) Alimwi kuzwa ciindi eeco, bantu boonse aabo basyomeka ibatajisi bulangizi bwakujulu bayookkomanaa ‘kulubulwa kwabulemu bwabana ba-Leza.’ (Ba-Roma 8:21) Balikke bakkala caluumuno mbabakonzya kujana bulangizi buli boobo. Ibbala lya Cigilikki lyaamba “kukkala caluumuno” lipandulula “kuyanzanya.” Kanjikanji kuli lwiindano luliko akati kakuumuna—akuba muluumuno—alimwi akukkala caluumuno. Ikukkala caluumuno mu Magwalo caamba kukulwaizya luumuno, ziindi zimwi caamba kutalisya luumuno mpolwatakaliko kaindi.

6 Kamukajisi kaambo aaka mumizeezo, amulange-lange lulayo lwamwaapostolo Paulo kubana Roma: “Anooli kwakonzeka, nkukuti mbuli mbumukonzya nubeni, [amukkale] abantu boonse caluumuno.” (Ba-Roma 12:18) Paulo tanaakali kwaambila bana Roma kuti beelede kubatama buyo pe, nokuba kuti eeco cakali kukonzya kugwasya. Wakali kubakulwaizya kubamba luumuno. Abani? “Abantu boonse”—banamukwasyi, Banakristonyina, kubikkilizya abaabo batakali kusyoma muli nzyobasyoma. Wakakulwaizya bana Roma kubamba luumuno abantu bamwi kweelanaa mbuli mbobakali kukonzya. Pele, tanaakali kuyanda kuti baubye-ubye lusyomo lwabo akaambo kaluumuno pe. Muciindi cakukwelana-kwelanaa bantu bamwi, bakeelede kubasikila caluumuno. Ibanakristo bakeelede kucita boobo nobakkede abaabo ibali mumbungano antela abali kunze lyambungano. (Ba-Galatiya 6:10) Kweelanaa makani aaya, Paulo wakalemba kuti: “Lyoonse kamuya buyandaula kucita kabotu, naaba akati kanu nobeni nikuba kubantu boonse.”—1 Ba-Tesalonika 5:15.

7, 8. Mmuunzila nzi alimwi nkaambo nzi Banakristo ncobakkalila caluumuno abaabo mbobaindene lusyomo?

7 Ino inga twakkala buti caluumuno abaabo mbotwiindene zintu nzyotusyoma alimwi ambweni ibasikuzikazya buya? Kaambo kamwi nkwiinda mukutatondezya muuya wakuti tulabainda busongo. Mucikozyanyo, inga tatukonzyi kukkala caluumuno ikuti katwaamba bantu bamwi kubelesya mabala aakubasampula. Jehova watondezya kale lubeta kumbunga alimwi akuziinga, pele tatujisi nguzu zyakwaamba bantu bamwi mbuli kuti bakasinganyizigwa kale. Masimpe, tatubeteki bamwi pe, nobaba basikutukazya. Naakamana kwaambila Tito kuti alaye Banakristo baku Krete kujatikizya mbobeelede kweendelanaa beendelezi bantunsi, Paulo wakabayeezya kuti, “batanoosampaula muntu pe, batabi bandwane, pele ababe batontozi, akuba babombe-moyo kubantu boonse.”—Tito 3:1, 2.

8 Ikukkala caluumuno abaabo mbotwiindene nzyotusyoma kulagwasya kapati kutegwa tubaambile kasimpe. Mubwini, tatuyandauli bulongwe bukonzya kutupa ‘kuminama’ pe. (1 Ba-Korinto 15:33) Pele, tweelede kucenjela alimwi tweelede kubalemeka bantu boonse akubafwida luzyalo. Petro wakalemba kuti: “Amujatisye kweenda kwanu kubotu akati kabamasi, kuti nobamusendaula sunu kuti muli babi, bakamulemye Leza kubuzuba bwakulingula nkaambo kakulangilila milimo yanu mibotu.”—1 Petro 2:12.

Kuba Aluumuno Mumulimo

9, 10. Ino ncikozyanyo nzi cakukkala caluumuno abantu batasyomi mwaapostolo Paulo ncaakatondezya?

9 Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna bakalizibidwe akaambo kabusicamba mbobakajisi. Tiibakaubya-ubya mulumbe wabo pe alimwi ciindi nobakali kukazigwa, bakalilibambilide kumvwida Leza kwiinda bantu. (Incito. 4:29; 5:29) Nokuba boobo, tiibakasanganya busicamba alimwi ankazi pe. Amulange-lange mbuli Paulo mbwaakakwabilila lusyomo lwakwe ku Mwami Heroda Agripa Wabili. Heroda Agripa wakoonede mucizi wakwe wazina lya Bernike. Nokuba boobo, Paulo kunyina naakabandika pe a Agripa kujatikizya kumulaya aamakani aakulilemeka. Muciindi caboobo, wakakankaizya zintu nzyobakali kuzuminana, kalumbaizya Agripa kuti ulizizi ziyanza zyaba Juda alimwi ulasyoma mubasinsimi.—Incito 26:2, 3, 27.

10 Sena Paulo wakali kusola kulumbaizya calucengo muntu ooyu wakajisi nguzu zyakukonzya kumwaangununa? Peepe. Paulo wakatobela malaililaakwe akwaamba masimpe. Kunyina cintu ncaakaamba kuli Heroda Agripa citali camasimpe. (Ba-Efeso 4:15) Pele Paulo wakali sikubamba luumuno alimwi wakalizi mbwaakali kukonzya kuba ‘mbubabede bantu boonse.’ (1 Ba-Korinto 9:22) Makanze aakwe akali akukwabilila nguzu zyakwe zyakukambauka kujatikizya Jesu. Akaambo kakuba mwiiyi uuli kabotu, wakatalika kwaamba zintu nzyobakali kukonzya kuzuminana Agripa. Aboobo Paulo wakakonzya kugwasya mwami ooyo uutalilemeki kubona kuti Bunakristo mbubotu.—Incito 26:28-31.

11. Ino mbuti mbotukonzya kuba basikuyanzanya mumulimo wesu?

11 Ino mbuti mbotukonzya kuba bantu bayanzanya mumulimo? Mbubwenya mbuli Paulo, tweelede kukweeleba kwiide kukazyanya. Tulijisi nguzu ziindi zimwi ‘izyakwaamba makani aa-Leza cakutayoowa,’ notukwabilila lusyomo lwesu cabusicamba. (Ba-Filipi 1:14) Pele ziindi zinji makanzeesu kusaanguna ngakuti tukambauke makani mabotu. (Matayo 24:14) Ikuti muntu waabona masimpe kujatikizya makanze aa Leza, eelyo ulakonzya kwiileka mizeezo yabukombi yakubeja akulisalazya lwakwe kumicito iisofweede. Aboobo kweelanaa mbuli mbotukonzya, ncibotu kukankaizya zintu zikonzya kukondelezya batuswiilila, kutalikaa zintu nzyotuzuminana ambabo. Tacikonzyi kugwasya ikukazyanyaa muntu uukonzya kuswiilila mulumbe wesu ikuti wasikilwa munzila mbotu.—2 Ba-Korinto 6:3.

Basikuyanzanya Mumukwasyi

12. Ino mmuunzila nzi mbotukonzya kuba basikuyanzanya mumukwasyi?

12 Paulo wakaamba kuti, aabo “bakwatana bayoojana mapenzi aakunyama.” (1 Ba-Korinto 7:28) Mapenzi aindene-indene akali kukonzya kubasikila. Penzi limwi akati kamapenzi aayo, aaba banabukwetene ziindi zimwi tabakoonozuminana. Ino eeci inga ceendelezyegwa buti? Nkwiinda mukukkala caluumuno. Muntu uukkala caluumuno uyoosoleka kulesya mazwanga kuyaambele. Munzila nzi? Cakusaanguna, nkwiinda mukujata lulimi. Ikuti lulimi lwabelesyegwa cabuyamba alimwi amajwi aakutukila, masimpe aaka kabeela kaniini ‘mbubi butakonzya kuzundwa, lulizwide musamu uujaya.’ (Jakobo 3:8) Imuntu uuyanzanya, lulimi lwakwe ulalubelesya kuyaka kutali kumwaya.—Tusimpi 12:18.

13, 14. Ino mmuunzila nzi mbotukonzya kubamba luumuno ciindi notwalubizya mukwaambaula naa notwabijilwa kapati?

13 Mbotutalondokede, bunji bwesu ziindi zimwi tulaamba zintu zitupa kuusa kumamanino. Ikuti cili boobu cacitika, amufwambaane kuzyeendelezya zintu kwiinda mukubamba luumuno. (Tusimpi 19:11; Ba-Kolose 3:13) Amukweelebe kulinjizya mu “kukazyanya-kazyanya” alimwi “akunyemezyanya.” (1 Timoti 6:4, 5, Ci) Muciindi caboobo, amukalangile kumutwe kaambo aako alimwi akusola kumvwisya mbwalimvwide ngomukwetene limwi. Ikuti wabelesya majwi mabi, nywebo mutabelesyi majwi akozyenyi pe. Amuyeeye kuti “kuvuwa kabotu kulalesya bukali.”—Tusimpi 15:1.

14 Ziindi zimwi, mulakonzya kuyanda kulanga-langa lulayo luli ku Tusimpi 17:14 lwakuti: “Kozwa buyo, inkondo niitana kubuka.” Mwajoka amulimvwe mbuli kuti makani aacitika tanaamujatikizyide pe. Kwainda ciindi, nomwakkalikana mumizeezo, mulalangilwa kucikonzya kubamba penzi elo muluumuno. Ziindi zimwi, inga cagwasya kwiita mwaalu Munakristo uusimide kuti azikugwasilizye. Ibaalumi bajisi luzibo alimwi akumvwida balakonzya kukatalusya ciindi luumuno lwamulukwatano nolwanyonganyizigwa.—Isaya 32:1, 2.

Basikuyanzanya Mumbungano

15. Kweelanaa Jakobo, ino mbukkale buli buti bwakatalika akati ka Banakristo, alimwi nkaambo nzi ncocili muuya “waansi,” “wabunyama” alimwi ‘awamadaimona’?

15 Cilausisya kujana kuti, bamwi Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna bakatondeya ibbivwe alimwi alukazyanyo—iziindene kapati aluumuno. Jakobo wakaamba kuti: “Obo tabweensi busongo buzwa kujulu, mbwaansi buyo, mbwabunyama, mbubwabadaimona. Nkaambo nkulibede ibbivwe alukazyanyo, nkukonya oko nkulujanwa lupyopyongano amilimo mibi yoonse.” (Jakobo 3:14-16) Bamwi basyoma kuti ibbala lya Cigilikki lisanduludwe kuti “lukazyanyo” lyaamba kubaa mizeezo yakuliyanda, ikuyandisya cuuno. Wakalijisi kaambo kalaa nkoye Jakobo naakaamba kuti “mbwaansi buyo, mbwabunyama, mbubwabadaimona.” Kuzwa lyansiku, baleli banyika bacita zintu cakukazyanya mbuli banyama balwana. Lukazyanyo masimpe ‘ndwaansi’ alimwi ‘ndwabunyama.’ Alimwi ‘ndwamadaimona.’ Ibukkale oobu bubyaabi bwakatondezyegwa kusaanguna amungelo iwakali kuyandisya cuuno, iwaalwana Jehova Leza alimwi akuba Saatani, imwami wamadaimona.

16. Ino mbuti Banakristo bamwi bamumwaanda wamyaka wakusaanguna mbobakatondezya muuya mbuli wa Saatani?

16 Jakobo wakakulwaizya Banakristo kukaka kubaa ciimo cakukazyanya nkaambo cipa kuti kutabi luumuno. Wakalemba kuti: “Ino kuzwangana akupampana akati kanu kuzwa kuli? Sena tazizwi kuzisuzi zyabuntusi zilwana mulindinywe?” (Jemusi 4:1, Ci) Aawa “zisuzi zyabuntunsi” caamba mbuli bulyato bwakulombozya zintu zyakumubili naa kulombozya kubaampuwo, ikweendelezya naa kuyanda kumvwidwa. Mbubwenya mbuli Saatani, bamwi mumbungano balibonya kuti bakali kuyanda kulitondezya buya muciindi cakuba mbuli ‘bana baniini’ kweelanaa Jesu mbwaakaamba kujatikizya basikumutobela kuti mbobeelede kuba. (Luka 9:48) Imuuya uuli boobo ulakonzya kunyonganya luumuno lwambungano.

17. Ino mbuti Banakristo sunu mbobakonzya kuba basiluumuno mumbungano?

17 Sunu, tweelede kukaka bukkale bwakuyandisya buvwubi, munyono naa kubaa mizeezo iitagwasyi. Ikuti katuli basikuyanzanya beni-beni, tatukanyonganyisigwi ikuti bamwi mumbungano kabajisi luzibo lunji kwiinda ali lwesu mumilimo imwi, naa kubatyompya akati kabantu kwiinda mukubabuzya kujatikizya mizeezo yabo. Iluzibo lwesu muzintu tatukalubelesyi kulitondezya kuti tukkede kabotu kwiinda bamwi mbuli kuti tupandulula kuti imbungano yayaambele akaambo kaluzibo ndotujisi. Bukkale buli boobo bulakonzya kuleta kwaandaana; tabukonzyi kuleta luumuno pe. Basikuyanzanya tabazitondezyi zintu nzyobakonzya kucita kabotu, pele munzila yeelede balazibelesya kubelekela bakwesu alimwi akuleta bulemu kuli Jehova. Balayeeya kuti cintu cipati nduyando—kutali luzibo munzintu—icizibya Banakristo bakasimpe.—Johane 13:35; 1 Ba-Korinto 13:1-3.

“Luumuno Lube Simutwe Wako”

18. Ino mbuti baalu mbobakulwaizya luumuno akati kabo?

18 Baalu mumbungano mbabali kumbele kumakani ajatikizya kuba basiluumuno. Jehova wakasinsima boobu kujatikizya bantu bakwe: “Njoobika Luumuno lube simutwe wako, a-Bululami bube sikukubelesya.” (Isaya 60:17) Kweelanaa majwi aaya abusinsimi, aabo babeleka kabali beembezi Banakristo balabeleka canguzu kutegwa bakulwaizye luumuno akati kabo alimwi akubutanga. Ibaalu balakonzya kuzumanana muluumuno akati kabo kwiinda mukuba bantu bakkala caluumuno alimwi bayeeya kabotu “busongo buzwa kujulu.” (Jakobo 3:17) Akaambo kakwiindana mbuli mbobakakomena alimwi azintu zyakabacitikila mubuumi, ibaalu mumbungano ziindi zimwi balaimpana mukuyeeya. Sena eeci caamba kuti banyina luumuno? Peepe ikuti bukkale oobo babweendelezya kabotu. Basikuyanzanya cakulicesya balaamba mbobayeeya alimwi cabulemu balaswiilila amizeezo yabamwi. Muciindi cakwiide kuzumanana mbwayanda walo, muntu uuyanzanya ulalanga-langa mbuli zintu munyina mbwaziyeeya kwiinda mukupaila. Ikuti kakunyina njiisyo ya Bbaibbele yanyonganyisigwa, kuyeeya kwiindene-indene kulalangilwa. Ikuti bamwi tiibazumina kutwaambo twakwe, uuyanzanya tazumanani alimwi ulatalika kukulwaizya kukosola kwabamwi. Aboobo, ulitondezya kuti muntu uuyeeya kabotu. (1 Timoteo 3:2, 3) Ibalangizi bajisi luzibo balizi kuti kubamba luumuno kulayandika kapati kwiinda kwiide kuzumanana amuzeezo wakwe.

19. Ino baalu bacita buti mumbungano mbobali basikuyanzanya?

19 Ibaalu balakwabilila luumuno antoomwe abutanga kwiinda mukubakulwaizya alimwi akutabadyaaminina mukusoleka kwabo. Balijisi nguzu ziindi zimwi izyakululamika baabo bayandika kucitilwa boobo. (Ba-Galatiya 6:1) Pele mulimo wamulangizi Munakristo tauli buyo wakulailila pe. Ulayandisya kulumbaizya. Baalu bajisi luyando balasoleka kubona kuti bantu bamwi balilemeka kabotu. Balangizi balakulemeka kubeleka canguzu kwa Banakristonyina alimwi balijisi lusyomo lwakuti basyominyina balabeleka kusikila mpobagolela.—2 Ba-Korinto 2:3, 4.

20. Ino mbungano inga yagwasigwa buti ikuti boonse kabakkala caluumuno?

20 Aboobo mumukwasyi, mumbungano alimwi ambotukkala abaabo mbotwiindene nzyotusyoma, tulasoleka kuba bantu bakkala caluumuno, ikusoleka kuleta luumuno. Ikuti twaluyanduula luumuno cabunkutwe, tuyoopa kuti mbungano ibe alukkomano. Muciindi nciconya, tuyoocingililwa alimwi akuyumizigwa munzila ziindene-indene mbubwenya mbotutiibone mucibalo citobela.

Sena Mulayeeya?

• Ino kukkala caluumuno caamba nzi?

• Ino mmuunzila nzi mbotukonzya kukkala caluumuno abantu ibatali Bakamboni?

• Ino ninzila nzi zimwi nzyotukonzya kubelesya notuyanda kubaa luumuno mumukwasyi?

• Ino mbuti baalu mbobakonzya kusumpula luumuno mumbungano?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 23]

Basikuyanzanya balakweeleba kuyeeya kuti mbasongo kwiinda bamwi

[Cifwanikiso icili apeeji 24]

Banakristo mbabasikuyanzanya mumulimo, muŋanda alimwi amumbungano