Skip to content

Skip to table of contents

Sena Cilongezyo ca Jehova Ciyoomusikila?

Sena Cilongezyo ca Jehova Ciyoomusikila?

Sena Cilongezyo ca Jehova Ciyoomusikila?

“Zyoolwe ezi zyoonse zilamusikila, zilaba zyanu, na mwaswiilila ijwi lya-Jehova Leza wanu.”—DEUTERONOMO 28:2.

1. Ino ncinzi icali kuzootondezya kuti bana Israyeli beelede kutambula zilongezyo naa lutuko?

KALUYANDA kumana lweendo lwabo lwamyaka iili 40 lwamunkanda, bana Israyeli bakayaka zilabba mu Cibanda ca Moabu. Inyika Yakasyomezyegwa bakaibona mbuli bwamomuya. Lino Musa wakalemba bbuku lya Deuterenomo, ilibikkilizya zilongezyo zinji alimwi alutuko naa kusinganya. Ikuti bana Israyeli “baswiilila Ijwi lya-Jehova” kwiinda mukumumvwida, zyoolwe zyakali ‘kunoozoobasikila.’ Jehova wakali kubayanda kapati kabali “musyobo wakwe uuyandika” alimwi wakali kuyanda kutondezya nguzu zyakwe kulubazu lwabo. Pele kuti tiibazumanana kuswiilila, lutuko lwakali kunoozoobasikila mbuli mbolwakabasikila ncobeni.—Deuteronomo 8:10-14; 26:18; 28:2, 15.

2. Ino maciti aa Cihebrayo aakuti ‘kuswiilila’ alimwi ‘akusikila’ kubbuku lya Deuteronomo 28:2 mubwini apandulula nzi?

2 Icciti lya Cihebrayo lisandulwidwe kuti ‘kuswiilila’ kubbuku lya Deuteronomo 28:2 libelesyegwa kutondezya cintu cicitwa cakuzumanana. Ibantu ba Jehova tabeelede kumuswiilila buyo muziindi pe; beelede kumuswiilila ciindi coonse amuzintu zyoonse. Ikuti bacita oobo, zilongezyo zya Leza nozikonzya kubasikila. Icciti lya Cihebrayo lisandulwidwe kuti ‘kusikila’ lilabelesyegwa kubavwimi kalipandulula “ikweenzya naa kujata cintu citandilwa” naa “kusika.”

3. Ino mbuti mbotukonzya kuba mbuli Joshua, alimwi nkaambo nzi eeci ncociyandika kapati?

3 Imusololi wabana Israyeli Joshua wakasala kuswiilila Jehova, aboobo wakajana zilongezyo. Joshua wakaamba kuti: “Amulisalile buzuba obuno ngumuyanda kubelekela . . Pele mebo abasiŋanda bangu tulabelekela Jehova.” Nobakamvwa boobo, bantu boonse bakaingula kuti: “Ncitutondedwe [n]kuleka Jehova akumanina mizimu imbi milimo!” (Joshua 24:15, 16) Akaambo kaciimo cibotu ca Joshua, wakaba umwi wabaabo basyoonto bazyalani lyakwe ibakanjila mu Nyika Yakasyomezyegwa. Sunu, tuyandoonjila kale mu Nyika mbotu kapati Yakasyomezyegwa—inyika yaparadaiso mwalo muli zilongezyo ziinda kubota kuli zyeezyo izyakali mumazubaa Joshua izilindila baabo ibazuminwaa Leza. Sena zilongezyo eezyo ziyoomusikila? Ziyoomusikila kuti mwazumanana kuswiilila Jehova. Kumugwasya kuyumya makanze aanu aakucita boobo, amulange-lange makani aabana Israyeli bansiku alimwi azikozyanyo zyabantu basyomeka.—Ba-Roma 15:4.

Cilongezyo naa Lutuko?

4. Kwiingula mupailo wa Solomoni, ino ncinzi Leza ncaakapa Solomoni, alimwi ino tweelede kulimvwa buti kujatikizya zilongezyo izili boobo?

4 Kwaciindi cilamfwu mubulelo bwa Solomoni, bana Israyeli bakajana zilongezyo zitaambiki kuzwa kuli Jehova. Bakalikwabilidwe alimwi zintu zibotu zyakali maunda-maunda. (1 Bami 4:25) Lubono lwa Solomoni lwakali lunji kapati, nokuba kuti kwiina naakalulomba buya kuli Leza ikutegwa abe alubono lwakumubili luli boobu pe. Muciindi caboobo, kacili mwana alimwi katajisi aluzibo, wakapailila kubaa moyo uumvwida—Jehova wakakwiingula ikulomba kwakwe kwiinda mukumupa busongo alimwi akumvwisya. Eeci cakapa kuti Solomoni kabeteka kabotu bantu, kabelesya bupampu ikuziba cibotu acibi. Nokuba kuti Leza wakamupa lubono alimwi abulemu, kacili mukubusi, Solomoni wakabikkila maanu kapati kubuvwubi bwakumuuya bujisi bulemu kapati. (1 Bami 3:9-13) Tulakonzya kuti katujisi zintu zyakumubili zinji naa pe, pele tulakonzya kulumba kaka ikuti tulijisi cilongezyo ca Jehova alimwi tulivwubide munzila yakumuuya!

5. Ino ncinzi cakacitika ciindi bana Israyeli alimwi abana Juda nobakakakilwa kuzumanana kuswiilila Jehova?

5 Bana Israyeli bakaalilwa kutondezya kulumba kucilongezyo ca Jehova. Akaambo kakuti tiibakazumanana kumuswiilila, ilutuko lwakasinsimwa lwakabasikila. Eeci cakapa kuti bwami bwamisyobo ya Israyeli alimwi a Juda buzundwe abasinkondonyina alimwi akutolwa buzike. (Deuteronomo 28:36; 2 Bami 17:22, 23; 2 Makani 36:17-20) Sena bantu ba Leza bakaiya ciiyo kuzwa kumapenzi aaya ikuti zilongezyo zya Leza zisikila buyo bantu aabo bazumanana kuswiilila Jehova? Iba Juda bakasyaala akupilukila kunyika yakwabo mu 537 B.C.E. bakalijisi coolwe cakutondezya kuti naa bakabaa “moyo wabusongo” akuziba kaambo kuzumanana kuswiilila Leza ncokuyandika.—Intembauzyo 90:12.

6. (a) Nkaambo nzi Jehova ncaakatumina Hagai alimwi a Zekariya kuti bakasinsime kubantu bakwe? (b) Ino ninjiisyo nzi yakatondezyegwaa mulumbe wa Leza kwiinda muli Hagai?

6 Iba Juda bakapiluka, bakayaka cipaililo akutalika kubeleka atempele yaku Jerusalemu. Pele ciindi nokwakaba kukazyigwa kupati, ibusungu bwabo bwakamana, elyo mulimo wakuyaka wakaima. (Ezara 3:1-3, 10; 4:1-4, 23, 24) Alimwi bakatalika kubikkaambele zintu zyakali kubakkomanisya lwabo beni. Aboobo, Leza wakatuma basinsimi ba Hagai alimwi a Zekariya kutegwa bayumye-yumye bantu bakwe kubukombi bwakasimpe. Kwiinda muli Hagai, Jehova wakaamba kuti: “Sa casika ciindi canu cakukala mumaanda aavumbidwe kabotu, nekuba kuti iŋanda eyi [yakukombela] icimwaikide? . . . Amuyeeye makani aamusikila. Mwabyala cakuvuzya, pele mwatebula zice buyo. Kulya mwalya pele tamukuti pe. . . . Ayooyo uuvola mali ulaabika munkomo iili azimanga.” (Hagai 1:4-6) Ikuzibikkaambele zintu zyakumubili kwiinda zintu zyakumuuya takuleteli kulongezyegwaa Jehova pe.—Luka 12:15-21.

7. Nkaambo nzi Jehova ncaakaambila ba Juda kuti: “Amuyeeye makani ngemwasikilwa”?

7 Akaambo kakubikkila kapati maano kuzintu zyaabuzubaa-buzuba, iba Juda bakaluba zilongezyo zya Leza mbuli mvwula alimwi aciindi camicelo kuti zyakali kunoozoobasikila ikuti baliyumya akumvwida Leza nokuba kuti bakali kukazyigwa. (Hagai 1:9-11) Elo kaka kukulwaizya ooku kwakuti: “Amuyeeye makani ngemwasikilwa” kwakali kweelela! (Hagai 1:7) Aboobo Jehova wakali kubaambila kuti: ‘Kamuyeeya! Amubone mbuli milimo yanu iitazwidilili yamumyuunda yanu alimwi akuba tongo kwaŋanda yangu yakukombela mboziswaangenyi.’ Ijwi lya Jehova lyakasololelwaa muuya mubasinsimi mane lyakanjila mumyoyo yabaswiilizi babo nkaambo bantu bakautalika alimwi mulimo wakuyaka tempele akwiimanizya mumwaka wa 515 B.C.E.

8. Ino nkukulwaizya kuli buti Jehova nkwaakapa kuba Juda bamumazubaa Malaki, alimwi nkaambo nzi?

8 Kumbele mumazubaa Malaki, iba Juda alimwi bakatalika kuyaansi munzila yakumuuya, mane buya akupaizya zipaizyo zitatambuliki kuli Leza. (Malaki 1:6-8) Eelyo, Jehova wakabakulwaizya kuleta zipaanzi zyakkumi zyoonse muŋanda yaciyobwedo cakwe akuti bamusole akubona kuti naa takonzyi kubajalwida zipulo zyakujulu akubatilila coolwe cakufwasuka loko. (Malaki 3:10) Elo kaka ba Juda bakalifwubeede nkaambo bakabeleka canguzu kuti bajane zintu zyalo nzyobakali kukonzya kupegwa buyo a Jehova kazili zinji ikuti nibakakonzya kuzumanana kuswiilila jwi lyakwe!​—2 Makani 31:10.

9. Ino mbuumi bwabantu nzi botatwe baambwa mu Bbaibbele mbotuyoolanga-langa?

9 Ikuyungizya makani ajatikizya bana Israyeli, imakani aali mu Bbaibbele ajatikizya buumi bwabantu banji ibakajana zilongezyo naa lutuko, ayeeme akuzumanana kuswiilila Jehova naa pe. Atubone naa kuli ncotunga twaiya kuli baaba botatwe—Boazi, Nabala alimwi a Hana. Mukaambo aaka mulakonzya kuyanda kubala bbuku lya Rute alya 1 Samuele 1:1–2:21 alimwi a 1 Samuele 25:2-42.

Boazi Wakaswiilila Leza

10. Ino Boazi alimwi a Nabala nzintu nzi nzyobakajisi izikozyenyi?

10 Nokuba kuti Boazi alimwi a Nabala tiibakapona muciindi comwe, bakalijisi zintu zimwi zikozyenyi. Mucikozyanyo, baalumi aaba bobilo bakali kukkala munyika ya Juda. Bakali bavwubi bakajisi nyika yabo alimwi boonse bakalijisi coolwe caalubazu cakutondezya luzyalo kumuntu umwi wakapengede. Ooku nkokukozyanya nkobakajisi.

11. Ino mbuti Boazi mbwaakatondezya kuti wakazumanana kuswiilila Jehova?

11 Boazi wakali kupona muciindi ca Babetesi ba Israyeli. Wakali kubalemeka bantu bamwi alimwi batebuzi bakwe bakali kumulemeka kapati. (Rute 2:4) Akaambo kakutobela Mulawo, Boazi wakabona kuti mumuunda wakwe zyakuvwulula zyakali kusiilwa bantu bacete. (Levitiko 19:9, 10) Ino Boazi wakacita nzi naakamvwa kujatikizya Rute alimwi a Naomi akubona mbuli Rute mbwaakali munkutwe mukulanganya banyinazyala bacembeede? Wakamulanganya munzila yaalubazu Rute alimwi akwaambila balanda bakwe kuti bamuleke avwulule mumuunda wakwe. Kwiinda mumajwi aakwe alimwi amilimo yakwe yaluyando, Boazi wakatondezya kuti wakali muntu uujisi mizeezo yakumuuya iwakaswiilila Jehova. Aboobo, wakayandwaa Leza alimwi akuzuminwaa nguwe.—Levitiko 19:18; Rute 2:5-16.

12, 13. (a) Ino mbuti Boazi mbwaakatondezya kubikkila maano kumulawo wa Jehova wakulya zina? (b) Ino nzilongezyo nzi zyakasikila Boazi kuzwa kuli Leza?

12 Icitondezyo cipati citondezya kuti, Boazi wakazumanana kuswiilila Jehova yakali nzila yakutaliyanda njaakatondezya katobela mulawo wa Leza ujatikizya kulya zina. Boazi wakacita mbuli mbwaakali kukonzya akubona kuti lukono lwamusazinyina—mulumaa Naomi sikwaazwa, Elimeleki lwacaala mumukwasyi wa Elimeleki. Kwiinda ‘mukukwatana amunyina mulumaakwe,’ mukamufwu wakeelede kukwatwa kumusazinyina ulaafwaafwi kapati wamulumaakwe wakafwa kutegwa mwana uuya kuzyalwa akazumanane acikono eeco. (Deuteronomo 25:5-10; Levitiko 25:47-49) Rute wakalitola lwakwe kuti akwatwe mucibaka ca Naomi nkaambo Naomi wakaliindide kale muciimo cakukonzya kubaa mwana. Ciindi musazinyina Elimeleki naakawayawaya kugwasya Naomi, Boazi wakamukwata Rute. Imwanaabo Obedi wakali mbuli mwana wa Naomi alimwi ngowakaba sikukona wakeelede mumulawo wa Elimeleki.—Rute 2:19, 20; 4:1, 6, 9, 13-16.

13 Zilongezyo zipati zyakamusikila Boazi akaambo kanzila yakwe yakutaliyanda mukutobela mulawo wa Leza. Kwiinda mumwanaabo Obedi, walo alimwi a Rute bakalongezyegwaa coolwe cakuba bamausyi ba Jesu Kristo. (Rute 2:12; 4:13, 21, 22; Matayo 1:1, 5, 6) Kwiinda mumilimo ya Boazi yakutaliyanda, twiiya kuti zilongezyo zilabasikila bantu aabo ibatondezya luyando kuli bamwi akucita kweelanaa nzyayanda Leza.

Nabala Tanaakaswiilila Pe

14. Ino Nabala wakali muntu uuli buti?

14 Kwiindana kwakaliko a Boazi nkwakuti, Nabala tanaakaswilila Jehova. Wakasotoka mulawo wa Leza wakuti: “Yanda mweenzinyoko mbubonya mboliyanda omwini.” (Levitiko 19:18) Nabala tanaakabikkila maanu kuzintu zyakumuuya; wakali muntu ‘silunya alimwi milimo yakwe yakali mibi.’ Nibaba ibalanda bakwe bakali kumubona kuti wakali ‘sicinguni.’ Izina lyakwe lyakuti Nabala lileelela nkaambo lyaamba muntu “mufubafuba.” (1 Samuele 25:3, 17, 25) Aboobo ino Nabala wakacita buti ciindi naakabaa coolwe cakutondezya luzyalo kumuntu wakapengede—Davida munanike wa Jehova?—1 Samuele 16:13.

15. Ino Nabala wakamulanganya buti Davida, alimwi ino Abigayeli wakaindana buti amulumaakwe mukaambo aaka?

15 Ciindi Davida abalanda bakwe nibakayakide zivwuka ikwakali matangaa Nabala, kakunyina kulomba kuti babbadalwe, bakaakwabilila matangaakwe kubantu babbi. Umwi wabeembezi ba Nabala waakaamba kuti: “Bakatubeda mbuli lubaya isikati amasiku.” Nokuba boobo, ciindi ibatumwa ba Davida nobakalomba cakulya, Nabala “wakabakalalila loko,” eelyo bakaile kujokela cinkwamaanza. (1 Samuele 25:2-16) Abigayeli mukaintu wa Nabala cakufwambaana wakatola zyakulya kuli Davida. Kanyemede kapati, Davida wakali kuyanda kujaya Nabala abantu bakwe. Ibunkutwe bwa Abigayeli bwakafwutula bantu banji alimwi kwakalesya Davida kubaa mulandu wakutila bulowa. Pele bulyato alimwi alunya lwa Nabala zyakamuletelela. Nokwakainda mazuba aali kkumi, ‘Jehova wakauma Nabala, eelyo wakafwa.’—1 Samuele 25:18-38.

16. Ino mbuti mbotukonzya kwiiya Boazi akuleka nzila zya Nabala zibi?

16 Elo kaka kwakali kwiindana akati ka Boazi alimwi a Nabala! Notutantamuka bukkale bwakajisi Nabala bwalunya alimwi akuliyanda, tweelede kwiiya kubaa luzyalo alimwi akutaliyanda kwa Boazi. (Ba-Hebrayo 13:16) Tulakonzya kucita oobo kwiinda mukubelesya lulayo lwamwaapostolo lwakuti: “Nitujisi ciindi cibotu, atucitile bantu boonse milimo mibotu, pele kwaambisya kulibaabo baciinga calusyomo.” (Ba-Galatiya 6:10) Sunu, “mbelele zimwi” zya Jesu, Ibanakristo bajisi bulangizi bwaanyika balijisi coolwe cipati cakucitila bananike ba Jehova milimo mibotu, bamucaala bali 144,000 ibayoopegwa buumi butafwi kujulu. (Johane 10:16; 1 Ba-Korinto 15:50-53; Ciyubunuzyo 14:1, 4) Imilimo iili boobo Jesu wiibona mbuli kuti icitilwa nguwe alimwi ikucita milimo iili boobu kuletela zilongezyo zinji kuzwa kuli Jehova.—Matayo 25:34-40; 1 Johane 3:18.

Masukusyo aa Hana Alimwi Azilongezyo

17. Ino masukusyo aali buti akasikila Hana, alimwi ino wakatondezya ciimo cili buti?

17 Zilongezyo zya Jehova alimwi zyakasikila Hana imukaintu wakalyaabide kuli Leza. Wakali kukkala mubusena bwamalundu aaku Efraimu amulumaakwe mu Levi utegwa Elikana. Mbocakali kuzumizigwa alimwi akweendelezyegwaa Mulawo, Elikana wakalijisi mukaintu aumbi—Penina. Hana taakali kuzyala pe, imasampu aatalikomeneni kumukaintu mu Israyeli, kakuli walo Penina wakalijisi bana banji. (1 Samuele 1:1-3; 1 Makani 6:16, 33, 34) Nokuba boobo, muciindi cakumuumbulizya Hana, Penina wakali kucita zintu cakubula luyando cakunga Hana wakapenga kapati akutalika kulila alimwi akutakata kulya. Alimwi Penina wakali kucita oobu “mazuba oonse” ciindi mukwasyi nowakali kuunka kuŋanda ya Jehova ku Silo. (1 Samuele1:4-8) Elo kaka Penina tanaakajisi luzyalo alimwi lyakalisunko kuli Hana! Pele Hana kwiina naakatongokela Jehova; naa kucaala kuŋanda ciindi mulumaakwe naakali kuunka ku Silo. Aboobo mukuya kwaciindi, izilongezyo zyakali kulangilwa kumusikila.

18. Ino ncikozyanyo nzi cakatondezyegwaa Hana?

18 Hana wakatondezya cikozyanyo cibotu kubantu ba Jehova sunu, ikapati kulibaabo ibakabelesyelwa majwi aatali aluzyalo kuzwa kubantu bamwi. Mubukkale buli boobo, ikulizandula taili njenzila mbotu pe. (Tusimpi 18:1) Hana tanaakazumizya masunko kucesya kulombozya kwakwe kwakujanika kubusena oko Ijwi lya Leza nkolyakali kuyiisyigwa alimwi ibantu bakwe nkobakabungene kukomba. Aboobo wakazumanana kuyuma munzila yakumuuya. Ikuyuma kwakwe munzila yakumuuya kulayubununwa mumupailo wakwe uulembedwe kubbuku lya 1 Samuele 2:1-10. *

19. Ino mbuti mbotukonzya kutondezya kulumba zintu zyakumuuya?

19 Mbotuli balanda ba Jehova bamazubaano, tatukombeli kutente lyakuswaanganina pe. Pele, tulakonzya kutondezya kulumba zintu zyakumuuya mbubwenya mbuli Hana mbwaakacita. Mucikozyanyo, tulakonzya kutondezya kulumba kuzintu zyakumuuya kwiinda mukujanika lyoonse kumiswaangano ya Bunakristo, miswaangano iimbi alimwi ayacooko. Atuzibelesye ziindi zili boobu ikukulwaizya umwi aumwi wesu mubukombi bwakasimpe bwa Jehova, iwakatuzumizya “kutegwa tukamubelekele cakutayoowa, akweenda cabusalali abululami.”—Luka 1:74, 75, Ci; Ba-Hebrayo 10:24, 25.

20, 21. Ino mbuti Hana mbwaakalumbulwa akaambo kakulyaaba kwakwe kuli Leza?

20 Jehova wakakubona kulyaaba kwa Hana alimwi wakamulumbula kapati. Mulweendo lumwi lwaamwaka lwakuya ku Silo, Hana iwakali kwiide kulila wakapaila camoyo woonse akukonkezya kuli Leza kuti: “O Jehova wamakamu makamu, kuti kobona cakubona mafwabi aamwanakazi mulanda wako kukundiibulukwa akutaluba mulanda wako akundipa ndemulanda wako mwana mulombe ambebo noomupa Jehova mazuba oonse aabuumi bwakwe.” (1 Samuele 1:9-11) Leza wakamvwa kulomba kwa Hana alimwi wakamulongezya kwiinda mukumupa mwana mulombe, ngwaakaulika zina lya Samuele. Ciindi naakaleka kunyonka, wakamutola ku Silo kutegwa akabeleke kutente lyakubunganina.—1 Samuele 1:20, 24-28.

21 Hana wakatondezya luyando kuli Leza alimwi akuzuzikizya ncaakakonkezya kulinguwe kujatikizya Samuele. Alimwi amuyeeye buyo zyacilongezyo ncobakajana walo alimwi a Elikana akaambo kamwanaabo uyandwa wakali kubelekela kuntente lyakubunganina lya Jehova! Bazyali Banakristo banji balijisi lukkomano lukozyenyi azilongezyo nkaambo bana babo basankwa naa basimbi babeleka mulimo waciindi coonse wabupainiya, bamukwasyi wa Beteli naa munzila zimbi zyakulemeka Jehova.

Amuzumanane Kuswiilila Jehova!

22, 23. (a) Ino ncinzi ncotukonzya kusinizya ikuti twazumanana kuswiilila jwi lya Jehova? (b) Ino ncinzi ciyoolangwa-langwa mucibalo citobela?

22 Ino ncinzi ncotukonzya kusinizya ikuti twazumanana kuswiilila Jehova? Tuyooba bantu bayumu munzila yakumuuya ikuti katutondezya luyando kuli Leza mubuumi bwesu boonse alimwi akuzuzikizya kulyaaba kwesu kulinguwe. Nociba ciindi ikutobela nzila eeyo nokukonzya kuyandika kuliyumya mumasunko mapati, cilongezyo ca Jehova ciyootusikila kakunyina apenzi.—Intembauzyo 37:4; Ba-Hebrayo 6:10.

23 Zilongezyo zinji ziyoopegwa kubantu ba Leza kumbele. Akaambo kakuswiilila kuli Jehova, “inkamu impati” iyoocingililwa “kumapenzi aayo mapati” akuyookkomana abuumi munyika ya Leza mpya. (Ciyubunuzyo 7:9-14; 2 Petro 3:13) Oomo Jehova uyookkutya cakusukama kwabantu bakwe boonse. (Intembauzyo 145:16) Nokuba boobo, mbubwenya mbuli cibalo citobela mbociyootondezya, noliba lino aabo ibazumanana kuswiilila jwi lya Jehova balilongezyedwe ‘azipego zibotu azyoolwe zilondokede zizwa kujulu.’—Jakobo 1:17.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 18 Imajwi aamwi a Hana alikozyenyi ayaayo akabelesya nakalindu Mariya, ngaakaamba naakazwaa kuziba kuti wakali kuzooba banyina Mesiya.—Luka 1:46-55.

Sena Mulayeeya?

• Ino makani abana Israyeli atuyiisya nzi kujatikizya zilongezyo zya Leza?

• Ino Boazi alimwi a Nabala bakaliindenyi buti mumicito?

• Ino mbuti mbotukonzya kwiiya Hana?

• Ino nkaambo nzi ncotweelede kuzumanana kuswiilila jwi lya Jehova?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 8]

Mwami Solomoni wakapailila kubaa moyo wakumvwida, eelyo Jehova wakamulongezyaa busongo

[Cifwanikiso icili apeeji 10]

Boazi wakali kubalemeka bantu akubafwida luzyalo

[Cifwanikiso icili apeeji 13]

Hana wakalongezyegwa akaambo kakuyaama kuli Jehova