Skip to content

Skip to table of contents

‘Amulisamike Kukkazika Moyo’

‘Amulisamike Kukkazika Moyo’

‘Amulisamike Kukkazika Moyo’

‘Amulisamike moyo waluzyalo . . . alimwi akukkazika moyo.’—BA-KOLOSE 3:12.

1. Amuluule cikozyanyo cibotu cakukkazika moyo?

RÉGIS uukkala kucisi ca France nkocili kumusanza lwaambo wakaba umwi wa Bakamboni ba Jehova uubbapatizidwe mu 1952. Kwamyaka iili mbwiibede, imukaintu wakwe wakasoleka mbuli mbwakonzya kumulesya kubelekela Jehova. Wakali kudonkola mavwili aamudududu wakwe kutegwa kataunki kumiswaangano. Alimwi ciindi cimwi wakamutobela naakali kucita bukambausi bwa Bbaibbele bwakuŋandaa ŋanda, wakali kumufwubaazya kaimvwi kusyule lyakwe naakali kwaambaula makani mabotu aa Bwami kuli basiŋanda. Nokuba kuti wakali kukazyigwa lyoonse, Régis wakazumanana kukkazika moyo. Aboobo Régis ncitondezyo cibotu ku Banakristo boonse, mbwaanga Jehova uyanda kuti bamukomba kabali bantu bakkazika moyo nobeendelezya bantu bamwi.

2. Ino bupanduluzi bwini bwabbala lya Cigiliki lyakuti ‘kukkazika moyo’ bwaamba nzi, alimwi ino bbala eeli liimininala nzi?

2 Ibbala lya Cigiliki libelesyegwa kupandulula ‘kukkazika moyo’ mubwini lyaamba “kuzumananaa moyo mubotu.” Mu Bbaibbele, ibbala lyakuti ‘kukkazika moyo’ lilabelesyegwa ziindi zili 11 kakuli lyakuti ‘kubosya moyo’ lilabelesyegwa ciindi comwe. Imabala aa Cihebrayo alimwi aa Cigiliki asanduludwe kuti ‘kukkazika moyo’ apa muzeezo wakweengelela, kweetelela alimwi akumuka kukalala.

3. Ino Banakristo mbobakali kukulanga kukkazika moyo kwakaliindenyi buti akwabana Giliki bamumwaanda wamyaka wakusaanguna?

3 Kukkazika moyo tiikwakali kubonwa kuti nkuloma pe kubana Giliki bamumwaanda wamyaka wakusaanguna. Ibbala eeli kuligama tiilyakali kubelesyegwa pe abasyaabusongo bakali kwiitwa kuti ba Stoic. Kweelanaa sikwiiya Bbaibbele wazina lya William Barclay, kukkazika moyo ndibbala “likazyanya kapati amuzeezo wabana Giliki” iwakali kubikkilwa maano kwiinda zintu zimwi nkokuti, “ikuteengelela muntu wabisya naa kucisa umwi.” Wakaamba kuti: “Muntu ulaampuwo wakali yooyo wakali kucita mbuli mbwakonzya kutegwa apilusye cibi. Pele ku Banakristo, muntu ulaampuwo ngooyo uutapilusyi nokuba kuti ulakonzya kucita oobo.” Bana Giliki beelede kuti bakali kuyeeya kuti, ikukkazika moyo cakali kutondezya kubula nguzu, pele aawa mbubwenya mbuli mbocibede mutwaambo tumwi, “ciboneka kuti mbufuba-fuba bwa Leza cilainda busongo bwabantu, acalo ciboneka kuti mbuteteete bwa Leza cilainda nguzu zyabantu.”—1 Bakolinti 1:25, Ci.

Cikozyanyo ca Kristo Cakukkazika Moyo

4, 5. Ino ncikozyanyo cibotu cili buti cakukkazika moyo Jesu ncaakapa?

4 Kali wabili kuli Jehova kumakani aakukkazika moyo, Jesu Kristo wakatondezya cikozyanyo cibotu. Ciindi naakali mubukkale buyumu kapati, Jesu wakatondezya kulikasya munzila iigambya kapati. Kujatikizya nguwe, kwakasinsimwa kuti: “Wakapenzegwa akufwiinsigwa, nekubaboobo taakwe naakabbanuna mulomo wakwe abuniini. Wakeenzegwa mbuli kabelele kaya kukujayigwa, ambuli imbelele iiumuna mumaanza aasikugela, mbubonya alakwe takajulidwe mulomo wakwe.”—Isaya 53:7.

5 Elo kaka Jesu wakatondezya kukkazika moyo mumulimo wakwe woonse waanyika! Wakaliyumya mumibuzyo yabumpelenge yabasinkondonyina alimwi akukutukilwaa basikukazya. (Matayo 22:15-46; 1 Petro 2:23) Wakabakkazikila moyo basikwiiya bakwe, niciba ciindi nobakazumanana kukazyanya akaambo kakuyanda kuziba mupati akati kabo. (Marko 9:33-37; 10:35-45; Luka 22:24-27) Elo kaka kulyeendelezya kulikasya Jesu nkwaakabaa nkuko kulalombozyeka masiku aayo ngaakaabwa, iciindi ba Petro alimwi a Johane nibakatalika koona naakazwaa kubaambila kuti ‘balindile anguwe!’—Matayo 26:36-41.

6. Ino mbuti Paulo mbwaakagwasyigwa akaambo kakukkazika moyo kwa Jesu, alimwi ino ncinzi ncotwiiya kuli ceeci?

6 Jesu naakafwa akubuka, wakazumanana kukkazika moyo. Imwaapostolo Paulo kumugama weelede kuti wakalaazi kabotu makani aaya nkaambo wakali umwi wabaabo ibakali kupenzya Banakristo kaindi. Paulo wakalemba kuti: “Ijwi linilini litambulika loko ndeeli lyakuti, Kristo Jesu wakaboola ansi ano kuzoofutula bacitazibi. Lino mebo ndi sizibi kwiinda boonse, nekuboobo ndakafwidwa luzyalo kuti Jesu Kristo abonye busicamba bwakwe boonse mulindime, kuti cibe cileezyo kulibaabo boonse baciza kukuzoomusyoma akujana buumi butamani.” (1 Timoteo 1:15, 16) Kufwumbwa naa twakali kupona buumi buli buti kaindi, ikuti twabikka lusyomo lwesu muli Jesu, uyootukkazikila moyo—pele kumwi kalangila kuti tucite “milimo iielede kusanduka.” (Incito 26:20; Ba-Roma 2:4) Imilumbe Kristo njaakatumina kumbungano zili ciloba zyaku Asia Minor itondezya kuti ciindi nakkazika moyo, ulangila kuti kube lusumpuko mubukkale.—Ciyubunuzyo caandaano 2 alimwi a 3.

Mucelo Wamuuya

7. Ino kukkazika moyo naa busicamba kuswaangenyi buti amuuya uusalala?

7 Mucaandaano casanu calugwalo ndwaakalembela bana Galatiya, Paulo wakakozyanyisya milimo yanyama alimwi amicelo yamuuya. (Ba-Galatiya 5:19-23) Mbwaanga kukkazika moyo nciimo cimwi ca Jehova, bube oobu buzwa kulinguwe alimwi mmucelo wamuuya wakwe. (Kulonga 34:6, 7) Inzya, kukkazika moyo naa busicamba mbwane mumulongo wa Paulo wakupandulula micelo yamuuya antoomwe a “luyandano, lukondo, luumuno, . . . buuya, bubotu, lusyomo, lubombo, kulyeendele[zy]a.” (Ba-Galatiya 5:22, 23) Aboobo, ciindi balanda ba Leza nobatondezya kukkazika moyo kwa Leza, balacita oobo kwiinda mukugwasyilizyigwaa muuya uusalala.

8. Ino ncinzi ciyootupa kuti tukonzye kuyandaula micelo yamuuya kubikkilizyaa kukkazika moyo?

8 Nokuba boobo, eeci tacipandululi kuti Jehova ulausungilizya muuya wakwe mumuntu pe. Tweelede kuti katulisungude kweendelezyegwa anguwo. (2 Ba-Korinto 3:17; Ba-Efeso 4:30) Tulakonzya kuzumizya muuya kubeleka mulindiswe kwiinda mukuyandaula micelo yawo muzintu zyoonse nzyotucita. Naakamana kubandauka milimo yanyama alimwi amicelo yamuuya, Paulo wakayungizya kuti: “Lino nituponena Muuya, inzila njitweendela ayalo ibe ya-Muuya. Mutalubi, Leza tacapwi. Kufumbwa ncabyala muntu, ulatebula eco nciconya. Oyo uubyala zintu zyanyama ulatebula bubozi buzwa kunyama, pele oyo uubyala zintu zyamuuya ulatebula buumi butamani buzwa ku-Muuya.” (Ba-Galatiya 5:25; 6:7, 8) Kutegwa tuzwidilile mukuyandaula akuzyiba mbotunga twacikonzya kukkazika moyo, tweelede kwiiyandaula ayalo micelo iijanika mu Banakristo kwiinda mumuuya uusalala.

“Luyandisyo Lulakazika Moyo”

9. Ino kuboneka kuti nkaambo nzi kakapa kuti Paulo aambile bana Korinto kuti “luyandisyo lulakazika moyo”?

9 Paulo wakatondezya kuti kuli kuswaangana kuliko akati kaluyando alimwi akukkazika moyo ciindi naakaamba kuti: “Luyandisyo lulakazika moyo.” (1 Ba-Korinto 13:4) Sikwiiya Bbaibbele umwi wazina lya Albert Barnes, wakayeeya kuti Paulo wakakankaizya kaambo aaka akaambo kamazwanga alimwi ankondo zyakali mumbungano ya Banakristo baku Korinto. (1 Ba-Korinto 1:11, 12) Barnes wakati: “Ibbala libelesyegwa aawa [lyaamba kukkazika moyo] ndibbala likazyanya abbala lyakuti kutakkazika moyo: majwi abukali amizeezo mibi alimwi akukalazyigwa. Lyaamba mizeezo yamuntu yakukonzya KULIYUMYA KWACIINDI CILAMFWU ciindi naadyaamininwa naa kusokwa.” Luyando alimwi akukkazika moyo zilagwasya kapati kuluumuno lwambungano ya Banakristo.

10. (a) Ino mmuunzila nzi luyando mbolutugwasya kuba bantu bakkazika moyo, alimwi ino ndulayo nzi mwaapostolo Paulo ndwapa kujatikizya makani aaya? (b) Ino makani nzi sikwiiya Bbaibbele ngaakaamba kujatikizya kukkazika moyo akufwida luzyalo kwa Leza? (Amubone majwi aakunsi.)

10 “Luyandisyo lulakazika moyo akufwa luzyalo. Luyandisyo . . . talulilangilili cintu, talufwambi kujata bukali.” Aboobo kwiinda munzila ziindenyi-indenyi, luyando lulatugwasya kuba bantu bakkazika moyo. * (1 Ba-Korinto 13:4, 5) Luyando lutupa kuti katukkazikilana moyo umwi aumwi akuyeeya kuti toonse tatulondokede alimwi tulalezya mukucita zintu. Lulatugwasya kubikkila bantu bamwi maano alimwi akulekelelana. Imwaapostolo Paulo utukulwaizya kweenda “cakulibombya acakulitola ansi. Umwi aumwi akati kanu abe acamba cilemu akukazikila mweenzinyina moyo cakuyandana. Kamucisolesya kulondola lujatano luzwa ku-Muuya kucaanzyo caluumuno.”—Ba-Efeso 4:1-3.

11. Ino nkaambo nzi ncociyandika kapati ikukkazika moyo ku Banakristo bakkala antoomwe?

11 Kukkazika moyo kwaumwi aumwi kuletela luumuno alukkomano ku Banakristo bacita zintu antoomwe, mumbungano, mumaandaa Beteli, maandaa bamamisyinali, tubunga twabasikuyaka naa muzikolo zya Banakristo. Akaambo kakwiindana kwabube, zintu nzyobayanda, mbobakakomena, kulilemeka, nobuba busumbi, bukkale bukatazya bulakonzya kubuka ciindi aciindi. Ibukkale bukatazya buli boobu bulakonzya kubuka mumikwasyi amwalo. Kumuka kukalala kulayandika kapati. (Tusimpi 14:29; 15:18; 19:11) Kukkazika moyo—ikuzumanana kuliyumya, ikubaa mubulangizi bwakuti zintu ziyoobota, kulayandika kapati kuli boonse.—Ba-Roma 15:1-6.

Ikukkazika Moyo Kulatugwasya Kuliyumya

12. Nkaambo nzi ikukkazika moyo ncokuyandika mubukkale bukatazya?

12 Kukkazika moyo kulatugwasya kuliyumya mubukkale bukatazya ibulibonya kuti bulazumanana naa ibutakonzyi kujaninwa nzila yakubumanizya cakufwambaana. Oobu mbucakabede kuli Régis iwaambwa kumatalikilo. Kwamyaka iili mbwiibede, mukaintu wakwe wakali kukazya kusoleka kwakwe kwakuti abelekele Jehova. Pele buzuba bumwi, wakaboola kalila akwaamba kuti: “Ndilizi kuti aaka nkakasimpe. Amundigwasye. Ndiyanda kwiiya Bbaibbele.” Kumbele wakazoobbapatizigwa akuba Kamboni. Régis waamba kuti: “Eeci ncisinizyo cakuti Jehova wakiilongezya myaka eeyo yakulwana, kukkazika moyo alimwi akuliyumya.” Wakalumbwa akaambo kakukkazika moyo kwakwe.

13. Ino ncinzi cakagwasya Paulo kuliyumya, alimwi ino mbuti cikozyanyo cakwe mbocikonzya kutugwasya kutegwa tuliyumye?

13 Mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., imwaapostolo Paulo wakatondezya cikozyanyo cibotu cakukkazika moyo. (2 Ba-Korinto 6:3-10; 1 Timoteo 1:16) Mumyaka yakumamanino aabuumi bwakwe, ciindi naakali kupa lulayo kumweenzinyina mukubusi Timoteo, Paulo wakamucenjezya kuti boonse Banakristo bayoosikilwa masukusyo. Paulo wakapa citondezyo cijatikizya nguwe akwaamba zyeelelo ziyandika ku Banakristo kutegwa baliyumye. Wakalemba kuti: “Pele yebo ulitobelede ndime mulwiisyo lwangu amumyeendo yangu amumakanze aangu, mulusyomo amukukazika moyo amukuyandana amulukakatilo, mukupenzegwa amukuciswa, muzintu ezyo izyakandisikila ku-Antiokeya aku-Ikoniya aku-Lustro. Akakomena mapenzi ngindakalemenwa, pele Mwami wakandinununa kuliyaaya oonse. Ee, ncobeni boonse abo bayanda kupona cakululama muli-Kristo Jesu mbobayoopenzegwa.” (2 Timoteo 3:10-12; Incito 13:49-51; 14:19-22) Ikutegwa tuliyumye, tweelede kubaa lusyomo, luyando alimwi akukkazika moyo.

Ibasamide Kukkazika Moyo

14. Ino nkuzintu nzi Paulo nkwaakakozyanyisya bube bwa Leza mbuli bwakukkazika moyo, alimwi ino ndulayo nzi ndwaakapa ku Banakristo bana Kolose?

14 Imwaapostolo Paulo, ikukkazika moyo alimwi abube bumwi bwa Leza wakakukozyanyisyaa zisani Munakristo nzyeelede kusama naamana kusamununa micito imwi “[ya]buntu bukulukulu.” (Ba-Kolose 3:5-10) Wakalemba kuti: “Mbuli mbumuli basale ba-Leza, basalala akuyandika, amulisamike moyo waluzyalo, buuya, lulifwiinsyo, lubombo, a[kukkazika moyo]. Amukazikilane myoyo yanu akulekelelana, na umwi ulijisi kaambo kumweenzinyina. Mbuli Mwami mbwaakamulekelela milandu yanu, anywebo amucite mbubonya obo. Nkabela kwiinda zyoonse amube aluyandano, ikuti luyandano ncecaanzyo cabuumi bulondokede.”—Ba-Kolose 3:12-14.

15. Ino ncinzi citobela ciindi Banakristo ‘nobalisamika kukkazika moyo’ alimwi abube bumwi bwa Leza?

15 Ciindi basimbungano ‘nibalisamika’ buuya, kulifwiinsya, lubombo, kukkazika moyo alimwi aluyando, cibapa kuti bacikonzye kubamba twaambo akuzumanana kuyaambele calukamantano mumulimo wa Jehova. Ikapati balangizi Banakristo bayandika kuba bantu bakkazika moyo. Kuli ziindi zinji nobayandika kusinsa Munakristonyina, pele kusinsa ooku kulakonzya kucitwa munzila ziindene. Paulo wakacipandulula ciimo ciyandika ciindi naakalembela Timoteo kuti: “Sungwaala kulaya akutapatila akukombelezya. Kokazikisya loko moyo mukwiisya kwako.” (2 Timoteo 4:2) Inzya, mbelele zya Jehova lyoonse ziyandika kulanganya cakukkazika moyo, cabulemu alimwi akuzibombela.—Matayo 7:12; 11:28; Incito 20:28, 29; Ba-Roma 12:10.

‘Ikubakkazikila Moyo Bantu Boonse’

16. Ino ncinzi cikonzya kutobela ikuti ‘katukkazika moyo kubantu boonse’?

16 Ikukkazika moyo kwa Jehova kubantu kutupa ceelelo cakuba bantu ‘bakkazika moyo kubantu boonse.’ (1 Ba-Tesalonika 5:14) Eeci cipandulula kukkazika moyo kuli banamukwasyi ibatali Bakamboni, basimukoboma, mbotubeleka limwi alimwi ambotwiiya limwi. Twaambo tumwi twakubejelezyegwa twazundwaa Bakamboni balo ziindi zimwi kwamyaka iili mbwiibede baliyumya kumajwi acisizya moyo naa kukazyigwa cigaminina abantu mbobakali kuyanzana limwi kumilimo naa kucikolo. (Ba-Kolose 4:5, 6) Imwaapostolo Petro wakalemba kuti: “Amujatisye kweenda kwanu kubotu akati kabamasi, kuti nobamusendaula sunu kuti muli babi, bakamulemye Leza kubuzuba bwakulingula nkaambo kakulangilila milimo yanu mibotu.”—1 Petro 2:12.

17. Ino mbuti mbotukonzya kwiiya luyando akukkazika moyo kwa Jehova, alimwi nkaambo nzi ncotweelede kucita boobo?

17 Kukkazika moyo kwa Jehova kuyoopa kuti tuulunzuma twabantu tuli mbotubede tukafwutulwe. (2 Petro 3:9, 15) Ikuti katwiiya luyando akukkazika moyo kwa Jehova, tuyoozumanana kukambauka makani mabotu a Bwami amoyo uukkede alimwi akuyiisya bantu bamwi kuti balibombye kubulelo bwa Bwami bwa Kristo. (Matayo 28:18-20; Marko 13:10) Ikuti naa twacileka kukambuka, ciyooboneka mbuli kuti tusola kusimpya kukkazika moyo kwa Jehova akwaalilwa kuzyiba makanze aakwe aakuyanda kuti bantu beempwe.—Ba-Roma 2:4.

18. Ino ncinzi Paulo ncaakali kubakumbilila bana Kolose?

18 Mulugwalo lwakwe ku Banakristo baku Kolose mu Asia Minor, Paulo wakalemba kuti: “Aboobo aswebo, kuzwa kubuzuba obo mbutwakaamvwa, tatuleki abuniini kumukombela akumukumbilila kuti mukazuzigwe luzibo lwakuziba makanze aakwe mbwaabede, akuba abusongo bunji bwakumvwisya makani aamuuya, kuti mweende munzila iielede cakubotezya Mwami muziyanza zyoonse, muzyale micelo yamilimo mibotu yamisyobo yoonse akuya bukomena lyoonse mumakani aakuziba Leza. Tulakumbila kuti mbuli inguzu zyakwe mbuzilemekeka, anywebo muyumisigwe mbubonya akuba abuyumu bunji bwakukakatila abwakukazika myoyo yanu abwakukondelelwa.”—Ba-Kolose 1:9-11.

19, 20. (a) Mbuti mbotukonzya kweeleba kubona kukkazika moyo kwa Jehova kuba musunko? (b) Ino nimpindu nzi ziyoojanika akaambo kakukkazika moyo?

19 Ikuzumanana kukkazika moyo kwa Jehova takukatubedi musunko ikuti ‘katuzwide luzibo lwakuziba makanze aakwe’ aakuti “bantu boonse bafutulwe akuboola kuluzibo lwakuziba lusinizyo.” (1 Timoteo 2:4) “[Tuyoozyala] micelo yamilimo mibotu yamisyobo yoonse,” ikapati yakukambauka “aya Makani Mabotu aa-Bwami.” (Matayo 24:14) Ikuti twazumanana kucita boobu cakusyomeka, Jehova uyootupa “inguzu zyakwe” kutegwa ‘tukakatile akukkazika moyo cakukondwa.’ Ikuti katucita oobo, ‘tuyooyenda munzila yeelede ya Jehova’ alimwi tuyoobaa luumuno luboola akaambo kakuziba kuti ‘tubotezya nguwe.’

20 Eelyo atusinizye ikuziba busongo bwa Jehova bwakukkazika moyo. Kukwabilila lufwutuko lwesu alimwi alwabaabo baswiilila nzyotukambauka alimwi akuyiisya. (1 Timoteo 4:16) Kuyandaula micelo yamuuya—luyando luzyalo, bubotu, kubomba alimwi akulyeendelezya ziyootugwasya kuzumanana kukkazika moyo cakukondwa. Tuyoocikonzya kukkala caluumuno abanamukwasyi kubikkilizyaa bakwesu alimwi abacizi ibali mumbungano. Kukkazika moyo kwesu kuyootugwasya kubakkazikila moyo bantu mbotubeleka limwi alimwi abasicikoloma. Eelyo kukkazika moyo kwesu kuyoobaa mulimo, iwakufwutula basizibi alimwi akusumpula Leza uukkazika moyo, Jehova.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 10 Kaamba kujatikizya majwi aa Paulo aakuti “luyandisyo lulakazika moyo akufwa luzyalo,” sikwiiya Bbaibbele Gordon D. Fee wakalemba kuti: “Mulwiiyo lwamu Magwalo lwakalembwaa Paulo, imabala aaya obilo aakuti kukkazika moyo alimwi alyakuti kufwa luzyalo alatondezya mbazu zyobilo zyaciimo ca Leza kubantunsi. (cf. Rom. 2:4) Kulubazu lumwi, kweengelela munzila yaluyando kwa Leza kulatondezyegwa kwiinda mukulesya bukali bwakwe kubantu bazangi; kakuli kulubazu lumwi, luzyalo lwakwe lulajanika muzyuulu-zyuulu zyamajwi aakwe aalubomba. Nkaambo kaako bupanduluzi bwa Paulo bwaamba luyando lulatalika abupanduluzi oobu ibuli munzila zyobilo bwa Leza, walo kwiinda muli Kristo walitondezya kuti uleengelela alimwi akubafwida luzyalo aabo mbeeleede kubeteka calunya.”

Sena Inga Mwapandulula?

• Mmuunzila nzi Kristo mbwali cikozyanyo cibotu cakukkazika moyo?

• Ino ncinzi ciyootugwasya kuyandaula kukkazika moyo?

• Ino mbuti kukkazika moyo mbokukonzya kugwasya mikwasyi, Banakristo bakkede antoomwe, alimwi abaalu?

• Ino mbuti kukkazika moyo mbokukonzya kuleta mpindu kulindiswe alimwi akubantu bamwi?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 29]

Nociba ciindi naakali mupenzi pati, Jesu wakabakkazikila moyo basikwiiya bakwe

[Cifwanikiso icili apeeji 30]

Ibalangizi Banakristo bakulwaizigwa kubaa citondezyo cibotu cakukkazika moyo ciindi nobeendelezya banyina

[Cifwanikiso icili apeeji 31]

Ikuti katwiiya luyando akukkazika moyo kwa Jehova, tuyoozumanana kukambauka makani mabotu

[Cifwanikiso icili apeeji 32]

Paulo wakapaila kuti Banakristo beelede ‘kukazika moyo cakukondwa’