Skip to content

Skip to table of contents

Amujane Lukkomano Mubululami Bwa Jehova

Amujane Lukkomano Mubululami Bwa Jehova

Amujane Lukkomano Mubululami Bwa Jehova

“Uutobela bululami aluzyalo ulajana buumi, bululami abulemu.”—TUSIMPI 21:21, NW.

1. Ino ninzila nzi zyabantu sunu izyaleta manyongwe?

“KULI inzila iiluleme mumeso aabantu, pele mamanino aayo ninzila zyalufu.” (Tusimpi 16:25) Aaka kasimpi kamu Bbaibbele kalabupandulula bukkale bwabantu banji sunu! Bantu banji babikkila buyo maano kukucita zintu zibotu mumeso aabo beni akuunduluzya naa kutabikkila maano kuzintu ziyandika kapati kubeenzyinyina. (Tusimpi 21:2) Balyaamba buyo kuti balaibamba milawo alimwi anjiisyo zyacisi, pele balayandaula nzila zimwi zyakusoleka kweeleba cini milawo nciyaamba kutegwa bataityoli. Icitobela ncakuba aciinga citakamantenyi alimwi cinyongenyi.—2 Timoteo 3:1-5.

2. Ino ncinzi ciyandika kufwambaana kutegwa bantu bagwasyigwe?

2 Ikutegwa tugwasyigwe akuba aluumuno akuliiba cakufwambaana, tuyandika mulawo naa njiisyo iiluleme, iikonzya kuzuminwa alimwi akutobelwa abantu boonse. Masimpe ngakuti, kwiina mulawo naa njiisyo iibambwa amuntu kufwumbwa kali musongo buti uukonzya kucita boobo. (Jeremiya 10:23; Ba-Roma 3:10, 23) Ikuti naa njiisyo iili boobo nkoili, ino nkuli nkoikonzya kujanika alimwi ino inga kaili buti? Ambweni mubuzyo uuyandika kapati ngwakuti, Ikuti naa njiisyo iili boobo nkoili, sena inga mwaikkomanina alimwi akwiitobela kakunyina buyumuyumu?

Ikujana Njiisyo Yabukkale Iili kabotu

3. Ino nguni weelela kupa njiisyo zitambulika alimwi izikonzya kugwasya bantu boonse, alimwi nkaambo nzi?

3 Ikutegwa tujane njiisyo ili kabotu alimwi ikugwasya bantu boonse, tweelede kuunka kumuntu uutendelezyegwi mubala wabantu, zilengwa zyabo alimwi amapolitikisi alimwi uutakonzyi kukakilwa akaambo kabantu batajisi luzyibo lwakuzyiba zintu zyili kumbele alimwi ibakompame. Kakunyina akudooneka, imuntu omwe buyo weelela kucita boobo ngusinguzu zyoonse Mulengi, Jehova Leza walo iwaamba kuti: “Mbubonya mbuli ijulu mbulisumpwidwe kwiinda nyika, mbubonya obo inzila zyangu zilisumpwidwe kwiinda inzila zyanu amiyeeyo yangu kwiinda miyeeyo yanu.” (Isaya 55:9) Kunze lyaboobo, Ibbaibbele Jehova limupandulula kuti: “Ngu-Leza uusyomeka uutakwe cibi; uliluleme, uliluzi.” (Deuteronomo 32:4) Mu Bbaibbele lyoonse, tulajana mabala mbuli aakuti “Jehova uliluleme.” (Kulonga 9:27; 2 Makani 12:6; Intembauzyo 11:7; 129:4; Malilo 1:18; Ciyubunuzyo 19:2) Inzya, tulakonzya kulanga kuli Jehova kutegwa atupe njiisyo akaambo kakuti ulasyomeka alimwi uliluleme.

4. Ino “bululami” bwaamba nzi?

4 Masimpe kuti “bululami” tabudumide mazubaano. Mubwini, ibantu banji tabaliyandi noliba bbala lyakuti bululami, balibona kuti lyaamba kulisumpula naa bululami bwakuupaupa ameso buyo alimwi akulyaaba. Nokuba boobo, ikweelana abbuku limwi lipandulula mabala, “bululami” caamba bulome, kubula cibi, kubula mulandu; ikweendelana anjiisyo zyamulawo wa Leza naa zyakulilemeka; ikucita zintu munzila iiluzi.” Sena inga tamukonzyi kuukkomanina mulawo naa njiisyo iijisi zibeela zili boobo?

5. Amupandulule bube bwabululami kweelana ambuli mbobutondezyedwe mu Bbaibbele.

5 Ikujatikizya bube bwabululami, ibbuku litegwa Encyclopaedia Judaica lyakaamba kuti: “Bululami tauli buyo muzeezo wazintu zikatazya kumvwa ziyiigwa pe, pele buyeeme akucita zintu ziluzi mumbazu zyoonse.” Mucikozyanyo, bululami bwa Leza tabuli buyo bwamukati pe mbuli bube bwakwe mbwajisi bwakusalala alimwi akubula tombe pe. Muciindi caboobo, ncitondezyo cambwabede munzila zyakwe kuti uliluzi alimwi mmululami. Cilakonzya kwaambwa kuti akaambo kakuti Jehova ulasalala alimwi tajisi tombe, zyoonse zintu nzyacita alimwi azizwa kulinguwe zililuleme. Mbubwenya mbuli Ibbaibbele mbolyaamba kuti: “Jehova uliluleme munzila zyakwe zyoonse, ula[syomeka] mumilimo yakwe yoonse.”—Intembauzyo 145:17.

6. Ino ncinzi Paulo ncaakaamba kujatikizya bama Juda bamumazuba aakwe batasyomi, alimwi nkaambo nzi?

6 Imwaapostolo Paulo wakakakankaizya kaambo aaka mulugwalo lwakwe ku Banakristo baku Roma. Ikujatikizya ba Juda bamwi batasyomi, wakalemba kuti: “Nkaambo kabatezi bululami bwa-Leza, pele bakali kusoleka kwiimika bululami bwabo beni, nciceeco ncibatakaima kulibombya kubululami bwa-Leza.” (Ba-Roma 10:3) Ino nkaambo nzi Paulo ncaakaambila kuti ‘tabezi bululami bwa-Leza’? Sena tiibakalailidwe Amulawo, injiisyo zyabululami zya Leza? Bakali laidwe buya. Nokuba boobo, bunji bwabo bululami bakali kububona kuti nkuloma kwabantu kukonzya kujanwa buyo kwiinda mukubikkila maano kapati, ikuba munkutwe mukutobela milawo yabukombi muciindi cakuti babubone kuti ninjiisyo iiyeelede kubasololela nobeendelezya bantu bamwi. Mbubwenya mbuli basololi babukombi bamumazubaa Jesu, tiibakakamvwisya kaambo kajatikizya bululami pe.—Matayo 23:23-28.

7. Ino mbuti bululami bwa Jehova mbobutondezyedwe?

7 Kwiindana amizeezo yabo, bululami bwa Jehova bulatondezyegwa alimwi bulalibonya caantangalala mukweendelezya kwakwe koonse. Nokuba kuti bululami bwakwe tabupandululi kuti uzilanga buyo zibi zyabantu babisya caali, eeci tacipi kuti abe Leza uutalanganyi alimwi uuyanda kucitilwa zintu zinji naa uuyandisya kuyoowegwa alimwi uutakonzyi kusikika. Mukwiindana aceeci, ibululami bwakwe bwakapa ntalisyo yakuti bantu bakonzye kumusikila alimwi akufwutulwa kuzwa kuzintu zikonzya kuletwa acibi. Aboobo, cileelela kapati akaambo kakuti Jehova upandululwa kuti ngu “Leza uululeme, Mufutuli.”—Isaya 45:21.

Bululami Alimwi a Lufwutuko

8, 9. Ino mmuunzila nzi Mulawo mbowakatondezya bululami bwa Leza?

8 Ikutegwa tumvwisye bululami bwa Leza mbobuswaangene amilimo yakwe yakufwutula, amulange-lange Mulawo ngwaakapa musyobo wa Israyeli kwiinda muli Musa. Kunyina buya notukonzya kudooneka kuti naa Mulawo wakaliluleme. Mumajwi aakwe aamamanino, Musa wakabayeekezya bana Israyeli kuti: “Sa kuli musyobo umbi mupati uuli amilazyo ambeta ziluleme mbuli milao eyi yoonse njendamubikila buzuba obuno?” (Deuteronomo 4:8) Nokwakainda myaanda yamyaka iili mbwiibede, Mwami wa Israyeli Davida wakaamba kuti: “Imbeta zya-Jehova nzyakasimpe, zililuleme zyoonse.”—Intembauzyo 19:9.

9 Ikwiinda mukubelesya Mulawo, Jehova wakazibikka aantangalala njiisyo zyakwe zilondokede zyacintu cibotu acibi. Mulawo wakapandulula zyoonse cakutasiya cintu niciba comwe ikujatikizya mbuli bana Israyeli mbobakeelede kulilemeka kutali buyo mumakani aabukombi, pele amukweendelezya makwebo, makani aalukwatano, zyakulya alimwi abukkale kubikkilizya ambeta. Alimwi Mulawo wakalijisi zyakeelede kucitwa kulibaabo ibakali kusotoka mulawo, neciba cisubulo calufwu buya mumilandu imwi. * Pele sena zintu ziluleme Leza nzyaakali kuyanda kweelana ambokutondezyedwe mu Mulawo zyakali zyalunya, zyiminya bantu, zyitabapi kwaanguluka alimwi akukkomana mbuli bamwi mbobaamba sunu?

10. Ino mbuti aabo ibakali kuyanda Jehova mbobakali kulimvwa kumilawo yakwe?

10 Aabo ibakali kumuyanda Jehova bakaikkomanina milawo yakwe iiluleme alimwi amalailile aakwe. Mucikozyanyo, Mwami Davida tanaakazuminizya buyo kuti imbeta zya Jehova nzyakasimpe alimwi zililuleme, pele wakali kuziyandisya kweelana ambuli mbotwabona. Kujatikizya milawo alimwi ambeta zya Jehova, wakalemba kuti: “Zilayandika kwiinda ingolida, kwiinda ingolida zinji loko; zilalweela kwiinda buci buloka mucimbulwe. Mulanda wako ulalayigwa kulinzizyo, akuzibamba nkokuleta bulumbu bupati.”—Intembauzyo 19:7, 10, 11.

11. Ino mbuti Mulawo mbowakaba ‘simalelo uusololela kuli Kristo’?

11 Nokwakainda myaanda yamyaka iili mbwiibede, Paulo wakaubikka antangalala mulimo mupati wa Mulawo. Mulugwalo lwakwe ndwaakalembela Ba-Galatiya wakati: “Mulao wakatubeda mbuli simalelo mane kusikila kuciindi ncati keze Kristo, kuti tululamikwe alusyomo.” (Ba-Galatiya 3:24) Mumazuba ngaakali kupona Paulo, simalelo wakali mubelesi naa muzike wakali kubelekela mumikwasyi mipati. Imulimo wakwe wakali wakukwabilila bana alimwi akubasindikila kucikolo. Mbubwenya buyo, Mulawo wakabakwabilila bana Israyeli kubukkale busofweede alimwi abukombi bwakali kucitwa azisi zyakabazingulukide. (Deuteronomo 18:9-13; Ba-Galatiya 3:23) Kuyungizya waawo, Mulawo wakapa kuti bana Israyeli bazyibe kuti bakali basizyibi alimwi ambobakeelede kujana nzila yakuti balekelelwe akufwutulwa. (Ba-Galatiya 3:19) Ibubambe bwacipaizyo bwakabatondezya kuti kwakali kuyandika cipaizyo cacinunuzyo alimwi bwakapa businsimi butondezya mbuli Mesiya mbwaakali kukonzya kuzyibwa. (Ba-Hebrayo 10:1, 11, 12) Aboobo, ciindi Jehova naakatondezya bululami bwakwe kwiinda mu Mulawo, wakacita oobo kayandide kuti bantu bakkale kabotu alimwi kajisi muzeezo wakubafwutudalyo.

Aabo Leza Mbaakabona Kuti Mbalulami

12. Ino ncinzi bana Israyeli ncobakali kukonzya kujana ikuti nibakaubamba kabotu Mulawo?

12 Mbwaanga Mulawo Jehova ngwaakapa wakali luleme mumbazu zyoonse, bana Israyeli bakali kukonzya kuba aciimo cabululami kuli Leza kwiinda mukuuswiilila. Musa wakabayeekezya bana Israyeli ciindi nobakali kuyanda kunjila mu Nyika Yakasyomezyegwa kuti: “Bulaba bululami bwesu na twacenjela kucita eyi milao yoonse kunembo lya-Jehova Leza wesu, mbubonya mbwaakatulailila.” (Deuteronomo 6:25) Kunze lyaboobo, Jehova wakasyomezyede kuti: “Amubambe imbeta zyangu amilao yangu, nkaambo nzenzizyo ziletela muntu buumi kufwumbwa uuzicita. Ndime Jehova.”—Levitiko 18:5; Ba-Roma 10:5.

13. Sena kwakali kutalulama kwa Leza ikuyanda kuti bantu babambe Mulawo uululeme? Amupandulule.

13 Cuusisya ncakuti, musyobo woonse wabana Israyeli wakaalilwa ‘kucita milawo ya Jehova,’ eelyo tiibakakonzya kutambula zilongezyo nzyakasyomezyegwa pe. Bakaalilwa kubamba milawo ya Leza yoonse nkaambo Mulawo wa Leza wakalilondokede kakuli balo tiibakalondokede. Sena eeci cipandulula kuti Leza taluleme? Peepe. Paulo wakalemba kuti: “Lino twaambe buti? Sa kuli kutalulama kwa-Leza? Ne!” (Ba-Roma 9:14) Ikaambo kamasimpe nkakuti, umwi aumwi wabaabo bakapona Mulawo kaubikkidwe kale alimwi abaabo bakapona kautanabikkwa, boonse buyo bakaambwa a Leza kuti mbalulami nokuba kuti tiibakalondokede alimwi bakali basizibi. Imulongo wabantu aabo bayoowa Leza ubikkilizya ba Nowa, Abrahamu, Jobu, Rahabu alimwi a Daniele. (Matalikilo 7:1; 15:6; Jobu 1:1; Ezekieli 14:14; Jakobo 2:25) Lino mubuzyo ngwakuti: Ino ncinzi cakapa kuti Leza bantu aaba abaambe kuti mbalulami?

14. Ino ncinzi Ibbaibbele ncolipandulula nolyaamba muntu kuti ‘mululami’?

14 Ciindi Ibbaibbele nolyaamba muntu kuti ‘mmululami,’ talyaambi kuti muntu ooyo tabisyi naa kuti ulilondokede. Muciindi caboobo, lyaamba kuzuzikizya mikuli kuli Leza alimwi akubantunyina. Mucikozyanyo, Nowa wakaitwa kuti “muntu uululeme” alimwi “katajisi kampenda, akati kabasaanyina” nkaambo “wakacita obo. Wakacita mbubonya mbuli Leza mbwaakamulailila.” (Matalikilo 6:9, 22; Malaki 3:18) Zakariya alimwi a Elizabeta bazyali ba Johane Mubapatizi, “bakaliluleme kumeso aa-Leza, bakali kweenda mumilazyo emilao yoonse ya-Jehova, tabakwe nobakajisi kaambo.” (Luka 1:6) Alimwi imuntu umwi uutali muna Israyeli, sikalumamba waku Italy Korneliyo wakaambwa kuti “muntu uululeme uumuyoowa Leza.”—Incito 10:22.

15. Ino cinzi ciswaangenyi kapati abululami?

15 Alimwi bululami ibuli mumuntu buliswaangenyi kapati azili mumoyo wamuntu—ilusyomo lwamuntu, mbwalumba, mbwayanda Jehova alimwi azyisyomezyo zyakwe—ikutali kucita buyo zintu Leza nzyayanda pe. Imagwalo aamba kuti Abrahamu “wakasyoma Jehova, nkabela lusyomo lwakwe lwakeelezegwa mbuli bululami.” (Matalikilo 15:6) Abrahamu tanaakajisi buyo lusyomo lwakuti Leza nkwali pe, pele alimwi amucisyomezyo ca “mbuto.” (Matalikilo 3:15; 12:2; 15:5; 22:18) Kwiinda mulusyomo iluli boobo alimwi amilimo yeendelana alusyomo, Jehova wakali kukonzya kumweendelezya alimwi akumulongezya Abrahamu kubikkilizya abantu bamwi basyomeka nokuba kuti tiibakali londokede.—Intembauzyo 36:10; Ba-Roma 4:20-22.

16. Ino lusyomo mucinunuzyo lwakaleta nzi?

16 Icimbi ncakuti, bululami bwabantu buyeeme mulusyomo lwacipaizyo cacinunuzyo ca Jesu Kristo. Kujatikizya Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna, Paulo wakalemba kuti: “Balalulamikwa buyo [a Leza] kuluzyalo lwakwe kubununu bwamuli-Jesu Kristo.” (Ba-Roma 3:24) Paulo aawa wakali kwaamba baabo boonse ibakasalidwe kuti babe basikulela a Kristo mu Bwami bwakujulu. Pele cinunuzyo ca Jesu alimwi cakapa kuti tuulunzuma ituli mbotubede twabantu bamwi abalo babe acoolwe cakubaa mpuwo mbotu yakuba balulami kumeso aa Leza. Imwaapostolo Johane mucilengaano wakabona “inkamu impati yabantu batabaliki kumuntu naba omwe, . . . baliimvwi kunembo lyacuuno cabwami akunembo lya-Mwanambelele, balisamide zikobela zituba.” Zikobela zituba ziiminina kusalala alimwi akululama kumbele lya Leza nkaambo “bakasanzya zikobela zyabo akuzitubya mubulowa bwa-Mwanambelele.”—Ciyubunuzyo 7:9, 14.

Ikukondwa Mubululami bwa Jehova

17. Ino nintaamo nzi zyeelede kubwezyegwa mukutobela bululami?

17 Mbwaanga Jehova caluyando wakapa Mwanaakwe, Jesu Kristo kutegwa abe nenzila bantu njobakonzya kubaa acoolwe cabululami kulinguwe, yalo itakonzyi kuliboolela buyo yalikke pe. Muntu weelede kuba alusyomo mucinunuzyo akupona munzila njayanda Leza, alimwi welede kulyaaba kuli Jehova akutondezya kulyaaba ooku kwiinda mukubbapatizyigwa mumeenda. Eelyo muntu ooyo weelede kuzumanana kutobela bululami kubikkilizya abube bumwi bwakumuuya. Timoteo, Munakristo uubbapatizyidwe wakajisi bulangizi bwakujulu wakakulwaizyigwa boobu a Paulo: “Kogamine kutobela bululami, akukomba, alusyomo, aluyandano, alukakatilo, alulibombyo.” (1 Timoteo 6:11; 2 Timoteo 2:22) Alimwi Jesu wakakankaizya mbuli mbokuyandika kuzumanana kusoleka ciindi naakaamba kuti: ‘Amuzumanane kuyandaula Bwami bwa Leza abululami bwakwe.’ Tweelede kuzumanana kubeleka canguzu kuyandaula zilongezyo zya Bwami bwa Leza, pele sena andiswe tulacita oobo ikutobela nzila zyabululami zya Jehova?—Matayo 6:33.

18. (a) Ino nkaambo nzi ncocitali cuuba-uba kutobela bululami? (b) Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuzwa kucikozyanyo ca Loti?

18 Masimpe kuti tacili cuuba-uba kutobela bululami pe. Akaambo kakuti toonse tatulondokede alimwi myoyo yesu ilakakatila kuzintu zitaluleme. (Isaya 64:6) Kunze lyaboobo, tukkala aabantu batabikkili maano kapati kunzila zya Jehova ziluleme. Ibukkale bwesu bulikozyenyi kapati abobuya bwakali kukkala Loti, iwakali kukkala mumunzi wakajisi bantu batakali kulilemeka wa Sodoma. Imwaapostolo Petro wakakapandulula kaambo Jehova ncaakayandila kuti Loti agusyigwe mubusena bwakali kulangilwa kunyonyoonwa. Petro wakati: “Oyo muntu uululeme, naakali kukala akati kabo, mazuba oonse wakali kupenga mumoyo wakwe uululeme nkaambo kamilimo yabo mibi njaakali kubona akuswiilila.” (2 Petro 2:7, 8) Aboobo, umwi aumwi wesu uleelede kulibuzya kuti: ‘Sena ndilakukkomanina ikutalilemeka ikuli mukucitwa munyika? Sena ndilazizuminizya zyakulikondelezya zidumide pele zyalunya naa zisobano zitali zibotu? Antela sena ndilanyonganyizyigwa mbubwenya mbuli Loti akaambo kamilimo iitaluleme?’

19. Ino mbulumbu nzi mbotukonzya kujana ikuti naa katukkomanina bululami bwa Leza?

19 Mumazuba aano azwide mapenzi, ikubukkomanina bululami bwa Jehova kulakozya kutuletela kuliiba alimwi alukwabililo. Kumibuzyo yakuti: “O Jehova, ngwani uukonzya kusekelezegwa mucilao cako? Ngwani uukonzya kukala mucilundu cako cisalala?” Mwami Davida wakaingula kuti: “Ngonguwe uuenda cakulondoka akucita bululami.” (Intembauzyo 15:1, 2) Kwiinda mukutobela bululami alimwi akubukkomanina, tulakonzya kuba acilongwe cibotu anguwe alimwi akuzumanana kuyandwa anguwe akutambula zilongezyo. Aboobo, moyo wesu unookkede mubuumi bwesu boonse, mukulilemeka alimwi akuliiba mumizeezo. Jehova waamba kuti: Ijwi lya Leza lyaamba kuti: “Uutobela bululami aluzyalo ulajana buumi, bululami abulemu.” (Tusimpi 21:21, NW) Kunze lyaboobo, ikusolekesya kwesu kucita cintu ciluzi alimwi cibotu kuyoopa kuti katujisi cilongwe cikondelezya alimwi abube bwabuumi bubotu mukulilemeka alimwi amunzila yakumuuya. Sintembauzyo wakaamba kuti: “Bali acoolwe babamba imbeta zyakwe, ayooyo uucita bululami kuziindi zyoonse.”—Intembauzyo 106:3.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 9 Itwaambo tumbi kujatikizya mbuli Mulawo wa Musa mbowakajisi nguzu atubone mucibalo cakuti, “Some Features of the Law Covenant” mubbuku lya Insight on the Scriptures volumu 2 mapeeji 214-20, lyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

Sena Inga Mwapandulula?

• Ino bululami ncinzi?

• Ino mbuti lufwutuko mboluswaangenyi abululami bwa Leza?

• Ino ncinzi cipa kuti Leza bantu abaambe kuti mbalulami?

• Ino mbuti mbotukonzya kukkomanina bululami bwa Jehova?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Zifwanikiso izili apeeji 23]

Mwami Davida wakatondezya kuti wakali kwiiyandisya milawo ya Leza amoyo wakwe woonse

[Zifwanikiso izili apeeji 24]

Nowa, Abrahamu, Zakariya, Elizabeta alimwi a Korneliyo kuli Leza bakaambwa kuti mbalulami. Sena mulikazyi kaambo kakapa kuti baambwe boobo?