Skip to content

Skip to table of contents

Ikugwasyigwa Aluzyalo Lwa Jehova

Ikugwasyigwa Aluzyalo Lwa Jehova

Ikugwasyigwa Aluzyalo Lwa Jehova

“Kufwumbwa uusongwaala, . . . ayeeye luzyalo lwa-Jehova mbulubede.”—INTEMBAUZYO 107:43.

1. Ino ndilili ibbala lyakuti “buuya” naa luzyalo nolyakalibonya ciindi cakusaanguna mu Bbaibbele, alimwi ino mmibuzyo nzi njotutiilange-lange iijatikizya bube oobu?

MYAKA iili 4,000 yainda, mwana wamunyina Abrahamu, Loti wakaamba boobu kujatikizya Jehova: “Wavuzya buuya [luzyalo] mbowandicitila.” (Matalikilo 19:19) Eeci nceciindi cakusaanguna ibbala lyakuti buuya naa luzyalo nolyakaboneka mu Bbaibbele. Jakobo, Naomi, Davida alimwi ababelesi ba Leza bambi bakaamba kujatikizya bube oobu bwa Jehova. (Matalikilo 32:10; Rute 1:8; 2 Samuele 2:6) Masimpe ngakuti eeli bbala lyakuti “luzyalo” lilalibonya ziindi izili 250 mu Magwalo aa Cihebrayo aakusaanguna. Pele ino luzyalo lwa Jehova ncinzi? Ino nkuuli bani nkolwakatondezyegwa mumazuba aansiku? Alimwi ino mbuti mbolutugwasya sunu?

2. Ino nkaambo nzi ibbala lya Cihebrayo lisanduludwe kuti “luzyalo” ncolikatazya kupandulula, alimwi ino mbupanduluzi nzi bweelela?

2 Mu Magwalo, ibbala lyakuti “luzyalo” lyakasandululwa kuzwa kubbala lya Cihebrayo lijisi bupanduluzi bunji kapati cakunga milaka iimwi taijisi bbala lyomwe likonzya kupandulula cini ncolyaamba. Aboobo, imabala mbuli aakuti “luyando,” “luse” alimwi alyakuti “kusyomeka” alalezya, nkokuti taakonzyi kupandulula cini ncolyaamba cakumaninina pe. Nokuba boobo, ibbuku lyakuti Theological Wordbook of the Old Testament lyakaamba kuti: Ikwaamba ncolipandulula bbala lyakuti “luzyalo, ibupanduluzi bwini bwabbala eeli bulatolezya-tolezya.” Nokuba boobo, Ibbaibbele lyamu Chitonga lyamu 1963 libelesya bbala lyakuti “luzyalo” naa “buuya” kupandulula bbala eeli lya Cihebrayo, eelyo bupandulizi oobu bulaafwaafwi kapati ancolipandulula cini bbala eeli.—Kulonga 15:13; Intembauzyo 5:7.

Liliindene Kapati Kuluyando alimwi Akukusyomeka

3. Ino mbuti luzyalo mbolwiindene aluyando?

3 Luzyalo naa buuya buliswaangene kapati abube bwaluyando naa kusyomeka. Pele luliindene mumbazu zinji ziyandika kapati. Amulange-lange mbuli luzyalo mbolwiindene aluyando. Luyando lulakonzya kutondezyegwa muzintu alimwi akumizeezo. Ibbaibbele lilaamba kujatikizya ‘kuyandisya waini amafwuta’ alimwi ‘akuyandisya busongo.’ (Tusimpi 21:17; 29:3) Pele luzyalo lujatikizya buyo bantu kutali mizeezo naa zintu zitaponi. Mucikozyanyo, bantu balijatikizyidwe ciindi bbuku lya Kulonga 20:6 nolyaamba kuti Jehova ‘ulafwida luzyalo bantu bali zyuulu.’

4. Ino luzyalo lwiindene buti akusyomeka?

4 Alimwi ibbala lya Cihebrayo lyakuti “luzyalo” lilijisi bupanduluzi bunji kwiinda bbala lya “kusyomeka.” Mumilaka iimwi, “kusyomeka” kanjikanji kulabelesyegwa kwaamba ciimo camuntu uulelwa nceelede kutondezya kuli simalelo aakwe. Pele kweelana ambuli sikuvwuntauzya umwi mbwaakabona kujatikizya mbuli Ibbaibbele mbolilwaamba luzyalo, “kanjikanji lulakazyanya kapati kucilongwe: nkaambo uujisi nguzu nguusyomeka kuli yooyo ngweendelezya naa uupengede naa uulelwa.” Aboobo, Mwani Davida wakakombelezya Jehova kuti: “Kondimunikila abusyu bwako ndemulanda wako, kondivuna muluzyalo lwako.” (Intembauzyo 31:16) Jehova singuzu ulombwa kuti amufwide luzyalo muntu uupengede, Davida. Mbwaanga uupengede tajisi nguzu kumuntu uulaanguzu, iluzyalo lutondezyegwa munzila iili boobo lutondezya kuti ndwakulisungula buya, kutali kusungilizyigwa buya pe.

5. (a) Ino mmilimo nzi yaluzyalo lwa Leza iilitondezyedwe mu Jwi lyakwe? (b) Ino nkutondezya luzyalo kuli buti kwa Jehova kutiilangwe-langwe?

5 Sintembauzyo wakati: ‘Kufwumbwa uusongwaala, . . . ayeeye luzyalo lwa-Jehova mbolubede.’ (Intembauzyo 107:43) Luzyalo lwa Jehova lulafwula alimwi akukwabilila. (Intembauzyo 6:4; 119:88, 159) Ncilikwabilizyo alimwi ncibeela ciyandika kapati calo ciletela kukatalukwa kumapenzi ngotujisi. (Intembauzyo 31:16, 21; 40:11; 143:12) Akaambo kabube oobu, kunununwa kucibi kulakonzyeka. (Intembauzyo 25:7) Kwiinda mukwiinduluka makani aamwi aali mu Magwalo alimwi akubikkila maano muzibalo zimwi zya Bbaibbele, tuyoobona kuti luzyalo lwa Jehova (1) lulatondezyegwa kwiinda mumilimo iimwi alimwi (2) lulabonwa kubabelesi bakwe basyomeka.

Lufwutuko—Ncitondezyo Caluzyalo

6, 7. (a) Ino mbuti Jehova mbwaakatondezya luzyalo kukaambo kakacitikila Loti? (b) Ino ndilili Loti naakamba kujatikizya luzyalo lwa Jehova?

6 Ambweni nzila mbotu mbotukonzya kuluzyiba luzyalo lwa Jehova nkwiinda mukulingaula zibalo zyamu Magwalo zijatikizya bube oobu. Kubbuku lya Matalikilo 14:1-16, tujana kuti mwana amunyina Abrahamu uutegwa Loti wakatolwa ampi zyabasinkondonyina. Pele Abrahamu wakamuvwuna Loti. Mukaintu wa Loti alimwi wakali muntenda ciindi Jehova naakanyonyoona munzi wa Sodoma, mwalo Loti alimwi amukwasyi wakwe mobakali kukkala.—Matalikilo 18:20-22; 19:12, 13.

7 Kunyonyoonwa kwa Sodoma kakutana citika, bangelo ba Jehova bakamusindikila Loti alimwi amukwasyi wakwe kuzwa mumunzi. Ciindi eeco Loti wakaamba kuti: “Mulanda wako wajana luzyalo mumeso aako. Ncobeni wavuzya buuya mbowandicitila kukufutusya buumi bwangu.” (Matalikilo 19:16, 19) Kwiinda mumajwi aaya, Loti wakazuminizya kuti Jehova wakamufwida luzyalo kapati kwiinda mukumuvwuna. Kwiinda mukaambo aaka, luzyalo lwa Leza lwakatondezyegwa kwiinda mukufwutula alimwi amukumukwabilila.—2 Petro 2:7.

Luzyalo lwa Jehova Alimwi Abusolozi Bwakwe

8, 9. (a) Ino mubelesi wa Abrahamu wakapegwa mulimo nzi? (b) Ino nkaambo nzi mubelesi ncaakapailila luzyalo lwa Leza, alimwi ino ncinzi cakatobela ciindi naakacili kupaila?

8 Kubbuku lya Matalikilo caandaano 24, tulabala kujatikizya kufwida luzyalo akumbi kwa Leza. Icibalo ciluula kuti Abrahamu wakatuma mubelesi wakwe kuti aye kucisi kwakali kukkala basazinyina ba Abrahamu kutegwa akajanine mwanaakwe Izaka mukaintu. (Tupango 2-4) Mulimo ooyu wakali muyumu kapati, pele mubelesi ooyu wakali sinizyide kuti mungelo wa Jehova wakali kuyoomusololela. (Kapango 7) Mubelesi ooyu wakasika amugoti wameenda iwakali anze “[lya]munzi wa-Nahori” (antela Harani naa busena ibuli afwaafwi buyo) ciindi bamakaintu nobakali kuboola kuteka meenda. (Tupango 10, 11) Naakabona bamakaintu kababoola afwaafwi, wakazyiba kuti ciindi ciyandika kapati camulimo wakwe cakkwana. Pele, ino mbuti mbwaakali kukonzya kuzyiba musimbi weelede?

9 Akaambo kakuti wakalizyi kuti wakali kuyandika kugwasyigwa a Leza, mubelesi wa Abrahamu wakapaila kuti: “O Jehova, Leza wasimalelaangu Abrahamu, undipe coolwe buzuba obuno akucitila simalelaangu Abrahamu caluzyalo.” (Kapango 12) Ino mbuti Jehova mbwaakali kukonzya kumutondezya luzyalo? Mubelesi ooyu wakalomba citondezyo cini icakali kukonzya kumugwasya kuzyiba musimbi Leza ngwaakasalide. (Tupango 13, 14) Musimbi omwe wakacita mbubwena mbuli mbwaakalomba kuli Jehova. Ncaakacita cakalibonya mbuli kuti wakalimvwide mupailo nowakapailwa! (Tupango 15-20) Kagambidwe kapati, mubelesi “wakali kumulangisya cakuumuna.” Nokuba boobo, twaambo atumwi tupati-pati twakacili kuyandika kusinizya. Sena musimbi ooyu weebelwa nzoka mubwina wakali wamukowa wa Abrahamu? Sena takwetwe? Aboobo, mubelesi ‘wakaumuna kulindila kuzyiba naa Jehova wabotezya lweendo lwakwe na pe.’—Tupango 16, 21.

10. Ino nkaambo nzi mubelesi wa Abrahamu ncaakaambila kuti Jehova wakatondezya luzyalo kuli simalelaakwe?

10 Kumane boobo, musimbi ooyu wakalipandulula kuti wakali “mwana musimbi wa-Batueli, mwana wa-Milika ngwaakazyalila [munyina Abrahamu] Nahori.” (Matalikilo 11:26; 24:24) Aciindi eeco, mubelesi wakazyiba kuti Jehova wawiingula mupailo wakwe. Akaambo kakukkomana kwalo, wakakotana kupaila kwaamba kuti: “Alumbwe Jehova Leza wasimalelaangu Abrahamu! Tana kuleka buuya bwakwe alusyomo lwakwe kulisimalelaangu. Lino mebo, Jehova wandeenzya munzila, wandisisya kuŋanda yamunyina simalelaangu.” (Kapango 27) Kwiinda mukumusololela, Leza wakatondezya luzyalo kuli simalelo wamubelesi Abrahamu.

Luzyalo lwa Leza Lulapa Kukatalukwa Alimwi Alukwabililo

11, 12. (a) Ino Josefa wakali mumasunko nzi ciindi naakafwidwa luzyalo a Jehova? (b) Ino mbuti luzyalo lwa Leza mbolwakatondezyegwa kuli Josefa?

11 Citobela, atulange-lange bbuku lya Matalikilo caandaano 39. Ikapati lyaamba muzyukululwa wa Abrahamu Josefa iwakasambalwa mubuzike ku Egepita. Nokuba boobo, “Jehova wakali a-Josefa.” (Tupango 1, 2) Bwini mbwakuti, naba simalelo wa Josefa waku Egepita Potifara wakaamba kuti Jehova wakali a Josefa. (Kapango 3) Nokuba boobo, Josefa wakasikilwa musunko mupati. Wakatamikizyigwa kuti wakali kuyanda kujata mukaintu wa Potifara, eelyo wakabikkwa muntolongo. (Tupango 7-20) ‘Bakamubikka muntolongo’ alimwi “Bakaanga maulu aakwe muziliba, kaangidwe insimbi.”—Matalikilo 40:15; Intembauzyo 105:18.

12 Ino ncinzi cakacitika ciindi eeci naakali mumapenzi mapati? “Jehova kali a-Josefa, wamufwida luzyalo.” (Kapango 21b) Ikufwida luzyalo ooku kwakapa kuti zintu zitalike kweenda kabotu zyalo kumbele zyakapa kuti Josefa akatalusyigwe mumapenzi ngaakalijisi. Jehova wakazumina kuti Josefa ajane “buuya mumeso aamulangi wantolongo.” (Kapango 21b) Icakatobela, mulangi ooyu wakapa Josefa mukuli wabweendelezi. (Kapango 22) Icakatobela, Josefa wakaswaangana amwaalumi walo wakapa kuti Mwami wa Egepita Farao amuzyibe. (Matalikilo 40:1-4, 9-15; 41:9-14) Kumane boobo, mwami wakamusumpula Josefa akuba wabili kuzwa kumweendelezi wa Egepita, eeco calo cakapa kuti abeleke mulimo wakufwutula nyika ya Egepita yakanjililwa nzala. (Matalikilo 41:37-55) Mapenzi aa Josefa akatalika kajisi myaka yakuzyalwa iili 17 akuzumanana kwamyaka iinda kukkumi aibili! (Matalikilo 37:2, 4; 41:46) Pele mumyaka eeyo yoonse yamapenzi, Jehova Leza wakamufwida luzyalo Josefa kwiinda mukumukwabilila kumapenzi woonse aakamusikila kutegwa akajane coolwe mukuzuzikizyigwa kwamakanze aa Leza.

Luzyalo lwa Leza Talweeli

13. (a) Ino nkufwida luzyalo kuli buti kwa Jehova kujanika mu Intembauzyo 136? (b) Ino mubwini luzyalo ncinzi?

13 Jehova cakwiinduluka-induluka wakabafwida luzyalo bana Israyeli kabali bantu bakwe. Ibbuku lya Intembauzyo 136 lilaamba kujatikizya luzyalo lwakwe ciindi naakabafwutula (Tupango 10-15), kubasololela (Kapango 16) alimwi akubakwabilila. (Tupango 17-20) Alimwi Leza wakabafwida luzyalo bantu bambi buyo. Imuntu uufwida luzyalo bantunyina ulacita oobo kwiinda mumilimo yakulisungula kutegwa azuzikizye cintu ciyandika kapati. Ikujatikizya luzyalo, buvwuntauzyi bumwi bwa Bbaibbele bwakaamba kuti: “Mmulimo uupa kuti buumi bubote. Nkunjililila mumapenzi aacitikila muntu uumwi.” Sikwiiya umwi wakacaamba kuti, “nduyando lutondezyegwa kwiinda mumicito.”

14, 15. Ino nkaambo nzi ncotukonzya kusinizya kuti Loti wakali mubelesi uuzuminidwe a Leza?

14 Izibalo zyabbuku lya Matalikilo nzyotwalingaula zyatondezya kuti Jehova taleki kufwida luzyalo bantu aabo bamuyanda. Loti, Abrahamu alimwi a Josefa bakapona mubukkale bwiindene-indeene alimwi bakasikilwa misunko nsini. Bakali bantu batalondokede, pele bakaba babelesi bazuminidwe a Jehova alimwi bakali kuyanda lugwasyo kuzwa kuli Leza. Tulakonzya kuumbulizyigwa kwiinda mukuzyiba kuti Taateesu wakujulu siluyando ulabafwida luzyalo bantu ibali boobo.

15 Loti wakasala cabufwubafwuba calo cakamuletela mapenzi. (Matalikilo 13:12, 13; 14:11, 12) Pele awalo wakatondezya bube buli kabotu. Ciindi ibangelo bobilo nibakasika ku Sodoma, Loti wakabasamausya. (Matalikilo 19:1-3) Akaambo kalusyomo, wakabacenjezya ibakwe bakwe kujatikizya lunyonyooko lwakalaafwaafwi kusikila Sodoma. (Matalikilo 19:14) Leza mbwaakamubona Loti kulitondezyedwe kulugwalo lwa 2 Petro 2:7-9 kwalo nkotubala kuti: “[Jehova] wakamuvuna Lot[i] uululeme, uwakali kukataazigwa akweenda kwabasizibi muzisusi zyabo zibi. Nkaambo oyo muntu uululeme, naakali kukala akati kabo, mazuba oonse wakali kupenga mumoyo wakwe uululeme nkaambo kamilimo yabo mibi njaakali kubona akuswiilila. Aboobo tulabona kuti Jehova ulizi kuvuna bamukomba kumasukusyo.” Inzya, Loti wakali mululami alimwi majwi aaya atondezya kuti wakali muntu uukomba Leza. Mbubwenya mbuli nguwe, andiswe Leza ulatufwida luzyalo ciindi ‘notweenda munzila iisalala amukulemeka Leza.’—2 Petro 3:11, 12.

16. Ino nkuucibeela nzi icikonzya kulumbaizyigwa Ibbaibbele nkolyaamba kujatikizya Abrahamu alimwi a Josefa?

16 Ibbuku lya Matalikilo caandaano 24 lilatondezya cakusalazya kujatikizya cilongwe ciyumu ca Abrahamu alimwi a Jehova. Kapango kakusaanguna kaamba kuti “Jehova kapede Abrahamu coolwe muzintu zyoonse.” Mubelesi wa Abrahamu wakaamba Jehova kuti “Leza wasimalelaangu.” (Tupango 12, 27) Alimwi awalo sikwiiya Jakobo waamba Abrahamu kuti ‘wakaambwa kuti mululami’ alimwi “Leza wakamwiita kuti mweenzinyina.” (Jemusi 2:21-23, Ci) Mbubwenya buyo awalo Josefa. Icilongwe cakaliko akati ka Jehova alimwi a Josefa cilakankaizyigwa mubbuku lya Matalikilo caandaano 39 mboizulwa. (Tupango 2, 3, 21, 23) Kunze lyaboobo, kujatikizya Josefa, sikwiiya Stefano wakaamba kuti: “Leza wakali awe.”—Incito 7:9.

17. Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuzwa kuzikozyanyo zya Loti, Abrahamu alimwi a Josefa?

17 Ibantu mbotwazwaa kulanga-langa bakafwidwa luzyalo bakali baabo ibakajisi cilongwe cizuunyene a Jehova Leza alimwi bakabelekela Leza mumakanze aakwe munzila ziindene-indene. Bakaswaanganya zilebyo nzyobatakali kukonzya kuzunda lwabo beni. Loti wakali muntenda, imukwasyi wa Abrahamu wakazumanana alimwi akukwabilila mulimo wa Josefa. Jehova alikke ngowakali kukonzya kuzuzikizya zyoonse bantu ba Leza aaba nzyobakali kuyandika alimwi wakacita oobo kwiinda mukunjililila cakubafwida luzyalo. Ikuti katuyanda kugwasyigwa aluzyalo lwa Jehova Leza kukabe kutamani, andiswe tweelede kuba acilongwe anguwe, alimwi tweelede kuzumanana kucita kuyanda kwakwe.—Ezara 7:28; Intembauzyo 18:50.

Babelesi ba Leza Balagwasyigwa

18. Ino mbuti zibalo zinji zyamu Bbaibbele mbozitondezya luzyalo lwa Jehova?

18 Luzyalo lwa Jehova ‘lulizwide pamu munyika,’ alimwi tulalumba kaka kubube oobu bwa Leza! (Intembauzyo 119:64) Toonse tulazuminizya kumajwi aasintembauzyo aakuti: “[Bantu] balumbe Jehova nkaambo kaluzyalo lwakwe, amilimo yakwe iigambya njacitila bana ba-Adamu!” (Intembauzyo 107:8, 15, 21, 31) Tulalumba kujana kuti Jehova ulabafwida luzyalo babelesi bakwe bazuminidwe—kufwumbwa naa muntu omwe-omwe naa ninkamu. Mumupailo, musinsimi Daniele wakaambila Jehova kuti “Leza mupati uuyoosya, uusyomeka mucizuminano cakwe, uubafwida luzyalo boonse bamuyandisya akubamba milao yakwe!” (Daniele 9:4) Mwami Davida wakapaila kuti: “Luzyalo lwako kaluciba kulibaabo bakuzi.” (Intembauzyo 36:10) Elo tulalumba kaka kujana kuti Jehova ulabafwida luzyalo babelesi bakwe!—1 Bami 8:23; 1 Makani 17:13.

19. Ino mmibuzyo nzi njotutiikabandike mucibalo citobela?

19 Masimpe, tulayandwa nkaambo tuli bantu ba Jehova! Kuyungizya kulugwasyo lwa Leza ndwatondezya kubantu boonse, tulijisi zilongezyo zyaalubazu ziboola zyalo zizwa kuluzyalo lwa Taateesu wakujulu. (Johane 3:16) Ikapati ciindi notuli mumapenzi tulajana lugwasyo kubube bwa Jehova bubotu kapati. (Intembauzyo 36:7) Pele, ino mbuti mbotukonzya kwiiya luzyalo lwa Jehova Leza? Sena swebo kutugama tulabutondezya bube oobu buyandika kapati? Mibuzyo eeyi alimwi aimbi iikonzyenyi njiiyoobandikwa mucibalo citobela.

Sena Mulayeeya?

• Ino ncinzi ncotwaiya kuzwa kubbala lya Cihebrayo lisanduludwe kuti “luzyalo”?

• Ino mbuti luzyalo mbolwiindene aluyando alimwi akusyomeka?

• Ino mbuti Jehova mbwaakatondezya luzyalo kuli Loti, Abrahamu alimwi a Josefa?

• Ino ncisinizyo nzi ncotukonzya kujana kuzwa kukufwida luzyalo kwa Jehova mumazuba aansiku?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 10]

Sena mulizyi Leza mbwaakatondezya luzyalo kuli Loti?

[Zifwanikiso izili apeeji 12]

Muluzyalo lwakwe, Jehova wakasololela mubelesi wa Abrahamu

[Zifwanikiso izili apeeji 13]

Jehova wakatondezya luzyalo kuli Josefa kwiinda mukumukwabilila