Skip to content

Skip to table of contents

Sena Ncobeni Mulasyoma Mu Makani Mabotu?

Sena Ncobeni Mulasyoma Mu Makani Mabotu?

Sena Ncobeni Mulasyoma Mu Makani Mabotu?

“Bwami bwa Leza buliswenede aafwiifwi! Aboobo amweemp[w]e zibi zyanu, musyome Makani Mabotu.”—MAAKO 1:15, Ci.

1, 2. Ino mbuti mbomukonzya kulipandulula bbuku lya Maako 1:14, 15, mu Cizuminano Cipya?

MUMWAKA wa 30 C.E., Jesu Kristo wakautalika mulimo wakwe mu Galilaya uuyandika kapati. Wakali kukambauka “Makani Mabotu aazwa kuli Leza” alimwi bunji bwabana Galilaya bakakulwaizyigwa amajwi aakwe aakuti: “[Casika ciindi], Bwami bwa Leza buliswenede aafwiifwi! Aboobo amweemp[w]e zibi zyanu, musyome Makani Mabotu.”—Maako 1:14, 15, Ci.

2 Cakasika ciindi cakuti Jesu atalike mulimo wakwe alimwi akuti bantu balisalile nzila iikonzya kubapa kuti bazuminwe a Leza. (Luka 12:54-56) ‘Bwami bwa Leza bwakaliswenede’ ncobeni nkaambo Jesu, Imwami Uusalidwe wakali kale anyika. Imulimo wakwe wakukambauka wakapa kuti babombe myoyo beempwe. Pele, ino mbuti mbobakatondezya ‘lusyomo mumakani mabotu,’ alimwi ino mbuti andiswe mbotukonzya kucita boobo?

3. Ino nkwiinda mukucita nzi bantu nkobatondezya kuti balijisi lusyomo mumakani mabotu?

3 Imwaapostolo Petro wakabakulwaizya bantu kuti beempwe mbubwenya mbuli bwakacita Jesu. Ciindi naakali kukananina bama Juda lya Pentekoste 33 C.E. mu Jerusalemu, Petro wakaamba kuti: “Amusanduke, mubapatizigwe umwi umwi muzina lya-Jesu Kristo, mujatilwe zibi zyanu, nom[u]ti tambule cipego ca-Muuya Uusalala.” Zyuulu zyabantu izili mbuzibede zyakabbapatizyigwa, eelyo bakaba batobeli ba Jesu. (Incito 2:38, 41; 4:4) Mu 36 C.E., Bamasi bakeempwa abalo bakatobela mukondo ngweena. (Incito 10:1-48) Ikusyoma mumakani mabotu mazubaano kuli mukupa kuti zyuulu izili mbuzibede beempwe zibi zyabo akulyaaba kuli Leza, eelyo akubbapatizyigwa. Bakaazumina makani mabotu aalufwutuko akuba alusyomo mucipaizyo cacinunuzyo ca Jesu. Kunze lyaboobo, balacita bululami alimwi babalilwa kulubazu lwa Bwami bwa Leza.

4. Ino lusyomo ninzi?

4 Pele ino lusyomo ninzi? Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Kusyoma nkutadonaika azintu nzyotulangila akusinizya kuti zintu nzyotutaboni nkozili ncobeni.” (Bahibulu 11:1, Ci) Ilusyomo lwesu lutupa kusyoma kuti kufwumbwa zintu Leza nzyaasyomezya mu Jwi lyakwe zili mbuli kuti zyacitika kale. Cili mbuli kuti tulijisi pepa ilisinizya naa litondezya kuti cintu eeci ncicesu ncobeni. Alimwi lusyomo ‘ncisinizyo’ naa citondezyo cisinizya kuba kwazintu zitanabonwa. Imizeezo yesu alimwi akulumba amoyo woonse kulatukkazika moyo akaambo kakuzyiba kuti zintu zili boobo nzyabwini, nokuba kuti tatunazibona.—2 Ba-Korinto 5:7; Ba-Efeso 1:18.

Tweelede Ikuba Alusyomo!

5. Ino nkaambo nzi lusyomo ncoluyandika kapati?

5 Twakazyalwa katuli bantu bayandisya makani aakumuuya, pele tiitwakazyalwa alusyomo pe. Mubwini, “teensi boonse abali alusyomo pe.” (2 Ba-Tesalonika 3:2) Nokuba boobo, Banakristo beelede kuba alusyomo ikutegwa bakakonzye kutambula zisyomezyo zya Leza. (Ba-Hebrayo 6:12) Naakamana kubandauka zikozyanyo zinji zyabantu bakajisi lusyomo, Paulo wakalemba kuti: “Buya swebo mbotuzingulukidwe makamu makamu aya aabakamboni, atuzisowe zyoonse zitucelezya azibi zyoonse zitulamatila, tugame kusiana nkotwabikilwa kunembo. Katuduneme kuli-Jesu musolozi uulomya lusyomo lwesu.” (Ba-Hebrayo 12:1, 2) Ino “zibi zyoonse zitulamatila” ninzi? Nkubula lusyomo, nokuba kuleka lusyomo ndotwakajisi kale. Ikutegwa tuzumanane kuba alusyomo luyumu, tweelede ‘kudunama naa kulanga kuli Jesu’ alimwi akutobela cikozyanyo cakwe. Alimwi tweelede kulilemeka kabotu, kulwana milimo yanyama, kutayandisya lubono lwakumubili, busongo bwanyika alimwi azilengwa izitali zyamu Magwalo. (Ba-Galatiya 5:19-21; Ba-Kolose 2:8; 1 Timoteo 6:9, 10; Juda 3, 4) Kunze lyaboobo, tweelede kusyoma kuti Leza uli andiswe alimwi akuti lulayo lwakwe ilujanika mu Jwi lyakwe lulagwasya kapati.

6, 7. Ino nkaambo nzi ncoceelede kupailila kuti tube alusyomo?

6 Tolikke tatukonzyi kulijanina lusyomo kwiinda mumakanze eesu. Lusyomo ncibeela camicelo yamuuya uusalala naa nguzu zibeleka. (Ba-Galatiya 5:22, 23) Aboobo, ino mbuti ikuti lusyomo lwesu kaluyandika kuyumya? Jesu wakati: “Nywebo, . . . mbomuzi kupa bana banu zintu zibotu, Usowanu uuli kujulu sena takooindilila kubapa Muuya Uusalala abakumbila kulinguwe?” (Luka 11:13) Ee, atupailile muuya uusalala nkaambo ulakonzya kutupa kuba alusyomo mukucita kuyanda kwa Leza nomuba mubukkale bukatazya kapati.—Ba-Efeso 3:20.

7 Cileelede ikupailila kuti lusyomo luyungizyike. Ciindi Jesu naakali kuyanda kugusya daimona mumulombe umwi, bausyi mulombe ooyu bakakombelela balaamba: “Ndasyoma! gwasya kutasyoma kwangu.” (Marko 9:24) Basikwiiya ba Jesu bakaamba kuti: “Yungizya lusyomo lwesu.” (Luka 17:5) Aboobo, atupailile kuti tube alusyomo, katusinizyide kuti Leza ulaingula mipailo iili boobo.—1 Johane 5:14.

Lusyomo mu Jwi lya Leza Lulayandika Kapati

8. Ino mbuti lusyomo mu Jwi lya Leza mbolunga lwatugwasya?

8 Kakuceede buyo ciindi cisyoonto kuti afwe lufwu lwacipaizyo, Jesu wakabaambila batobeli bakwe kuti: “Myoyo yanu itapengi, kamusyoma Leza, kamundisyoma amebo.” (Johane 14:1) Mbotuli Banakristo, tulijisi lusyomo muli Leza alimwi amu Mwanaakwe. Pele ino mbuti caboola ku Jwi lya Leza? Lilakonzya kutugwasya kucita zintu zibotu mubuumi bwesu ikuti naa tulaliiya alimwi akulibelesya katusyomede kuti lilapa lulayo lubotu alimwi abusolozi mbotuyandika.—Ba-Hebrayo 4:12.

9, 10. Ino mbuti mbomukonzya kupandulula icaambwa kubbuku lya Jakobo 1:5-8?

9 Ibuumi bwesu tobantu batalondokede buzwide buyo mapenzi. Nokuba boobo, ilusyomo mu Jwi lya Leza lulakonzya kutugwasya kapati. (Jobu 14:1) Mucikozyanyo, atwaambe ikuti naa tatuzi mbotukonzya kucita notwasikilwa sukusyo limwi. Ndoolu lulayo ndolipa Jwi lya Leza: “Na nkwali akati kanu uubula busongo, akumbile kuli-Leza, uubaabila boonse cabuuya acakutatongauka, nkabela ulabupegwa. Pele akumbile cakusyoma, atalimbululi akaniini, nkaambo uulimbulula ulikozyene amankwisita aalwizi aatontwa amuuwo. Muntu uuli boobo atayeeyi kupegwa cintu ku-Mwami, pe, nkaambo ulijisi myoyo yobile, ulapilauka mukweenda kwakwe koonse.”—Jakobo 1:5-8.

10 Jehova Leza kunyina nayootunyemena akaambo kakubula busongo alimwi aciindi notubupailila kuti tube ambubo. Muciindi caboobo, uyootugwasya kutegwa tuzyibe mbotukonzya kucita kusukusyo eelo. Imagwalo aagwasya kapati alakonzya kwaambwa abasyomima, ambweni tulakonzya kwaajana ciindi notucita ciiyo ca Bbaibbele. Antela munzila imwi tulakonzya kusololelwa amuuya wa Jehova uusalala. Taateesu wakujulu ulakonzya kutupa busongo ikutegwa tukonzye kwaamana masukusyo ikuti naa ‘tulakumbila cakusyoma kakunyina kudooneka.’ Ikuti naa twaba mbuli mayuwe aatonkwa amuwo mulwizi, tatukonzyi kulangila kutambula cintu kuzwa kuli Leza. Nkaambo nzi? Nkaambo eeci citondezya kuti tatusinizyide pe alimwi tatukkalikenyi mukweenda kwesu anomuba mulusyomo lwesu buya kuli Leza. Aboobo tweelede kuba alusyomo luyumu mu Jwi lya Leza alimwi akuccilila busolozi bwandilyo. Lino atulange-lange zikozyanyo zimwi zitondezya mbuli mboligwasya alimwi ambuli sololela.

Lusyomo Alimwi Aziyandika Zyakumubili

11. Ino lusyomo mu Jwi lya Leza lutusyomezya nzi kujatikizya zintu zyakumubili nzyotuyandika abuzuba?

11 Ino kuti naa katutajisi zyakulya akubula aakukkala naa kucetaala? Lusyomo mu Jwi lya Leza lulatukkazika moyo akaambo kakuzyiba kuti Jehova uyootupa zintu nzyotuyandika abuzuba alimwi mucisi cipya uyoopa zintu zibotu zyoonse ziyandika kuli baabo bamuyanda. (Intembauzyo 72:16; Luka 11:2, 3) Tulakonzya kukulwaizyigwa kwiinda mukuyeeya mbuli Jehova mbwaakasanina musinsimi Elija nokwakali nzala iilunzya kasuko. Kumbele, Leza wakazumanana kuvwuzya busu alimwi amafwuta aakujisya kutegwa mukaintu amwanaakwe kubikkilizya a Elija bazumanane kulya akupona. (1 Bami 17:2-16) Mbubwenya buyo, Jehova wakapa zintu zyakali kuyandika kumusinsimi Jeremiya ciindi bana Babuloni nobakali kulwana Jerusalemu. (Jeremiya 37:21) Nokuba kuti Jeremiya alimwi a Elija bakajisi buyo cakulya cisyoonto, Jehova wakababamba. Ulacita mbubwenya oobo kuli baabo ibajisi lusyomo mulinguwe mazubaano.—Matayo 6:11, 25-34.

12. Ino mbuti lusyomo mbolukonzya kugwasya kutegwa tujane cakulya?

12 Ilusyomo antoomwe akubelesya njiisyo zyamu Bbaibbele tazikatupi kuba bavwubi pe, pele ziyootugwasya kujana zintu zyeelede. Mucikozyanyo: Ibbaibbele litulaya kuti tweelede kuba bantu basyomeka, ibacibwene kumutwe mukucita zintu alimwi akuba bantu babeleka canguzu. (Tusimpi 22:29; Mukambausi 5:18, 19; 2 Ba-Korinto 8:21) Tatweelede kuubya-ubya bubotu bwakuba ampuwo mbotu kumilimo. Nomuba mumasena milimo mibotu moitajaniki, ibantu basyomeka, bacibwene kumutwe alimwi ibankutwe babeleka kabotu kwiinda bamwi. Nokuba kuti babelesi bali boobo tabajisi zintu zinji, kanjikanji balijisi zintu alimwi balakkuta cakulya ncobajana.—2 Ba-Tesalonika 3:11, 12.

Lusyomo Lulatugwasya Kuliyumya Ciindi Notuli Mumause

13, 14. Ino mbuti lusyomo mbolutugwasya kuliyumya ciindi notuuside?

13 Ijwi lya Leza lilatondezya kuti tacili ceenzu pe ikuusa ciindi notwafwidwa muyandwa wesu. Mwaalumi uusyomeka Abrahamu wansiku wakalila naakafwa mukaintu wakwe Sara ngwaakali kuyandisya. (Matalikilo 23:2) Davida wakausa kapati naakamvwa kuti mwanaakwe Abisalomu wafwa. (2 Samuele 18:33) Naba mulombwana uulondokede Jesu wakalila mweenzinyina Lazaro naakafwa. (Johane 11:35, 36) Iciindi notwafwidwa muyandwa wesu, tulakonzya kuusa cakuzwa munzila, pele lusyomo muzisyomezyo zili mu Jwi lya Leza lulakonzya kutugwasya kuliyumya ciindi notuuside.

14 Paulo wakaamba kuti: ‘Ndilijisi bulangizi kuli Leza bwakuti kuyooba kubuka kwabaluleme alimwi akwabataluleme.’ (Incito 24:15) Tweelede kuba alusyomo mububambe bwa Leza bwakuti bantu banji bayoobusyigwa kuzwa kulufwu. (Johane 5:28, 29) Akati kabaabo bayoobusyigwa kunooli Abrahamu alimwi a Sara, Izaka alimwi a Rebeka, Jakobo alimwi a Leya, nkokuti boonse lino ibalede mulufwu ibalindila bubuke munyika ya Leza mpya. (Matalikilo 49:29-32) Elo kaka kuyooba kukondwa ciindi bayandwa besu baakubusyigwa kuzwa kulufwu akupona alimwi anyika! (Ciyubunuzyo 20:11-15) Kwaciindi cino, lusyomo talukakonzyi kumanizya kuusa pe, pele luyootupa kuba afwaafwi a Leza, walo uutugwasya kutegwa tuliyumye ciindi notuuside.—Intembauzyo 121:1-3; 2 Ba-Korinto 1:3.

Lusyomo Lulabayumya-Yumya Batyompedwe

15, 16. (a) Ino nkaambo nzi ncotukonzya kwaamba kuti ikutyompwa tacili cintu ceenzu kuli baabo ibajisi lusyomo? (b) Ino ncinzi ncotukonzya kucita ikutegwa katutatyompwi cakuzwa munzila?

15 Ijwi lya Leza alimwi litondezya kuti nobaba baabo ibajisi lusyomo muli Leza balakonzya kutyompwa. Ciindi Jobu naakasikilwa musunko mupati, wakabona mbuli kuti Leza wamulekelezya buya. (Jobu 29:2-5) Kunyonyoonwa kwabulambo bwamunzi wa Jerusalemu kwakamutyompya kapati Nehemiya. (Nehemiya 2:1-3) Petro ‘wakalila kapati’ naakatyompwa akaambo kakuti wakamukaka Jesu. (Luka 22:62) Alimwi Paulo wakakulwaizya basyominyina mumbungano yaku Tesalonika ikuti ‘babaumbulizye batyompedwe mumyoyo.’ (1 Ba-Tesalonika 5:14) Aboobo, kutyompwa kwabaabo ibajisi lusyomo mazubaano tacili cintu ceenzu pe. Pele ino ncinzi ncotukonzya kucita ikutegwa tuleke kutyompwa?

16 Tulakonzya kutyompwa akaambo kakuti tulasikilwa mapenzi aakatazyide kapati. Muciindi cakwaabona kuti taakwe ambwaakonzya kucitwa, ambweni tulakonzya kwaamana asyoonto-syoonto kwiinda mukubelesya njiisyo zyamu Bbaibbele. Eeci cilakonzya kutugwasya kutegwa katutatyompwi cakuzwa munzila. Kucita milimo yeelede alimwi akupumuna kwaciindi cili mbocibede akwalo kulakonzya kugwasya. Ikaambo kamasimpe nkakuti: Lusyomo mu Jwi lya Leza lulatukulwaizya kuba bantu bali kabotu munzila yakumuuya nkaambo lulatugwasya kusinizya kuti Leza ulatulanganya.

17. Ino mbuti mbotukonzya kuzyiba kuti Jehova ulatulanganya?

17 Petro ulaamba kujatikizya cisyomezyo cuumbulizya ategwa: “Amulibombye kujanza lya-Leza lyanguzu, kuti akamusumpule kuciindi ceelede. Makataazyo aanu oonse amwaasowele kumaanza aakwe, nkaambo nguumucebuka lyoonse.” (1 Petro 5:6, 7) Sintembauzyo wakaimba kuti: “Jehova ulatabilila boonse bawa, ulabusya boonse bawizuka.” (Intembauzyo 145:14) Tuleelede kuzisyoma zisyomezyo eezi nkaambo zijanika mu Jwi lya Leza. Nokuba kuti kutyompwa kulakonzya kuzumanana, elo kaka lusyomo lwesu inga lwayuma akaambo kakuzyiba kuti tulakonzya kuzyibikka nzyotulibilika mumaanza aa Taateesu wakujulu siluyando!

Ilusyomo Amasukusyo Aambi

18, 19. Ino mbuti lusyomo mbolutugwasya kuliyumya ciindi notwaciswa alimwi anotuumbulizya basyomima bacisidwe?

18 Ilusyomo lwesu lulakonzya kusunkwa kapati ciindi notwaciswa naa muyandwa wesu naaciswa kapati. Nokuba kuti Ibbaibbele talyaambi kusilikwa kwamaleele kwa Banakristo mbuli Epafrodita, Timoteo alimwi a Trofimo, kakunyina kudooneka Jehova wakabagwasya kutegwa baliyumye. (Ba-Filipi 2:25-30; 1 Timoteo 5:23; 2 Timoteo 4:20) Kunze lyaboobo, ikujatikizya yooyo “uuyeeya batengwana,” sintembauzyo wakaimba kuti: “Jehova ulamutabilila naaciswa abulo; mukuciswa kwakwe ulaponya malwazi aakwe oonse.” (Intembauzyo 41:1-3) Ino mbuti majwi aasintembauzyo mbwaakonzya kutugwasya kuumbulizya basyomima baciswa?

19 Inzila imwi mbotukonzya kubagwasya kumuuya nkwiinda mukupaila ambabo alimwi akubapailila aabo baciswa. Nokuba kuti mazubaano inga tatupailili kuti bapone munzila yamaleele buya, tulakonzya kulomba kuti Leza abagwasye ikutegwa bakonzye kuliyumya kumalwazi aabo alimwi akuti bajane nguzu zyakumuuya ziyandika ikutegwa baliyumye muciindi eeco nobakompeme. Jehova uyoobayumya alimwi alusyomo lwabo luyooyuma kwiinda mukulanga kumbele eelyo ‘nokutakabi naba omwe waamba kuti ndaciswa.’ (Isaya 33:24) Ma! Elo kaka cilaumbulizya ikuzyiba kuti kwiinda mububuke bwa Jesu Kristo alimwi amu Bwami bwa Leza, bantu baswiilila bayoogusyilwa cibi, malwazi alimwi alufwu mane kukabe kutamani! Tulamulumba Jehova akaambo kabulangizi oobu nkaambo ‘walo uuyootuponya kumalwazi woonse.’—Intembauzyo 103:1-3; Ciyubunuzyo 21:1-5.

20. Ino nkaambo nzi ncokukonzya kwaambwa kuti lusyomo lulakonzya kutugwasya kuliyumya ‘mumazuba aamapenzi’ aakubucembele?

20 Ilusyomo alimwi lulakonzya kutugwasya kuliyumya ‘mumazuba aamapenzi’ aakubucembele, eelyo buumi alimwi anguzu nozimana. (Mukambausi 12:1-7) Aboobo, bamacembele ibali akati kesu balakonzya kupaila mbuli mbwaakapaila sintembauzyo uucembeede kuti: “Nduwe ngundangila, O Mwami; nduwe ngunsyoma, O Jehova, . . . Utandisowi kuciindi cakucembaala; utandilekelezyi na inguzu zyangu zyamana.” (Intembauzyo 71:5, 9) Sintembauzyo wakabona kuti wakali kuyandika kuyumizyigwa a Jehova, mbubwenya mbuli Banakristoma ibacembalila mumulimo wa Leza mbobakuyanda abalo. Akaambo kalusyomo lwabo, balakonzya kuba masimpe kuti ijanza lya Jehova ililiko lyoonse lilabajatilila.—Deuteronomo 33:27.

Amuzumanane Ikuba Alusyomo mu Jwi lya Leza

21, 22. Ikuti katujisi lusyomo, ino mbuti lusyomo oolo mbolucijatikizya cilongwe cesu a Leza?

21 Ilusyomo mumakani mabotu alimwi amu Jwi lya Leza mbolizulwa lulatugwasya kuba afwaafwi a Jehova. (Jakobo 4:8) Masimpe ngo Mwami Mupati kwiinda boonse, ngo Mulengi wesu alimwi ngo Taata. (Isaya 64:8; Matayo 6:9; Incito 4:24) Sintembauzyo wakaimba kuti: “Nduwe taata, nduwe Leza wangu andomba yalufwutuko lwangu.” (Intembauzyo 89:26) Ikuti naa tulamusyoma Jehova alimwi a Jwi lyakwe lyakasololelwa amuuya, andiswe tulakonzya kumubona kuti ‘nindomba yalufwutuko lwesu.’ Elo kaka coolwe eeci cilakkazika moyo!

22 Jehova ngo Wisi wa Banakristo bananike alimwi abeenzinyina ibajisi bulangizi bwaanyika. (Ba-Roma 8:15) Alimwi ilusyomo muli Taateesu wakujulu talukonzyi kutupa kutyompwa pe. Davida wakaamba kuti: “Taata aba[a]ma nebandisi[y]a, Jehova ulandibamba.” (Intembauzyo 27:10) Alimwi tulijisi cisyomezyo eeci cakuti: “Jehova takonzyi kuleka bantu bakwe, nkaambo kazina lyakwe [l]ipati.”—1 Samuele 12:22.

23. Ino ncinzi ciyandika ikutegwa tukonzye kuba acilongwe ciyumu naa cizumanana a Jehova?

23 Ikutegwa tube acilongwe ciyumu naa cizumanana a Jehova, tweelede kuba alusyomo mumakani mabotu alimwi akuzumina Magwalo mbuli mbwaabede ncobeni kuti ndi Jwi lya Leza. (1 Ba-Tesalonika 2:13) Tweelede kusyoma cakumaninina muli Jehova alimwi akulekela Jwi lyakwe kuti kalitumunikila munzila yesu. (Intembauzyo 119:105; Tusimpi 3:5, 6) Ilusyomo lwesu luyooyuma ikuti katupaila kulinguwe katusinizyide kuti ngusibuuya, siluse alimwi ulagwasya.

24. Ino nkuumbulizya kuli buti ikujanika kubbuku lya Ba-Roma 14:8?

24 Ilusyomo ndulwakatukulwaizya kuti tulyaabe kuli Leza kukabe kutamani. Ikuba alusyomo luyumu, kufwumbwa naa twafwa, tucili babelesi bakwe ibalyaabide ibajisi bulangizi bwabubuke. Ee, “nitupona nitufwa tuli bakwe [Jehova].” (Ba-Roma 14:8) Ooku kuumbulizyigwa kuli boobu atukubikke mumoyo wesu akusyoma lyoonse mu Jwi lya Leza alimwi akuzumanana kuba alusyomo mumakani mabotu.

Ino Inga Mwaingula Buti?

• Ino lusyomo ninzi, alimwi ino nkaambo nzi ncoluyandika kulindiswe?

• Ino nkaambo nzi ncociyandika ikuba alusyomo mumakani mabotu alimwi amu Jwi lya Leza mbolizulwa?

• Ino mbuti lusyomo mbolutugwasya kumana masukusyo aandeene-andeene?

• Ino ncinzi ciyootugwasya ikutegwa tuzumanane kuba alusyomo?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Zifwanikiso izili apeeji 8]

Jehova wakabapa ziyandika ba Jeremiya alimwi a Elija akaambo kakuti bakalijisi lusyomo

[Zifwanikiso izili apeeji 9]

Jobu, Petro alimwi a Nehemiya bakalijisi lusyomo luyumu

[Zifwanikiso izili apeeji 11]

Ikutegwa tube acilongwe ciyumu a Jehova, tweelede kuba alusyomo mumakani mabotu