Skip to content

Skip to table of contents

Bakazunda Nokuba Kuti Bakapenzyegwa

Bakazunda Nokuba Kuti Bakapenzyegwa

Bakazunda Nokuba Kuti Bakapenzyegwa

FRIEDA JESS wakazyalwa mu 1911 mucisi ca Denmark, eelyo bazyali bakwe bakalongela kunyika kwacisi ca Germany. Nokwakainda myaka iili mbwiibede, wakatalika kubeleka mudolopo lya Magdeburg, mpoonya mu 1930 wakabbapatizyigwa akuba umwi wa Basikwiiya ba Bbaibbele kweelana ambobakali kwiitwa Bakamboni ba Jehova kuciindi eeco. Hitler wakatalika kulela mu 1933, alimwi aaya akaba matalikilo aakupenzyegwa kwa Frieda kwalo kwakatola myaka iili 23 ikutali buyo kumfwulumende yalunya yomwe pe, pele zyobile.

Mu March 1933 imfwulumende yamucisi ca Germany yakaamba makani aakuvwoota. Sikwiiya zyansiku uutegwa Dr. Detlef Garbe, walo wakali silutwe wabusena mutondezyegwa zintu zyakaindi ibuli afwaafwi aa Hamburg, waamba kuti: “Inkamu iitegwa National Socialists yakali kuyanda kusinikizya bantu banji kuti bavwootele Adolf Hitler kutegwa abe mulembi alimwi akuba mweendelezi wabo.” Bakamboni ba Jehova bakatobela lulayo lwa Jesu lwakutatola lubazu mutwaambo twacisi alimwi ‘akutaba banyika,’ aboobo kunyina nobakatola lubazu mukuvwoota pe. Ino ncinzi cakabacitikila? Mulimo wa Bakamboni wakakasyigwa.—Johane 17:16.

Frieda wakazumanana kucita milimo ya Bunakristo cakusisikizya, alimwi akugwasyilizya kusimba magazini ya Ngazi Yamulindizi. Waamba kuti: “Mamagazini aamwi akali kutolelwa basyomima cakusisikizya muzilabba zyakupenzyezya.” Mucizyi ooyu wakaangwa mu 1940 alimwi akubuzyigwa-buzyigwa abamapulisa ba Nazi (Gestapo), ikuzwa waawo wakakkala kwamyezi iili mbwiibede muntolongo alikke. Ino mbuti mbwaakakonzya kuliyumya? Mboobu mbwaamba: “Mupailo ngaakali mayubilo aangu. Ndakali kutalika kupaila mafwumofwumo alimwi akucita oobo ziindi zinji buzuba boonse. Ikupaila kwakandiyumya alimwi akundigwasya ikutaciindilizya kulibilika.”—Ba-Filipi 4:6, 7.

Frieda wakaangununwa, pele mu 1944 bamapulisa ba Nazi bakamwaanga alimwi. Ciindi eeci wakaangwa kwamyaka iili ciloba muntolongo yaku Waldheim. Frieda ulazumanana kwaamba kuti: “Balindizi bantolongo bakandibikka antoomwe abanakazi bamwi kuti katubelekela mumaanda aakucapila alimwi amuzimbuzi. Kwaziindi zinji ndakali kujanika antoomwe amweenzuma iwakazwa kucisi ca Czechoslovakia, aboobo ndakali kwaambaula anguwe makani manji aa Jehova alimwi anzyondakali kusyoma. Mibandi eeyi yakaluyumya lusyomo lwangu.”

Ikwaangululwa Kwakaindi Buyo Kasyoonto

Ibantu bakali muntolongo yaku Waldheim bakaangululwa abasikalumamba bana Soviet mu May 1945, eelyo awalo Frieda wakaangululwa kutegwa apiluke ku Magdeburg alimwi akumulimo wakubuleya, pele tanaakakkala kwaciindi cilamfwu pe. Bakamboni alimwi bakatalika kusalululwa, aciindi eeci abeendelezi bakali kweendelezya cibeela cakali kwiitwa kuti Soviet Occupational Zone. Gerald Hacke wakucikolo citegwa Hannah-Arendt-Institute for Research Into Totalitarianism wakalemba kuti: “Bakamboni ba Jehova ninkamu imwi yakapenzyegwa cakuzumanana mumfwulumende zyobile zyalunya mucisi ca Germany.”

Ino nkaambo nzi ncobakatalika alimwi kubasalulula? Kakali kaambo nkamunya ikakutatola lubazu kwa Banakristo mutwaambo twacisi. Mu 1948, mucisi ca East Germany kwakaba kuvwoota, alimwi kweelana ambwaakapandulula Hacke, wakati, “ikaambo kapati [ncobakapenzyelwa Bakamboni ba Jehova] nkakuti kunyina nobakatola lubazu mukuvwoota ooku.” Mu August 1950, mulimo wa Bakamboni ba Jehova wakalesyegwa mucisi ca East Germany. Ibanji bakaangwa kubikkilizya a Frieda.

Frieda alimwi wakatolwa kunkuta akwaangwa kwamyaka iili cisambomwi. “Muciindi eeci ndakali antoomwe abasyomima, alimwi ikuyanzana ambabo kwakandigwasya kapati.” Iciindi naakaangululwa mu 1956, wakalongela kucisi ca West Germany. Lino Frieda ujisi myaka iili 90, ukkala ku Husum alimwi ucizumanana kubelekela Leza mwini-mwini Jehova.

Frieda wakapenzyegwa kwamyaka iili 23 mumfwulumende zyobile zyalunya. Mboobu mbwaakaamba: “Iba Nazi bakasola kunyonyoona mubili wangu; iba Kkomyunizimu bakasola kuti bandityompye. Ino nkuukuli nkondakazyijana nguzu? Taku kumbi kunze Iyakuliiya kabotu Bbaibbele ciindi kanditanaangwa, ikupaila cakutaleka eelyo nondakali endike, ikuyanzana abasyomima kweelana ambocakali kukonzyeka alimwi akwaambila bamwi lusyomo lwangu ciindi coonse.”

Mfwulumende Yalunya Mucisi ca Hungary

Alimwi mobakaliyumya kwamyaka minji Bakamboni ba Jehova muucisi ca Hungary. Bamwi bakapenzyegwa kapati, ikutali buyo amfwulumende zyalunya zyobile, pele zyotatwe. Icikozyanyo cimwi ncookwa Adam Szinger. Adam wakazyalilwa mudolopo lya Paks mucisi ca Hungary mu 1922 alimwi wakakomenena mucikombelo ca Pulotestanti. Mu 1937 Basikwiiya Bbaibbele bamwi bakamuswaya Adam aŋanda, kakunyina akusowa ciindi wakauzumina mulumbe wabo. Izintu nzyaakaiya mu Bbaibbele zyakamupa kusinizya kuti injiisyo zyacikombelo cakwe teezyakali zyamu Bbaibbele. Aboobo wakazwa mu Cikombelo ca Pulotestanti alimwi akubasangana Basikwiiya Bbaibbele mumulimo wabuleya.

Imfwulumende yalunya yakaba aanguzu kapati mucisi ca Hungary. Kwaziindi zinji, bamapulisa bakali kumubona Adam kakambauka kuŋanda aŋanda, aboobo bakamwaanga eelyo bakamubuzya-buzya. Ikuyumya buumi bwa Bakamboni kwakakomena kapati, aboobo mu 1939 mulimo wabo wakalesyegwa. Mu 1942 Adam wakaangwa, bakamubikka muntolongo alimwi akumuuma citaambiki. Ino ncinzi cakamugwasya kuti aliyumye mumapenzi alimwi akubikkwa muntolongo kwamyezi iili mbwiibede mbwaanga wakajisi buyo myaka iili 19? Mboobu mbwaamba: “Ciindi nondakacili aŋanda, ndakali kuliiya kabotu Bbaibbele alimwi akwaamvwisya kabotu makanze aa Jehova.” Adam wakabbapatizyigwa akuba Kamboni wa Jehova ciindi naakazwa muntolongo. Eeci cakacitika ciindi camasiku mu August 1942 mumulonga wakali afwaafwi aŋanda yakwe.

Kubikkwa Muntolongo Mucisi ca Hungary, Akutolwa Kucilabba Cakupenzyezya ku Serbia

Kwaciindi cili mbocibede lyankondo yanyika yabili, icisi ca Hungary cakaswaangana acisi ca Germany kulwana Soviet Union, eelyo kumamanino kwamwaka wa 1942 Adam wakalaililwa kunjila mulimo wabusikalumamba. Mboobu mbwaamba: “Ndakabaambila kuti tandikonzyi kunjila mulimo wabusikalumamba akaambo kazintu nzyondakaiya mu Bbaibbele. Ndakapandulula kuti tanditoli lubazu mutwaambo twacisi.” Wakaangwa kamyaka iili 11. Pele Adam kunyina naakakkala ciindi cilamfwu mucisi ca Hungary.

Mu 1943 Bakamboni ba Jehova ibatandila ku 160 bakabunganizyigwa, babikkwa mumaato akubatola kucisi ca Serbia kwiinda mukubelesya Mulonga uutegwa Danube. Adam wakali akati kabo. Baange aaba mucisi ca Serbia bakaba mu Bwami Bwatatu bwa Hitler. Bakabikkwa mucilabba cacibbalo ku Bor alimwi akusinikizyigwa kubeleka mumugodi wamukuba. Kwiinde buyo mwaka omwe, bakapilusyigwa kucisi ca Hungary ooko Adam nkwaakaangunudwa abasikalumamba bana Soviet ciindi cacilimo mu 1945.

Icisi ca Hungary Mubweendelezi bwa Kkomyunizimu

Pele lwaanguluko tiilwakatola ciindi cilamfwu pe. Kumamanino aamwaka wa 1949, beendelezi mubulelo bwa Kkomyunizimu mucisi ca Hungary bakaulesya mulimo wa Bakamboni ba Jehova, mbubwenya mbozyakacita mfwulumende zyalunya kaitanatalika nkondo. Mu 1952, Adam kuciindi eeco wakalikwete alimwi kajisi abana bobile wakaangwa akupegwa mulandu akaambo kakukaka kunjila mulimo wabusikalumamba alimwi. Adam wakaipanduluda nkuta kuti: “Eeci tacili ciindi camatalikilo kukaka mulimo wabusikalumamba pe. Ciindi noyakali kulwanwa nkondo, ndakabikkwa muntolongo alimwi akutumwa kucisi ca Serbia akaambo nkakonya aaka. Ndilakaka kunjila mulimo wabusikalumamba akaambo kamanjezyeezya aangu. Ndili Kamboni wa Jehova alimwi tanditoli lubazu mutwaambo twacisi.” Adam wakaambilwa kuti ulaangwa kwamyaka iili lusele yalo yakacesyegwa kumyaka iili yone.

Bakazumanana kumusalulula Adam mane kusikila mu 1975, kakwiindide myaka iili 35 kuzwa ciindi Basikwiiya Bbaibbele nobakamuswaya iciindi cakusaanguna aŋanda yabazyali bakwe. Ciindi coonse eeci, wakaangwa kwamyaka iili 23 akubetekwa munkuta ziindene zili cisambomwi, kubikkwa muntolongo ziindi zisika kukkumi alimwi akutolwa kuzilabba zyacibbalo. Wakaliyumya kupenzyegwa mumfwulumende zyalunya zyotatwe; mfwulumende zyalunya kaitanatalika nkondo mucisi ca Hungary, German National Socialists mucisi ca Serbia alimwi a Kkomyunizimu munkondo yakukongana mu Hungary.

Adam ukkala mudolopo lya Paks alimwi ucizumanana kubelekela Jehova cakusyomeka. Sena ulijisi nguzu zimwi ziinda aali zeezyo zyabuntunsi zyakapa kuti acikonzye kuliyumya mumapenzi alimwi akuzunda? Peepe. Ulapandulula kuti:

“Ikwiiya Bbaibbele, kupaila alimwi akuyanzana abasyomima zyakandigwasya kapati. Pele ndiyanda kwaamba azimwi zintu zyobile izyakandigwasya. Cakusaanguna, Jehova Nguupa nguzu. Ikubaa cilongwe anguwe ngowakali musemu wabuumi bwangu. Alimwi cabili, ndakali kuciyeeya lyoonse ncolyaamba bbuku lya Ba-Roma caandaano 12, lyalo lyaamba kuti: ‘mutaliyi inkoto.’ Aboobo kunyina nondakabikkilila pe. Iziindi zinji ndakalijisi coolwe cakupilusya cibi kuli baabo ibakali kundipenzya, pele kunyina nondakacita boobo pe. Tatweelede kubelesya nguzu nzyatupa Jehova kuti tupilusye bubi kububi.”

Mamanino Aakupenzyegwa Koonse

Frieda alimwi a Adam lino balamukomba Jehova kakunyina cibasinkilila. Pele, ino zintu zyakabacitikila ziyubununa nzi kujatikizya makani akupenzyegwa akaambo kabukombi? Ziyubununa kuti kupenzyegwa kuli boobo kunyina nokuya kuzwidilila pe alimwi nkwabuyo nokucitwa ku Banakristo bakasimpe. Nokuba kuti kwakabelesyegwa mali manji ikupenzya Bakamboni ba Jehova alimwi eeci cakaleta mapenzi aatambiki, kunyina naakazwidilila makanze ngobakajisi basikupenzya. Mazubaano, Bakamboni ba Jehova bali mukuyaambele mu Europe kwalo mfwulumende zyobile zyalunya nkozyakali kweendelezya.

Ino Bakamboni bakalimvwa buti kukupenzyegwa ooku? Mbubwenya mbocitondezya cibalo caamba zyakacitikila Frieda alimwi a Adam, bakatobela lulayo lwa Bbaibbele lwaamba kuti: “Utazundwi kububi pe, uzunde bubi kukucita bubotu.” (Ba-Roma 12:21) Sena ncobeni bubotu bulakonzya kubuzunda bubi? Inzya bulakonzya, iciindi nobucitwa akaambo kalusyomo luyumu muli Leza. Ikuzunda nkobakazunda Bakamboni ba Jehova ciindi nobakali kupenzyegwa mu Europe kwakali kuzunda kwamuuya wa Leza, icitondezyo cabubotu buboola alusyomo luletwa amuuya uusalala mu Banakristo ibalicesya. (Galatiya 5:22, 23) Munyika eeyi iizwide bubi, eeci nciiyo toonse ncotweelede kapati kubikkila maano.

[Zifwanikiso izili apeeji 5]

Frieda Jess (lino wiitwa kuti Thiele) iciindi nobakamwaanga alimwi ambwabede mazubaano

[Zifwanikiso izili apeeji 7]

Adam Szinger iciindi naakabikkwa muntolongo alimwi ambwabede mazubaano