Skip to content

Skip to table of contents

Banakristo Bakusaanguna a Mulawo wa Musa

Banakristo Bakusaanguna a Mulawo wa Musa

Banakristo Bakusaanguna a Mulawo wa Musa

“Mulao wakatubeda mbuli simalelo mane kusikila kuciindi ncati [kasike] Kristo.”—BA-GALATIYA 3:24.

1, 2. Ino nimpindu nzi njobakajana bana Israyeli ibakali kutobela Mulawo wa Musa?

MU 1513 B.C.E., Jehova wakabapa bana Israyeli milawo. Bantu aaba wakabaambila kuti, ikuti naa baswiilila jwi lyakwe, wakali kuyoobalongezya alimwi bakali kuyoopona buumi bukkomanisya.—Kulonga 19:5, 6.

2 Imulawo uutegwa Mulawo wa Musa, wakali mulawo ‘uusalala, uululeme, imubotu.’ (Ba-Roma 7:12) Wakali kukulwaizya bube bubotu mbuli lubomba, kusyomeka, kulilemeka abusimukobonyina bubotu. (Kulonga 23:4, 5; Levitiko 19:14; Deuteronomo 15:13-15; 22:10, 22) Imulawo alimwi wakakulwaizya iba Juda kuti kabayandana. (Levitiko 19:18) Kuyungizya waawo, tiibakeelede kusangana pe nokuba kukwatana a Bamasi ibatakali kutobela Mulawo. (Deuteronomo 7:3, 4) Mbwaanga wakali mbuli “bulambo” ibwakali kwaandaanya ba Juda alimwi a Bamasi, Mulawo wa Musa wakabatabilila bantu ba Leza kuti batanyonganyizyigwi amizeezo alimwi amilimo yabantu ibatakali ba Juda.—Ba-Efeso 2:14, 15; Johane 18:28.

3. Mbwaanga kunyina iwakali kukonzya kutobela Mulawo cakulondoka, ino wakajisi mulimo nzi?

3 Nokuba boobo, nobaba ba Juda ibakali kubikkila maano kapati ku Mulawo wa Leza, tiibakakonzya kuutobela cakulondoka pe. Sena Jehova nzyaakali kuyanda zyakavwulisya? Peepe. Kaambo kamwi kakapa kuti bana Israyeli bapegwe Mulawo nkakuti “u[ba]zibye bantu zibi zyabo.” (Bagalatiya 3:19, Ci) Imulawo wakapa kuti iba Juda basyomeka bazyibe mbwaakali kuyandika cakufwambaana Munununi. Naakasika, iba Juda basyomeka bakakkomana kapati. Ikunununwa kwabo kuzwa kukusinganyizyigwa akaambo kacibi alufwu kwakaswena.—Johane 1:29.

4. Ino mmuunzila nzi Mulawo mmowakali ‘simalelo mane kusikila kuciindi ncaakasika Kristo’?

4 Imulawo wa Musa bwakali bubambe bugwasya buyo kwaciindi cisyoonto. Mwaapostolo Paulo naakalembela Banakristonyina, mulawo wakaupandulula kuti wakali “simalelo mane kusikila kuciindi ncati [kasike] Kristo.” (Ba-Galatiya 3:24) Mumazuba aansiku, simalelo ooyu ngowakali kusindikila bana kucikolo akubapilusya kumunzi bamana kwiiya. Tanaakali ngomwiiyi pe, pele wakali kutola buyo bana kumwiiyi. Mbubwenya buyo, Mulawo wa Musa wakabambwa ikutegwa usololele ba Juda ibayoowa Leza kuli Kristo. Jesu wakasyomezya kuti uyooba abasikwiiya bakwe “mazuba oonse nikuba kusikila kumamanino aaciindi.” (Matayo 28:20) Aboobo, noyakabambwa mbungano ya Banakristo, “simalelo” nkokuti Mulawo kunyina mulimo ngowakacijisi pe. (Ba-Roma 10:4; Ba-Galatiya 3:25) Pele, Banakristo bamwi ba Juda tiibakafwambaana kumvwisya kaambo aaka ikayandika kapati. Aboobo, bakazumanana kutobela Mulawo nociba ciindi Jesu kafwide alimwi anaakabuka. Pele, ibamwi bakacileka kutobela Mulawo. Kwiinda mukucita boobu, bakatusiila cikozyanyo cibotu mazubaano. Atubone cikozyanyo cabo.

Ikumvwisya Munzila Mpya Njiisyo zya Bunakristo

5. Ino mmalailile nzi Petro ngaakatambula mucilengaano, alimwi ino nkaambo nzi ncaakamukopa?

5 Mu 36 C.E., mwaapostolo Petro wakabona cilengaano cigambya. Muciindi eeco ijwi lizwa kujulu lyakamulailila kuti ajaye alimwi akulya bayuni abanyama ibakali kutegwa tabasalali mu Mulawo. Petro wakakopwa! Kunyina ‘naakalide cintu citasalali naa cisofweede.’ Pele ijwi lyakamwaambila kuti: “Ncaasalazya Leza utacaambi kuti [tacisalali].” (Incito 10:9-15) Muciindi cakukakatila kutobela Mulawo, Petro wakaucinca muzeezo wakwe. Eeci cakapa kuti azyibe makanze aa Leza mabotu.

6, 7. Ino ncinzi cakapa kuti Petro azyibe kuti lino ulakonzya kukambaukila Bamasi, alimwi ino ncinzi ncaakazyiba kumamanino?

6 Nceeci cakacitika. Ibaalumi botatwe bakaunka kuŋanda kwakali kukkala Petro akumulomba kuti aunke ambabo kuŋanda yamuntu umwi wa Masi uutapaludwe iwakalyaabide kapati uutegwa Korneliyo. Petro wakabanjizya muŋanda balombwana aaba akulya musalo ambabo. Akaambo kakuti wakacimvwisya cilengaano eeci, Petro wakaunka ambabo kuŋanda ya Korneliyo buzuba bwakatobela. Nobakasika ooko, Petro wakapa bumboni bubotu kujatikizya Jesu Kristo. Aciindi eeco Petro wakati: “Kasimpe ndabona kuti Leza talangi ciimo camuntu, pele mumasi oonse uumuyoowa akucita bululami ulatambulwa kulinguwe.” Tali buyo Korneliyo wakasyoma muli Jesu, pele basazinyina abalongwe bakasyoma, eelyo “Muuya Uusalala wakabawida boonse abakaswiilila makani.” Petro naakazyiba kuti Jehova ngowakali kucita zyoonse eezi, “wakabalailila kuti babapatizigwe muzina lya-Jesu Kristo.”—Incito 10:17-48.

7 Ino ncinzi cakapa kuti Petro azyibe kuti Bamasi ibatakali kutobela Mulawo wa Musa ciindi eeco bakali kukonzya kuba batobeli ba Jesu Kristo? Kwakali kubelesya bupampu bwakumuuya. Mbwaanga Leza wakatondezya kuti ulabazumina Bamasi batapaludwe kwiinda mukutila muuya uusalala aali mbabo, Petro wakazyiba kuti baleelede kubbapatizyigwa. Alimwi cilasalala kuti Petro wakazyiba kuti Leza tanaakali kuyanda kuti Banakristo Bamasi batobele Mulawo wa Musa nobaya babbapatizyigwe. Nomwakali kupona mumazuba aakali kupona Petro, sena nomwakalisungula kucinca mizeezo yanu mbuli mbwaakacita Petro?

Ibamwi Bakazumanana Kutobela “Simalelo”

8. Ino mmuzeezo nzi wiindene awa Petro wakupalulwa Banakristo bamwi ibakali kukkala mu Jerusalemu ngobakajisi, alimwi nkaambo nzi?

8 Naakazwa kuŋanda ya Korneliyo, Petro wakagama ku Jerusalemu. Impuwo yakuti Bamasi batapaludwe “bakatambula makani aa-Leza” yakamvwigwa kumbungano, eelyo basikwiiya ba Juda banji bakacimwa kapati kumakani aaya. (Incito 11:1-3) Nokuba kuti bakali kuzumina kuti balakonzya kuba batobeli ba Jesu, ‘bankamu yabapalule’ bakazumanana kwaamba kuti aabo ibatali ba Juda beelede kutobela Mulawo ikutegwa bafwutulwe. Kubbazu limwi, mumasena aakali kukkala Bamasi banji, Ibanakristo ba Juda mobakali basyoonto, kupalulwa tiicakali cintu cakuzwanganina buya. Imizeezo eeyi yobile yakazumanana kwamyaka iitandila ku 13. (1 Ba-Korinto 1:10) Elo kaka ooyu wakali musunko ku Banakristo bakusaanguna, ikapati Bamasi ibakali kukkala mumasena mwakali ba Juda banji!

9. Ino nkaambo nzi makani aakupalulwa ncaakeelede kubambwa?

9 Imakani aaya akakomena kapati mu 49 C.E., iciindi Banakristo ibakazwida ku Jerusalemu nobakaunka ku Antiokeya yaku Aramu Paulo nkwaakali kukambaukila. Bakatalika kuyiisya kuti Bamasi bakasandulwa beelede kupalulwa kweelana abwaamba Mulawo. Kwakaba kukazyanya kapati akati kabo alimwi a Paulo a Barnaba. Ikuti makani naatakabambwa kabotu, Banakristo bamwi ba Juda nobaba Bamasi nibakatyompwa. Aboobo, kwakacitwa bubambe bwakuti Paulo alimwi abamwi baunke ku Jerusalemu kutegwa bakabuzye Kabunga Keendelezya ka Banakristo ikutegwa bakosole makani aaya.—Incito 15:1, 2, 24.

Kwiindana Mumizeezo Kumane Kwaba Lukamantano

10. Ino ntwaambo nzi tumwi kabunga keendelezya ntobakalanga-langa kabatana kosola makani aa Bamasi?

10 Amuswaangano ooyo ngobakajisi, bamwi bakali kukakatila kumakani aakupalulwa kakuli bamwi tiibakacita oobo pe. Pele kukazyanya ooku tiikwakazumanana pe. Nobakakazyanya kapati, imwaapostolo Petro alimwi a Paulo bakapandulula zitondezyo Jehova nzyaakapa baabo ibatapaludwe. Bakapandulula kuti Leza wakatila muuya uusalala kuli Bamasi batapaludwe. Eelyo bakabuzya kuti: ‘Sena mbungano ya Banakristo ilakonzya kukaka baabo Leza mbaatambula?’ Kumane boobo, sikwiiya Jakobo wakabala cibalo kuzwa mu Magwalo icakabagwasya boonse bakajanika kuzyiba kuyanda kwa Jehova mumakani aaya.—Incito 15:4-17.

11. Ino muzeezo nzi watakabikkilizyigwa mukukosola makani aakupalulwa, alimwi ino ncinzi citondezya kuti Jehova wakakulongezya kukosola ooko?

11 Boonse bakalindila bwiinguzi kuzwa kukabunga keendelezya. Sena cilengwa caba Juda cilakonzya kubapa kutacinca mizeezo yabo yakutobela bubambe bwakupalulwa? Peepe. Baalumi aaba basyomeka bakalikanzide kutobela Magwalo alimwi akusololelwa amuuya uusalala wa Leza. Ikabunga keendelezya nikakamvwisya kaambo, boonse bakazumina kuti tiikwakali kuyandika kuti Banakristo Bamasi bapalulwe nokuba kutobela Mulawo wa Musa. Ibakwesu nibakamvwa makani aaya, bakakkomana kapati, eelyo imbungano ‘zyakali kuyaabuvwula buzuba abuzuba.’ Banakristo aabo ibakalibombya kubusolozi bwa Leza, bakaingulwa kwiinda mukubelesya Magwalo. (Incito 15:19-23, 28, 29; 16:1-5) Nokuba boobo, kuli mubuzyo mupati wakacili kuyandika kwiingula.

Ino Mbuti Banakristo iba Juda?

12. Ino mmubuzyo nzi iwatakaingulwa?

12 Ikabunga keendelezya kakasalazya kuti Banakristo Bamasi tiibakeelede kupalulwa pe. Ino mbuti Banakristo iba Juda? Imuzeezo wakabunga keendelezya kunyina nowakaguma makani aajatikizya mubuzyo ooyu.

13. Ino nkaambo nzi ncocakalubide ikwaamba kuti ikutobela Mulawo wa Musa cakali kuyandika kutegwa muntu akafwutuke?

13 Banakristo bamwi iba Juda “ba[ka]lipede cakumaninina mukutobela Milawo,” bakazumanana kupalula bana babo akutobela Milawo iimwi. (Milimo 21:20, Ci) Ibamwi bakayaambele nokuba kukakatila kuti iba Juda Banakristo baleelede kutobela Mulawo ikutegwa bakafwutulwe. Tiibakayeeya kabotu pe. Mucikozyanyo, ino mbuti Munakristo mbwaakali kukonzya kutuula cipaizyo camunyama ikutegwa alekelelwe zibi? Kayi cipaizyo ca Kristo cakamana zyoonse zyakutuula. Ino mbuti Mulawo wakuti iba Juda tabeelede kuyanzana a Bamasi? Eeci nicakabayumina kapati Banakristo basungu ibakambausi ikutobela milawo, kumwi kabatobela malailile aakuti beelede kuyiisya Bamasi zintu zyoonse Jesu nzyaakayiisya. (Matayo 28:19, 20; Incito 1:8; 10:28) * Kunyina citondezya kuti makani aaya akasalazyigwa kumuswaangano wakabunga keendelezya. Nokuba boobo, imbungano zyakagwasyigwa mumakani aaya.

14. Ino mbusolozi nzi bwamakani aa Mulawo Paulo mbwaakapa mulugwalo lwakwe lwakasololelwa amuuya?

14 Ibusolozi bwakapegwa tiilwakali lugwalo luzwa kukabunga keendelezya pe, pele lwakali lugwalo alumbi lwakasololelwa amuuya ilwakalembwa abaapostolo. Mucikozyanyo, imwaapostolo Paulo wakatumina mulumbe uugwasya kuba Juda a Bamasi ibakali kukkala ku Roma. Mulugwalo oolo ndwaakabalembela, wakapandulula kuti imu Juda mwini-mwini, “nguyooyo [mu Juda] mumoyo. Alimwi kupalulwa kwini-kwini nkukooko kwamumoyo, kucitwa a Muuya Uusalala.” (Baloma 2:28, 29, Ci) Mulugwalo ndomunya oolo, Paulo wakabelesya cikozyanyo ikusinizya kuti Banakristo tabacili mu Mulawo ooyo. Wakati kunyina mukaintu uukonzya kukwatwa kubaalumi bobilo aciindi comwe. Pele, ikuti naa mulumaakwe wafwa, ulaangulukide kukwatwa kuluumbi. Aboobo, Paulo wakacibelesya cikozyanyo eeci ikutondezya kuti Banakristo bananike tabakonzyi kuba mu Mulawo wa Musa kumwi kabali iba Kristo. Beelede ‘kuleka kuccilila zya Mulawo ooyo’ ikutegwa bakamantane a Kristo.—Ba-Roma 7:1-5.

Tiibakafwambaana Kuzyiba Kuti Tabacili mu Mulawo

15, 16. Ino nkaambo nzi Banakristo bamwi bama Juda ncibatakazyiba kuti tabacili mu Mulawo, alimwi ino eeci citondezya nzi kujatikizya mbuli mbociyandika kupakamana kumuuya?

15 Paulo mbwaakatwaamba twaambo twa Mulawo, kunyina mbotukazyika pe. Ino nkaambo nzi Banakristo ba Juda bamwi ncobatakazyiba kuti tabacili mu Mulawo? Ikaambo kamwi nkakuti, tiibakakonzya kubelesya bupampu bwakumuuya. Mucikozyanyo, tiibakabikkila maano kucakulya ciyumu cakumuuya. (Ba-Hebrayo 5:11-14) Alimwi tiibakali kujanika lyoonse kumiswaangano ya Bunakristo. (Ba-Hebrayo 10:23-25) Kaambo akambi kakapa kuti batamvwisyi ambweni kakali kamakani abubambe bwa Mulawo kuugama. Wakali kwaamba zintu zyakali kulibonya ameso akuzicita zyili mbuli tempele alimwi abupaizi. Cakali cuuba-uba kumuntu uutasimide kumuuya kuzumina Mulawo muciindi cakutobela njiisyo zya Bunakristo iziyeeme azintu zitalibonyi.—2 Ba-Korinto 4:18.

16 Kaambo akambi kakapa kuti bazumanane kutobela Mulawo aabo bakali kulyaamba kuti Mbanakristo, kakatondezyegwa mulugwalo Paulo ndwaakalembela bana Galatiya. Wakapandulula kuti baalumi aaba bakali kuyanda kuti kabalemekwa akaambo kakuti bakali kunjila cikombelo cakali kuyandwa abantu banji. Muciindi cakuti bazyibwe kuti Mbanakristo mumunzi, bakali kulibonya buyo mbuli bantu bamumunzi. Bakali kuyandisya kukkomanisya bantu muciindi cakukkomanisya Leza.—Ba-Galatiya 6:12.

17. Ino ndilili makani aakutobela Mulawo naakalibonya caantangalala mbuli mbwaayelede kulangwa?

17 Banakristo ibapampu ibakali kubala magwalo cabunkutwe aakasololelwa amuuya aakalembwa a Paulo, bakakabona kaambo keni mpokakabede ikaamba Mulawo. Nokuba boobo, mumwaka wa 70 C.E., cakalibonya antangalala mbuli Mulawo wa Musa mbowakeelede kulangwa a Banakristo ba Juda. Eeci cakacitika ciindi Leza naakazumizya kuti Jerusalemu, tempele amakani aalembedwe aabupaizi kuti zinyonyoonwe. Eeci cakapa kuti ciyume kumuntu woonse ikutobela Mulawo.

Ikubelesya Ciiyo Eeci Mazubaano

18, 19. (a) Ikutegwa tuzumanane kuba aciimo cibotu kumuuya, ino mbukkale buli buti mbotweelede kuba ambubo alimwi ambotweelede kuleka? (b) Ino cikozyanyo ca Paulo cituyiisya nzi kumakani aakutobela busolozi bupegwa abakwesu ibasololela? (Amubone kabbokesi apeeji 16).

18 Nomwamana kulanga makani aaya aakacitika kaindi, ambweni muleezyeezya kuti: ‘Ikuti nindakali kupona muciindi eeco, ino nindakacita buti kuluyando lwa Leza ilwakali kuyaabuyubununwa buce-buce? Sena nindakakakatila ku Mulawo? Kwataba boobo, sena nindakalindila kusikila limwi twaambo twasalala? Notwakasalala twaambo, sena nindakacinca mizeezo akutobela camoyo woonse?’

19 Pele tatukonzyi kuba masimpe mbuli mbotwakali kukonzya kucita nitwakali kupona mumazuba aayo. Pele tulakonzya kulibuzya kuti: ‘Ino ndicita buti kukusalazyigwa kwazibalo zimwi zyamu Bbaibbele ikucitwa mazubaano? (Matayo 24:45) Ciindi busolozi bwamu Magwalo nobupegwa, sena ndilabutobela alimwi akutakakatila kumulawo akutobela kaambo kaambwa? (1 Ba-Korinto 14:20) Sena ndilalindila bwiinguzi kuzwa kuli Jehova cakukkazyika moyo kumibuzyo njondijisi iiboneka kuti tayiingulwi?’ Cilayandika kapati ikucibelesya kabotu cakulya cakumuuya iciliko mazubaano ikutegwa ‘tutasweeki.’ (Bahibulu 2:1, Ci) Tuleelede kuswiilila Jehova napa busolozi kwiinda mu Jwi lyakwe, mumuuya alimwi ambunga yakwe yaanyika. Ikuti naa twacita oobo, Jehova uyootupa buumi butamani ibukkomanisya alimwi ibubotu.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 13 Ciindi Petro naakaswaya ku Antiokeya ya Aramu, wakayanzana abasyomi Bamasi. Nokuba boobo, Banakristo iba Juda ibakazwa ku Jerusalemu nobakasika ooko, Petro “wakalipambula mwini kataciyandi kulya aabo pe, nkaambo wakali kuyoowa basikuyanda kuti bamasi kabapalulwa.” Tulakonzya kuyeeyela mbuli mbocabakacima Bamasi aabo bakasandulwa buya ciindi mwaapostolo uulemekwa kapati naakakaka kulya ambabo.—Bagalatiya 2:11-13, Ci.

Ino Inga Mwaingula Buti?

• Ino mmuunzila nzi Mulawo wa Musa mbowakali ‘simalelo mane kusikila kuciindi ncaakasika Kristo’?

• Ino inga mwakupandulula buti ikwiindana kwakaliko akati ka Petro alimwi abaabo ‘bankamu yabapalule’ kumakani aakuncinca akaambo kakasimpe nkobakamvwisya?

• Ino ncinzi ncomwaiya mbuli Jehova mbwayubununa kasimpe mazubaano?

[Mibuzyo yaciiyo]

Kabbokesi/[Cifwanikiso icili apeeji 16]

Paulo Walibombya Kumusunko Walusyomo

Naakamanizya lweendo lwakwe lwamulimo wabumisyinali, Paulo wakasika ku Jerusalemu mu 56 C.E. Okuya wakajana musunko. Makani aakuti wakali kuyiisya kuti Mulawo tuucibeleki akamvwika kumbungano. Ibaalu bakayoowa kuti Banakristo iba Juda bakasandulwa balakonzya kutyompwa akaambo kamajwi Paulo ngaakaamba aa Mulawo alimwi akuti inga bayeeya kuti Banakristo tababulemeki bubambe bwa Jehova. Mumbungano, kwakali Banakristo ba Juda bone ibakacita cikonke, ambweni cakali cikonke cabu Naziri. Bakeelede kuunka kutempele ikutegwa bakacite zyobakakonkezya.

Ibaalu bakalomba Paulo kuti aunke ambabo aabo ibali bone kutempele ikutegwa akabaulile ziyandika. Paulo wakalembede kale magwalo obilo aakasololelwa amuuya aakukazya kuti ikutobela Mulawo tiikwakali kuyandika ikutegwa muntu afwutulwe. Nokuba boobo, wakabikkila maano kumanjezyeezya aabantu bamwi. Wakalembede kuti: “Kulibaabo bali kunsi ku-Mulao ndibede mbubabede, . . . kuti nkabavube abo bali kunsi ku-Mulao.” (1 Ba-Korinto 9:20-23) Nokuba kuti tanaakaubya-ubya njiisyo ziyandika kapati zyamu Magwalo, Paulo wakabona kuti ncibotu ikuzumina ncobakamulomba baalu. (Incito 21:15-26) Tanaakabisya pe naakacita boobo. Bubambe bwazikonke mbwamumagwalo, aboobo itempele yakali yabukombi busalala ikutali kukombela mituni pe. Akaambo kakutayanda kutyompya bantu bamwi, Paulo wakacita mbuli mbwaakaambilwa. (1 Ba-Korinto 8:13) Kakunyina kudooneka, ikutegwa acite boobu Paulo wakeelede kulibombya, ikaambo katupa kuti tumulumbe kapati.

[Cifwanikiso icili apeeji 14, 15]

Imizeezo iindene ya Mulawo wa Musa yakazumanana akati ka Banakristo kwamyaka iili mbwiibede