Skip to content

Skip to table of contents

Kumana Kwankondo

Kumana Kwankondo

Kumana Kwankondo

‘Tujisi buyo myaka iili 12. Tatukonzyi kutalisya twaambo twacisi ankondo, pele tuyanda kupona! Tulindila luumuno. Sena tuyakulubona katucipona?’—Kkilasi yabana bacikolo balimu giledi 5

Tuyanda kunjila cikolo, kuswaya beenzuma amukwasyi kakunyina kuyoowa kubbigwa. Ndisyoma kuti mfwulumende ilabikkila maanu. Tuyanda bukkale bubotu. Tuyanda luumuno.’—Alhaji, wamyaka 14

MAJWI aaya aayetezya atondezya bulangizi mbobajisi bakubusi ibapenga kwamyaka iili mbwiibede akaambo kamanyongwe aamuzisi. Cilikke ncobalombozya nkukkala muluumuno lyoonse. Pele ikucinca bulangizi kuti bube ncobeni cilakatazya kapati. Sena nyika iitako nkondo iyoobako katucipona?

Mumyaka iino, mumasi oonse balasoleka kumana nkondo zyamasi kwiinda mukusinikizya mbobakazyanya limwi kulembelana pepa lyacizuminano caluumuno. Masi aamwi atuma basikalumamba ikubona kuti zizuminano zyaluumuno eezyo zyatobelwa. Pele masi masyoonto buyo ngaajisi mali naa luyandisyisyo lwakweendelezya masi aali kulamfwu mwalo muli kusulana akuyeeyelwa ikupa kuti kufwumbwa cizuminano cicitwa akati kamasi aalwana cibe cabuyo. Muziindi zinji nkondo zilatalika alimwi kwainda buyo nsondo naa myezi misyoonto kuzwa nobazwa kulembelana zipepa zyakumanizya nkondo. Cililuzi cakaambwa ambunga iitegwa Stockholm International Peace Research Institute kuti, “luumuno inga taluzwidilili ikuti balwana kabayandisya alimwi kabacikonzya kuzumanana kulwana.”

Alimwi manyongwe aaya aatamani aakatazya mumasena manji aanyika ayeekezya Banakristo businsimi bumwi bwamu Bbaibbele. Ibbuku lya Ciyubunuzyo lyaamba zyamazuba mabi mubukkale eelyo muntu wacikozyanyo uutantide ambizi naakali ‘kuyoogwisya luumuno munyika.’ (Ciyubunuzyo 6:4) Eezyi nkondo zitamani ncibeela cacitondezyo cijatikizya zintu zinji izitondezya kuti tuli mumazuba aambwa mu Bbaibbele kuti ‘mazuba aakumamanino.’ * (2 Timoteo 3:1) Nokuba boobo, Jwi lya Leza litusyomezya kuti ano mazuba aakumamanino matalikilo aaluumuno.

Ku Intembauzyo 46:9 Ibbaibbele lipandulula kuti ikutegwa kube luumuno lwini-lwini, inkondo zyeelede kumana ikutali kubusena bomwe buyo bwanyika, pele munyika yoonse mboizulwa. Kunze lyaboobo, Intembauzyo njiyonya eeyi ilaamba cacigaminina zyakunyonyoonwa kwazilwanyo zyakali kubelesyegwa ciindi Ibbaibbele nilyakali kulembwa, mbuli buta asumo. Mbubwenya buyo asunu, ikutegwa bantu bakkale muluumuno, izilwanyo izivwulide mazubaano zyeelede kunyonyoonwa azyalo.

Pele kumamanino, ikusulana abulyato ikutali misyonga antobolo nzyezintu zipati izipa kuti nkondo kiizumanana. Kulikumbuzya naa bulyato, ncecintu cipati citalisya nkondo, alimwi kusulana kanjikanji kusololela kukulwana. Ikutegwa bagusye mizeezo eeyi mibyaabi, ibantu beelede kucinca mbobayeeya. Beelede kuyiisyigwa mbokuponwa muluumuno. Aboobo, musinsimi wansiku Isaya wakaamba cakusinizya kuti inkondo iyoomana lilikke bantu ‘baakuleka kwiiya inkondo.’—Isaya 2:4.

Nokuba boobo, muciindi cino tukkala munyika oomo bapati alimwi abana mobayiisyigwa bulemu bwankondo ikutali bubotu bwaluumuno. Cuusisya ncakuti, nobaba bana bali mukuyiisyigwa kujaya.

Bakayiya Kujaya

Alhaji naakakkwanya myaka iili 14, wakacileka kuba sikalumamba. Wakali buyo amyaka iili kkumi ciindi basikalumamba bakazyanya amfwulumende nibakamubweza akumuyiisya kulwana kabelesya ntobolo ya AK-47. Naakasinikizyigwa kuba sikalumamba, wakatalika kupwaya akunyonyoona masena kutegwa ajane cakulya alimwi wakatenta maanda aabantu. Alimwi wakajaya bantu akubakosola zyizo zyamubili. Mazubaano cilamuyumina Alhaji kuluba zyakamucitikila munkondo alimwi akucincila kubukkale bwamuntu buyo. Abraham, sikalumamba umbi mwana awalo wakayiya kujaya alimwi wakawayawaya kujola cilwanyo cakwe. Wakaamba kuti: “Ikuti bandaambile kuunka kakunyina ntobolo yangu, tandizyi naa ndiyakucikozya buti kulibamba akujana cakulya.”

Basikalumamba ibana basankwa abasimbi bainda ku 300,000—bacilwana akufwa mumanyongwe aatamani aaliko munyika. Musololi wabasikuzangila mfwulumende umwi wakapandulula kuti: “Balaccilila malailile, tababikili maano kuti beelede kujokela kuli bamakaintu babo naa kumukwasyi; alimwi tabayoowi.” Nokuba boobo, aaba bana balabuyanda buumi bubotu.

Muzisi zisumpukide, bukkale bubyaabi bwabasikalumamba ibana buyeeyelwa kuti tabulangilwi pe. Nokuba boobo, bana banji bamumasi aasumpukide bayiya nkondo mumaanda aabo beni. Munzila nzi?

Atubone cikozyanyo ca José wakumusanza lwaajwe kwacisi ca Spain. Wakali mukubusi wakali kuyandisya kusobana zyankondo. Ncaakali kuyandisya kapati kubelesya lyakali panga ndamfwu libelesyegwa abana Japan ndyobakamuulila bausyi kacili cipego aa Kkilisimasi. Alimwi wakali kuziyandisya kapati zisobano zyaavidiyo, ikapati izijatikizya nkondo. Mu April 1, 2000, wakatobelezya zyakali kucita muntu ngwaakali kuyandisya kulangilila aavidiyo. Mukwiiya kulwana ooko cakutalijata, wakajaya bausyi, banyina alimwi amucizyi wakwe apanga ndimunya ndyobakamupa bausyi. Wakapandulwida bamapulisa kuti: “Ndakali kuyanda kukkala ndalikke munyika; tiindakali kuyanda kuti bazyali bangu kabandiyandaula.”

Kaamba cicitika akaambo kakulikondelezya kwalunya, mulembi asikalumamba Dave Grossman wakaamba kuti: “Twasika waalya mpotwaba zitiliba eelyo zintu zyali kutucisa akutupenzya nozyaba zintu zitukondelezya: tulakomana kutola lubazu mulinzizyo muciindi cakuzisesemwa. Twiiya kujaya alimwi tulakkomana kucita boobo.”

Boonse bobile, Alhaji a José bakayiya kujaya. Kunyina akati kabo wakali kuyanda kuba mujayi kumatalikilo, pele akaambo kakuyiisyigwa, kwakanyonganya kuyeeya kwabo. Kuyiisyigwa kuli boobo kufwumbwa naa kupegwa bana naa bapati—nenzila zipa kuti kutalike lunya ankondo.

Ikwiiya Luumuno Ikutali Nkondo

Luumuno lutamani talukonzyi kuba ikuti bantu kabaciiya kujaya. Myaanda yamyaka minji yainda, imusinsimi Isaya wakalemba kuti: “Nicakabota niwakaswiilila [milazyo ya Leza]! Lino luumuno lwako nilwakaba mbuli mulonga.” (Isaya 48:17, 18) Ciindi bantu nibajana luzibo lwini-lwini lwa Jwi lya Leza anibayiya kuyanda mulawo wa Leza, lunya ankondo ziba zintu zibasesemya. Neliba lino, bazyali beelede kubona kuti zisobano nzibasobana bana babo tazikulwaizyi lunya. Bapati abalo inga bayiya kutasulaika abulyato. Iziindi zinji Bakamboni ba Jehova bajana kuti Ijwi lya Leza lilijisi nguzu zyakucinca bube bwabantu.—Ba-Hebrayo 4:12.

Amulange-lange cikozyanyo ca Hortêncio. Wakali mulombwana ciindi naakasinikizyigwa kuba sikalumamba. Upandulula kuti ikwiiya mulimo wabusikalumamba kwakacitwa ikutegwa “kutuyiisye kuba aluyandisyisyo lwakujaya bantu bambi akutayoowa kujaya.” Wakalwana munkondo yamucisi mumona iyakatola ciindi cilamfwu mu Africa. Wakazumina kuti: “Nkondo yakacinca bube bwangu. Neliba sunu ndiciziyeeya zyoonse nzyindakacita. Ndimvwa bubi kapati kuzintu nzyindakasinikizyigwa kucita.”

Ciindi sikalumambanyina umwi naakaambaula a Hortêncio kujatikizya Bbaibbele, zyakamuyasa kumoyo nzyaakamwaambila. Cisyomezyo ca Leza ku Intembauzyo 46:9 icakumanizya nkondo zyamusyobo woonse cakamukkomanisya kapati. Mbwaakali kuyaambele mukwiiya Bbaibbele, akwalo kuyanda kulwana kwakali kuyaabumana. Tiilyakatanta pe, walo abeenzinyina bobilo bakatandwa mulimo wabusikalumamba, alimwi bakalyaaba kuli Jehova Leza. Hortêncio upandulula kuti: “Kasimpe kamu Bbaibbele kakandigwasya kuyanda basinkondoma. Ndakazyiba kuti akaambo kakulwana munkondo, ndakali kubisizya Jehova, nkaambo Leza waamba kuti tatweelede kujaya basimukoboma. Kutegwa nditondezye luyando oolu, ndakacinca kuyeeya kwangu akucileka kubona bantu kabali basinkondo.”

Izintu zili boobu zyakacitikila bantu zitondezya kuti lwiiyo lwa Bbaibbele mubwini lukulwaizya luumuno. Eeci tacigambyi pe. Musinsimi Isaya wakaamba kuti kuli kweendelana kuliko akati kalwiiyo lwa Leza aluumuno. Wakasinsima kuti: “Bana bako boonse bayooiyisigwa Jehova. Ncobeni bana bako bayooba (aluumuno, NW) acoolwe cipati.” (Isaya 54:13) Musinsimi nguwena wakacibonena limwi ciindi bantu bamisyobo yoonse nobayoounka kubukombi busalala bwa Jehova Leza kuyooyiya nzila zyakwe. Ino ncinzi cakali kuyoocitika akaambo kaceeci? “Bayoofula mapanga aabo abe maamba aakulimya, amasumo aabo abe zizibyo zyamisamu. Cisi tacikooyoobweza ipanga lyakulwisya cisinyina. Tabakooyoiya inkondo limbi pe.”Isaya 2:2-4.

Kweelana abusinsimi oobo, Bakamboni ba Jehova bacita mulimo wakuyiisya munyika yoonse walo iwagwasya kale ituulunzuma twabantu ikuleka kusulana calo cili ncecintu citalisya nkondo.

Cisinizyo Ncakuti Luumuno Munyika Luyooba Ncobeni

Kunze lyakupa lwiiyo, Leza wakkazika mfwulumende, naa “bwami” ibukonzya kuleta luumuno munyika yoonse. Cakweelela Ibbaibbele lyaamba Mweendelezi Leza ngwaakasala, Jesu Kristo, kuti “Mwami waluumuno.” Alimwi litusyomezya kuti “bwami bwakwe buyookomenesya, alwalo luumuno talukooyoomana.”—Isaya 9:6, 7.

Ino ncisinizyo nzi ncotujisi cakuti bweendelezi bwa Kristo buyooyimanizya misyobo yoonse yankondo? Musinsimi Isaya uyungizya kuti: “Busungu bwa-Jehova wamakamu mbobuti cite aya makani oonse.” (Isaya 9:7) Leza ulayanda alimwi ulijisi nguzu zyakubona kuti kuli luumuno lutamani. Jesu ulacisyoma cakumaninina cisyomezyo eeci. Nkakaambo kaako ncaakayiisyila basikumutobela kupailila Bwami bwa Leza kuti buboole akuti kuyanda kwa Leza kucitwe anyika. (Matayo 6:9, 10) Ciindi kulomba oku kwakusinizya kwaakwiingulwa, kunyina alimwi inkondo niicinoonyonganya anyika.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 6 Kutegwa mulingaule bumboni bwakuti tuli mumazuba aakumamanino, amubone cibalo 11 mubbuku lyakuti Luzibo Lutola Kubuumi Butamani, ilyakamwayigwa a Bakamboni ba Jehova.

[Cifwanikiso icili apeeji 5]

Lwiiyo lwa Bbaibbele lukulwaizya luumuno lwini-lwini