Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Matalikilo—II

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Matalikilo—II

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Matalikilo—II

KUZWA kukulengwa kwamuntu wakutaanguna Adamu kusikila kukufwa kwamwana wa Jakobo, Josefa ibbuku lya Matalikilo lilaamba myaka iili 2,369 yabuumi bwabantu. Zibalo zyakutaanguna zili 10 alimwi atupango tuli 9 mucaandaano 11 kubikkilizya acibalo caamba nozyakalengwa zintu kusikila kuŋanda ndamfu ya Babelo, zyakabandikwa mucibalo cainda ca magazini ino. * Cibalo cino cibandika twaambo tupati-pati twakacaala mubbuku lya Matalikilo, tujatikizya mbuli Leza mbwaakeendelezya Abrahamu, Izaka, Jakobo alimwi a Josefa.

ABRAHAMU WABA MULONGWE WA LEZA

(Matalikilo 11:10–23:20)

Noyainda myaka iili 350 kuzwa ciindi lyacitika Zambangulwe, imuntu ulibonya kuti ulilibedelede kapati kuli Leza wazyalwa mumulongo wazyalani lyamwana a Nowa Semu. Izina lyakwe ngu Abramu, iwazyikuba Abrahamu. Naalaililwa a Leza, Abramu wazwa mumunzi waba Kasidi ku Uri akutalika kukkala mumatente munyika Jehova njasyomezya kumupa abaluzubo lwakwe. Akaambo kalusyomo akutobela malailile, Abrahamu wategwa “mulongwaakwe Leza.”—Jakobo 2:23.

Jehova wabweza intaamu kubantu babyaabi bamu Sodomu aminzi iili afwaafwi, pele walo Loti abana bakwe basimbi bafwutulwa. Cisyomezyo ca Leza cazuzikizyigwa mukuzyalwa kwamwanaa Abrahamu, Izaka. Nokwainda myaka iili mbwiibede, lusyomo lwa Abrahamu lwasunkwa Jehova naamulailila kutuula mwanaakwe mbuli cipaizyo. Abrahamu wakalilisungwide kucita boobo, pele wakasyigwa a mungelo. Kunyina akudooneka kuti Abrahamu muntu uusyomeka alimwi wasyomezyegwa kuti kwiinda mulunyungu lwakwe misyobo yoonse yabantu iyoojana coolwe. Lufwu lwa mukaintu wakwe uyandwa Sara lwamuletela buumba kapati Abrahamu.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

12:1-3—Ndilili cizuminano ca Abrahamu nicakatalika kubeleka alimwi kwaciindi cilamfwu buti? Cizuminano ca Jehova kuli Abramu cakuti, “[muli Abramu] misyobo yoonse yabantu iyoojana coolwe” kuboneka kuti cakatalika kubeleka Abramu naakazabuka mulonga wa Firate kaya ku Kanana. Kweelede kuti mwakali mu Nisani 14, 1943 B.C.E.—myaka iili 430 bana Israyeli kabatanazwa mubuzike ku Egepita. (Kulonga 12:2, 6, 7, 40, 41) Cizuminano ca Abrahamu ‘ncizuminano citamani.’ Cilazumanana kubeleka kusikila misyobo yoonse yabantu baanyika ikalongezyegwe alimwi basinkondonyina Leza bakanyonyoonwe.—Matalikilo 17:7; 1 Ba-Korinto 15:23-26.

15:13—Ndilili myaka iili 400 yamapenzi alunyungu lwa Abramu yakasinsimwa niyakazuzikizyigwa? Ciindi eeci camapenzi cakatalika mu 1913 B.C.E., mwana wa Abrahamu Izaka naakaleka kunyonka kajisi myaka iisika ku 5, imwanaakwabo wada limbi ujisi myaka iili 19 uutegwa Ismayeli ‘wakamuseka.’ (Matalikilo 21:8-14; Ba-Galatiya 4:29) Yakamana bana Israyeli nobakalubulwa kuzwa mubuzike ku Egepita mu 1513 B.C.E.

16:2—Sena cakali kabotu kuli Sarai kupa mubelesi wakwe Hagare kuli Abramu kuti amukwate? Sarai wakacita oobo kweelana acilengwa camuciindi ciya cakuti, ikuti mukaintu katazyali wakeelede kupa mulumi wakwe musimbi kutegwa amuzyalile sikukona. Kwaalika kwatalikila mulunyungu lwa Kaini. Muciindi cisyoonto buyo, cakazyikuba cilengwa alimwi bakacitobela bakombi ba Jehova bamwi. (Matalikilo 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Nokuba boobo, Jehova tanaakaleka ceelelo cakwe citaanzi cakukwata mukaintu omwe buyo. (Matalikilo 2:21, 22) Kuli Nowa alimwi akubana bakwe basankwa imulawo wakuti ‘muzyalisye muzuzye nyika’ nkowakazyi kwiindulukwa, kakunyina kudooneka bakakwete buyo mukaintu omwe-omwe. (Matalikilo 7:7; 9:1; 1 Petro 2:5) Alimwi ceelelo eeci cakazyi kwaambwa alimwi a Jesu Kristo.—Mateyo 19:4-8; 1 Timoteo 3:2, 12.

19:8—Sena tiicakalubide kuli Loti ikupa bana bakwe basimbi kubana Sodoma? Kweelana amilawo yabukkale Bwamumanyika aakujwe, wakali mukuli wasimeenzu kukwabilila beenzu bali muŋanda yakwe, kubakwabilila kusikila aciimo cakukonzya kufwa buya kuti zyaminya. Loti wakalilibambilide kucita boobo. Cabusicamba wakaunka anze kunkamu yabantu akulijalila anze akwaambaula ambabo alikke. Ciindi naapa bana bakwe basimbi, cilibonya kuti Loti wakazyikuziba kuti beenzu bakwe mbatumwa ba Leza alimwi wakalizyi kuti Leza ulakonzya kubakwabilila bana bakwe basimbi mbuli mbwakacita kuli Sara banyina mu Egepita. (Matalikilo 12:17-20) Masimpe, mbuli makani mbwaakazyi kuba, Loti abana bakwe basimbi bakavwunwa.

19:30-38—Sena Jehova wakazumizya kuti Loti akolwe kutegwa azyale bana abana bakwe basimbi bobile? Jehova kunyina nazumizya koonana mumukowa naa kukolwa pe. (Levitiko 18:6, 7, 29; 1 Ba-Korinto 6:9, 10) Loti wakapenga mumoyo akaambo “kamilimo mibi” yabantu bamu Sodoma. (2 Petro 2:6-8) Bwini mbwakuti bana bakwe basimbi bakamupa kukolwa, icaamba kuti bakalizyi kuti tanaakali kukonzya kuzumina koonana ambabo ikuti katakoledwe. Pele mbobakali beenzu mucisi eeco, bana bakwe basimbi bakayeeya kuti njenzila ilikke mukwasyi wa Loti mbowatakali kukonzya kumaninina. Icibalo eeci nkocili mu Bbaibbele kutegwa ciyubunune cilongwe caba Moabu (kwiinda muli Moabu) alimwi aba Amoni (kwiinda muli Beni-Ami) kusika kulunyungu lwa Abrahamu nkokuti bana Israyeli.

Ziiyo Kulindiswe:

13:8, 9. Elo kaka Abrahamu wakapa citondezyo cibotu cakumanizyila mazwanga! Tatweelede kuleka kukkala caluumuno abantu akaambo kakuyanda kujana mali, kucita nzyotuyanda tobeni naa kulisumpula.

15:5, 6. Ciindi Abrahamu naakali kuyaabucembaala alimwi kataninga kuba amwana, wakamwaambila Leza makani aaya. Jehova awalo wakamusyomezya. Ninzi cakatobela? Abrahamu “wakasyoma Jehova.” Ikuti katumwaambila Jehova zili mumoyo wesu notupaila, katuzumina zisyomezyo zyakwe zyamu Bbaibbele akumumvwida, lusyomo lwesu luyooyuma.

15:16. Jehova wakaleka kubabeteka bana Amori (naa bana Kanana) kwamazyalani one. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti ngu Leza uukkazika moyo. Wakalindila kusikila bulangizi bwakucinca boonse bwamana. Tweelede kukkazika moyo mbuli Jehova.

18:23-33. Jehova taciti cinyonyoone-nyonyoone bantu pe. Ulabakwabilila baluleme.

19:16. Loti “naakacili kuzyozyoka,” bangelo bakacita kumukwela buya amukwasyi wakwe kuzwa mumunzi wa Sodoma. Tweelede kupakamana notulindila mamanino anyika mbyaabi.

19:26. Elo kaka inga kwaba kubula maano kunyonganizyigwa naa kunyomenena zintu zyotwasiya kale munyika!

JAKOBO ULAABANA BALOMBE BALI 12

(Matalikilo 24:1–36:43)

Abrahamu uubamba lukwatano lwa Izaka a Rebeka, imwanakazi uusyoma muli Jehova. Wakazyala maanga, Esau a Jakobo. Esau wasampaula bupati bwakwe akubusambala kuli Jakobo, iwakazyi kutambula zilongezyo zyabausyi. Jakobo waccijila ku Padanaramu, kwalo nkwaakaakukwata Leya a Rakele akutalika kweembela matanga abausyizyala kwamyaka ili 20 kabatana kulonga amukwasyi wakwe. Jakobo waba abana basankwa ibali 12 amusimbi omwe kuli Leya, Rakele, alimwi akubabelesi basimbi bobile. Jakobo watingaana amungelo, eelyo walongezyegwa alimwi izina lyakwe lyacincwa kuba Israyeli.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

28:12, 13—Ino ciloto ncaakalota Jakobo cijatikizya “Itantilo” caamba nzi? Eeli “itantilo” lilangilwa kuti lyali kulibonya mbuli manela amabwe, lyakali kutondezya kuti kuli kumvwana akati kanyika ajulu. Bangelo ba Leza batanta akuseluka ali ndilyo citondezya kuti bangelo balabeleka munzila iyandika akati ka Jehova abantu abo mbazumina.—Johane 1:51.

30:14, 15—Nkaambo nzi Rakele ncaakalisungula kuti ataoni amulumaakwe kutegwa apegwe mucelo waluzyalo? Lyansiku, mucelo waluzyalo wali kubelesyegwa kulesya kucisa akupa ŋonzi zinji alimwi akulesya kwaangana kwamilambi. Alimwi mucelo ooyu wakali kusyomwa kuti ulijisi nguzu zyakubusya muzeezo wakoonana akugwasya kuba aluzyalo naa kupa kuti mukaintu amite. (Lwiimbo lwa Solomoni 7:13) Nokuba kuti Ibbaibbele talyaambi Rakele ncaakali kuyanda kucincanina, weelede kuti wakali kuyeeya kuti mucelo ooyo wakali kukonzya kumugwasya kumita akugusya masampu aakutazyala. Nokuba boobo, kwakainda myaka iili mbwiibede Jehova ‘katanajalula izyalilo lyakwe.’—Matalikilo 30:22-24.

Ziiyo Kulindiswe:

25:23. Jehova ulijisi nguzu zyakuzyiba bube bwamuntu uutanazyalwa alimwi ulakonzya kuzibila limwi zintu akusalila limwi ngwaayanda kuyoobelesya mumakanze aakwe. Nokuba boobo, tabikkili limwi ciyakumucitikila muntu aumwi.—Hosea 12:3; Ba-Roma 9:10-12.

25:32, 33; 32:24-29. Kubikkila maano kwa Jakobo kwakuti ajane bupati akutingaana amungelo masiku oonse kutegwa amulongezye, citondezya kuti wakali kuzibikkila maano zintu zisetekene. Jehova watupa zintu zisetekene zinji, mbuli cilongwe cesu anguwe, mbunga yakwe, cinunuzyo, Ibbaibbele alimwi abulangizi bwa Bwami. Atube mbuli Jakobo mukutondezya kulumba zintu eezi.

34:1, 30. Mapenzi aakamusikila Jakobo akatalika akaambo kakuti Dina wakabamba cilongwe abantu batakali kuyanda Jehova. Tweelede kucenjela notusala balongwe.

JEHOVA WALONGEZYA JOSEFA MU EGEPITA

(Matalikilo 37:1-–50:26)

Munyono wapa kuti bana ba Jakobo basambale munyina Josefa mubuzike. Mu Egepita, Josefa waangwa akaambo kakuti watobela zyeelelo zyakulilemeka zya Leza cakusyomeka acabusicamba. Tiilyalampa pe, wagusyigwa muntolongo akuzoopandulula ciloto ca Farao, icaamba myaka iili ciloba yaceeyo cipati amyaka iili ciloba yanzala. Kumane boobo, Josefa waba mweendelezi wazyakulya mu Egepita. Ibanyina baboola ku Egepita kuzyi kuyandaula zyakulya akaambo kanzala. Mukwasyi wakamantana alimwi baakukkala munyika yambolezi ya Goseni. Kayanda kufwa Jakobo wabalongezya bana bakwe alimwi waamba businsimi bupa bulangizi bwakasimpe bwazilongezyo zipati zyakali kuyoocitika mumyaanda yamyaka yakumbele. Mubili wa Jakobo waakuzikkilwa ku Kanana. Ciindi Josefa naafwa kali amyaka iili 110, mutumba wakwe wananikwa mafwuta kutegwa utaboli, bamane bautola Kunyika Yakasyomezyegwa.—Kulonga 13:19.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

43:32—Nkaambo nzi kulya abana Hebrayo ncocakali kutondwa kubana Egepita? Ikaambo kapati keelede kuti kakali kakusalaulana akaambo kabukombi naa kulisumpula akaambo kamubala. Alimwi bana Egepita tiibakali kubayanda beembezi. (Matalikilo 46:34) Nkaambo nzi? Ambweni beembezi bakali bantu batasumpukide mu Egepita. Ambweni busena bwakulima bwakali busyoonto, nkakaambo kaako bana Egepita ncobakali kubasampaula ibakali kuyandaula kwakucezyela matanga aabo.

44:5—Sena Josefa wakabelesya ncobeni inkomeki mukusonda? Inkomeki yansiliva acakaambwa zyakali zibelesyo zyakweenya buyo. Josefa wakali mukombi wa Jehova uusyomeka. Tanaakali kubelesya inkomeki mukusonda, mbubwenya Benjamini mbwaatakaibba ncobeni pe.

49:10—Ino “inkoli yabwami” a “musako wabwami” zyaamba nzi? Inkoli nkasamu nkanyamuna mweendelezi katondezya nguzu zyabweendelezi. Musako wabwami mmusako mulamfwu uutondezya nguzu zyakulailila. Jakobo naakaamba zintu eezi cakatondezya kuti bweendelezi anguzu zyinooli mumusyobo wa Juda kusikila Silo akasike. Lunyungu oolu lwa Juda ngu Jesu Kristo, walo Jehova ngwaakapa bweendelezi bwakujulu. Kristo ulijisi bweendelezi alimwi ulijisi nguzu zyakusololela.—Intembauzyo 2:8, 9; Isaya 55:4; Daniele 7:13, 14.

Ziiyo Kulindiswe:

38:26. Juda wakabisya mbwaakakeendelezya kaambo kamukamwana wakafwidwa mulumi, Tamara. Nokuba boobo, naakazyiba kuti wamisya, Juda wakalicesya akuzumina kuti wabisya. Andiswe tweelede kufwaambana kuzuminizya zyotubisya.

39:9. Josefa mbwaakacita kumukaintu wa Potifara citondezya kuti kuyeeya kwakwe kwakeelane akwa Leza kumakani akulilemeka alimwi amanjezeezya akwe akali kusololelwa anjiisyo zyabuna Leza. Sena tatweelede kusolekesya andiswe kuba aluzibo lwini-lwini lwakasimpe?

41:14-16, 39, 40. Jehova ulakonzya kucinca bukkale bwabaabo bamuyoowa. Ciindi mapenzi naasika, tweelede kusyoma muli Jehova akuzumanana kusyomeka kulinguwe.

Bakajisi Lusyomo Luzumanana

Abrahamu, Izaka, Jakobo alimwi a Josefa masimpe bakali baalumi bayoowa Leza ibajisi lusyomo. Zibalo zyabukkale bwabo izili mubbuku lya Matalikilo, masimpe ziyumya lusyomo lwesu alimwi zituyiisya ziiyo zinji ziyandika.

Mulakonzya kugwasyigwa azibalo eezi nomubala cibeela canu cakubala Bbaibbele amvwiki mu Cikolo Camulimo Weendelezyegwa a Leza. Ikulanga-langa zintu kuyoogwasya kubona mbozigwasya zibalo eezi.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 3 Amubone cibalo cakuti “Ijwi lya Jehova Lili Abuumi—Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Matalikilo—I” mu Ngazi Yamulindizi ya January 1, 2004.

[Cifwanikiso icili apeeji 15]

Abrahamu muntu silusyomo

[Cifwanikiso icili apeeji 15]

Jehova walongezya Josefa

[Cifwanikiso icili apeeji 15]

Loti uululeme abana bakwe basimbi bakafwutulwa

[Cifwanikiso icili apeeji 17]

Jakobo wakazibikkila maano zintu zisetekene. Sena mulazibikkila maano?