Skip to content

Skip to table of contents

Ncinzi Cili Mukucitikila Zikombelo?

Ncinzi Cili Mukucitikila Zikombelo?

Ncinzi Cili Mukucitikila Zikombelo?

“BANTU ku Britain bacisyoma Leza, pele tabayandi kulyaaba kuli Kristo,” mbwaakaamba oobo Stephen Tirwomwe imusololi wacikombelo waku Uganda. Imyaka iitandila ku 20 yainda, wakafwutuka eelyo basicikombelo cakwe nobakali kujaigwa mu Uganda. Ano mazuba ulakambauka maminiti aali kkumi kutubunga twabaalumi, kabatana talika kuuma njuka mu Leeds ku England.

Ikuzabuka lwaanje lwa Atlantic kuzwa ku Britain, imbunga ya Anglican Mission in America iyakabambwa ino-ino ayalo ili mubuyumu-yumu bwakumuuya bukozyenye. Aakkeyala yaakkompyuta aalembwa zyambunga eeyi amwi aamba kuti: “Ano mazuba cisi ca United States ncecijisi bantu banji nyika yoonse ibabelesya mwaambo wa Chingisi ibatakombi alimwi batabikkili maano kuzintu zyakumuuya. Caba busena buyandika kubelekwa abamisyinali.” Akaambo kakwaalilwa kucinca mucikombelo cabo, imbunga mpya imwi yakaleka kutobela zilengwa akusangana abasololi bana Asia alimwi a Afulika kutegwa bazumanane “amilimo yabumisyinali mu United States.”

Pele ino nkaambo nzi bamisyinali baku Afulika, Asia alimwi a Latin-America ‘ncobakambaukila bantu’ bali mumasena aambwa kuti nga Bunakristo ku Europe alimwi a North America?

Ino Nguni Uuli Mukugwasyigwa?

Kwamyaka yiinda kumyaanda yone, bamisyinali balyaabide bazumanana kuya muzisi zyakali kulelwa abulelo bwa Europe mbuli zyamu Afulika, Asia, mulwaanje lwa Pacific alimwi azyamu South America. Bakaunka kabajisi mbaakani yakutalisya cikombelo cabo kubantu mbobakali kwaamba kuti mbahedeni mumasena aayo. Muciindi, izisi zyakali kulelwa acisi ca America, icaambwa kuti cakatalisyigwa anjiisyo zya Bunakristo, zyakabelekela antoomwe akubainda bamisyinali baku Europe mukutalisya milimo yabo yabukambausi munyika yoonse. Pele lino kuli kucinca alimwi.

Andrew Walls, imweendelezi alimwi sikutalisya Busena bwa Kuyiila zya Bunakristo Mumasi Aatali Akubukuwa wakaamba kuti: “Ikujanika [Banakristo banji] kwacinca.” Mu 1900, 80 pasenti yabantu bakali kulitaminina kuba Banakristo bakali bana Europe naa baku North America. Pele sunu, 60 pasenti yabaabo boonse balyaamba kuti Mbanakristo bakkala mu Afulika, Asia alimwi a Latin America. Imakani akali mumuteende ino-ino aamba kuti: “Zikombelo zyaba Katolika zyaku Europe zisyoma bapaizi baku Philippines aku India” alimwi “mupaizi omwe muli bali cisambomwi ibabelekela muzikombelo zyaba Katolika zili ku America bazwa kuzisi zimbi.” Bakambausi bana Afulika ibali mu Netherlands, ibunji bwabo ibakazwa ku Ghana balibona kuti “ncikombelo cabamisyinali mucisi cizwide basicisi batakombi.” Alimwi ibakambausi baku Brazil ano mazuba balacita miswaangano mumasena manji aamu Britain. Umwi mulembi wakati: “Ikubelekela bamisyinali Banakristo kwacinca kapati.”

Imazwanga Aalangilwa Ayabulibonya Caantangalala

Bamisyinali balayandika kapati ku Europe alimwi aku North America muzisi muli bantu banji batakombi. Imagazini yamakani imwi yakati: “Mu Scotland Banakristo batasiki ku 10 pasenti mbabaunka lyoonse kucikombelo.” Ibaunka kucikombelo ku France amu Germany balainda aawo kuceya. Aambi makani aamba kuti, nokwakamana kuvwuntauzyigwa kwakajanwa kuti, bantu batandila ku 40 pasenti akati kabana America a 20 pasenti yabana Canada mbabaamba kuti balajanika lyoonse kucikombelo.” Mukwiindana, mu Phillppines ibajanika balatandila ku 70 pasenti alimwi mbocibede oobo amuzisi zimwi zicisumpuka.

Acimbi cilibonya caantangalala ncakuti bantu bakala Kumusanza kwanyika, ncilengwa buya kuunka kucikombelo ikwiinda baabo bakkala Kunyika. Mucikozyanyo, nobabuzigwa ba Katolika baku United States aku Europe, lyoonse ikutasyoma bapaizi kuyaabuya ambele alimwi bayanda kuti ibatali bamafundisi alimwi abamakaintu bajatikizyigwe kapati abalo mubweendelezi. Bakatolika bali Kumusanza kwanyika balo balazitobela ziyiisyigwa acikombelo zyoonse mumakani aaya. Ikucinca kwabantu batobela caamba cikombelo mbokuya bucinca kuzwa kunyika kuya kumusanza, eeci citondezya kuti alibonya aaya kutalikila mazwanga. Sikwiiya makani aakaindi abukombi wazina lya Philip Jenkins uyeeya kuti: “Tacidoonekwi pe kuti mumyaka iili kkumi naa makumi obile taaku Banakristo banoosyoma Banakristo bali kumbi kuti mbakasimpe.”

Akaambo kazintu eezyi zili mukucitika, Walls wakati ikaambo kayandika kulangwa cakufwambaana nkambuli “Banakristo bana Afulika, Asia, Latin America, North America alimwi aba ku Europe mbobakonzya kuba mucikombelo comwe akusyoma cintu comwe cakuzuminana kuti ncakasimpe.” Ino muyeeya buti? Sena zikombelo zilakonzya kuzwidilila munyika bantu mobaandeene kuyeeya? Ino ncinzi cili nentalisyo ya Bunakristo bwini-bwini bukamantene? Icibalo citobela cilapa bwiinguzi bwamu Magwalo, abumboni busalede bwakuti nkokali kale ikabunga ka Banakristo bakamantene alimwi ikazwidilila.

[Cifwanikiso icili apeeji 4]

Eeyi ŋanda yakali cikombelo lino momulidwa akwiimbilwa

[Kulumba]

Cifwoto ca AP /Nancy Palmieri