Skip to content

Skip to table of contents

Ibubumbo Bwaambilizya Bulemu Bwa Leza!

Ibubumbo Bwaambilizya Bulemu Bwa Leza!

Ibubumbo Bwaambilizya Bulemu Bwa Leza!

“Kujulu kulaamba bulemu bwa-Jehova, mweenya uukwazeme ulatondezya milimo yamaanza aakwe.”—INTEMBAUZYO 19:1.

1, 2. (a) Ino nkaambo nzi bantu ncobatakonzyi kubona bulemu bwa Leza cacigaminina? (b) Ino mbuti bapati bali 24 mbobamupa bulemu Leza?

“TOKONZYI kubona busyu bwangu pe, nkaambo taakwe muntu uukonzya kubona busyu bwangu akupona.” (Kulonga 33:20) Jehova mbwaakacenjezya Musa oobo. Akaambo kakuti bantu bajisi mubili uukompeme, tabakonzyi kupona kuti babona bulemu bwa Leza cacigaminina. Nokuba boobo, mucilengaano imwaapostolo Johane wakabona Jehova kakkede acuuno cakwe cabwami.—Ciyubunuzyo 4:1-3.

2 Ikwiindana abantu, izilenge zyakwe zyamuuya zisyomeka zilakonzya kubona busyu bwa Jehova. Akati kazilenge eezyo kuli “bapati bali makumi obile abane,” aabo mucilengaano ca Johane cakujulu baiminina baabo bali 144,000. (Ciyubunuzyo 4:4; 14:1-3) Ino mbuti mbobacita nobabona bulemu bwa Leza? Kweelana a Ciyubunuzyo 4:11, balamutembaula kuti: “Nduwe uuelede, O Mwami, kutambula bulemu alulemeko anguzu, nkaambo nduwe wakalenga zintu zyoonse, nkaambo kabukanze bwako nkizibeda, ankizyakalengelwa.”

Ncobatajisi ‘Cilitamizyo’

3, 4. (a) Ino nkaambo nzi kusyoma muli Leza mbokukozyene asayaansi? (b) Zimwi ziindi ino nkaambo nzi ncobatamusyomeni Leza?

3 Sena mulakulwaizyigwa kumupa bulemu Leza? Bantu banji tabusyi mbobalimvwa oobo, mane bamwi baamba kuti Leza tako. Mucikozyanyo, umwi haazibwene wazyamumulenga-lenga wakalemba kuti: “Sena ngu Leza wakanjililila akubamba bubumbo kutegwa tugwasyigwe? . . . Oobu mbulangizi bubotu. Pele tandaasyomi makani aaya nkaambo aleena. . . . Alimwi bupanduluzi bwakuti Leza nguwakalenga bubumbo, tabulimvwisyi pe.”

4 Ikuvwuntauzya kwasayaansi kulajinka, kuyiila buyo azintu bantu zyobakonzya kubona naa kwiiya. Buyo-buyo ncintu cakwiiya buyo naa cakuyeeyela buyo. Mbwaanga “Leza ngo-Muuya,” takonzyi kubonwa akuyiigwa kwiinda mukubelesya nzila zyasayaansi. (Johane 4:24) Ikutaba alusyomo muli Leza akaambo kakuti takweendelani anjiisyo zyasayaansi nkulisumpula. Sisayaansi Vincent Wigglesworth waku Cambridge University wakaamba kuti, inzila zini zibelesyegwa musayaansi “ziyeeme abukombi.” Ino cili buti oobo? “Cili boobo akaambo kakuti inzila zibelesyegwa musayaansi ziyeeme alusyomo lwakuti zintu zicitika zileendelana ‘anguzu zyacilengwa-leza zyeendelezya zintu zyoonse.’” Aboobo kuti muntu umwi katasyomi muli Leza, sena tali mukucinca buyo lusyomo? Zimwi ziindi ikutasyoma kuboneka buyo kuti nkutayanda kuzumina makani aamasimpe. Sintembauzyo wakalemba kuti: “Sizibi ulaimbulula busyu bwakwe, tayandauli Leza. Miyeeyo yakwe yoonse njakuti, Taakwe Leza.”—Intembauzyo 10:4.

5. Ino nkaambo nzi kutasyoma muli Leza ncokunyina cilitamizyo?

5 Ikusyoma muli Leza takuli kuba alusyomo lutajisi kaambo, muciindi caboobo, kuli bumboni bwini-bwini bwakuti Leza nkwali. (Ba-Hebrayo 11:1) Haazibwene Allan Sandage wakati: “Tandikaboni kuba kamasimpe kaambo kakuti kweendelana kuliko [mububumbo] kwakaile kubako akaambo kakunyongana kwazintu. Kweelede kuba cintu cimwi ceendelezya. Leza kulindime maseseke pele nekuba boobo, Leza nguukonzya kupandulula ncaaliko maleele, ancokuli zintu.” Mwaapostolo Paulo wakaambila Banakristo baku Roma kuti Leza “kuzwa kumalengelo aanyika makani aakwe aatabonwi alaboneka kukumvwigwa kuncito zyakwe, nkukuti inguzu zyakwe abu-Leza bwakwe zitamani. Nkaambo kaako tabakwe bwiinsyo [naa cilitamizyo].” (Ba-Roma 1:20) Kuzwa “kumalengelo aanyika” ikapati kuzwa ciindi bantu basongo nobakalengwa, balo bakonzya kuziba kubako kwa Leza, ibumboni bwali kutondezya cantangalala kuti kuli Mulengi uulaanguzu zinji uuyandika kulemekwa. Aabo baalilwa kuzumina bulemu bwa Leza tabajisi cilitamizyo pe. Ino mbumboni nzi bubumbo mbobutondezya?

Ibubumbo Bwaambilizya Bulemu bwa Leza

6, 7. (a) Ino mbuti ijulu mbolyaambilizya bulemu bwa Leza? (b) Ino nkaambo nzi ijulu ncilyakapeda ‘mulazyo wayo’?

6 Intembauzyo 19:1 ilaingula noyaamba kuti: “Kujulu kulaamba bulemu bwa-Jehova, mweenya uukwazeme ulatondezya milimo yamaanza aakwe.” Davida wakaziba kuti inyenyeezi zisyoonto azipati izimweka ‘mumweenya uukwazeme’ naa mumulengalenga zyakapa bumboni butakaziki bwakubako kwa Leza. Ulayungizya kuti: “Buzuba bulaambila buzubanyina, masiku alazibya masikunyina.” (Intembauzyo 19:2) Abuzuba masikati amasiku ijulu lilatondezya busongo bwa Leza anguzu zyakwe zyakulenga. Cili mbuli kuti kuli jwi limvwika kalitembaula Leza kuzwa kujulu.

7 Nokuba boobo, kuyandika bupampu kutegwa tubumvwisye bumboni oobu. “Taakwe mwaambo, taakwe majwi; ijwi lyazyo talimvwigwi.” Pele ibumboni butaambauli ibwakujulu bulalimvwisya. “Nekubaboobo mulazyo wazyo ulasika muluwa loonse, amajwi aazyo alasika kumagolelo aanyika.” (Intembauzyo 19:3, 4) Cili mbuli kuti ijulu lyakapa “mulazyo wazyo” kutegwa bumboni bwazyo butaambauli, buzuzye nyika yoonse.

8, 9. Ino ntwaambo nzi tugambya kujatikizya zuba?

8 Davida alimwi ulapandulula cilenge acimbi ca Jehova cikankamanisya: “Mulinzizyo [mujulu] mwabikide cilao cazuba. Lyalo lili mbuli sibwiinga uuzwa muŋanda yakwe. Lilakondwa mbuli singuzu uusiyana. Mazwido aalyo njempela yajulu, amusinzo walyo ulasika kumabbililo aalyo. Taakwe cisisidwe kukupya kwalyo.”—Intembauzyo 19:4-6.

9 Lyakozyanisyigwa anyenyeezi zimwi, izuba lili akati-kati kukomena. Nokuba boobo, ninyenyeezi iikankamanisya iiboneka kukomena kapati kwiinda nyenyeezi zimwi ziizinguluka. Ibbuku limwi lyaamba kuti izuba ndipati cakuti nyika ilakonzya kunjila kwaziindi zibalilwa ku 330,000. Izuba ndelipati kapati akati kazibeela zyoonse zili mububumbo. Inguzu zikwela zizwa kuzuba zipa kuti nyika kaizinguluka zuba amusinzo uulampa makkilomita aasika kutuulunzuma tuli 150 kakunyina kuunka kulamfwu azuba naa kuswenena munsi-munsi. Nkabeela buyo kasyoonto kanguzu zyazuba ikasika anyika yesu ino, pele kabeela nkeena aka kapa kuti bantu bacikonzye kupona.

10. (a) Mbuti zuba mbolinjila akuzwa ‘mucilao cayo’? (b) Mbuti mbolibalika mbuli ‘mwaalumi singuzu’?

10 Sitembauzyo waamba zyazuba kubelesya mwaambo wacikozyanyo, ulyaamba kube ‘mmwaalumi singuzu’ uubalika imasikati kuzwa kumagolelo aanyika kusikila kumagolelo amwi amana masiku ulalyookezya ‘mucilao cakwe.’ Ciindi nyenyeezi mpati eeyo niibbila, noilangilwa aanyika iboneka kube injila ‘mucilao cayo’ mbuli kuti yaunka kukulyookezya. Imafwumo-fwumo lilapasula kalimweka “mbuli sibwiinga uuzwa muŋanda yakwe.” Kali mweembezi, Davida wakalizi mbukwakali kutontola masiku. (Matalikilo 31:40) Wakayeeya izuba mbulyakali kumukasaazya kubikkilizya abusena mpaakabede. Cakutadooneka, kunyina nolyakali kukatala “amusinzo” walyo kuzwa kujwe kuya kumbo, pele lili mbuli ‘mwaalumi singuzu’ uulibambide kupilukila mulweendo lwakwe.

Inyenyeezi Amabbalabala Aagambya

11, 12. (a) Ino ncinzi cigambya kujatikizya Bbaibbele nkolikozyanisya inyenyeezi amusee? (b) Ino bubumbo inga kabuli bupati buti?

11 Kakunyina muncini wakubonya zyili kule, Davida wakali kukonzya kubona nyenyeezi zisyoonto buyo zibalilwa kuzyuulu. Nokuba boobo, kweelana akuvwuntauzya kwaino-ino kwiinda mukubelesya mincini yamazubaano mulakonzya kubona inyenyeezi zinji kapati. Jehova utondezya kuti kwakali inyenyeezi zinji kapati naakakozyanisya mweelwe wanyenyeezi ku “musee wakunkomwe yalwizi.”—Matalikilo 22:17.

12 Kwamyaka minji bahaazibwene bazyamumulenga-lenga bali kubona cintu cakali kupandululwa kuti “mbusena bujisi mumuni pele butalibonyi kabotu alimwi ibuli kule kapati.” Ibasayaansi bayeeya kuti oobu “busi buzinguluka” zyakali zibeela zyamu mulalabungu uutegwa Milky Way. Mu 1924, kwakajanwa kuti bumwi bwabusi oobu bwalo ibuli afwaafwi ibwiitwa kuti Andromeda abwalo bwakali bbalabala—lili kulamfwu amakilomita aatuulunzuma twatuulunzuma tuli zyuulu zili 9.46! Ibasayaansi lino beezeezya kuti kuli mabbalabala aainda kutuulunzuma twatuulunzuma tuli zyuulu aimwi kaijisi nyenyeezi zinjaanji. Pele Jehova “ulabala mweelwe wanyenyeezi; ulaziita zyoonse kumazina aazyo.”—Intembauzyo 147:4.

13. (a) Ino cinzi cigambya kujatikizya nyenyeezi? (b) Ino mbumboni nzi buliko butondezya kuti ibasayaansi tabaizyi “milao yamujulu”?

13 Jehova wakabuzya Jobu kuti: “Inga ulakonzya kusunga Bulilima mucisankata, atene kusungulula zyaanzyo zya-Bana-mweenda-mulongo sa?” (Jobu 38:31) Ibulilima mmweelwe wanyenyeezi ziboneka mbuli cifwanikiso. Nokuba kuti inyenyeezi zilakonzya kuba alamfwu kapati kuyeenzinyina, mbozyibambene takucinci-cinci pe nozilangilwa aanyika. Akaambo kakuti inyenyeezi tazicinci mpozibede “zilagwasya mukusololela nkomuunka, kuli basikweenzya ndeke kutegwa bazibe nkobabede alimwi akuziba nyenyeezi.” (The Encyclopedia Americana) Nokuba boobo, kunyina uumvwisya “caanzyo” cipa kuti nyenyeezi kazili aantoomwe. Pele ibasayaansi bacaalilwa kwiingula mubuzyo wakabuzigwa kuli Jobu 38:33 wakuti: “Sa ulizi milao yamajulu?”

14. Ino muunzila nzi nkuuzwida mumuni ncokali kaambo katazibidwe kabotu?

14 Ibasayaansi tabakonzyi kuwiingula mubuzyo aumbi ngwaakabuzigwa Jobu wakuti: “Ino njili nzila iiya kuzwida zuba?” (Jobo 38:24, BT) Umwi mulembi wakawaamba boobu mubuzyo waamba zyazuba kuti “mubuzyo uukatazyide kapati musayaansi kwaciindi cino.” Mukwiindana, ibana Giliki basyaabusongo bakali kusyoma kuti imumuni wakali kuzwa mumeso aabantu. Imazuba aano ibasayaansi bayeeya kuti imumuni ulijisi tubeela-beela tusyoonto-syoonto. Bamwi bayeeya kuti ulaakweendela mumayuwe. Ano mazuba ibasayaansi basyoma kuti imumuni ulakonzya kuujanika kuuli mayuwe alimwi akabeela. Nokuba boobo, imumuni ‘ankuuzwida’ tazina zibwa kabotu pe.

15. Mbuli Davida, ino mbuti mbotweelede kulimvwa notuyeeya zyakujulu?

15 Notuyeeya zyoonse eezi, tulakonzya kulimvwa mbuli mbwaakalimvwa sintembauzyo Davida wakati: “Nembona majulu aako, milimo yaminwe yako, mwezi anyenyeezi nzowakalenga! Ino muntu ncinzi nowamwiibaluka? Amwana amuntu ncinzi, nomuswaya?”—Intembauzyo 8:3, 4.

Inyika Azilenge Zyayo Zyilamutembaula Jehova

16, 17. Ino mbuti zilenge zili “mumabbonze” mbozimutembaula Jehova?

16 Intembauzyo 148 ilabandauka azimwi nzila zilenge mbozyaambilizya bulemu bwa Leza. Mukapango ka 7 tubala kuti: “Amutembaule Jehova ansi, nobauka bapati aboonse bali mumabbonze.” Inzya “mabbonze” aambilizya bulemu anguzu zya Leza. Imuswi mupati wiitwa kuti blue whale ulalema makkilogilamu aali 120,000 mbuli bulema bazovwu bali 30! Imoyo olikke buyo ulalema makkilogilamu aali 450 alimwi ulakonzya kupompa bulowa mumubili busika kumakkilogilamu aali 6,400. Sena eezi inswi zyamulwaanje zilakokobela akweenda cabuyamba mumeenda? Peepe. “Zilasweemuka kuzunguluka lwaanje” mbuyakaamba lipooti yakalembwa aba European Cetacean Bycatch Campaign. Imuncini uubona zintu mbuzyeenda wakatondezya kuti “imuswi omwe wakeenda musinzo uulampa makkilomita aali 16,000 mumyezi iili 10.

17 Dolphin muswi uujisi mpemo ndamfwu ulasotoka mamita aali 45 kuya ansi, pele ikusotoka kwamuswi ooyu ikwiinda kwakali kooko kulampa mamita aali 547 kuya ansi. Ino muswi ooyu upona buti akusotoka kuli boobu? Ciindi nasotoka ikudunta kwamoyo kulacesya-cesya aboobo ibulowa bulaunka kumoyo, kumapunga akubongo. Ayalo milambi ilijisi musamu uuyobola muya wakuyoya. Bazovwu bamulwaanje alimwi azenimutende wazina lya sperm whale balakonzya kusotoka kwiinda inswi zitegwa dolphin. Kweelana ambuyakaamba magazini ya Discover kuti “Muciindi cakuti kaziliyumya kunguzu zyameenda, zilaakulekela mapunga aanzizyo ikulekela limwi kubeleka.” Zilayobola muya munji ngoziyandika wakuyoya mumilambi yazyo. Cilasalala kuti eezi zilenge mbumboni bulibonya bwa Leza butondezya busongo anguzu zyakwe!

18. Ino mbuti meenda aamulwaanje mbwaatondezya busongo bwa Jehova?

18 Naaba meenda aamulwaanje alatondezya busongo bwa Jehova. Scientific American yaamba kuti: “Meenda oonse aali mucibaka cisika kumamita aali 100 aamulwaanje alijisi zintu zimena ziibauka zikonzya kubonwa buyo amuncini.” Eeli “syokwe iitabonwi” ilasalazya muya ngotuyoya kwiinda mukugusya mabbiliyoni aamuya ngotugusya notuyoya. Eezi zimena mumeenda zilagusya muya uuinda kucisela camuya uuliko munyika ngotunjizya notuyoya.

19. Ino mbuti mulilo alimwi acaanda mbozizuzikizya kuyanda kwa Jehova?

19 Intembauzyo 148:8 yaamba kuti: “Mulilo acivulamabwe, caandwa asikunku, amuuwo uungisya uucita luyando lwakwe.” Masimpe, Jehova alimwi ulabelesya zilengwaleza zitaponi ikuzuzikizya makanze aakwe. Amuyeeye buyo mulilo. Mumakumi aamyaka yainda, mulilo uumpa zisaka wakali kubonwa buyo kuti ulanyonyoona. Basikuvwuntauzya lino basyoma kuti mulilo ulagwasya kapati kujatikizya zilengwaleza, ulaumpa zisamu zyakacembala naa zinyina mulimo, upa kuti nseke zinji zimene, upa kuti nyika ibe ambolezi alimwi akucesya ntenda iikonzya kuba kwiinda mumulilo uumpa zisaka. Caanda acalo cilayandika kapati, cipa meenda alimwi ambolezi kunyika, cipa kuti meenda azule mumilonga, akukwabilila zisyango alimwi abanyama kutegwa zitaandwi mpeyo.

20. Ino mbuti malundu alimwi azisamu mbozibagwasya bantu?

20 Intembauzyo 148:9 ilabandauka noliti, “Nozilundu atulundulundu toonse, nomisamu yamicelo, amakedari oonse.” Imalundu aagambya apa bumboni bwanguzu nzyajisi Jehova. (Intembauzyo 65:6) Pele alimwi kuli aumwi mulimo uugwasya ngwaabeleka. Imakani aazwa ku Institute of Geography ku Bern mucisi ca Switzerland aamba kuti: “Imilonga mipati yoonse munyika mboizulwa italikila mumalundu. Ibantu bainda kucisela cabantu bali munyika babelesya meenda aayoboloka mumalundu . . . Eezyi ‘ngazi zyameenda’ zilayandika kapati mubuumi bwabantu.” Nouba musamu buyo awalo upa bulemu kuli Sikuulenga. Imakani aazwa ku United Nations Environment Programme aamba kuti izisamu “zilayandika kapati mubuumi bwabantu mumasi oonse . . . Misyobo imwi yazisamu ilayandika kapati kumakani aamakwebo ooko kuzwa mapulanga, micelo, nyemu alimwi abulimbo. Nyika mboizulwa ibantu basika kuzyuulu zyatuulunzuma tobilo babelesya nkuni mukujika alimwi akujana mulilo.”

21. Amupandulule ituvwu mbolitondezya bumboni bwakwaanza.

21 Bumboni bwamulengi sibusongo bulalibonya mubupange bwacisamu. Amuyeeye buyo ituvwu. Mpolili atala lilijisi mafwuta aalo aapa kuti ituvwu litayumi. Kunsi aamafwuta aaya kuli tubeela-beela tuniini kapati ooto ntotutakonzyi kubona. Tubeela-beela ootu tujisi musamu uulibonya mbuli mweemvwe ooyo uujana nguzu kuzwa kuzuba. Mpoonya matuvwu alabelesya bubambe bumwi ikubamba cakulya cacisamu. Miyanda yacisamu ilapompa meenda akwaatola kumatuvwu kwiinda mumipaipi iibambidwe munzila iigambya. Zyuulu zyatupulo tuniini tuli kunsi aamatuvwu tulajaluka akujala wanjila muya ngotugusya notuyoya. Mumuni upa nguzu kutegwa meenda alimwi amuya ooyu zibelekele antoomwe akubamba cakulya cacisamu. Icisamu lino cilakonzya kulya icakulya ncocalibambila. Pele nokuba kuti cisamu cilabamba cakulya, kunyina kusabila kumvwika. Alimwi zisamu zileebeka. Muciindi cakugusya busi alimwi ameenda aanunka, cigusya muya mubotu ngobayoya bantu alimwi azinyama.

22, 23. (a) Ino nzintu nzi zigambya bayuni bamwi alimwi abanyama bali anyika nzyobakonzya kucita? (b) Mmibuzyo nzi imbi njotweelede kulanga-langa?

22 Intembauzyo 148:10 yaamba kuti, “Nobanyama aŋombe zyoonse, anywebo nomuyavula, abayuni bauluka.” Banyama banji baanyika alimwi azilenge zyuuluka zilacita zintu zigambya. Imuyuni uuli mbuli nacisekwe ulakonzya kuuluka musinzo mulamfwu kapati (muziindi zimwi ulakonzya kuuluka makkilomita aali 40,000 mumazuba aali 90 buyo). Ikayuni kategwa blackpoll warbler kalauluka kuzwa ku Amelika nkwiili kunyika kuya ku Amelika nkwiili kumusanza kwamaola aainda ku 80 kakunyina kupumuna. Inkamela ilayobola meenda ikutali muntunda kweelana ambobayeeya banji, pele mwida, aboobo ilakonzya kweenda kwamazuba manji kakunyina kumvwa nyota. Aboobo tacigambyi kuti bahaazibwene mumulimo wakupanga-panga balazilangisya zinyama mbozyakalengwa ciindi nobapanga mincini azibelesyo zimwi zipya. Mulembi Gail Cleere waamba kuti, “Ikuti kamuyanda kubamba cimwi cintu ciyoobeleka kabotu . . . alimwi citakonzyi kunyonyoona busena ooko nkocibede, kanji-kanji muyoojana citondezyo cibotu cacintu eeco muzilengwaleza ncomukonzya kwiiya.”

23 Masimpe, bubumbo ncobeni bulaambilizya bulemu bwa Leza! Ijulu lizwide nyenyeezi, izisyango kubikkilizya abanyama, acimwi cilamutembaula Mulengi wancico kweelana ambocibambidwe. Pele ino mbuti kujatikizya ndiswe tobantu? Mbuti mbotukonzya kutembaula Leza mbubwenya mbuli zilengwaleza mbozicita?

Sena Mulayeeya?

• Nkaambo nzi aabo ibakaka kubako kwa Leza ncobatajisi cilitamizyo?

• Ino mbuti nyenyeezi alimwi anyenyeezi zipati mbozimutembaula Leza?

• Ino mbuti lwaanje alimwi abanyama bali anyika mbobapa bumboni bwa Mulengi waluyando?

• Ino mbuti nguzu zyazilengwaleza mbozizuzikizya kuyanda kwa Jehova?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 24]

Basayaansi baamba kuti imweelwe wanyenyeezi ziboneka tuukonzyi kubalika.

[Kulumba]

Frank Zullo

[Cifwanikiso icili apeeji 27]

Kafwefwelenga kacaanda

[Kulumba]

snowcrystals. net

[Cifwanikiso icili apeeji 27]

Muyuni uuli mbuli Nacisekwe uucili mwana