Skip to content

Skip to table of contents

Kamusololelwa A Leza Uupona

Kamusololelwa A Leza Uupona

Kamusololelwa A Leza Uupona

“Musandukile kuli Leza uupona, uwakacita ijulu enyika, alwizi, azintu zyoonse izili mumo.”—INCITO 14:15.

1, 2. Ino nkaambo nzi ncoceelela kubona Jehova kuba “Leza uupona”?

MWAAPOSTOLO Paulo a Barnaba nobakaponya mulombwana umwi, Paulo wakasyomezya bakali kulangilila ku Lustro kuti: “Aswebo tuli bantu buyo mbuli ndinywe, tumukambaukila Makani Mabotu kuti muzileke ezi zintu zyabuyo, musandukile kuli-Leza uupona, uwakacita ijulu enyika, alwizi, azintu zyoonse izili mumo.”—Acts 14:15.

2 Masimpe Jehova tafwide pe, pele ngu “Leza uupona.” (Jeremiya 10:10; 1 Ba-Tesalonika 1:9, 10) Kunze lyakuti ngu Leza uupona, Jehova Ngamatalikilo aabuumi. “Ngonguwe mwini nguubapa boonse buumi, amuuya, azintu zyoonse.” (Incito 17:25) Uyandisya kuti katukkomana lino alimwi akumbele. Paulo wakayungizya kuti Leza “takalekede kulilungulula walo, mbwaakacita kabotu akumupa imvula eziindi zyazilyo izizwa kujulu, wazuzya myoyo yanu kulya akubotelwa.”—Incito 14:17.

3. Ino nkaambo nzi ncotukonzya kuba alusyomo mubusolozi bwa Leza?

3 Leza mbwayandisya kuti katupona cilatupa kaambo kakonzya kutupa kuba alusyomo mubusolozi bwakwe. (Intembauzyo 147:8; Matayo 5:45) Ibamwi tabazumini busolozi bwakwe ikuti naa bajana busolozi bwamu Bbaibbele mbobatamvwisyi naa buboneka mbuli kuti tabubapi kwaanguluka. Pele, ikuba alusyomo mubusolozi bwa Jehova kwajanika kuti ngamaano. Mucikozyanyo: Nokuba kuti muna Israyeli tanaakali kukonzya kumvwisya mulawo wakuti teelede kujata mutumba, wakagwasyigwa akaambo kakuutobela. Kusaanguna, kutobela kwakwe kwakali kukonzya kumupa kuswenena kuli Leza; cabili, kwakali kukonzya kumugwasya kutantamuka malwazi.—Levitiko 5:2; 11:24.

4, 5. (a) Kabutanatalika Bunakristo, ino mbusolozi nzi Jehova mbwaakapa bujatikizya bulowa? (b) Ino mbuti mbotuzi kuti busolozi bwa Leza bujatikizya bulowa bulababikkilizya Banakristo?

4 Ncimwi buyo akubusolozi bwa Leza bujatikizya bulowa. Wakaambila Nowa kuti bantu tabeelede kulya bulowa. Eelyo mu Mulawo Leza wakayubununa kuti bulowa bweelede kubelesyegwa buyo acipaililo—kutegwa zibi zilekelelwe. Kwiinda mubusolozi oobo, Leza wakali kubamba ntalisyo yakububelesya munzila iisumpukide bulowa, nkokuti kufwutula bantu kwiinda mucinunuzyo ca Jesu. (Ba-Hebrayo 9:14) Masimpe, busolozi bwa Leza bwakatondezya kuti ulatubikkila maano. Kabandika bbuku lya Matalikilo 9:4, sikwiiya Bbaibbele wamumwaanda wamyaka wa 19 uutegwa Adam Clarke wakalemba kuti: “Ooyu mulawo wakapegwa [kuli Nowa] ucitobelwa kabotu-kabotu a Banakristo bakujwe . . . Mulawo wakali kukasya kulya bulowa, nkaambo bwakali kwiiminina bulowa ibwakeelede kutika akaambo kacibi canyika; alimwi mububambe bwa Bunakristo tabweelede kuligwa pe, nkaambo lyoonse bweelede kubonwa kuti bwiiminina bulowa bwakatika ibwakumanizya zibi.”

5 Sikwiiya ooyu ulakonzya wakali kwaamba makani mabotu aajatikizya Jesu. Eeci cilabikkilizya a Leza mbwaakatuma Mwanaakwe kuti azootufwide akutila bulowa bwakwe ikutegwa tukonzye kuba abuumi butamani. (Matayo 20:28; Johane 3:16; Ba-Roma 5:8, 9) Imajwi aakwe alimwi alajatikizya amulawo wamazubaano wakuti batobeli ba Kristo beelede kulikasya kubulowa.

6. Ino mbusolozi nzi bujatikizya bulowa ibwakapegwa ku Banakristo, alimwi nkaambo nzi?

6 Mulizi kuti Leza wakapa bana Israyeli milawo minji kapati. Naakafwa Jesu, basikwiiya bakwe tiibakacili kuyandika kutobela milawo eeyo. (Ba-Roma 7:4, 6; Ba-Kolose 2:13, 14, 17; Ba-Hebrayo 8:6, 13) Nokuba boobo, nokwakainda ciindi ciniini buyo kwakabuka mubuzyo uujatikizya mukuli mupati, nkokuti uujatikizya kupalula basankwa. Sena aabo ibatakali ba Juda ibakali kuyanda kugwasyigwa abulowa bwa Kristo bakeelede kupalulwa, ikutondezya kuti bakacili kweendelezyegwa a Mulawo? Mu 49 C.E., ikabunga keendelezya ka Banakristo kakakalanga-langa kaambo aaka. (Incito caandaano 15) Kwiinda mukugwasyigwa amuuya wa Leza, ibaapostolo abaalu bakakosola kuti kupalulwa kwakamanizyigwa antoomwe a Mulawo. Nokuba boobo, zimwi zintu nzyaakali kuyanda Leza zyakeelede kucitwa a Banakristo. Mulugwalo ndukakalembela mbungano, kabunga keendelezya kakati: “Kwakabotela Muuya Uusalala, aswebo, kuti tutamubikili mukuli mulemu uuinda ezi izyeelede, zyakuti mulikasye kulya izipailwa mizimo akubulowa, akulizisinwa, akumamambi. Kuti mwalikasya kulizeezyo mulacita kabotu.”—Incito 15:28, 29.

7. Ino ‘kulikasya kubulowa’ kuyandika buti ku Banakristo?

7 Cilasalala kuti kabunga keendelezya ‘kulikasya kubulowa’ kakakubona kuti kwakali kuyandika kapati mbubweya mbuli kulikasya kumamambi naa kukukomba mituni. Eeci citondezya kuti mulawo wakukasya bulowa nkaambo kapati. Banakristo bakomba mituni naa basimamambi bateempwi tabakonzyi “kuyoovuba Bwami bwa-Leza” pe, “lukono lwabo . . . ndolufu lwabili.” (1 Ba-Korinto 6:9, 10; Ciyubunuzyo 21:8; 22:15) Amubone lwiindano luliko aawa: Ikutabikkila maano kubusolozi bwa Leza bujatikizya kusetekana kwabulowa kulakonzya kusololela muntu kukufwidalyo. Ikulemeka cipaizyo ca Jesu kulakonzya kusololela kubuumi butamani.

8. Ino ncinzi citondezya kuti Banakristo bakusaanguna busolozi bwa Leza bujatikizya bulowa bakali kububikkila maano kapati?

8 Ino mbuti Banakristo bakusaanguna mbobakamvwisya akubweza ntaamo kubusolozi bwa Leza bujatikizya bulowa? Amuyeeye majwi aa Clarke aakuti: “Mububambe bwa Bunakristo bulowa tabweelede kuligwa pe, nkaambo lyoonse bweelede kubonwa kuti bwiiminina boobo bwakatika ibwakumanizya zibi.” Makani aansiku asinizya kuti Banakristo bakusaanguna makani aaya bakaabona kuti mmakani mapati. Tertullian wakalemba kuti: “Amulange-lange zyabaabo ibakajisi nyota yakunywa bulowa, nobakali kusobana mubbuwa lyazisobano, bakabweza bulowa bucili butete bwabantu ibakajanwa kuti balaamilandu . . . akubutola kuti bakalisilisye maafwa.” Kakuli balo batasyomi muli Leza bakali kulya buya bulowa. Tertullian wakaamba kuti Banakristo “tababikkilizyi bulowa nibuba bwabanyama muzyakulya [zyabo] . . . Nobasunkwa Banakristo mulabapa masoseji aajisi bulowa. Mulizi kale kuti nkusotoka mulawo kuli mbabo.” Masimpe, nokuba kuti bakali kukongwa kujaigwa, Banakristo kunyina nobakalya bulowa. Busolozi bwa Leza ncecakali cintu ciyandika kapati kuli mbabo.

9. Ino kulikasya kubulowa cakali kubikkilizya nzi kunze lyakubunywa buya?

9 Ibamwi balakonzya kuyeeyela kuti kabunga keendelezya kakali kupandulula kuti Banakristo tiibakeelede kulya naa kunywa bulowa kubugama naa kulya nyama yatagusyigwa bulowa antela cakulya civweledwe bulowa. Masimpe, eeci ncicakali kupandululwa kusaanguna mumulawo wakapegwa Nowa. Alimwi mulawo wabaapostolo wakaambila Banakristo kuti ‘balikasye kuzintu zisinwa,’ inyama yatagusyigwa bulowa. (Matalikilo 9:3, 4; Incito 21:25) Nokuba boobo, Banakristo bakusaanguna bakalizi kuti azimbi zyakali kuyandika. Ziindi zimwi bulowa bwakali kuligwa kauli musamu. Tertullian wakaamba kuti bamwi batasyomi muli Leza nobakali kusola kusilika maafwa bakali kunywa bulowa bucili butete. Alimwi kuboneka kuti bulowa bwakali kubelesyegwa munzila zimbi mukusilika malwazi ambweni akuti muntu abe abuzumi bubotu. Pele ku Banakristo, kulilesya kubulowa kwakali kubikkilizya akutabulya kauli “musamu.” Bakazumanana kusyoma boobo nokuba kuti cakali kubabikka muntenda.

Bulowa Kauli Musamu

10. Ino ninzila nzi zimwi bulowa mbobukonzya kubelesyegwa mubusilisi, alimwi ino zibusya mubuzyo nzi?

10 Ikubelesya bulowa kauli musamu kulidumide kapati sunu. Kaindi kubikkwa bulowa cakali kupandulula kubikka bulowa boonse, nkokuti bwamana kugusyigwa muli sikusanga, bwayobolwa eelyo akububikka mumulwazi ambweni ooyo walicisa munkondo. Buyamazuba, basikuvwuntauzya bakaiya kwaandaanya bulowa muzibeela zipati. Kwiinda mukubikka zibeela buyo zyabulowa mubantu, basilisi balakonzya kububelesya bulowa bwasangwa kubalwazi banji. Balakonzya kubikka meenda aajanika mubulowa aategwa plasma kumulombwana walicisa akubikka maseelo aapanga bulowa kuli umbi. Ikuzumanana kuvwuntauzya kwakatondezya kuti mucibeela comwe, atwaambe mbuli meenda aajanika mubulowa, kulakonzya kugusyigwa tubeela tunji kapati kuzwa mulingawo, twalo tukonzya kubikkwa kubalwazi banji. Ikugusya tubeela kwazumanana, aboobo nzila zipya zyakubelesya tubeela ootu zili mukujanika. Ino Munakristo weelede kucita buti? Wasinizya kuti takoozumina kubikkwa bulowa naaceya, pele musilisi wakwe wamukulwaizya kuti azumine buyo kubikkwa cibeela comwe cipati cabulowa, antela maseelo buyo aapanga bulowa. Ambweni busilisi buyandika kubelesya buyo kabeela kasyoonto kakagusyigwa mucibeela cipati cabulowa. Ino mbuti mubelesi wa Leza mbwakonzya kusala kutwaambo ooto, kayeeyede kuti bulowa bulisetekene alimwi akuti bulowa bwa Kristo mbobufwutula cakumaniina?

11. Ino nciimo nzi ciluzi Bakamboni ncobajisi kwaciindi cilamfwu kujatikizya bulowa?

11 Myaka minji yainda Bakamboni ba Jehova bakazipandulula munzila iilimvwisya nzyobasyoma. Mucikozyanyo, bakalemba cibalo cakamwaigwa mumagazini iitegwa The Journal of the American Medical Association (November 27, 1981; yakasimbululwa apeeji 27-9 mubroshuwa yakuti Kodi Mwazi Ungapulumutse Motani Moyo Wanu?). * Cibalo eeci cakazubulula bbuku lya Matalikilo, lya Levitiko alimwi alya Incito. Cakaamba kuti: “Nokuba kuti tupango ootu tatujatikizyi makani aakusilika, Bakamboni batubona kuti tulakasya kubikkwa bulowa boonse, maseelo aapanga bulowa, meenda aajanika mubulowa, maseelo aalwana tuzunda alimwi acibeela cipa kuti bulowa kabwaanga acilonda.” Ibbuku lyamu 2001 litegwa Emergency Care, mucibalo cakuti Composition of the Blood (Izijanika Mubulowa) lyakaamba kuti: “Bulowa bulijisi zibeela zinji mbuli: meenda aajanika mubulowa, maseelo aapanga bulowa aalwana tuzunda alimwi acibeela cipa kuti bulowa kabwaanga.” Aboobo, kweelana abupanduluzi bwabasilisi, Bakamboni balakaka kubikkwa bulowa boonse naa cimwi cazibeela zyone zipati.

12. (a) Ino makani nzi akaambwa kujatikizya tubeela tugusyigwa muzibeela zipati zyabulowa? (b) Ino nkuli makani aambi aajatikizya makani aaya nkwaakonzya kujanika?

12 Icibalo cabusilisi cakazumanana kuti: “Cikombelo ca Bakamboni mbocisyoma kumakani aabulowa tacipandululi kuti cilakasya kubelesya [tubeela twabulowa] mbuli albumin (mukupa uuli mubulowa), immune globulins (musamu uulwana tuzunda) alimwi a hemophiliac (musamu uugwasya mukwaanga kwabulowa acilonda); Kamboni aumwi uleelede kulisalila naa inga wazumina.” Kutalikila mu 1981, tubeela tunji (kwaandaanya tubeela kuzwa kucibeela cimwi cazibeela zyone) twaandaanizyigwa kutegwa katubelesyegwa mukusilika. Kweelana amakani aaya, Ngazi Yamulindizi yamu July 1 2000, yakapa makani aagwasya mukaambo kali mucibalo cakuti “Mibuzyo Yabasikubala.” Ikutegwa tuulunzuma tuli mbotubede tubala sunu tugwasyigwe, ibwiinguzi bwakasimbululwa apeeji 29-31 mumagazini eeyi. Ilapa makani manji alimwi atwaambo tumvwika, pele muyoojana kuti ncoyaamba cilikozyeni amakani ayandika kapati akaambwa mu 1981.

Mulimo Wamanjezeezya Aanu

13, 14. (a) Ino manjezeezya ninzi, alimwi ino mbuti mbwaayandika caboola kumakani aabulowa? (b) Ino mbusolozi nzi Leza mbwaakapa kubana Israyeli bujatikizya bulowa, pele ino mibuzyo nzi yeelede kuti yakali kubuka?

13 Makani aaya ayanda kuti mubelesye manjezeezya aanu nomusala. Nkaambo nzi? Banakristo balazumina kuti cilayandika kutobela busolozi bwa Leza, pele mubukkale bumwi kulisalila cakucita kulakonzya kuyandika, aboobo kuyandika kubelesya manjezeezya. Manjezeezya mbube bwakukonzya kwaalanga-langa kabotu makani akwaakosola, ziindi zinji aajatikizya kulilemeka. (Ba-Roma 2:14, 15) Nokuba boobo, mulizi kuti manjezeezya aliindene. * Ibbaibbele lyaamba kuti kuli bamwi ibajisi ‘manjezeezya aakompeme,’ icitondezya kuti kuli bamwi ibajisi manjezeezya aali kabotu. (1 Ba-Korinto 8:12) Banakristo baliindene mpobasikide mukwiiya nzyaamba Leza, mbobabikkila maano kuyeeya kwakwe alimwi amukubelesya kuyeeya kwakwe muzintu nzyobasala. Tulakonzya kucikozyanyisya eeci amakani aajatikizya ba Juda mbobakali kulya nyama.

14 Ibbaibbele lilacisalazya kuti muntu uumvwida Leza takonzyi kulya nyama yatagusyigwa bulowa. Eeci cakali kuyandika kapati cakuti nociba ciindi zintu nozyakakatazyide, basikalumamba bana Israyeli nobakalya nyama yatagusyigwa bulowa bakanjila mumulandu mupati naa cibi. (Deuteronomo 12:15, 16; 1 Samuele 14:31-35) Nokuba boobo, kweelede kuti kwakabuka mibuzyo. Ikuti naa muna Israyeli wajaya mbelele, ino wakeelede kufwambaana buti kwiigusya bulowa? Sena wakeelede kumutenda amoyo munyama kutegwa bulowa buzwe? Sena cakali kuyandika kwiisulamika mbelele? Kwaciindi cilamfwu buti? Ino inga wacita buti ikuti kaili ŋombe mpwizi mpati? Nociba ciindi bulowa nobwagusyigwa, bumwi bulakonzya kucaala munyama. Sena inga walya nyama eeyo? Ino nguni weelede kusala?

15. Ino mbuti ba Juda bamwi mbobakali kucita kumakani aakulya nyama, pele ino ncinzi Leza ncaakalailila?

15 Amuyeeyele buyo zyamu Juda uuli muciimo cili boobo. Weelede kuti inga wayeeya kuti cilagwasya kutalya nyama iisambalwa kumusika, mbubwenya mbuli aumwi mbwakonzya kuleka nyama iiyeeyelwa kuti yalipaizidwe kumutuni. Ba Juda bamwi ambweni bakali kukonzya kulya nyama lilikke nobamana kutobela zilengwa zyakugusya bulowa. * (Matayo 23:23, 24) Ino ncinzi ncomuyeeya kujatikizya mbobakali kucita bantu munzila ziindene-indene? Kunze lyaboobo, mbwaanga Leza kunyina naakali kuyanda kuti kube kulimvwa boobo, sena cakali kukonzya kugwasya kuba Juda kutumina mibuzyo minji kukabunga kabamayi ikutegwa bamusalile cakucita umwi aumwi? Nokuba kuti cilengwa eeci cilacitika mucikombelo caci Juda, cilakkazika moyo ikujana kuti Jehova kunyina naakaambila bakombi bakwe kukosola makani aajatikizya bulowa munzila iili boobu. Leza wakapa busolozi bugwasya kumakani aakutenda banyama basalala amukosi alimwi akugusya bulowa bwabo, pele kunyina naakaamba zimbi pe.—Johane 8:32.

16. Ino nkaambo nzi Banakristo ncobajisi mizeezo iindene kujatikizya kuzumina nyeleti iijisi musamu wakabeela kasyoonto kakagusyigwa mucibeela cipati cabulowa?

16 Mbuli mbotwabona mumincali 11 a 12, Bakamboni ba Jehova tabazumini kubikkwa bulowa naa zibeela zipati zyabulowa zyone, nkokuti meenda aamubulowa, maseelo aapanga bulowa, aalwana tuzunda alimwi acibeela cipa kuti bulowa kabwaanga. Ino mbuti kujatikizya tubeela tusyoonto tugusyigwa muzibeela zipati, mbuli musamu uulwana tuzunda naa kulwana busaki bwanzoka? (Amubone apeeji 30, muncali 4) Ibamwi bayeeya kuti tubeela tusyoonto boobu twasika waawa tabucili bulowa pe, aboobo tatubikkilizyidwe mumulawo ‘wakulilesya kubulowa.’ (Incito 15:29; 21:25; peeji 31, muncali 1) Ooyu mmukuli wabo. Imanjezeezya abamwi abapa kuti bakake kufwumbwa cintu cijanwa kubulowa (bwamunyama naa muntu), nokaba kabeela kasyoonto kazwa mucibeela cipati cabulowa. * Kuli bamwi ibakonzya kuzumina kuyaswa nyeleti iijisi meenda aamubulowa alwana malwazi naa busaki bwanzoka, pele balakonzya kukaka tubeela tumwi tuniini. Nokuba boobo, tubeela tumwi tujanika muzibeela zipati zyone zyabulowa tulakonzya kuti katujisi mulimo omwe acibeela cipati akubeleka mulimo uuyandika mumubili wamuntu kutegwa kapona, calo Banakristo bamwi ncobakonzya kubona kuti taciluzi pe.

17. (a) Ino mbuti manjezeezya mbwaakonzya kugwasya ciindi notusala makani aajatikizya tubeela twabulowa? (b) Ino nkaambo nzi kusala mumakani aaya ncokuyandika kubikkila maano?

17 Ibbaibbele ncolyaamba kujatikizya manjezeezya cilagwasya kapati caboola kumakani aakusala kuli boobu. Intaamu yakusaanguna njakwiiya caamba Jwi lya Leza alimwi akusoleka kuyiisya manjezeezya aanu kweelana andilyo. Eeci ciyoomugwasya kusala kweelana abusolozi bwa Leza muciindi cakubuzya muntu umwi kuti amusalile cibotu. (Intembauzyo 25:4, 5) Kujatikizya makani aakuzumina tubeela twabulowa, ibamwi bayeeya kuti, ‘Ciya buyo mbuli manjezeezya aamuntu mbwaabede, aboobo tacili cintu cipati pe.’ Ikuyeeya kuli boobu kulilubide. Ikwaamba kuti aumwi weelede kubelesya manjezeezya tacipandululi kuti taali makani mapati pe. Alakonzya kuba makani mapati. Kaambo kamwi nkakuti cilakonzya kunyonganya manjezeezya aabaabo ibayeeya mbotutayeeyi. Tulakonzya kucibona eeci kwiinda mululayo lwaamba zyanyama yalipaizidwe kumutuni kumane boobo yasambalwa kumusika. Munakristo weelede kubikkila maano kutegwa ‘atanyonganyi manjezeezya abaabo bakompeme.’ Ikuti naa watyompya bamwi, ulakonzya ‘kunyonganya munyina Kristo ngwaakafwida’ eelyo akubisyila Kristo. Aboobo, nokuba kuti makani aajatikizya tubeela twabulowa tuniini ngakulisalila aumwi, ikusala ooku kweelede kucitwa cakubikkila maano.—1 Ba-Korinto 8:8, 11-13; 10:25-31.

18. Ino nkaambo nzi Munakristo ncateelede kuleka kubikkila maano kumanjezeezya aakwe caboola kumakani aakusala kujatikizya bulowa?

18 Ikaambo akambi kayandika kulanga-langa kakankaizya mbokuyandika kubikkila maano kusala mumakani aabulowa. Ikaambo aaka kajatikizya cikonzya kucitika akaambo kakusala kwanu. Ikuti naa kuzumina kubikkwa kabeela kasyoonto kabulowa kakukonzya kukatazya manjezeezya aanu aakayiisyigwa Bbaibbele, mutaawiiki pe. Alimwi tamweelede kutalika kuwiika ncaamukulwaizya manjezeezya aanu akaambo kakuti umwi muntu waamba kuti “kunyina mbocibede kuzumina kabeela kabulowa; ibamwi mbubacita oobo.” Amuyeeye kuti bantu banji mazubaano balaawiika manjezeezya aabo, aboobo bacileka kubikkila maano calo cibapa kuti batalike kubeja naa kucita cintu cimwi cibi kakunyina kupenga mumoyo akaambo kacibi. Masimpe Banakristo tabeelede kutobela nzila zili boobu.—2 Samueli 24:10; 1 Timoteo 4:1, 2.

19. Notusala makani aajatikizya bulowa, ino ncinzi ncotweelede kubikkila maano?

19 Kumamanino, bwiinguzi bwakasimbululwa aapeeji 29-30 bwaamba kuti: “Akaambo kakuti kuli kwiindana kuliko mukuyeeya alimwi amukusala, sena caamba kuti tacikwe makani kufwumbwa ncakonzya kusala muntu? Peepe. Aaya mmakani aayandika kulangisya.” Cili boobo akaambo kakuti cilongwe canu a “Leza uupona” cilijatikizyidwe. Icilongwe eeci cilikke ncecikonzya kumusololela kubuumi butamani, iciyeeme anguzu zyakukonzya kufwutula izyabulowa bwa Jesu bwakatika. Kamubulemeka kapati bulowa akaambo kaceeco Leza ncali mukucita ambubo, nkokuti kufwutula bantu. Paulo cakululamika wakati: “Kamutakwe Leza ansi. Pele sunu, mbuli mbumuli muli-Kristo Jesu, inywe nimwakali kule muliswenesezedwe afwiifwi nkaambo kabulowa bwa-Kristo.”—Ba-Efeso 2:12, 13.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 11 Lyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

^ munc. 13 Ciindi cimwi, Paulo alimwi a Banakristo bamwi bone bakaunka mutempele kutegwa bakacite cilengwa cakulisalazya. Mulawo tiiwakacili kubeleka pe, pele Paulo wakacita oobo mukutobela lulayo lwabaalu mu Jerusalemu. (Incito 21:23-25) Nokuba boobo, Banakristo bamwi ambweni bakalimvwa kuti inga tabaunki kutempele naa kucita cilengwa cili boobu. Manjezeezya akaliindene kuciindi eeco, asunu aliindene.

^ munc. 15 Encyclopaedia Judaica ilaamba milawo “minji alimwi iijisi twaambo tunji” tujatikizya ‘mbokusalazyigwa nyama kutegwa yeelele kuligwa.’ Ilaamba maminiti nyama ngoyeelede kubikkwa mumeenda, mboigusyigwa bulowa, imunyo wakwiilunga alimwi aziindi nzyoyeelede kusanzigwa mumeenda aatontola.

^ munc. 16 Iciyaabuvwula mumusamu uujisi nguzu munyeleti ncibeela camisamu iivwelengenyi iitajaniki mubulowa. Pele ziindi zimwi kabeela kasyoonto kamukupa uujanika mubulowa kalakonzya kusanganizyigwa.—Amubone “Mibuzyo Yabasikubala” mu Ngazi Yamulindizi ya October 1, 1994, yamu Chichewa.

Sena Mulakonzya Kuyeeya?

• Ino mbusolozi nzi bujatikizya bulowa Leza mbwaakapa kuli Nowa, bana Israyeli alimwi aku Banakristo?

• Kujatikizya makani aabulowa, ino ncinzi Bakamboni ba Jehova ncobakakilalyo?

• Ino muunzila nzi kuzumina tubeela twabulowa tuzwa mucibeela cipati mbociya buyo kumanjezeezya aamuntu, alimwi ino ncinzi eeci ncocitapandululi?

• Ciindi notusala, nkaambo nzi ncotweelede kubikkila maano kapati kucilongwe cesu a Leza?

[Mibuzyo yaciiyo]

Ccaati iili apeeji 22]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

MBOBUBONWA BULOWA

BULOWA BWINI

▾ ▾ ▾ ▾

TABUYANDIKI Red cells White cells Platelets Plasma

[maseelo [maseelo aalwana [tubeela tupa [meenda

aapanga tuzunda kuti bulowa aajanika

bulowa] mumubili] kabwaanga mubulowa]

muntu nalicisa]

MUNAKRISTO ▾ ▾ ▾ ▾ WEELEDE Tubeela Tubeela tuzwa Tubeela tuzwa Tubeela

KULISALILA tuzwa kumaseelo kutubeela tupa tuzwa

kumaseelo aalwana kuti bulowa mumeenda

aapanga tuzunda kabwaanga muntu aajanika

bulowa mumubili nalicisa mubulowa

[Cifwanikiso icili apeeji 14]

Kabunga Keendelezya kakasala kuti Banakristo beelede ‘kulikasya kubulowa’

[Cifwanikiso icili apeeji 17]

Mutaawiiki manjezeezya aanu nomuyandika kusala makani aajatikizya tubeela twabulowa