Skip to content

Skip to table of contents

Ikuyandaula Mfwulumende Mbotu

Ikuyandaula Mfwulumende Mbotu

Ikuyandaula Mfwulumende Mbotu

“Ikugwasyanya kwazisi ikuyaambele munyika kwapa kuti izisi zikakilwe kulimanizyila mapenzi aazyo zilikke. Kulikke kwiinda mukubelekela amwi munyika yoonse notunga twaalanganya cakuzwidilila mapenzi aajisi banamaleya.”—Ghulam Umar, haazibwene mubweende bwatwaambo twacisi waku Pakistan.

SUNU inyika izwide bukkale bugambya. Nokuba kuti zintu zyakumubili mmaunda, ibantu banji balapenga kapati ikujana nzyobayandika mubuumi. Mazubaano bantu baliyiide kapati alimwi bajisi luzibo lunji mukubelesya zintu zisumpukide, nokuba boobo ibanji cilabakatazya kujana mulimo uukkalikide. Nokuba kuti bantunsi balibonya kuti balaangulukide kapati kwiinda lyoonse, ibatabaliki akati kabo balayoowa akulibilika. Kulakonzya kakuli zyoolwe zinji, nokuba boobo ibumpelenge akuunduluzya milawo mubukkale bwabantu boonse kwapa kuti bantu banji kabanyina bulangizi.

Imapenzi aakatazya banamaleya mmanji kapati cakuti kunyina cisi comwe naa masi manji naanga acikonzya kwaamanizya. Aboobo ibantu banji bayeeya kuti ikutegwa luumuno alukwabililo kaluliko, imasi oonse ayelede kukamantana mumfwulumende yomwe. Mucikozyanyo, Albert Einstein mbwaakali kusyoma oobo. Mu 1946, cakusinizya wakati: “Ndisyoma kuti ibunji bwabantu munyika inga bayanda kupona muluumuno alukwabililo . . . Ikulombozya luumuno kwabanamaleya inga kwazuzikizyigwa buyo kwiinda mukuba amfwulumende yanyika yoonse.”

Lino kwainda myaka yiinda ku 50, ikulombozya ooku ikuyandika kapati takuna kuzuzikizyigwa. Kacindandamika mapenzi aamumwaanda wamyaka wa 21, icibeela cilembelwa mizeezo camuteende uutegwa Le Monde mu Paris ku France caamba kuti: “Cilayandika kuba antalisyo zyabasimilawo, zyabeendelezi azyamilawo yeendelezya, zyamfwulumende yazisi zyoonse iikonzya kulesya cakufwambaana nokucitika cijayejaye muziinga zyabantu. Alimwi cilayandika kuzumina muzeezo wakuti kuzwa sunu Nyika ncisi comwe.” Ino nguni naa ncinzi cijisi nguzu alimwi icikonzya kucita boobo kutegwa bantu kabajisi bukkale bwaluumuno kumbele?

Sena Nimbunga ya United Nations?

Ibanji basyoma kuti imbunga ya United Nations njiiyooleta luumuno munyika yoonse. Sena imbunga ya UN nimfwulumende iinga yaleta luumuno lwini-lwini alukwabililo munyika? Cakutadooneka, kuli makani manji aalimvwisya kuti kuli bulangizi bubotu munyika. Mucikozyanyo mumakani aali mu “Millennium Declaration” aamu 2000, ibambunga ya United Nations General Assembly bakakanza kuti: “Tuyoocita kusikila mpotugolela ikwaangulula bantu besu mumapenzi mapati aankondo aajaya bantu bainda kutuulunzuma tuli musanu mumyaka iili kkumi yainda, kunyina makani naa muukati nanka akati kazisi.” Ikwaambilizya kuli boobo kwapa kuti imbunga ya UN ilumbaizyigwe akulombozyegwa abantu banji alimwi ambunga, kubikkilizya akujana Bulumbu Bwaluumuno bwa Nobel mu 2001. Mukulemeka mbunga ya UN, iba Norwegian Nobel Committee (Kkomiti Yabulumbu bwa Nobel ku Norway) bakaamba kuti “ilikke nzila iitola kuluumuno akubelekela antoomwe iinga yazwidilila nkwiinda mumbunga ya United Nations.”

Nokuba kuti kuli zili boobo, sena imbunga ya United Nations iyakatalisyigwa mu 1945 nimfwulumende yaleta luumuno lwini-lwini alimwi luzumanana munyika? Peepe nkaambo kuliyanda alimwi akusumpula zyamucisi kwazisi zili mumbunga eeyi kwanyonganya makanze aayo manji. Sikulemba muteende umwi wakati, ibuleya boonse buzyi kuti imbunga ya UN “nceelezyo buyo camizeezo njobajisi bantu munyika yoonse” alimwi akuti “nzyoibandika mmakani aali kubandikwa kwamyaka minji pele kakunyina mapenzi aali woonse aamanizyigwa.” Kuciyandika kubuzya mubuzyo wakuti: Sena zisi zyamunyika kuli noziyookamantana ncobeni buzuba bumwi?

Ibbaibbele litondezya kuti ilukamantano luli boobo luyooba ncobeni lino-lino. Ino eeci ciyoocitika buti? Alimwi ino nimfwulumende nzi iiyooleta lukamantano oolo? Kutegwa mujane bwiinguzi, mwalombwa mubale cibalo citobela.

[Cifwanikiso icili apeeji 3]

Einstein wakajisi luyandisisyo lwakuti kakuli mfwulumende yanyika

[Kulumba]

Einstein: Cifwoto cakafwotolwa aba U.S. National Archives