Skip to content

Skip to table of contents

“Amusame Zilwanyo Zyoonse Zya-leza”

“Amusame Zilwanyo Zyoonse Zya-leza”

“Amusame Zilwanyo Zyoonse Zya-leza”

“Amusame zilwanyo zyoonse zya-Leza, kuti mukonzye kwiima [nji] mumeneeno aa-Diabolosi.”—BA-EFESO 6:11.

1, 2. Mumajwi aanu nobeni, amupandulule zilwanyo zyakumuuya Banakristo nzyobeelede kusama.

CAKALI ciindi bulelo bwa Roma nobwakajisi nguzu kapati mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. Inguzu zyakajisi impi yabana Roma zyakagwasya munzi ikweendelezya bunji bwamasi aakazyibidwe munyika. Sikuluula zyakaindi umwi wakapandulula impi eeyi kuti “mbweendelezi bwabasikalumamba mbubwakazwidilila kapati mubukkale bwabantu kuzwa kaindi.” Impi yabana Roma yakali cibwene kabotu mukulwana yakajisi basikalumamba batobela milawo ibakayiisyidwe kapati, pele ikuzwiidilila kwampi yabo yoonse alimwi kwakayeeme azilwanyo zyabo. Imwaapostolo Paulo wakabelesya zilwanyo zyasikalumamba muna Roma ikupandulula zilwanyo zyakumuuya nzyobayandika Banakristo kutegwa bazwidilile munkondo njobalwana a Diabolosi.

2 Tulabujana bupanduluzi bwazilwanyo zyakumuuya oobu ku Ba-Efeso 6:14-17. Paulo wakalemba kuti: “Mbumweelede kwiima. Amulyaange kuzikungu lutambo lwalusinizyo akulisamika kucamba cikwabilizyo cabululami. Zituta zyanu zibambwe kukusamikwa a-Makani Mabotu aaluumuno. Kwiinda zyoonse amubweze intobo yalusyomo, njiyonya njimukonzya kuzimya mimvwi yoonse iipya iifuswa kumubi. Alimwi amubweze ingoani yalufutuko, apanga lya-Muuya, nkukuti ijwi lya-Leza.” Ikweelana ambobazyilanga bantu zintu, izilwanyo nzyaakapandulula Paulo zyakapa kuti sikalumamba muna Roma kakwabilidwe kabotu. Sikalumamba awalo wakali kulibelesya cabunkutwe ipanga, icilwanyo cakulwanisya muntu uumbi cacigaminina.

3. Ino nkaambo nzi ncotweelede kutobela malailile aa Jesu Kristo alimwi acikozyanyo cakwe?

3 Kunze lyazilwanyo alimwi akwiiya nkondo, ikuzwidilila kwampi yabana Roma kwakayeeme aakutobela musololi wabo wabasikalumamba boonse. Mbubwena buyo, Ibanakristo beelede kumutobela Jesu Kristo ooyo Bbaibbele ngolipandulula kuti ngu “silutwe kubantu.” (Isaya 55:4) Alimwi Jesu “mutwe wambungano.” (Ba-Efeso 5:23) Jesu ulatupa malailile mbotweelede kulwana nkondo yesu yakumuuya alimwi walo ncikozyanyo cibotu kapati cambuli mbotweelede kusama zilwanyo zyakumuuya. (1 Petro 2:21) Mbwaanga kuba mbuli mbwaakabede Kristo kulikozyene kapati azilwanyo zyesu zyakumuuya, Magwalo atukulwaizya kuti ‘tuliyumye’ kuba amiyeeyo ya Kristo. (1 Petro 4:1) Aboobo mbotuya bupandulula icilwanyo cesu cakumuuya acimwi, tulabelesya cikozyanyo ca Jesu ikutondezya mbozyiyandika alimwi ambozyigwasya zilwanyo zyakumuuya.

Ikukwabilila Cikungu, Camba Alimwi Azituta

4. Ino lutambo lwakali akati kazilwanyo zyasikalumamba lwakali kumugwasya buti sikalumamba, alimwi ino lupandulula nzi?

4 Icikungu caangidwe lutambo lwalusinizyo. Muciindi ca Bbaibbele, basikalumamba bakali kusama lutambo lwacipaya lupati ilwakali kuzwa ku 5 cm kusikila ku 15 cm kukomena. Basikupandulula bamwi bapa muzeezo wakuti, ikapango aaka kakabalwa kuti “kasimpe keelede kwaangwa mbuli lutambo muzibuno zyanu.” Ilutambo lwasikalumamba lwakali kukwabilila cibuno cakwe alimwi bwakali busena bubotu bwakugobeka panga. Sikalumamba naakali kusama lutambo mucibuno, wakali kulibambila kulwana nkondo. Paulo wakabelesya lutambo lwasikalumamba ikupandulula kasimpe kamu Magwalo mbokeelede kutweendelezya mubuumi. Mukwaamba kwacikozyanyo, ilutambo tweelede kulusama ntwi mucibuno ikutegwa tupone kweelana akasimpe alimwi akuti tukapandulule ciindi coonse. (Intembauzyo 43:3; 1 Petro 3:15) Katujisi makanze aaya mumizeezo, tweelede kwiiya Bbaibbele lyoonse alimwi akuzinzibala kuyeeya zili mumo. Jesu wakali ujisi mulawo wa Leza ‘mumoyo wakwe.’ (Intembauzyo 40:8) Aboobo basikumukazya nobakamubuzya mibuzyo, wakali kwiingula kwiinda mukuzubulula Magwalo mumutwe.—Matayo 19:3-6; 22:23-32.

5. Amupandulule mbuli ilulayo lwamu Magwalo mbolukonzya kutugwasya notuli mumasukusyo naa mumasunko.

5 Eelyo notulekela kasimpe kamu Bbaibbele kutusololela, kalakonzya kutukwabilila kukuyeeya kutaluzi alimwi akutugwasya kusala cabusongo. Notuli mumasunko naa mumasukusyo, malailile aa Bbaibbele alakonzya kutukulwaizya kucita cintu cili kabotu. Cili mbuli kuti tuli mubwene Mwiiyi wesu Mupati Jehova alimwi akumvwa ijwi lyakwe musyule lyesu lyaamba kuti: “Njeeyi inzila, amweende mulinjiyo.”—Isaya 30:20, 21.

6. Nkaambo nzi moyo wesu wacikozyanyo ncouyandika kukwabilila, alimwi mbuti bululami mbobunga bwaukwabilila kabotu?

6 Cilikwabilizyo cakucamba cabululami. Icilikwabilizyo cakucamba casikalumamba cakali kukwabilila cibeela camubili ciyandika kapati, nkokuti imoyo. Imoyo wesu wacikozyanyo naa mbotubede mumoyo weelede kukwabilila munzila ilibedelede nkaambo ulayanda kucita zintu zitaluzi. (Matalikilo 8:21) Aboobo tweelede kuzyiba alimwi akuyanda zyeelelo ziluleme zya Jehova. (Intembauzyo 119:97, 105) Ikuyanda zintu ziluleme kutusololela ikukaka kuyeeya kwanyika kwakuunduluzya naa kuubya-ubya malailile aa Jehova aasalala. Kunze lyaboobo, eelyo notuyanda zintu ziluleme akusulaika zitaluzi, tweeleba nzila iikonzya kunyonyoona buumi bwesu. (Intembauzyo 119:99-101; Amosi 5:15) Jesu ncikozyanyo cibotu mumakani aaya, nkaambo ikujatikizya nguwe Magwalo aamba kuti: “Yebo wakayandisya bululami akusulaika zitaluleme.”—Bahibulu 1:9, Ci. *

7. Nkaambo nzi sikalumamba muna Roma ncaakali kuyandika mabbusu mayumu, alimwi ino apandulula nzi?

7 Izituta zibambwe kukusamikwa amakani mabotu aaluumuno. Basikalumamba bana Roma bakali kuyandika mabbusu naa mpato ziyumu, mbwaanga ciindi nobakali kusaala, ikanji-kanji bakali kulifwoola mumusinzo wamakkilomita aali 30 abuzuba kabasamide naa kabajisi zyakusama antela zilwanyo zyakali kulema makkilogilamu aatandila ku 27. Paulo cakweelela wakabelesya mabbusu ikwiiminina kulibambila kwesu kwakukambauka mulumbe wa Bwami kubantu boonse baswiilila. Eeci cilayandika nkaambo kunyina bantu mbobanga bamuzyiba Jehova ikuti katutalibambide akulisungula kukambauka.—Ba-Roma 10:13-15.

8. Mbuti mbotukonzya kwiiya cikozyanyo ca Jesu kali mukambausi wamakani mabotu?

8 Ino mmulimo nzi ngwaakabikkila maano kapati Jesu mubuumi bwakwe? Wakaambila Mweendelezi muna Roma Ponto Pilato kuti: ‘Ncendakaboolela ansi aano nkuti ndikape bumboni kukasimpe.’ Jesu wakali kukambauka kuli koonse kwakali bantu bakali kumuswiilila, alimwi wakali kuuyanda mulimo wakwe cakuti wakuubikka mubusena bwakusaanguna. Izintu nzyaakali kuyandika kumubili mubusena bwabili. (Johane 4:5-34; 18:37) Ikuti mbubwenya mbuli Jesu katulibambide kwaambilizya makani mabotu, tunooli azyoolwe zinji zyakwaambila bantu makani. Ikuyungizya waawo, ikulyaaba kwesu mumulimo kunootugwasya kuba bantu bayumu kumuuya.—Incito 18:5.

Intobo, Ingowani Alimwi Apanga

9. Ino ntobo mpati yakali kumukwabilila buti sikalumamba muna Roma?

9 Intobo mpati yalusyomo. Ibbala lya Cigiliki lisanduludwe kuti ‘intobo mpati’ lyaamba intobo yakali mpati cakuti yakali kukwabilila cibeela camubili icipati. Yakali kukonzya kukwabilila muntu ‘kumimvwi yamulilo’ yaambwa ku Ba-Efeso 6:16. Kuciindi ca Bbaibbele, basikalumamba bakali kubelesya tuumba naa tulembe twakakwikkidwe mumasumpo aakajisi tubikkilo tusyoonto twaabutale twaakali kubikkwa mungwimba. Sikwiiya umwi wakapandulula tulembe ootu kuti “twakali akati kazilwanyo zikali kapati zyakali kubelesyegwa kaindi munkondo.” Ikuti sikalumamba katajisi intobo mpati yakulikwabilila kumimvwi iili boobo, wakali kukonzya kulicisa kapati nokuba kujaigwa.

10, 11. (a) Ino ‘mmimvwi yamulilo’ ya Saatani iili iinga yanyonganya lusyomo lwesu? (b) Mbuti cikozyanyo ca Jesu mbocitondezya mboluyandika lusyomo muziindi zyamasukusyo?

10 Ino ‘mmimvwi yamulilo’ iili buti Saatani njawaala mukuyanda kutunyonganya kulusyomo? Ulakonzya kutupa kupenzyegwa naa kukazyigwa mumukwasyi, kumilimo naa kucikolo. Ikuyanda zintu zinji zyakumubili alimwi akoongelezyegwa kucita bwaamu akwalo kwabanyonganya kapati kumuuya Banakristo bamwi. ‘Ikwiinda zyoonse, tweelede kubweza intobo mpati yalusyomo’ ikutegwa tulikwabilile kubukkale buyoosya buli boobo. Tuba alusyomo kwiinda mukwiiya zintu zijatikizya Jehova, ikwaambaula anguwe mumupailo lyoonse alimwi akuzyiba mbwatukwabilila alimwi akutulongezya.—Joshua 23:14; Luka 17:5; Ba-Roma 10:17.

11 Iciindi Jesu naakali anyika, wakatondezya mbociyandika ikuba alusyomo luyumu muziindi zyamapenzi. Wakazisyoma cakumaninina nzyobakasala Bausyi alimwi wakali kukukkomanina kucita kuyanda kwabo. (Matayo 26:42, 53, 54; Johane 6:38) Nociba ciindi naakapenga kapati mumuunda wa Getesemane, Jesu wakati kuli Bausyi: “Kutabi kuyanda kwangu pe, akube kuyanda kwako.” (Matayo 26:39) Jesu kunyina naakaluba mbociyandika ikuzumanana kusyomeka alimwi akukkomanisya Bausyi. (Tusimpi 27:11) Ikuti aswebo katumusyoma boobo Jehova, kunyina notuyoolekela kutamikizyigwa naa kukazyigwa kutolaansi lusyomo lwesu. Muciindi caboobo, tuyooyumizyigwa kulusyomo ikuti twasyoma buyo muli Leza, ikumuyanda alimwi akubamba milawo yakwe. (Intembauzyo 19:7-11; 1 Johane 5:3) Kunyina bulumbu bwakumubili naa lukkomano lwaaciindi buyo cisyoonto izikonzya kweelana azilongezyo Jehova nzyababambilide bamuyanda.—Tusimpi 10:22.

12. Ino ncibeela nzi ncotujisi icikwabililwa angowani yesu yacikozyanyo, alimwi ino nkaambo nzi cikwabilizyo eeco ncociyandika kapati?

12 Ingowani yalufwutuko. Ingowani yakali kukwabilila mutwe wasikalumamba alimwi abongo—nkokuti icibeela muli busongo. Ibulangizi bwesu bwa Bunakristo bwakozyanisyigwa angowani nkaambo bukwabilila mizeezo yesu. (1 Ba-Tesalonika 5:8) Nokuba kuti twakasanduka nkaambo kaluzibo lwini-lwini lwa Jwi lya Leza, tucili bantu bakompeme alimwi batalondokede. Imizeezo yesu ilakonzya kunyonganizyigwa. Imakanze aadumide mubukkale oobu bwazintu alakonzya kutunyonganya antela kubweza busena bwabulangizi mbwatupede Leza. (Ba-Roma 7:18; 12:2) Diabolosi wakasoleka, pele wakakakilwa kumuleesya Jesu mumakanze aakwe kwiinda mukumupa “zisi zyoonse zyanyika abulemu bwazyo.” (Matayo 4:8) Pele Jesu wakacikaka cipego eeco cakusinizya, alimwi ikujatikizya nguwe Paulo wakati: ‘Nkaambo kalukondo ndwaakabikkilwa kumbele, Jesu wakaliyumya acisamu cakupenzezya, wakaubaula buusu, lino sunu ulikkede kululyo lwacuuno ca Leza.’—Ba-Hebrayo 12:2.

13. Mbuti mbotukonzya kuzumanana kusyoma bulangizi buli kumbele?

13 Ilusyomo ndwaakajisi Jesu tiilwakaliboolela buya pe. Ikuti mumizeezo yesu twalombozya zintu zyamu nyika alimwi akuba amakanze aamu bukkale oobu bwazintu muciindi cakubikkila maano kubulangizi buli kumbele, ilusyomo lwesu muzisyomezyo zya Leza luyooyaansi. Mukuya kwamazuba, ibulangizi bwesu bulakonzya kumanina limwi. Kulubazu lumwi, ikuti katuzinzibala kuyeeya lyoonse kuzisyomezyo zya Leza, tuyoozumanana kukkomanina bulangizi mbotubambilidwe.—Ba-Roma 12:12.

14, 15. (a) Ino panga lyacikozyanyo ninzi, alimwi mbuti mbolikonzya kubelesyegwa? (b) Amupe cikozyanyo ipanga lyakumuuya mbolikonzya kutugwasya kukazya masunko.

14 Ipanga lya Muuya. Ijwi lya Leza naa mulumbe uulembedwe mu Bbaibbele uli mbuli panga lyamabemba obile likonzya kugusya njiisyo zyakubeja zyazikombelo alimwi akugwasya bantu babombe myoyo kujana lwaanguluko lwakumuuya. (Johane 8:32; Ba-Hebrayo 4:12) Eeli panga lyakumuuya alimwi lilakonzya kutukwabilila notuli mumasunko naa eelyo basiluleyo nobasoleka kunyonyoona lusyomo lwesu. (2 Ba-Korinto 10:4, 5) Elo kaka tulalumba kapati kuti ‘Magwalo oonse akazwa kuli Leza alimwi atupa kulibambila akuzulila kumana milimo mibotu yoonse’!—2 Timoteo 3:16, 17.

15 Naakasunkwa a Saatani munkanda, Jesu cakuzwidilila wakabelesya ipanga lyamuuya kulesya kuyeeya kutaluzi alimwi abucenjezu bwa Saatani. Kumusunko wa Saatani aumwi, Jesu wakaingula kuti: “Kulilembedwe kuti.” (Matayo 4:1-11) Umwi wa Bakamboni ba Jehova uukkala mucisi ca Spain uutegwa David awalo wakajana kuti Magwalo akamugwasya kuzunda sunko limwi. Kali amyaka iili 19, imusimbi umwi wakeebelwa nzoka mubwina ngocakali kubeleka limwi mukkampani iilanganya zyabulondo wakamulomba kuti “kabeenda limwi.” David wakakaka kusyabana amusimbi ooyu alimwi wakalomba kapitawu wakwe kuti amucincile kubusena bumbi ikutegwa eeci citakacitiki alimwi. David wakati: “Ndakayeeya cikozyanyo ca Josefa. Wakakaka kucita bwaamu, alimwi ndilyonya wakazwa abusena oobo. Ndakacita mbubonya.”—Matalikilo 39:10-12.

16. Amupandulule ncotuyandika kwiiya ikutegwa ‘makani aalusinizyo twaapandulule mbokweelede.’

16 Alimwi Jesu wakabelesya panga lyamuuya ikugwasya bantu kutantamuka bweendelezi bwa Saatani. Jesu wakati: “Kwiisya kwangu takuli kwangu ndemwini, nkukwakwe uwakandituma.” (Johane 7:16) Ikutegwa twiiye ikuyiisya kwa Jesu kwabunkutwe, tuyandika kuyiisyigwa. Ikujatikizya basikalumamba bana Roma, sikuluula makani aansiku imu Juda wazina lya Josephus wakalemba kuti: “Umwi aumwi sikalumamba wakali kuliyiisya abuzuba alimwi wakali kucita oobo cabusungu mbuli kuti wakali munkondo ncobeni, kalo kali nkakaambo ncobakali kucikonzya kuliyumya munkondo zyoonse.” Munkondo yesu yakumuuya, tweelede kubelesya Bbaibbele. Kunze lyaboobo, tweelede ‘kusungwaala ikukkomanisya Leza katuli basimilimo batakwe cintu cibausya insoni, ibapandulula makani aalusinizyo mbokweelede.’ (2 Timoteo 2:15) Elo kaka tulakkutila eelyo notubelesya Magwalo kwiingula mibuzyo yamuntu uuyandisya kwiiya kasimpe!

Kamupaila Ciindi Coonse

17, 18. (a) Mmulimo nzi ngoujisi mupailo mukukazya Saatani? (b) Amupe cikozyanyo icitondezya mbuujisi mpindu mupailo.

17 Naakamana kwaamba zilwanyo zyoonse zyakumuuya, Paulo wakayungizya lulayo lumbi luyandika kapati. Nobakazya Saatani, Banakristo beelede kuba “azikombyo ankumbizyo zyoonse zyamu-Muuya.” Iziindi zyongaye? Paulo wakalemba kuti: “Amukombe lyoonse.” (Ba-Efeso 6:18) Eelyo notuli mumasunko, masukusyo antela notutyompedwe, imupailo ulakonzya kutuyumya kapati. (Matayo 26:41) Jesu “wakali kupa zilombyo akukumbila cakoongolola amisozi kuli Leza. Leza walijisi nguzu zyakumufutula kuzwa kulufu, eelyo nkaambo kakuti Jesu wakalitesya akulipa, Leza wakamuswiilila.”—Bahibulu 5:7, Ci.

18 Milagros, imukaintu wali kulanganya mulumi wakwe uutabukilwi bulo kwamyaka yiinda ku 15 waamba kuti: “Nondityompwa, ndilamusikila Jehova mumupailo. Kunyina uumbi uunga wandigwasya kwiinda nguwe. Ee, kuli ziindi nondilimvwa kuti tandikonzyi kuzumanana kuliyumya. Pele lyoonse ndamana buyo kupaila kuli Jehova, ndilimvwa kuyumizyigwa alimwi ndilimvwa kabotu.”

19, 20. Ino ncinzi ncotuyandika ikutegwa tuzunde munkondo njotulwana a Saatani?

19 Diabolosi ulizyi kuti ciindi ncacijisi caceya, aboobo ulikanzide canguzu kutulwana. (Ciyubunuzyo 12:12, 17) Tweelede kumukazya sinkondoma ooyu singuzu alimwi ‘akulwana nkondo mbotu zyakubamba lusyomo.’ (1 Timoti 6:12, Ci) Eeci ciyandika nguzu zigambya. (2 Ba-Korinto 4:7) Alimwi tuyandika lugwasyo lwamuuya wa Leza uusalala, aboobo tweelede kuupailila. Jesu wakati: “Nywebo, nobabi, mbomuzi kupa bana banu zintu zibotu, Usowanu uuli kujulu sena takooindilila kubapa Muuya Uusalala abakumbila kulinguwe?”—Luka 11:13.

20 Cakutadooneka, tulayandika kapati kusama zilwanyo zyoonse Jehova nzyapa. Ikusama zilwanyo eezyi zyakumuuya kuyandika kuba abube oobo Leza mbwakkomanina, ilusyomo alimwi abululami. Kuyanda kuti katukayanda kasimpe mbuli kuti tukasamide buya, ikutegwa katulibambide kukambauka makani mabotu ciindi coonse alimwi akubikkila maano kubulangizi buli kumbele. Tweelede kwiiya kubelesya kabotu panga lyamuuya. Ikwiinda mukusama zilwanyo zyoonse nzyapa Leza, tulakonzya kuzunda munkondo njotulwana amyuuya mibi alimwi tulakonzya kupa bulemu kuzina lya Jehova lisalala.—Ba-Roma 8:37-39.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 6 Mubusinsimi bwa Isaya, Jehova kumugama upandululwa kuti usamide “bululami mbuli cikwabilizyo kucamba.” Aboobo uyanda kuti ibalangizi bamu mbungano kababelesya bululami alimwi akucita milimo iiluleme.—Isaya 59:14, 15, 17.

Ino Inga Mwaingula Buti?

• Ino ngwani uupa cikozyanyo cibotu cakusama zilwanyo zyakumuuya, alimwi ino nkaambo nzi ncotweelede kucibikkila maano kapati cikozyanyo cakwe?

• Mbuti mbotukonzya kukwabilila mizeezo yesu alimwi amoyo wesu wacikozyanyo?

• Mbuti mbotukonzya kulibelesya cabunkutwe ipanga lyamuuya?

• Nkaambo nzi ncotweelede kupaila lyoonse?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Zifwanikiso izili apeeji 19]

Ikwiiya Bbaibbele cabunkutwe kulakonzya kutukulwaizya kukambauka makani mabotu ciindi coonse

[Zifwanikiso izili apeeji 20]

Ibulangizi bwini-bwini mbotujisi butugwasya kuliyumya mumasukusyo

[Zifwanikiso izili apeeji 21]

Sena mulalibelesya “panga lya-Muuya” mumuunda?