Skip to content

Skip to table of contents

Ino Mbaani Ibali Mukulemeka Leza Sunu?

Ino Mbaani Ibali Mukulemeka Leza Sunu?

Ino Mbaani Ibali Mukulemeka Leza Sunu?

“Nduwe uuelede, O Mwami, kutambula bulemu alulemeko anguzu.”—CIYUBUNUZYO 4:11.

1, 2. (a) Ino nzikozyanyo nzi zitondezya mbuli bantu mbobaiya kupanga zintu kwiinda mukulangilizya zilengwaleza? (b) Ino mmubuzyo nzi uubuka, alimwi ino inga waingulwa buti?

BUMWI buzuba mumyaka yakuma 1940, syaazibwene mukupanga zintu iwaku Switzerland wazina lya George de Mestral wakali kweendeenda amubwa wakwe. Nibakapiluka kuŋanda wakabona kuti izisani zyakwe aboya bwamubwa zyakanamatidwe nseke zyakampuku. Akaambo kakuyandisya kuziba mbozijata, wakazyilanga nseke eezi mumuncini uukomezya tuntu tuniini. Wakakondwa naakabona tungobyo tuniini-niini itwakali kooba kufwumbwa cintu cijisi kasena. Aboobo eeci cakamugwasya kubamba cisani cinamatilana mbuli nseke zyakampuku cibelesyegwa mucibaka canzwiipu naa nkopela icitegwa Velcro. De Mestral, tali alikke iwakaiya kupanga cintu kuzwa kuzilengwaleza. Mu United States, bana basankwa banabunyina ibana Wright bakapanga ndeke nibakamana kwiiya mbozyuuluka ziyuni zipati. Syaazibwene mukupanga zintu waku France wazina lya Alexandre-Gustave Eiffel, wakaanza ŋanda ndamfwu iili ku Paris iitwa azina lyakwe. Wakacita oobo kwiinda mukulangilizya mbocibambidwe cifwuwa cacibelo camuntu calo icikonzya kunyamuna mubili wamuntu uulema.

2 Eezi zikozyanyo zitondezya mbuli bantu ziindi zinji mbobaiya bwaanze bwazilengwaleza. Aboobo cileelela kubuzya kuti: Ino basikubamba zintu bamulumbaizya lyoonse Ooyo iwakalenga nseke zyakampuku, bayuni bapati alimwi acifwuwa cacibelo kubikkilizya azintu zyoonse zibotu zyalo bantu banji nzyobaiya nobabamba zintu? Cilausisya kubona kuti, munyika sunu Leza talili lyoonse napegwa bulemu bumweelede.

3, 4. Ino bbala ya Chihebrayo lyakuti “bulemu” lyaamba nzi, alimwi ino lyeelede kwaamba nzi nolibelesyegwa kujatikizya Jehova?

3 Bamwi balakonzya kulibuzya kuti, ‘Sena Leza uyandika kupegwa bulemu? Sena Leza tajisi kale bulemu?’ Masimpe, Jehova ngo Muntu uulemekwa kapati mububumbo boonse, pele eeci tacaambi kuti bantu boonse balamulemeka pe. Mu Bbaibbele, ibbala lya Chihebrayo lyakuti, “bulemu” lijisi muzeezo “wakulema.” Lyaamba cintu cili coonse icipa kuti muntu ayandike kapati kuli bamwi. Bulemu nobwaambwa kujatikizya Leza, bwaamba cintu cipa kuti bantu Leza bamubone kuti ulayandika kapati.

4 Mbasyoonto buyo sunu bazi icipa kuti Leza ayandike kapati. (Intembauzyo 10:4; 14:1) Mubwini, inkumekume zyamuciinga ikuti naa zilasyoma muli Leza, ziindi zinji ziyunga bantu ikuti kabatamulemeki Mulengi uulemekwa iwabubumbo boonse. Ino muunzila nzi mobacita boobo?

“Tabajisi Cilitamizyo”

5. Ino mbuti basayaansi banji mbobapandulula kujatikizya bubumbo bubotu?

5 Basayaansi banji balazumanana kwaamba kuti Leza tako. Pele ino mbuti mbobapandulula kujatikizya bubumbo bubotu kubikkilizya abantu? Baamba kuti bubumbo bugambya bwakabako munguzu zyakusanduka zyakanyina wakali kuzyeendelezya. Mucikozyanyo, sikusyoma mukusanduka, Stephen Jay Gould wakalemba kuti: “Twakabako akaambo kakuti imusyobo wanswi umwi uulibedelede wakajisi bubambe bwatuyambyo itwakali kukonzya kusanduka kuba maulu aazilenge zyaanyika . . . Tulakonzya kuyeeyela bwiinguzi bumbi ‘busumpukide’—pele kunyina nkobujanwa pe.” Mbubwenya buyo Richard E. Leakey alimwi a Roger Lewin bakalemba kuti: “Ambweni musyobo wabantu wakabako akaambo kakulubizya kumwi kupati kwakacitika muzintu zipona.” Nobaba basayaansi bamwi ibalombozya akulumbaizya ibubotu bwazilenge alimwi abwaanze, balakakilwa kulumbaizya Leza.

6. Ino ncinzi cipa kuti bantu banji baleke kupa Leza bulemu bumweelede mbwali Mulengi?

6 Ibantu bayiide nobaamba kuti kusanduka kwazintu nkwancobeni, bapandulula kuti balikke batajisi luzibo mbabatasyomi. Ino bantu banji bacita buti kumakani aali boobu? Myaka iili mbwiibede yainda, mulombwana umwi uujisi luzibo mumakani aakusanduka kwazintu wakabuzya-buzya bantu ibakali kuzumina makani aakusanduka. Wakaamba kuti: “Ndakajana kuti bunji bwabaabo ibasyoma mukusanduka kwazintu balasyoma oobo akaambo kakuti baambilwa kuti bantu boonse basongo balasyoma.” Ee, elyo bantu bayiide nobaamba makani aabo aatondezya kutasyoma muli Leza, ibanji akati kabantunsi balazulwa, aboobo balaleka kupa Leza bulemu bumweelede mbwali Mulengi.—Tusimpi 14:15, 18.

7. Kweelana alugwalo lwa Baloma 1:20, ino ncinzi cikonzya kubonwa caantangalala kwiinda mububumbo bulibonya, alimwi nkaambo nzi?

7 Sena basayaansi cibapa kwaamba boobo nkaambo kakuti twaambo alimwi abumboni zitondezya kuti Leza tako? Peepe! Tuli zingulukidwe azintu zipa bumboni butondezya kuti Mulengi nkwali. Kujatikizya nguwe, mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Kuzwa kumalengelo bantu balizi bube butaboneki bwa Leza, nkokuti nguzu zyakwe zitamani abuleza bwakwe. Bantu balaziba eezi nibabona eezyo Leza nzyaakalenga. Aboobo tabajisi cilitamizyo pe.” (Baloma 1:20, Ci) Tulakonzya kubona bumboni bwakuti Mulengi nkwali kwiinda muzintu nzyaakalenga. Aboobo Paulo waamba kuti, kuzwa kumalengelo aabantu, bantu bali kukonzya ‘kubona’ bumboni bwakuti Leza nkwali kwiinda muzintu ziboneka nzyaakalenga. Ino bumboni oobu buli kuli?

8. (a) Ino mbuti ijulu lini mbolitondezya nguzu alimwi abusongo bwa Leza? (b) Ino ncitondezyo nzi ciliko cakuti bubumbo bweelede kuti kuli Wakabutalisya?

8 Tulabona bumboni bwakuti Leza nkwali kwiinda munyenyeezi zili kujulu. Intembauzyo 19:1 yaamba kuti: “Kujulu kulaamba bulemu bwa-Jehova.” ‘Ijulu’ nkokuti zuba, mwezi alimwi anyenyezi zitondezya nguzu alimwi abusongo bwa Leza. Imweelwe mupati wanyenyezi ulatugambya kapati. Zyoonse zilenge eezi izili kujulu zileenda, pele tazyeendi ceendeende pe, zileenda cakutobela milawo iigaminide. * (Isaya 40:26) Sena ncamaano kuyeeya kuti zilacita oobu akaambo kakulubizya kwakacitika mububumbo? Ibasayaansi banji baamba kuti bubumbo bwakaide kubbunuka naa kudunuka buyo. Naakali kupandulula ncocipandulula eeci, haazibwene umwi wakalemba kuti: “Ibubumbo ibuliko lyoonse bulazuminana [amizeezo] yabantu batasyomi kuti Leza nkwali naa ibatamuzi. Mbubwenya buyo, bubumbo buyandika kuziba nkobwakazwida; nkaambo ino nguni uukonzya kuyeeya kuti bubumbo buli boobu kunyina nkobwakazwida?”

9. Ino mbuti busongo bwa Jehova mbobulibonya mubanyama mbaakalenga?

9 Anyika aalo tulabona bumboni bwakuti Leza nkwali. Sintembauzyo wakaankamana ulaamba: “O Jehova, milimo yako yavula! Zyoonse wakazicita mubusongo bwako! Nyika ilizwide zilenge zyako.” (Intembauzyo 104:24) “Zilenge” zya Jehova, kubikkilizya abanyama, mbumboni bwabusongo bwakwe. Mbubwenya mbuli mbotwabona kumatalikilo, mbozyaanzidwe zintu zipona mbombubo basayaansi ziindi zinji mbobayanda kuti baiye. Amulange-lange zikozyanyo azimbi zisyoonto buyo. Basikuvwuntauzya bali mukwiiya meja abanyama aajisi mpanda-mpanda kabajisi makanze akubamba cimpoompo ciyumu; bali mukuvwuntauzya misyobo yatuuka tuuluka itufwambaana kumvwa kabajisi makanze aakusumpula zintu zikonzya kugwasya mukumvwa; alimwi bali mukulanga-langa mapepe aabatumba aakumababa kabajisi makanze akubamba ndeke zitakonzyi kuzibwa mpozibede kwiinda mukubelesya zibelesyo zizibya zintu zili muluwo. Pele kufwumbwa muntu asoleke buti, takonzyi kubamba cintu cikozyene kapati anzyaakalenga Leza. Ibbuku lyakuti Biomimicry—Innovation Inspired by Nature lyakaamba kuti: “Zintu zipona zyacita zyoonse nzyotuyanda kucita kakunyina kubelesya mungwimba munji kapati, kubisya nyika naa kupa kuti kumbele kube ntenda.” Oobu mbusongo ncobeni!

10. Ino nkaambo nzi ncocitagwasyi kukaka kuti kunyina Mulengi? Amupe cikozyanyo.

10 Kufwumbwa naa mulanga kujulu naa zilenge zili anyika aano, ibumboni bwakuti Mulengi nkwali mmaunda. (Jeremiya 10:12) Tuleelede kwaamba camoyo woonse antoomwe azilenge zyakujulu zyalo zyakati: “Nduwe uuelede, O Mwami, kutambula bulemu alulemeko anguzu, nkaambo nduwe wakalenga zintu zyoonse.” (Ciyubunuzyo 4:11) Pele, basayaansi banji tabakonzyi kububona bumboni ‘ameso aamyoyo yabo,’ nokuba kuti balagambwa abwaanze bwazintu nzyobabona ameso. (Ba-Efeso 1:18) Tulakonzya kucikozyanisya eeci munzila iili boobu: Ikulombozya bubotu abwaanze bwazilengwaleza alimwi akukaka kuti kuli Mulengi ceelene buyo akulombozya cintu cakapentwa kabotu kapati elyo akukaka kuti kunyina syaazibwene wakacizekaula akupa kuti cisani cisiya cicince akuba cintu ceebeka. Nkakaambo kaako aabo batasyomi muli Leza baambwa kuti “tabajisi cilitamizyo”!

“Beenzyi Boofwu” Basowa Bantu Banji

11, 12. Ino njiisyo yakuti kwakabikkilwa limwi ciindi cakucitikilwa zintu iyeeme amuzeezo nzi, alimwi ino ncinzi citondezya kuti njiisyo eeyi taimulemeki Leza?

11 Ibantu banji muzikombelo basyoma kuti ibukombi bwabo bulamulemeka Leza. (Ba-Roma 10:2, 3) Pele, izikombelo zinji munyika zyapa kuti kube ciinga cabantu cilesya zyuulu-zyuulu zyabantu ikulemeka Leza. Munzila nzi? Atulange-lange nzila zyobilo.

12 Izikombelo zyapa kuti Leza atapegwi bulemu kwiinda mukusumpula njiisyo zyakubeja. Mucikozyanyo amulange njiisyo yakuti kwakabikkilwa limwi ciindi cakucitikilwa cintu. Injiisyo eeyi iyeeme aakuti mbwaanga Leza ulijisi nguzu zyakukonzya kuziba zyakumbele, uzibila limwi iciyoocitikila zintu zyoonse kumbele. Njiisyo yakuti kwakabikkilwa limwi ciindi cakucitikilwa zintu ipa muzeezo wakuti kaindi Leza wakabikkila limwi zintu ziyakucitikila muntu aumwi kumbele kufwumbwa naa nzibotu naa nzibi. Kweelana amuzeezo ooyu, imulandu wabubi boonse bucitika munyika sunu upegwa Leza. Eeci tacipi bulemu kuli Leza mbwaanga ulapegwa mulandu iweelede kupegwa Sinkondonyina mupati Saatani, walo Ibbaibbele ngolyaamba kuti “mwami wenyika”!—Johane 14:30; 1 Johane 5:19.

13. Ino nkaambo nzi ncocitali camaano kuyeeya kuti Leza takonzyi kulisalila kuleka kubelesya nguzu zyakwe zyakukonzya kuziba zyakumbele? Amupe cikozyanyo.

13 Njiisyo yakuti kwakabikkilwa limwi ciindi cakucitikilwa zintu ninjiisyo iitali yamu magwalo yalo iibejelezya Leza. Ilanyonganya akati kazintu nzyakonzya kucita azintu nzyacita. Ikaambo kakuti Leza ulakonzya kuziba zintu ziyoocitika kumbele kalipanduludwe kabotu mu Bbaibbele. (Isaya 46:9, 10) Nokuba boobo, tacili camaano ikuyeeya kuti Leza takonzyi kulisalila kucileka kubelesya nguzu zyakwe zyakukonzya kuziba zili kumbele naa kwaamba kuti ngonguwe uupa kuti zintu zyoonse zibe kufwumbwa mbozyaba. Mucikozyanyo: Amweezyeezye kuti nomwalijisi nguzu zinji, sena eeci inga camupa kuti kamwiide kunyamuna kufwumbwa zintu zilema kapati nzyomwabona? Peepe! Mbubwenya buyo, ikuba anguzu zyakuziba zyakumbele tacipi Leza kuzyibila limwi naa kubikkila limwi ciyoocitikila zintu zyoonse. Ulalubelesya cabupampu luzibo lujatikizya zyakumbele. * Kakunyina kudooneka, injiisyo yakubeja kubikkilizya ayakubikkila limwi ciyoocitikila cintu, tazipi bulemu kuli Leza.

14. Ino muunzila nzi basizikombelo mbobatalemeki Leza?

14 Nzila yabili bukombi mbobusampaula Leza nkwiinda mukulilemeka kwabasizikombelo. Banakristo balangilwa kunootobela nzyaakali kuyiisya Jesu. Akati kazintu zimwi Jesu nzyaakayiisya batobeli bakwe ‘nkuyandana’ alimwi akuzumanana ‘kutaba banyika.’ (Johane 15:12; 17:14-16) Ino mbuti kujatikizya basololi ba Kristendomu? Sena balazitobela masimpe eezyo nzyaakayiisya?

15. (a) Ino mbuti basololi bazikombelo mbobajatikizyidwe caboola kumakani aankondo zicitika munyika? (b) Ino kulilemeka kwabasololi bazikombelo kwabajatikizya buti bantu banji?

15 Amulange-lange makani aajatikizya mbobacita basololi bazikombelo kuti kwabuka nkondo. Balagwasyilizya akuzumizya nokuba kuba kumbele buya munkondo zinji zicitika munyika. Balabaleleka basikalumamba alimwi balazumizya kujaya. Eeci cilakonzya kutupa kubuzya kuti, ‘Sena basololi bazikombelo aaba tabayeeyi kuti basololinyina ibali kulubazu lumbi abalo balacita mbubwenya?’ (Amubone kabbokesi kakuti “Ino Leza Uli Kulubazu Lwabani?”) Basololi bazikombelo tabamulemeki Leza nobataminina kuti nguubagwasilizya munkondo zyakutila bulowa. Alimwi tabamulemeki nobaamba kuti zyeelelo zyamu Bbaibbele tazicibeleki kwiinda mukuzumizya kutalilemeka kwakwiinda mukoonana kwamisyobo yoonse. Masimpe batuyeezya zyabasololi bazikombelo Jesu mbaakaamba kuti “nubamucita zibi” alimwi akuti “mbeenzyi boofu.” (Matayo 7:15-23; 15:14) Ikulilemeka kwabasololi bazikombelo kwapa kuti bantu banji baleke kumuyanda Leza.—Matayo 24:12.

Ino Mbaani Bamulemeka Ncobeni Leza?

16. Ikutegwa twiingule mubuzyo wakuti ino mbaani balemeka ncobeni Leza, nkaambo nzi ncotweelede kulanga mu Bbaibbele?

16 Ikuti naa bunji bwabantu bajisi mpuwo abalemekwa baalilwa kulemeka Leza, ino mbaani ibacita ncobeni oobo? Ikutegwa twiingule mubuzyo ooyu, tuleelede kulanga mu Bbaibbele. Cileelela kuti Leza ulijisi nguzu zyakwaamba mbwayelede kulemekwa alimwi ulabikka zyeelelo mu Jwi lyakwe Ibbaibbele. (Isaya 42:8) Atulange-lange nzila zyotatwe mbotukonzya kulemeka Leza, muli imwi aimwi katwiingula mubuzyo wakuti ino mbaani sunu ibali mukucita ncobeni oobo.

17. Ino mbuti Jehova lwakwe mbwatondezya kuti kulemeka zina lyakwe ncintu ciyandika kapati muluyando lwakwe, alimwi ino mbaani sunu ibatembaula zina lya Leza munyika yoonse?

17 Kusaanguna, tulakonzya kumulemeka Leza kwiinda mukutembaula zina lyakwe. Ikaambo kakuti kutembaula zina lya Leza ncintu ciyandika muluyando lwa Leza, kalatondezyegwa mumajwi Jehova ngaakaambila Jesu. Kakuceede mazuba masyoonto buyo kuti ajayigwe, Jesu wakapaila kuti: “Taata, lemya zina lyako.” Eelyo ijwi lyakaingula kuti: “Ndalilemya kale, ndiyoolilemya alimwi.” (Johane 12:28) Kakunyina kudooneka iwakali kwaambaula ngu Jehova lwakwe. Kwiinda mubwiinguzi bwakwe, cilasalala kuti ikulemeka zina lyakwe ncintu ciyandika kapati kulinguwe. Aboobo ino mbaani sunu balemeka zina lya Jehova kwiinda mukulizibya alimwi akulitembaula munyika yoonse? Bakamboni ba Jehova bali mukucita boobo, alimwi balacita oobo muzisi izili 235!—Intembauzyo 86:11, 12.

18. Ino mbuti mbotukonzya kubaziba aabo ibakomba Leza ‘mukasimpe,’ alimwi ino ninkamu nzi yali kuyiisya kasimpe kamu Bbaibbele kwamyaka iinda ku 100?

18 Icabili, tulakonzya kulemeka Leza kwiinda mukuyiisya kasimpe kajatikizya nguwe. Jesu wakaamba kuti bakombi bakasimpe ‘bayoomukomba Leza mukasimpe.’ (Johane 4:24) Ino mbuti mbotukonzya kubaziba aabo ibali mukukomba Leza ‘mukasimpe’? Beelede kuzikaka njiisyo zitazwi mu Bbaibbele alimwi azeezyo zitamupandululi mbwabede Leza alimwi akuyanda kwakwe. Muciindi caboobo, beelede kuyiisya kasimpe kazwa mu Jwi lya Leza, kubikkilizya azeezyi zitobela: Jehova Ngomupatikampatila, alimwi ibulemu bwacuuno cakwe bweelede kupegwa buyo kulinguwe (Intembauzyo 83:18); Jesu Mmwanaa Leza alimwi ngo Muleli uusalidwe a Leza wa Bwami bwabu Mesiya (1 Ba-Korinto 15:27, 28); Bwami bwa Leza buyoolisalazya zina lya Jehova alimwi akuzuzikizya makanze aakwe aanyika akubantu bakwe ibali alinjiyo (Matayo 6:9, 10); makani mabotu aa Bwami oobu aleelede kukambaukwa munyika yoonse. (Matayo 24:14) Kwamyaka iinda ku 100, nkamu yomwe cakusyomeka yali kuyiisya kasimpe kabotu boobu, nkokuti ya Bakamboni ba Jehova!

19, 20. (a) Ino nkaambo nzi kulilemeka kubotu kwa Munakristo ncokukonzya kulemeka Leza? (b) Ino mmibuzyo nzi iikonzya kutugwasya kuziba baabo ibalemeka Leza sunu kwiinda mukulilemeka kabotu?

19 Catatu, tulakonzya kulemeka Leza kwiinda mukupona kweelana azyeelelo zyakwe. Mwaapostolo Petro wakalemba kuti: “Amujatisye kweenda kwanu kubotu akati kabamasi, kuti nobamusendaula sunu kuti muli babi, bakamulemye Leza kubuzuba bwakulingula nkaambo kakulangilila milimo yanu mibotu.” (1 Petro 2:12) Ikulilemeka kwa Munakristo kulatondezya nzyasyoma. Ibantu balangilila naa babona kuti kulilemeka kwakwe kubotu Munakristo ooyu, kulaboola akaambo kalusyomo lwakwe, eeci cilamuletela bulemu Leza.

20 Ino mbaani mazubaano balemeka Leza kwiinda mukulilemeka kabotu? Ino ninkamu nzi yabukombi imfwulumende zinji nzyoilumbaizya akaambo kaluumuno alimwi akuba basicisi babbadala mitelo? (Ba-Roma 13:1, 3, 6, 7) Ino mbantu nzi ibazibidwe nyika yoonse akaambo kalukamantano abasyominyina—ilukamantano lutansinkililwi amubala, cisi alimwi azilengwa zyabamwi? (Intembauzyo 133:1; Incito 10:34, 35) Ino ninkamu nzi iizibidwe nyika yoonse akaambo kabubambe bwakuyiisya Bbaibbele bukulwaizya kulemeka mulawo, zyeelelo zyamulukwatano alimwi akulilemeka kwaambwa mu Bbaibbele? Kuli buyo nkamu yomwe iililemeka kabotu mumakani aaya alimwi amumbazu zimwi izitondezya bumboni—Bakamboni ba Jehova!

Sena Nywebo Kumugama Muli Mukulemeka Leza?

21. Ino mbuti mbotukonzya kulilingula ikutegwa tubone naa swebo kutugama tulapa bulemu kuli Jehova?

21 Umwi aumwi wesu uleelede kulibuzya kuti, ‘Sena mebo lwangu ndilamulemeka Jehova?’ Kweelana a Intembauzyo 148, bunji bwazilenge zilamulemeka Leza. Ibangelo, ijulu, nyika alimwi abanyama bali mumo, zyoonse zilamulemeka Jehova. (Intembauzyo 148 Tupango 1-10) Elo cilausisya kaka ikujana kuti bunji bwabantu sunu tabaciti oobo! Kwiinda mukupona munzila iipa bulemu kuli Leza, muli mukusangana zilenge zyoonse mukutembaula Jehova. (Intembauzyo 148 Tupango 11-13) Kunyina nzila iimbi mbomukonzya kububelesya kabotu buumi bwanu.

22. Kwiinda mukulemeka Jehova, ino muunzila nzi momulongezyedwe, alimwi ino ncinzi ncomweelede kukanza kucita?

22 Mulagwasyigwa munzila zinji akaambo kakupa Jehova bulemu. Nomusyoma mucipaizyo cacinunuzyo ca Kristo, mulaba bantu bamvwana a Leza alimwi akukkomana aluumuno acilongwe cijisi mpindu a Uso wanu wakujulu. (Ba-Roma 5:10) Mbomuya buyandaula mbomukonzya kumulemeka Leza, mulaba abulangizi bubotu alimwi akumulumba. (Jeremiya 31:12) Eelyo muyooba baabo ibakonzya kugwasya bamwi kupona buumi bukkomanisya alimwi ibujisi mulimo akaambo kakujana lukkomano nobeni. (Incito 20:35) Amube akati kabaabo ibakanzide kulemeka Leza—lino mane kukabe kutamani!

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 8 Ikuti kamuyanda twaambo tumbi tujatikizya mbuli julu mbolitondezya busongo anguzu zya Leza, amubone cibalo 5 alimwi a 17 mubbuku lyakuti Amubaa Cilongwe a Jehova, lyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

^ munc. 13 Amubone Volume 1 apeeji 853 mubbuku lya Insight on the Scriptures, lyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

Sena Muciyeeyede?

• Ino nkaambo nzi ncotukonzya kwaambila kuti ibasayaansi boonse kunyina nobagwasya bantu kulemeka Leza?

• Ino muunzila nzi zyobilo ibukombi boonse mobwalesya bantu kulemeka Leza?

• Ino muunzila nzi motukonzya kulemeka Leza?

• Ino nkaambo nzi ncomweelede kulilingula kuti mubone naa nywebo lwanu mulamulemeka Jehova?

[Mibuzyo yaciiyo]

Kabbokesi kali apeeji 12]

“Ino Leza Uli Kulubazu Lwabani?”

Mulombwana umwi wakali Munkamu Iibelesya Ndeke Mukulwana mu Nkondo Yanyika Yabili ku German, pele iwakazooba umwi wa Bakamboni ba Jehova ulayeeya ategwa:

“Icakandikatazya kapati mumyaka eeyo yankondo . . . ncakuti basololi bazikombelo ibazwa mubukombi boonse nkokuti Bakatolika, ba Lutheran, Episcopal abamwi buyo, bakali kulongezya ndeke zyankondo alimwi abasikalumamba kabatana unka kuti bakalosye mabbomba. Ziindi zinji ndakali kuyeeya kuti, ‘Ino Leza uli kulubazu lwabani?’

“Basikalumamba bana German bakali kusama bbanti naa lutambo lwamucibuno lwakalembedwe acibulo cijata lutambo kuti Gott mit uns (Leza ulaandiswe). Pele ndakali kulibuzya kuti, ‘Ino nkaambo nzi Leza ncatakonzyi kuba kulubazu lwabasikalumamba ibali kulubazu lumwi ilwacikombelo ncimunya alimwi ibakali kupaila kuli Leza ngomunya ooyu?’”