Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Deuteronomo

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Deuteronomo

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Deuteronomo

MMWAKA wa 1473 B.C.E. Imyaka iili makumi one yainda kuzwa ciindi Jehova naakafwutula bana ba Israyeli mubuzike ku Egepita. Nobaingaila kwamyaka eeyi minji munkanda, ibana Israyeli wacili musyobo uunyina nyika. Pele kumamanino basika kumunyinza wa Nyika Yakasyomezyegwa. Ino ncinzi cilangilwa kucitika baikona nyika eeyi? Ino Mmapenzi nzi ngobayaanya, alimwi mbuti mbobeelede kwaamana?

Ibana Israyeli kabatana zabuka Mulonga wa Jordano akunjila munyika ya Kanana, Musa walaya bantu boonse kujatikizya mulimo mupati wakali kumbele. Munzila nzi? Ikwiinda mukubakananina makani aali mbwaabede aakubayumya-yumya, kubakulwaizya, kubalaya alimwi akubacenjezya. Wabayeezya bana Israyeli kuti Jehova Leza nguweelede kukombwa alikke alimwi kunyina nobeelede kutobela nzila zyamasi aabazingulukide mukukomba. Imakani aaya ngaabamba cibeela cipati cabbuku lyamu Bbaibbele lya Deuteronomo. Alimwi ilulayo lwakapegwa lulayandika akulindiswe sunu, nkaambo kakuti tukkede munyika mocili ciyumu kapati ikukomba Jehova alikke.—Ba-Hebrayo 4:12.

Musa nguwakalemba bbuku lyoonse lya Deuteronomo ikugusya buyo caandaano camamanino. Ibbuku eeli lyakatola ciindi ciinda-inda asyoonto kumyezi yobile kulembwa. * (Deuteronomo 1:3; Joshua 4:19) Aboobo, atubone lulayo lwaambwa mulindilyo mbolukonzya kutugwasya kumuyanda Jehova Leza camoyo wesu woonse alimwi akumubelekela cakusyomeka.

‘MUTALUBI ZINTU MESO AANU NZYAABONA’

(Deuteronomo 1:1–4:49)

Mumakani aakusaanguna, Musa waluula zyakabacitikila zimwi nobakali munkanda—ikapati eezyo zilangilwa kugwasya bana Israyeli nobalibambila kukona Nyika Yakasyomezyegwa. Imakani aajatikizya kusalwa kwababetesi ayelede kuti akabayeekezya kuti Jehova weendelezya bantu bakwe cakusinizya kuti balalanganizyigwa munzila yaluyando. Alimwi Musa waluula kuti makani aatyompya aabasikutwela bali kkumi akapa kuti izyalani lyakali kubatobela litanjili munyika njobakasyomezyegwa. Amuyeeye buyo icikozyanyo cakucenjezya eeci mbocakabajatikizya bakali kumuswiilila Musa, nkaambo nyika eeyo yakali kulibonya mutala.

Ikuyeeya kuzunda Jehova nkwaakabacitila bana Israyeli kabatana zabuka Jordano kwakeelede kubapa busicamba nobakali kulibambila kulwana baabo bakali mutala lyamulonga. Inyika njobakali kuyanda kukkala yakazwide bukombi bwamituni. Elo kaka cakali kweelela kuti Musa abacenjezye canguzu ikujatikizya kukomba mituni!

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Ino nkaambo nzi bana Israyeli ncobakajaya buyo bantu bamwi bakali kukkala kujwe lyamulonga wa Jordano ikutali boonse? Jehova wakalailila kuti bana Israyeli batalwani abana ba Esau. Ino nkaambo nzi? Nkaambo kakuti bakali bana bamunyina wa Jakobo. Ibana Israyeli tiibakeelede kubapenzya naa kubalwana bana Moabu alimwi abana Amoni nkaambo bakali baluzubo lwa Loti mwana wamunyina wa Abrahamu. Nokuba boobo, Mwami muna Amoni uutegwa Sihoni alimwi a Ogi kunyina mbobakacitene abana Israyeli pe, aboobo kunyina nobakeelede kweendelezya nyika eeyo njobakali kweendelezya. Aboobo eelyo mwami Sihoni naakakaka kuzumizya bana Israyeli kuti bainde munyika yakwe, awalo Ogi wakaboola kuti alwane bana Israyeli, Jehova wakalailila bana Israyeli kuti bainyonyoone minzi yabo, kunyina ngobakeelede kusiya kuti apuluke.

4:15-20, 23, 24—Sena kukasyigwa kufwala zikozyanyo caamba kuti taciluzi ikupanga zikozyanyo zyazintu zimwi kaali madeekko? Peepe. Ncobakakasyigwa aawa nkupanga zikozyanyo zyakukomba antela ‘kukotamina zikozyanyo alimwi akuzimanina milimo.’ Imagwalo kunyina naakasya kufwala naa kuzekaula zintu kutegwa kaali madeekko.—1 Bami 7:18, 25.

Ziiyo Kulindiswe:

1:2, 19. Ibana ba Israyeli bakaingaila kwamyaka iitandila ku 38 munkanda, nokuba kuti kuunka ku Kadesi-Barinea kwakali kutola buyo mazuba aali “ikumi abumwi kuzwa ku-Horebu [ibusena bwamalundu aa Cilundu ca Sinai ooko nkobakapedwa Milawo iili Kkumi] kwiinda ku Cilundu ca-Seiri.” Elo kaka cakali cintu cuusisya cakabacitikila akaambo kakutaswiilila Jehova Leza!—Myeelwe 14:26-34.

1:16, 17. Izyeelelo zya Leza zyalubeta zilikozyene amazubaano. Aabo bapedwe mukuli wakuba mukkomiti yalubeta tabeelede kusalulula naa kuyoowa bantu kubapa kutabeteka kabotu.

4:9. ‘Ikutaluba zintu meso aabo nzyaakabona’ kwakali kuyandika kubana Israyeli kutegwa bazwidilile. Mbwaanga nyika yakasyomezyegwa ili afwaafwi, kulayandika kapati kugamika mizeezo yesu kuzintu zitaliboteli Jehova nzyacita kwiinda mukuba bantu basungu kukwiiya Jwi lyakwe.

AMUYANDE JEHOVA AKUTOBELA MILAWO YAKWE

(Deuteronomo 5:1–26:19)

Mumakani aakwe aabili, Musa wabandauka mbowakapegwa Mulawo a Cilundu ca Sinai alimwi akwiinduluka Milawo iili Kkumi. Masi aali ciloba aambwa kuti ayelede kunyonyoodwa limwi. Ibana ba Israyeli bayeezyegwa ikaambo kapati nkobakaiya munkanda kakuti: “Teensi insi[ma] ilike iiponya muntu; muntu ulapona kumajwi oonse aazwa mumulomo wa-Jehova.” Mubukkale bwabo bupya, beelede ‘kubamba malailile oonse.’—Deuteronomo 8:3; 11:8.

Eelyo baakukkala munyika njobakasyomezyegwa, ibana Israyeli bayooyandika milawo, ikutali buyo kujatikizya bukombi pele alimwi akulemeka lubeta, yamfwulumende, yankondo, yabukkale muciinga alimwi aya buumi bwabo beni. Musa wainduluka milawo eeyi alimwi akukankaizya ncokuyandika kumuyanda Jehova alimwi akutobela milawo yakwe.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

8:3, 4—Ino muunzila nzi zyakusama zyabana Israyeli mbuzyatakali kuyauka alimwi amaulu aabo mbwaatakali kuzimba nobakali mulweendo lwabo munkanda? Aaya aakali maleele ngaakabacitila Leza mbubwena mbuli mana ngaakali kubapa lyoonse. Ibana Israyeli bakali kusama zisani nzizyonya alimwi amabbusu ngoonya ngobakajisi nobakatalika lweendo, kulangilwa kuti bakali kuzisiila bamwi eelyo bana nobakali kukomena abapati nobakali kufwa. Mbwaanga ikubalwa kwabantu kwakumatalikilo alimwi akwamamanino kwalweendo munkanda nokwakacitwa, kwakatondezya kuti kunyina mweelwe wabana Israyeli nowakavwula, izyakusama nzizyonya amabbusu nzyobakajisi zyakabakkwana.—Myeelwe 2:32; 26:51.

14:21—Ino nkaambo nzi bana Israyeli ncobakali kunga bapa beenzu naa kuuzya bamuzwa kule inyama yamunyama watagusyigwa bulowa balo njobatakali kunga balya? Mu Bbaibbele, ibbala lyakuti “beenzu” lilakonzya kwaamba baabo ibatakali bana Israyeli balo bakasandulwa antela basikukkala-kkala buyo ibakali kutobela milawo yacisi yantalisyo, pele ibatakaba bakombi ba Jehova. Simuzwakule alimwi amweenzu watakasandulwa tanaakali kweendelezyegwa a Mulawo, aboobo wakali kukonzya kubelesya nyama yamunyama watagusyigwa bulowa munzila ziindene-indene. Ibana Israyeli bakalizumizyidwe kupa naa kuulisya banyama balifwida bali boobo kuli mbabo. Kulubazu lumwi, basikusandulwa bakali kweendelezyegwa acizuminano ca Mulawo. Mbubwena mbokulembedwe kubbuku lya Levitiko 17:10, ibantu bali boobo bakalikasyidwe kulya bulowa bwamunyama.

24:6—Ino nkaambo nzi ikunyanga muntu ‘iziyo naba mwanaankando kuti cibe cijatisyo’ mbocakeelene akumunyanga “buumi”? Iziyo alimwi amwanaankando zyakali kwiiminina “buumi” bwamuntu naa zintu nzyayandika kutegwa kapona. Ikumunyanga cimwi cazintu eezyi muntu kwakali kunyonganya mukwasyi woonse kujatikizya cakulya cabuzuba.

25:9—Ino ciiminina nzi ikusakununa mpato naa insangu alimwi akumuswida mate kumeso imwaalumi uukaka kubusizya lunyungu mwanookwabo? Ikweelana ‘aciyanza cakale-kale mucisi ca Israyeli kujatikizya makani aakunununa, imuntu naayanda kusalazya makani wakali kugusya insangu yakwe akwiipa mweenzinyina.’ (Rute 4:7) Aboobo ikusakununa insangu yamwaalumi wakaka kubusizya lunyungu mwanookwabo kwakali kutondezya kuti takwe lubazu alimwi anguzu zyakumuzyalila simulyazina mwanookwabo wakafwa. Eeci cakali kuusisya! (Deuteronomo 25:10) Ikumuswida mate kumeso cakali citondezyo cakumusampaula.—Myeelwe 12:14.

Ziiyo Kulindiswe:

6:6-9. Mbubonya mbuli bana Israyeli mbobakalailidwe kuuzyiba Mulawo, andiswe tweelede kwiizyiba kabotu milawo ya Leza, ikwiiyeeya ciindi coonse alimwi akwiiyiisya bana besu. Tweelede ‘kuyaangilila mbuli citondezyo kumaanza eesu’ mukuti nzyotucita—iziimininwa amaanza eesu—zyeelede kutondezya kuti tulamutobela Jehova. Alimwi ‘mbuli ciibalusyo ankumo zyesu,’ nkokuti boonse beelede kubona kuti tulamutobela ncobeni.

6:16. Tutamusunki Jehova mbuli bwakacita bana Israyeli cakubula lusyomo ku Masa, ooko nkobakamutongooka akaambo kakubula meenda.—Kulonga 17:1-7.

8:11-18. Ikuyandisya zintu zyakumubili inga kwatupa kumuluba Jehova.

9:4-6. Tweelede kuukazya muuya wakulibona kululama.

13:6. Kunyina notweelede kulekela muntu kuti atupe kuleka kukomba Jehova.

14:1. Ikulinengaula citondezya kutauyanda mubili, ambweni kulakonzya kuswaanganizyigwa abukombi bwakubeja alimwi takweelede kucitwa pe. (1 Bami 18:25-28) Ibulangizi bwesu bwabubuke butupa kubona kuti ikulila muntu wafwa kwakuciindilizya kuli boobu takweeleli pe.

20:5-7; 24:5. Kweelede kubabikkila maano aabo bajisi bukkale bwaalubazu, nokuba kuti mulimo iweelede kucitwa ulayandika.

22:23-27. Inzila imwi iibeleka mukaintu njakonzya kubelesya kulikwabilila kukujatwa nkwiinda mukukwiila kapati.

“AMUSALE BUUMI”

(Deuteronomo 27:1–34:12)

Mumakani aakwe aatatu, Musa waamba kuti bamana buyo kuzabuka mulonga wa Jordano, bana Israyeli beelede kulemba Mulawo amabwe mapati alimwi akwaamba kusinganyizyigwa kwakutatobela milawo alimwi azilongezyo zyakuutobela. Imakani aane atalika akubukulusyigwa kwacizuminano cabana Israyeli a Jehova. Musa alimwi wabacenjezya kujatikizya kutatobela milawo alimwi wakulwaizya bantu ‘kusala buumi.’—Deuteronomo 30:19.

Ikuyungizya kumakani aakwe one ngaabandika, Musa wakanana kujatikizya kucinca kwabweendelezi alimwi wayiisya bana Israyeli inyimbo mbotu yakulumbaizya Jehova akubacenjezya kumapenzi aboola akaambo kakutasyomeka. Naamana kulongezya misyobo, Musa wafwa kali amyaka iili 120 alimwi wazikkwa. Idilwe lyatola mazuba aali 30, iciindi citandila kucisela caciindi cakatolwa mukulemba bbuku lya Deuteronomo.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

32:13, 14—Mbwaanga bana Israyeli bakali kasyidwe kulya mafwuta ali woonse, ino ncinzi ncocaamba kulya “mafuta aatubelele abagutu”? Ibbala lyamafwuta aawa lyaambwa munzila yacikozyanyo alimwi liiminina nyama iizwa kubanyama babotu kwiinda. Ooku kweema kubelesyedwe munzila eeyi kulalibonya mukapango nkeena kaamba ‘mafwuta aabusu bunante’ alimwi “amusinza wamasaansa.”

33:1-29—Ino nkaambo nzi Simeoni ncataambidwe muzilongezyo Musa zyaakalongezya bana ba Israyeli? Nkaambo kakuti Simeoni alimwi a Levi bakacita ‘cakuyoosya’ alimwi ibukali bwabo bwakali “buyumu.” (Matalikilo 34:13-31; 49:5-7) Ilukono lwabo tiilwakakozyenyi amisyobo iimbi. Levi wakakona minzi iili 48 kakuli cibeela ca Simeoni cakali mumonya mucilawo ca Juda. (Joshua 19:9; 21:41, 42) Aboobo Musa tanaakamulongezya cacigaminina Simeoni. Nokuba boobo, ikulongezyegwa kwa Simeoni kwakabikkilizyigwa mukulongezyegwa kwabana Israyeli boonse.

Ziiyo Kulindiswe:

31:12. Ibana beelede kukkala antoomwe abapati kumiswaangano yambungano, kabasolekesya kuswiilila alimwi akwiiya.

32:4. Imilimo ya Jehova yoonse ililuzi mukuti utondezya bube bwakwe bwabululami, busongo, luyando alimwi anguzu cakweendelana kapati munzila iilondokede.

Ndibbuku Lijisi Impindu Kapati Kulindiswe

Ibbuku lya Deuteronomo lyaamba Jehova kuti, “Jehova ngumwi.” (Deuteronomo 6:4) Ndibbuku liluula bantu bakajisi cilongwe cilibedelede a Leza. Alimwi ibbuku lya Deuteronomo lilacenjezya mbokuli kubi kukomba mituni alimwi likankaizya mbokuyandika ikukomba Leza mwini-mwini alikke.

Camasimpe, ibbuku lya Deuteronomo lili ampindu kapati kulindiswe! Nokuba kuti tatweendelezyegwi a Mulawo, tulakonzya kwiiya zinji mulindilyo izikonzya kutugwasya ‘kuyandisya Jehova Leza wesu amoyo wesu woonse, muuya alimwi anguzu.’—Deuteronomo 6:5.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 3 Icaandaano camamanino icijisi makani aalufwu lwa Musa, ambweni cakayungizyigwa a Joshua naa Mupaizi Mupati Eleazara.

Maapu iili apeeji 8]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

SEIRI

Kadesi- Barinea

Cilundu ca Sinai (Horebu)

Lwizi Lusalala

[Kulumba]

Akazwa kumamaapu aakazumizyigwa aba Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. alimwi aba Survey of Israel

[Cifwanikiso icili apeeji 8]

Imakani Musa ngaakakanana ncecibeela cipati cabbuku lya Deuteronomo

[Cifwanikiso icili apeeji 10]

Ino nciiyo nzi ciyiisyigwa kwiinda mukupa mana nkwaakacita Jehova?

[Cifwanikiso icili apeeji 10]

Ikumunyanga iziyo naa mwanaankando muntu kuti cibe cijatisyo cakaleelene akumunyanga “buumi”