Skip to content

Skip to table of contents

Ino Nguni Musololi Weelela Mazubaano?

Ino Nguni Musololi Weelela Mazubaano?

Ino Nguni Musololi Weelela Mazubaano?

Mu 1940, kwakali penzi lyabusololi Muŋanda Yamilawo ku Britain. David Lloyd George wamyaka iili 77 wakaliko nobakali kukazyanya, aboobo wakapa kuti Britain azunde mu Nkondo Yanyika Yakusaanguna alimwi kwamyaka minji njaakali mutwaambo twacisi, cakamupa kuti aulange kabotu mulimo wabalupati-pati. Naakali kwaambaula Muŋanda Yamilawo mu May 8, wakati: “Ibantu balilibambilide kulyaaba kuli koonse kufwumbwa kuti kakuli mweendelezi, alimwi kufwumbwa buyo kuti Mfwulumende kaitondezya ncoiyanda kucita akuti bantu kabasinizyide kuti babeendelezya balasoleka mbobakonzya.”

MAJWI a Lloyd George alacisalazya kuti bantu balangila basololi babo kuba bantu bakonzya alimwi akuti balasoleka caguzu kusumpula zintu. Muntu uumwi uulanganya cipeekani cakuvwoota wakaamba boobu: “Bantu nobavwootela muleli wacisi, bavwootela muntu umwi ngobayanda uukonzya kuyoobeedelezya abana babo kumbele.” Kuulanganya kabotu mulimo uuli boobo, ncintu ciyandika kapati. Nkaambo nzi?

Nkaambo kakuti munyika muzwide mapenzi aalibonya kuti taakonzyi kumana. Mucikozyanyo, nguni musololi walitondezya kuba amaano alimwi anguzu zyakuti ulakonzya kumana milandu ankondo? Nguni musololi mazubaano uujisi lubono alimwi uujisi lubomba uukonzya kupa muntu uli woonse cakulya, meenda aali kabotu alimwi abusilisi? Nguni ujisi luzibo alimwi amakanze aluyandisyisyo lwakusalazya nyika? Nguni weelela alimwi uujisi nguzu zyakubona kuti bantu boonse balakkomana mubuumi bwabo?

Bantu Tabakonzyi Kuucita Mulimo

Masimpe ibasololi bamwi basoleka. Nokuba boobo, balakonzya kulela kwamyaka buyo misyoonto, kwamana nguni musololi uutobela? Umwi wabasololi wakaliko, Mmwami Solomoni waku Israyeli wansinku wakalibuzya mubuzyo ooyu. Wakati: “Ndakasula milimo yangu yoonse njindakabeleka ansi ano, nkaambo ndakaziba kuti njocisiila oyo uulya izina lyangu. Takuzibwi na oyo muntu ulaba musongo na mufubafuba, nekubaboobo uyookona zintu zyoonse nzindakajana kumilimo yangu akubusongo bwangu ansi ano. Eeci acalo ncabuyo.”—Mukambausi 2:18, 19.

Solomoni tanaakalizyi kuti mweendelezi wakali kumuccilila wakali kukonzya kuzumanana amilimo mibotu naa kunyonyoona. Kuli Solomoni, kubambulula milawo yakaindi akubikka mipya cakali “cabuyo.” Ma Bbaibbele aamwi aamba bubambe oobu kuti “ta[bu]gwasyi” naa bunyina “ncito.”

Zimwi ziindi, kuba manyongwe kutegwa kube kucinca basololi. Basololi beelela bali kujaigwa nobakali kweendelezya. Abraham Lincoln, muleli wacisi uulemekwa kapati waku United States wakaambila baswiilizi kuti: “Ndasalwa kuti ndizuzikizye mulimo uyandika kapati kwaciindi cisyoonto buyo, mwandibona ndapegwa nguzu iziyoomana ino-ino.” Bweendelezi bwakwe masimpe bwakali bufwaafwi. Kuzintu zyoonse nzyaakacita anzyaakali kuyanda kubacitila bantu, Muleli Lincoln wakeendelezya cisi kwamyaka buyo yone. Naakasalwa buyo ciindi cabili mumulimo wabweendelezi, wakajaigwa amusankwa uumwi wakali kuyanda kucinca musololi.

Nobaba basololi babotu tabakonzyi kuzyiba ziboola kumbele. Aboobo, sena mweelede kubasyoma? Ibbaibbele lyaamba kuti: “Mutasyomi bami, na muntu waansi uutagwasyi. Muuya wakwe wazwa, ulabweeda kubulongo; mubuzuba obo mbubonya makanze aakwe oonse alamana.”—Intembauzyo. 146:3, 4.

Lulayo lwakutasyoma basololi bantunsi lulakonzya kukatazya kuluccilila. Nokuba boobo, Ibbaibbele talyaambi kuti bantunsi taku nibaya kuba amusololi mubotu. Ibbuku lya Isaya 32:1 lyaamba kuti: “Amubone! Kuyooba mwami uuendelezya mubululami.” Jehova Leza Mulengi wabantu, wabikka “mwami,” musololi uyooyendelezya nyika yoonse. Ino nguni ooyu? Businsimi bwa Bbaibbele bulamwaamba.

Ooyo Weelela Ncobeni Kweendelezya

Myaka 2,000 yainda, mungelo wakaambila mukaintu mu Juda wazina lya Mariya kuti: “Langa, ulamita, uzootumbuka mwana mulombe, ngozooulika zina lya-Jesu. Unoozooli mupati, uzootegwa Mwana a-Sijulu lyamajulu, Jehova Leza uzoomupa cuuno cabwami cawisi Davida, uyooendeleza ŋanda ya-Jakobo mane kukabe kutamani, ubwami bwakwe tabukooyoomana.” (Luka 1:31-33) Masimpe Jesu waku Nazareta ngo Mwami waambidwe musinsimi bwa Bbaibbele.

Muzifwanikiso zyabasizikombelo kanji-kanji Jesu watondezyegwa kali muvwanda, mbuli muntu uukokede uunyina nguzu naa sikuliimya uuzumina cili coonse camusikila. Zifwanikiso zili boobu tazimuyumyi-yumyi kuba Mweendelezi. Nokuba boobo, Jesu Kristo mbuli mbwaapandululwa mu Bbaibbele, wakakomena akuba mulombwana uujisi nguzu amaano. Alimwi wakazyikuba abube bumwi bwakamupa kweelela kuba mweendelezi. (Luka 2:52) Zyeezyi zibeela zisyoonto zyabube bwakwe bulibedelede.

Jesu wakazumanana kusyomeka. Kusyomeka kwakwe, kulilemeka kabotu, kwakalibonya naakabalomba basinkondonyina kuti bamwaambile kaambo keni nkobakali kumutamikizya. Pele tiibakali kukonzya. (Johane 8:46) Kuyiisya kwakwe kwakutasalulula kwakakulwaizya banji bakasyoma kuba batobeli bakwe.—Johane 7:46; 8:28-30; 12:19.

Jesu wakali lyaabide cakumaniina kuli Leza. Wakali kanzide kumanizya mulimo ngwaakapegwa a Leza cakuti kunyina sikondonyina naa madaimona aakali kukonzya kumunyonganya. Bantu babyaabi bakamubukila pele eeci tiicakamuyoosya. (Luka 4:28-30) Kukatala alimwi anzala tiizyakamutyompya pe. (Johane 4:5-16, 31-34) Nokuba kuti beenzinyina bakamusiya, imbaakani yakwe tiiyakacinca pe.—Matayo 26:55, 56; Johane 18:3-9.

Jesu wakali kubabikkila maano bantu. Wakabapa cakulya bakalaanzala. (Johane 6:10, 11) Wakabaumbulizya batyompedwe. (Luka 7:11-15) Wakaponya boofwu, basyaataambi alimwi abakali kuciswa. (Matayo 12:22; Luka 8:43-48; Johane 9:1-6) Wakabayumya-yumya baapostolo bakwe bakali kubeleka canguzu. (Johane zyaandaano 13-17) Wakatondezya kuti ‘mweembeli mubotu’ wakali kulanganya mbelele zyakwe.—Johane 10:11-14.

Jesu wakalilisungude kubeleka. Wakasanzya maulu abapostolo kutegwa abayiisye ciiyo ciyandika kapati. (Johane 13:4-15) Maulu aakwe aalo akali kusiya naakali kukambauka makani mabotu mumugwagwa wabana Israyeli wakajisi lusuko. (Luka 8:1) Nokuba eliya naakali kukanza kwakulyookezya “kunkanda,” wakaibikkila maano inkamu noyakali kuyanda kuyiisyigwa azimwi. (Marko 6:30-34) Wakabasiila citondezyo cakuba basungu Banakristo boonse.—1 Johane 2:6.

Jesu wakamanizya mulimo wakwe akwiisiya nyika. Akaambo kakusyomeka kwakwe, Jehova Leza wakamupa bwami alimwi abuumi butafwi kujulu. Ikwaamba Jesu uubusyidwe, Ibbaibbele lyaamba kuti: “Kristo mbuli mbwabukide kuzwa kubafu tacifwi limbi pe. Lufu talucili abwami bwanguwe pe.” (Ba-Roma 6:9) Mulakonzya kusyoma kuti Ngomusololi wiinda kubota wabantunsi. Kristo Jesu aakutalika kweendelezya nyika yoonse, takukayandiki kabili kupa nguzu kumuntu umwi naa kucinca musololi. Kunyina uuya kumugusya acuuno naa kumujaya, alimwi mulimo wakwe taukanyonganizyigwi amusololi uumwi uutali kabotu uutajisi luzyibo. Pele ncinzi cini ncayoocita kugwasya bantu?

Ncayoocita Musololi Ooyu Mupya

Intembauzyo 72 ilatupa makani abusinsimi mbuli Mwami ooyu uulondokede alimwi uutafwi mbwayooyendelezya. Mukapango 7 a 8 tubala kuti: “Mumazuba aakwe bululami bukomene, aluumuno luvule ciindi coonse mwezi nuuciliwo. Bwami bwakwe butandabale kuzwa kulwizi kusikila kulwizinyina, akuzwa kumulonga kusikila kumagolelo aanyika.” Mubulelo bwakwe bugwasya, bantu munyika bayookkomana alukwabililo lutamani. Uyoonyonyoona zilwanyo ziliko alimwi uyoogusya makanze aali mumyoyo yabantu aakuyanda kuleta manyongwe. Aabo bantu mazubaano babukila bamwi mbuli basyuumbwa babutambo bakali naa aabo bacita mbuli basuntwe banyemena basimukobonyina bayoocinca myoyo yabo cakumaniina. (Isaya 11:1-9) Kuyooba luumuno lunji.

Intembauzyo 72 ilazumanana kwaamba mukapango 12 kusikila ku 14 kuti: “Ulavuna bacete nibakwiila, abalo bapengede abaabo babula mugwasyi. Bacete abatengwana ulabafwida luzyalo; buumi bwabacete ulabufutula. Ulanununa buumi bwabo kulupenzyo: Bulowa bwabo bulayandika mumeso aakwe.” Ibacete abapengede bayooba mukwasyi omwe uukkomene wabantu, kabakamantene mubusololi bwa Mwami Jesu Kristo. Lukkomano, ikutali malwazi akuusa mbobuya kuba mbobuumi bwabo.—Isaya 35:10.

Kapango 16 kasyomezya kuti: “Maila avule ansi, atala lyazilundu.” Inzala njiyapenzya tuulunzuma twabantu munyika mazubaano. Twaambo twacisi alimwi abulyato zyizyilesya kwaabanya kabotu zyakulya kutegwa makamu ikapati bana bafwe nzala. Pele mubweendelezi bwa Jesu Kristo, mapenzi aaya taakabi pe. Inyika iyolongezyegwa azyakulya zibotu zipa busani. Bantu boonse banakulya kabotu.

Sena mulayanda kukkomana azilongezyo eezyo zyabusololi bubotu? Ikuti naa mboobo, tumukulwaizya kwiiya zinji kujatikizya Musololi uyooyendelezya nyika yoonse ino-ino. Bakamboni ba Jehova bayookondwa kumugwasya kucita boobo. Tamukatyompwi, nkaambo Jehova Leza waamba boobu kujatikizya Mwanaakwe: “Ndime ndakazika mwami wangu acilundu cisalala ca-Zioni.”—Intembauzyo 2:6.

Kabbokesi kali apeeji 5]

KUZWA ACUUNO CABWEENDELEZI CAKUTAYEEYELA

Musololi kanji-kanji usyoma abulemu mbwapegwa alimwi alugwasyo kuzwa kubalelwa bakwe ikuti kabaletela luumuno alimwi abukkale bubotu. Pele ikuti bantu baleka kumusyoma akaambo kakaambo kamwi, inga wazwa acuuno aalya akunjililwa busena amuntu umwi. Zyeezyi zikozyanyo zimwi zyabukkale zyakapa basololi banguzu kuzwa azyuuno zyabweendelezi.

Bukkale bubyaabi. Kusika kumamanino aamwaanda wamyaka wa 18, basicisi banji baku France nibatayandi cakabapa kukkala mucisi mwalo mitelo moyakali atala kapati kakuli kwakanyina zyakulya. Bukkale buli boobu mbobwakapa kuti kube kubukila mfwulumende mu France calo cakapa kuti mu 1793 Mwami Louis XVI akosolwe mutwe.

Nkondo. Nkondo Yanyika Yakusaanguna njoyakamanya bweendelezi bwabami bamwi balaanguzu baali kulela kaindi. Mucikozyanyo, mu 1917 kwakaba kucinca mu February akaambo kankondo yalo yakapa kuti kube nzala mu St. Petersburg mu Russia. Kubukila mfwulumende ooku kwakapa kugusyigwa kwamweendelezi Czar Nicholas II alimwi ooku kwakatalisya bweendelezi bwa Kkomyunizimu. Mu November 1918, cisi ca Germany cakali kuyanda luumuno, pele Mbocigwasyanya limwi tiibakacileka kulwana kusikila bweendelezi nobwakacincwa. Akaambo kaceeco, Mweendelezi waku German Wilhelm II wakasinikizyigwa kutolwa buzike ku Netherlands.

Kulombozya mfwulumende ziindene-indene. Mu 1989 bweendelezi bwabasikalumamba bwakagusyigwa. Mfwulumende izyakali kulibonya mbuli kuti ziyumu mbuli bbwe zyakapwaika ciindi basikulelwa nobakakaka bweendelezi bwaci Kkomunizimu alimwi akubikka mfwulumende ziindene-indene.

[Zifwanikiso izili apeeji 7]

Jesu wakasanina balaanzala, wakaponya balwazi alimwi wakapa citondezyo cibotu ku Banakristo boonse

Nkotwakajana cifwanikiso icili apeeji 4]

Lloyd George: Cakafwotolwa a Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images