Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Babetesi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Babetesi

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Babetesi

INO Jehova ucita nzi iciindi bantu bakwe nobaleka kumubikkila maano alimwi akutalika kukomba baleza bakubeja? Ino mbuti kuti cakwiinduluka-induluka kabatamumvwidi pele nobaba mumapenzi nobalomba lugwasyo kulinguwe? Sena Jehova ulabikka bubambe bwakuti bafwutulwe nokuba kuti tabamumvwidi? Ibbuku lya Babetesi lilayiingula mibuzyo eeyi aimwi iiyandika kapati. Lyakalembwa amusinsimi Samuele mu 1100 B.C.E., lyaamba zyakacitika mumyaka iitandila ku 330 kuzwa naakafwa Joshua kusikila naakabikkwa mwami wakusaanguna wa Israyeli.

Mbolili cibeela camulumbe wa Leza uujisi nguzu, ibbuku lya Babetesi lilayandika kapati kulindiswe. (Ba-Hebrayo 4:12) Makani aakondelezya aakalembwa mubbuku lino atugwasya kuba aaluzibo lwambuli mbwabede Leza. Ziiyo nzyotwiiya kumakani aaya ziyumya lusyomo lwesu alimwi akutugwasya kujatisya “buumi bwinibwini,” nkokuti buumi butamani munyika mpya njaakatusyomezya Leza. (1 Timoteo 6:12, 19; 2 Petro 3:13) Milimo njacita Jehova yakufwutula bantu bakwe bataswiilili itondezya lufwutuko lutalikomeneni ndwayoocita Mwanaakwe Jesu Kristo kumbele.

NKAAMBO NZI BABETESI NCOBAKALI KUYANDIKA?

(Babetesi 1:1–3:6)

Nobamana kuzundwa bami bamucisi ca Kanana mubweendelezi bwa Joshua, musyobo aumwi wabana Israyeli waunka kulukono lwabo akukona nyika. Pele bana Israyeli baalilwa kubagusya bantu bamunyika eeyo. Ikwaalilwa ooku kwababikka muntenda bana Israyeli.

Izyalani lyatobela naafwa Joshua “[talimuzyi] Jehova niziba incito zyakwe nzyaakacitila ba-Israyeli.” (Babetesi 2:10) Kuyungizya waawo, bantu bapangana zizuminano zyakukwatana abana Kanana alimwi akutalika kukomba baleza babo bakubeja. Aboobo Jehova wabalekelezya bana Israyeli mumaanza aabasinkondonyina. Pele kupenzyegwa nokwaindilila kapati, bana Israyeli bamulilila Leza wakasimpe kulomba lugwasyo. Mubukkale bwabukombi, ibwalyoonse alimwi abwatwaambo twacisi buli boobu, kwatalika makani aamulongo wababetesi mbabikka Jehova kuti bafwutule bantu bakwe kuli basinkondonyina.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:2, 4—Nkaambo nzi musyobo wa Juda ncowasaanguna kusalwa kubweza nyika njobakapegwa? Eeci coolwe cakeelede kupegwa kumusyobo wa Rubeni, imwana mutaanzi wa Jakobo. Pele mubusinsimi bwakwe kali afwaafwi kufwa, Jakobo wakasinsima kuti Rubeni takooyoozwidilila pe, nkaambo wakasampaula coolwe cakwe cakuba mwana mutaanzi kuzyalwa. Simeoni a Levi, ibakacita zintu calunya bakali kuyoomwaisyigwa mu Israyeli. (Matalikilo 49:3-5, 7) Aboobo wakali kuccilila mukutambula coolwe wakali Juda, mwana musankwa wane wa Jakobo. Simeoni wakaunka a Juda, wakatambula nyika mumasena maniini aakatanteene mucilawo cipati ca Juda. *Joshua 19:9.

1:6, 7—Ino nkaambo nzi bami bakali kuzundwa ncobakali kugonkwa zyaala zyakumaanza alimwi azyakumaulu? Imuntu wakagonkwa zyaala zyakumaanza akumaulu mubwini tanaakali kunga wacikonzya kutola lubazu munkondo. Ino mbuti sikalumamba mbwaakali kunga wajata cceba antela sumo kakunyina zyaala zyakumaanza? Alimwi kubula zyaala zyakumaulu kwakali kumupa kutaimikila kabotu.

Ziiyo Kulindiswe:

2:10-12. Tweelede kuba abubambe lyoonse bwakwiiya Bbaibbele kutegwa ‘tutalubi zyoolwe zya Jehova.’ (Intembauzyo 103:2) Bazyali beelede kuyiisya bana babo kasimpe ka Jwi lya Leza kutegwa kanjile mumyoyo yabana.—Deuteronomo 6:6-9.

2:14, 21, 22. Jehova ulazumizya zintu zibyaabi kucitikila bantu bakwe akaambo kabubotu bumwi—nkokuti kutegwa abalaye, abasalazye alimwi akubakulwaizya kuti bapiluke kulinguwe.

JEHOVA WABUSYA BABETESI

(Babetesi 3:7–16:31)

Cibalo cikondelezya camilimo yababetesi citalikila kumakani aa Otiniyeli mbwaakakumana kukomwa kwabana Israyeli mubweendelezi bwamwami waku Mesopotamiya kwamyaka iili lusele. Kwiinda mukubelesya nzila yabusicamba, Mubetesi Ehudi wajaya Egiloni, imwami wa Moabu uuneneede kapati. Samagara sicamba alikke buyo wajaya bana Filisti bali 600 kwiinda mukubelesya cibinzyo caŋombe. Kakulwaizyigwa a Debora, uubeleka kali musinsimi mukaintu alimwi akwiinda mukugwasyigwa a Jehova, Baraki abasikalumamba bakwe bali zyuulu zili kkumi ibatakajisi zilwanyo zinji bakazunda basikalumamba ba Sisera basinguzu. Jehova wabusya Gideoni alimwi walo antoomwe abaalumi bakwe bali 300 wabapa kuti bazunde ba Midyani.

Kwiinda muli Jefita, Jehova wabavwuna bana Israyeli kubana Amoni. Tola, Jairi, Ibizani, Eloni alimwi a Abidoni, abalo bali akati kabaalumi bali 12 ibabeteka mu Israyeli. Ciindi cababetesi camanina ali Samsoni iwalwana ba Filisti.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

4:8—Nkaambo nzi Baraki ncaakazumanana kuti musinsimi mukaintu Debora aunke anguwe kubusena bulwaninwa nkondo? Kulibonya kuti Baraki wakalitenga kuunka alikke kuyoolwana mpi ya Sisera. Ikuba amusinsimi mukaintu cakali kuyoomuyumya-yumya alimwi abantu bakwe kuti bakali kusololelwa a Leza, aboobo cakali kuyoobapa kuba basicamba. Aboobo ikukombelezya kwa Baraki kuti Debora aunke awalo, tiicakali citondezyo cakukompama pe, pele cakali citondezyo calusyomo luyumu.

5:20—Ino mbuti nyenyezi mbozyakalwana kuzwa kujulu kugwasya Baraki? Ibbaibbele talyaambi pe naa eeci cakali kujatikizya lugwasyo lwabangelo, kuyaka kwakali mbuli kwanyenyezi kwakabonwa kuba masalamuzi abantu ba Sisera naa bupanduluzi bwabweende bwanyenyezi bwa Sisera bwatakazwidilila. Pele cakutadooneka, Leza kuli mbwaakagwasya munzila imwi.

7:1-3; 8:10—Ino nkaambo nzi Jehova ncaakaambila kuti bantu ba Gideoni ibali 32,000 bakavwulisya kapati ikulwana basinkondonyina ibali 135,000? Nkaambo kakuti Jehova wakali kuyoopa kuti Gideoni abantu bakwe bazunde. Leza tanaakali kuyanda kuti kabayeeya kuti bakabazunda bana Midyani munguzu zyabo.

11:30, 31—Sena Jefita wakali kuyeeya cipaizyo camuntu naakacita cikonke cakwe? Kuyeeya kuli boobo tiikwakali kulangilwa pe mumizeezo ya Jefita, nkaambo Mulawo wakaamba kuti: “Kutajanwi akati kanu muntu uutenta mwanaakwe mulombe na musimbi mumulilo.” (Deuteronomo 18:10) Pele Jefita wakajisi muntu mumizeezo ikutali munyama. Banyama beelela kupaizyigwa takulangilwi kuti bakali kukkala mumaanda aabana Israyeli. Alimwi kupaizya munyama tiicakali kuyooba cipego cilibedelede cakuti Jefita inga kamubeda kaambo kakucitila cikonke buya. Jefita wakalizyi kuti muntu wakali kuyoomucinga kuzwa muŋanda wakali kukonzya kuba mwanaakwe musimbi. Ooyu wakali kuyootuulwa kali “mbuli cituuzyo” munzila yakuti wakali kuyooabwa kuti abeleke buyo mulimo wa Jehova uuswaangene atempele.

Ziiyo Kulindiswe:

3:10. Ikuzwidilila muzintu zyakumuuya takuyeeme abusongo bwabantu pe, pele amuuya wa Jehova.—Intembauzyo 127:1.

3:21. Ehudi wakalibelesya kabotu panga alimwi wakacita oobo cabusicamba. Tweelede kuba bahaazibwene mukubelesya “panga lya-Muuya, nkukuti ijwi lya-Leza.” Eeci caamba kuti tweelede kwaabelesya cabusicamba Magwalo mumulimo wesu.—Ba-Efeso 6:17; 2 Timoteo 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Kulibombya kwa Gideoni kutuyiisya ziiyo ziyandika kapati zyotatwe: (1) Notwapegwa coolwe cakubeleka mulimo umwi, tweelede kuzinzibala kuyeeya mukuli uujatikizyidwe muciindi cakubikkila maano kumpuwo njotukonzya kujana nkaambo kanguwo. (2) Notweendelezya baabo ibayandisya kuleta mazwanga kwiinda mukukazya, ikulibombya kulagwasya kapati. (3) Ikulibombya kulatukwabilila kukutaciindilizya kuyandisya zyuuno.

6:17-22, 36-40. Aswebo tweelede kupakamana ‘kutazumina myuuya yoonse.’ Muciindi caboobo, tweelede ‘kwiisoleka myuuya naa njiya Leza.’ (1 Johane 4:1) Ikutegwa asinizye kuti ilulayo ndwayanda kupa luyeeme aa Jwi lya Leza, mwaalu Munakristo mupya inga wacita kabotu kubuzya kumwaalu uusimide.

6:25-27. Gideoni wakabelesya bupampu kutegwa atabanyemyi basikumukazya munzila iili yoonse. Notukambauka makani mabotu, tweelede kucenjela kutegwa tutabanyemyi bantu akaambo kambotukanana.

7:6. Kujatikizya kubelekela Jehova, tweelede kuba mbuli basikalumamba ba Gideoni ibali 300 ibabikkila maano alimwi ibapakamene.

9:8-15. Mbufwubafwuba kulisumpula alimwi akulombozya zyuuno naa kuba abweendelezi!

11:35-37. Icikozyanyo cibotu ca Jefita cakutadooneka cakabeleka kapati mukugwasya mwanaakwe musimbi kuba alusyomo luyumu alimwi amuuya wakulyaaba. Bazyali bamazubaano balakonzya kupa cikozyanyo cili boobo kubana babo.

11:40. Ikulumbaizya muntu uujisi muuya wakulyaaba mumulimo wa Jehova kulamukulwaizya muntu ooyo.

13:8. Nobayiisya bana babo, ibazyali beelede kupaila kuli Jehova kulomba busolozi alimwi akutobela malailile aakwe.—2 Timoteo 3:16.

14:16, 17; 16:16. Kusungilizya muntu kwiinda mukulila alimwi akumukatazya kulakonzya kunyonganya cikwati.—Tusimpi 19:13; 21:19.

ZINYONYOONO ZIMBI MU ISRAYELI

(Babetesi 17:1–21:25)

Cibeela camamanino cabbuku lya Babetesi cijisi zibalo zyobile zikankamanisya. Cakusaanguna cijatikizya mwaalumi uutegwa Mika, iwakapanga mutuni muŋanda yakwe alimwi akubikka muna Levi kubeleka kali mupaizi wakwe. Nobamana kunyonyoona munzi wa Laisi, bana Dani bayaka munzi wabo alimwi akuuwulika kuti Dani. Kwiinda mukubelesya mutuni wa Mika amupaizi wakwe, batalisya bukombi bumbi ku Dani. Kulibonya kuti munzi wa Laisi wakazundwa katanafwa Joshua.—Joshua 19:47.

Cintu cabili cacitika kwiinde buyo mazuba masyoonto naafwa Joshua, nkutalilemeka kwakoonana kucitwa ambunga yabaalumi bamwi bana Benjamini bamumunzi wa Gibeya ikwasololela kukunyonyoonwa kutaambiki cakunga kwasyaala buyo aniini kuti musyobo woonse wa Benjamini umane. Kwafwutuka buyo baalumi ibali 600. Pele, bubambe bugwasya bwabapa coolwe cakujana banakazi alimwi mweelwe wabo wayungizyigwa kusika kuli basikalumamba ibatandila ku 60,000 kuzikusika kuciindi cabulelo bwa Davida.—1 Makani 7:6-11.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

17:6; 21:25—Ikuti naa “muntu woonse wakacita kufumbwa cakabota mumeso aakwe,” sena eeci cakaleta manyongwe? Peepe, nkaambo Jehova wakabikka bubambe bubotu bwakusololela bantu bakwe. Wakabapa Mulawo alimwi abapaizi kutegwa bantu bayiisyigwe munzila yakwe. Kwiinda mukubelesya Urimu alimwi a Tumimu, mupaizi mupati wakali kukonzya kubuzya Leza kujatikizya makani mapati. (Kulonga 28:30) Alimwi munzi aumwi wakalijisi bapati beelela kupa lulayo lweelede. Ciindi muna Israyeli naakali kububelesya bubambe oobu, wakalijisi busolozi bubotu bwakweendelezya manjezyeezya aakwe. Ikucita “cakabota mumeso aakwe” munzila eeyi kwakasololela kukucita kabotu. Kulubazu lumwi, ikuti muntu wawuunduluzya Mulawo akulisalila lwakwe kujatikizya makani aakulilemeka alimwi aabukombi, cakatobela cakali cibyaabi.

20:17-48—Ino nkaambo nzi Jehova ncaakazumizyila bana Benjamini ibakeelede kusubulwa ikuzunda misyobo iimbi ziindi zyobile? Kwiinda mukulekela misyobo iisyomeka kuzundwa kapati kumatalikilo, Jehova wakakusunka kuyandisya kwabo kwakugusya bubi boonse mu Israyeli.

Ziiyo Kulindiswe:

19:14, 15. Ikutayanda kusamausya beenzu nkobakatondezya bana Gibeya cakali citondezyo cakubija kwabukkale bwabo. Banakristo bakulwaizyigwa ‘kusamausya beenzu.’—Ba-Roma 12:13.

Ikufwutulwa Kulangilwa Kumbele

Ino-ino buyo, Bwami bwa Leza bweendelezyegwa a Kristo Jesu buyoonyonyoona nyika mbyaabi alimwi akuleta lufwutuko lutalikomeneni kubantu baluleme alimwi abaololokede. (Tusimpi 2:21, 22; Daniele 2:44) ‘Basinkondonyina a Jehova boonse bayoonyonyooka. Pele aabo ibamuyanda bayooba mbuli zuba nolipasula canguzu.’ (Babetesi 5:31) Atube akati kabaabo ibamuyanda Jehova kwiinda mukuzibelesya nzyotwaiya mubbuku lya Babetesi.

Ikaambo kapati katondezyedwe cakwiinduluka-induluka mumakani aajatikizya Babetesi nkakuti: Ikumvwida Jehova kusololela kuzilongezyo zitaliboteli, pele ikutamumvwida kuletela mapenzi aatalikomeneni. (Deuteronomo 11:26-28) Elo kaka cilayandika kapati kuti tube bantu ‘baswiilila amoyo woonse’ kumakanze aa Leza ngaakatuyubunwida!—Ba-Roma 6:17; 1 Johane 2:17.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 5 Iba Levi tiibakapegwa lukono mu Nyika Yakasyomezyegwa kunze lyaminzi iili 48 yakatanteene mu Israyeli yoonse.

Maapu iili apeeji 9]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

“Jehova wakabusya babetesi, mbembabo ibakabavuna kumaanza aabasaali.”—Babetesi 2:16.

BABETESI

1. Otiniyeli (Musyobo Manase)

2. Ehudi (Musyobo wa Yuda)

3. Samagara (Musyobo wa Yuda)

4. Baraki (Musyobo wa Nafatali)

5. Gideoni (Musyobo wa Isakara)

6. Tola (Musyobo wa Manase)

7. Jairi (Musyobo wa Manase)

8. Jefita (Musyobo wa Gadi)

9. Ibizani (Musyobo wa Aseri)

10. Eloni (Musyobo wa Sebuloni)

11. Abidoni (Musyobo wa Efraimu)

12. Samsoni (Musyobo wa Yuda)

DANI

MANASE

NAFATALI

ASERI

ZEBULONI

ISAKARA

MANASE

GADI

EFRAIMU

DANI

BENJAMINI

RUBENI

JUDA

[Cifwanikiso icili apeeji 10]

Nciiyo nzi ncomwaiya kukukombelezya kwa Baraki kuti Debora aunke anguwe kubusena bulwaninwa nkondo?