Skip to content

Skip to table of contents

Ibubuke Ninjiisyo Iimujatikizya Nywebo Kumugama

Ibubuke Ninjiisyo Iimujatikizya Nywebo Kumugama

Ibubuke Ninjiisyo Iimujatikizya Nywebo Kumugama

“Ndijisi lusyomo kuli-Leza . . . kuti kulaba kubuka kwabafu, akwabaluleme akwabataluleme.”—INCITO 24:15.

1. Ino mbuti makani aabubuke mbwaakaba kaambo kapati mu Nkuta Mpati?

KUMAMANINO aalweendo lwakwe lwabumisyinali mu 56 C.E., mwaapostolo Paulo wakali mu Jerusalemu. Nibakamujata bana Roma, bakamwiimika kumbele lya Nkuta Mpati yaba Juda. (Incito 22:29, 30) Paulo naakalanga bantu bakali munkuta, wakabona kuti bamwi bakali ba Saduki kakuli bamwi bakali ba Farisi. Nkamu eezi zyobilo zyakaliindene kapati munzila imwi. Ba Saduki tiibakali kusyoma mububuke; ba Farisi balo bakali kusyoma mububuke. Ikutegwa atondezye kulubazu nkwaakabede mukaambo aaka, Paulo wakaamba kuti: “Nobakwesu, ndili mu-Farisi mebo, mwana aba-Farisi, ndabetekwa nkaambo kakusyoma bubuke bwabafu.” Kwiinda mukucita boobo, wakapa kuti nkamu inyongane!—Incito 23:6-9.

2. Ino nkaambo nzi Paulo ncaakalilibambide kukwabilila lusyomo lwabubuke ndwaakajisi?

2 Kakwiindide myaka iili mbwiibede Paulo naakali kuya ku Damasko, wakabona cilengaano mwalo mwaakamvwa jwi lya Jesu. Mane Paulo wakamubuzya Jesu kuti: “Omwami, ino ndicite buti?” Jesu wakavwuwa kuti: “Buka, uye ku-Damasko, oko nkoti kaambilwe zyoonse nzoelede kucita.” Naakasika ku Damasko, Paulo wakabonana asikwiiya Munakristo wakamugwasya kapati uutegwa Hananiya, walo iwakapandulula kuti: “Leza wamatateesu wakubika, kuti uzibe luyando lwakwe, akubona Uululeme akumvwa ijwi ilizwa kumulomo wakwe.” (Incito 22:6-16) Nkakaambo kaako Paulo wakalilibambide kukwabilila lusyomo lwabubuke ndwaakajisi.—1 Petro 3:15.

Ikwaambilizya Bulangizi Bwabubuke Kubuleya

3, 4. Ino mbuti Paulo mbwaakatondezya kuti wakalijisi lusyomo luyumu mububuke, alimwi ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kucikozyanyo cakwe?

3 Kumbele aamazuba Paulo wakazyi kwiima kumbele lya Mweendelezi Felike. Muciindi eeco, Tertulo, “simulawo,” walo iwakapandulula mulandu Paulo ngwaakajisi kuba Juda, wakatamikizya Paulo kuti ngomusololi wakakamu kabazangi alimwi akuti wakajisi mulandu wakuleta lupyopyongano. Mukuvwiila kwakwe cakutawayawaya Paulo wakati: “Ndazumina oku kulinduwe kuti kunzila eyo njobaamba kuti ilaandeene, ndilamukomba mbubonya obo Leza wamatata.” Eelyo kuboola kukaambo kapati, wakazumanana ulaamba: “Ndijisi lusyomo kuli-Leza, abalo beni mbobasyoma, kuti kulaba kubuka kwabafu, akwabaluleme akwabataluleme.”—Incito 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.

4 Nokwakainda myaka yobilo, Porkiyo Festo iwakabweza busena bwa Felike wakatamba Mwami Heroda Agripa kutegwa babeteke Paulo sintolongo. Festo wakapandulula kuti basikutamikizya bakakazya kaambo ka Paulo kakuti “muntu uutegwa Jesu, mufu . . . muumi.” Mukulikwabilila, Paulo wakabuzya kuti: “Nkaambonzi, mukuyeeya kwanu, ncokutasyomeki kuti Leza ulababusya bafu?” Kumane boobo, wakaamba kuti: “Mbwendakajana kugwasigwa kuzwa kuli-Leza, ndiciimvwi asunu, ndilalungulula kubaniini akubapati, kutaamba limbi ijwi pele ayo ngobakaamba basinsimi a-Musa kuti alacitika, kuti Kristo uleelede kupenga, akuti nguuelede kusaanguna kubuka kubafu, aambile ba-Juda abamasi makani aamumuni.” (Incito 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Masimpe, Paulo wakalijisi lusyomo luyumu mububuke. Mbubwenya mbuli Paulo, andiswe tulakonzya kwaambilizya cakusinizya ikuti bubuke buyooba ncobeni. Pele ino ncinzi ncotukonzya kulangila? Nkokuti nciceeco cakacitikila Paulo.

5, 6. (a) Ino baapostolo bakali kwaamba makani aabubuke bakapa kuti bantu bacite buti? (b) Ino ncinzi ciyandika kapati notwaamba bulangizi bwesu bwabubuke?

5 Amulange-lange cakacitikila Paulo musyule mulweendo lwabili lwabumisyinali (kuma 49-52 C.E.) naakaswaya ku Atene. Wakabandika abantu ibakali kusyoma baleza banji alimwi wakabakulwaizya kubikkila maano kumakanze aa Leza aakubeteka bantu cabululami munyika kwiinda mumuntu ooyo ngwaakasala. Taakwe uumbi kunze lya Jesu. Paulo wakapandulula kuti Leza wakapa cisinizyo camakani aaya kwiinda mukubusya Jesu. Ino bantu bakacita buti? Tubala kuti: “Eno nobakamvwa makani aakubuka kwabafu, bamwi bakasabula, bamwi bakati, Tuyookumvwa alimwi amakani aya.”—Incito 17:29-32.

6 Mbobakacita bantu cilikozyene ambobakacitila Petro alimwi a Johane nokwakainda kaindi kasyoonto kuzwa lya Pentekoste 33 C.E. Alimwi muciindi eeci ba Saduki mbabakali kumbele mukukazya. Incito 4:1-4 iluula cakacitika ategwa: “Eno nobakacili kwaamba kubantu, kwakabasikila bapaizi, asilumamba wacikombelo, aba-Saduki, bali bakali nkaambo baiisya bantu, balaamba kubuka kwa-Jesu kubafu.” Nokuba boobo, ibamwi bakaswiilila. “Banjibanji abakamvwa makani bakasyoma, eno mweelwe wabaalumi wati kabe makumi osanwe emyaanda.” Cilalibonya kuti tulakonzya kulangila zintu ziindene notwaamba kujatikizya bulangizi bwabubuke. Akaambo kaboobo, cilayandika kapati kuti tuyumye lusyomo lwesu mukuyiisya makani aaya.

Ilusyomo Alimwi a Bubuke

7, 8. (a) Kweelana ambokutondezyedwe mulugwalo ndwaakalembela mbungano yaku Korinto yamumwaanda wamyaka wakusaanguna, ino mbuti lusyomo mbolukonzya kuba lwabuyo? (b) Ino mbuti kubumvwisya kabotu bulangizi bwabubuke mbokwaandaanya Bunakristo bwakasimpe kuli bwakubeja?

7 Takuli kuti boonse bakaba Banakristo mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. cakababeda cuuba-uba ikuzumina bulangizi bwabubuke. Ibamwi akati kabaabo bakayuminwa bakali baabo ibakali mumbungano yaku Korinto. Paulo wakabalembela boobu: “Kukusaanguna ndakamutambika eco ncindakatambula ndemwini, nkukuti kuti Kristo wakafwa nkaambo kazibi zyesu, mbuli mbwaamba Malembe, alimwi wakazikwa, akubuka kubuzuba bwatatu, mbuli mbwaamba Malembe.” Paulo wakabusinizya bwini oobu kwiinda mukwaamba kuti Kristo “wakabonwa kulibabunyina bainda myaanda yosanwe,” alimwi Paulo wakayungizya kuti bunji bwabaabo bakacili kupona. (1 Ba-Korinto 15:3-8) Wakayungizya kuti: “Na kulakambaukwa kuti Kristo wakabuka kubafu, ino balaambilanzi bamwi akati kanu kuti taakwe bubuke bwabafu? Kwatanooli bubuke bwabafu, alakwe Kristo tabukide. Pele Kristo naatabukide, elyo lukambauko lwesu ndwabuyo, alwalo lusyomo lwanu ndwabuyo.”—1 Ba-Korinto 15:12-14.

8 Masimpe, njiisyo yabubuke nkaambo kapati, buyo-buyo lusyomo lwa Bunakristo ndwabuyo ikuti naa bubuke tabuzuminwi kuti mbwancobeni. Ee, ikwaamvwisya kabotu makani aajatikizya bubuke kupa kuti kube kwaandaana akati ka Banakristo bakasimpe abakubeja. (Matalikilo 3:4; Ezekiele 18:4) Nkakaambo kaako, Paulo ulaibikkilizya njiisyo yabubuke ‘mumakani aakusaanguna’ aa Bunakristo. Makanze eesu aabe ‘aakuya kumbele.’ Paulo wakakulwaizya kuti, “inga tulacicita eci, na Leza wazumina.”—Ba-Hebrayo 6:1-3.

Bulangizi Bwabubuke

9, 10. Ino ncinzi Ibbaibbele ncolipandulula nolyaamba zyabubuke?

9 Ikutegwa tuzumanane kuyumya lusyomo lwesu mububuke, atulange-lange mibuzyo mbuli yeeyi: Ino ncinzi Ibbaibbele ncolipandulula nolyaamba bubuke? Ino mbuti njiisyo yabubuke mboitondezya luyando lwa Jehova? Ibwiinguzi bwamibuzyo eeyi buyootuswenya kuli Leza alimwi akutugwasya kuyiisya bamwi.—2 Timoteo 2:2; Jakobo 4:8.

10 “Bubuke” mbusanduluzi bwabbala lya Chigiliki mubwini lyaamba “kwiimikila alimwi.” Ino bbala eeli libikkilizya nzi? Kweelana a Bbaibbele, bulangizi bwabubuke ncisinizyo cakuti muntu uufwide ulakonzya kupona alimwi. Ibbaibbele alimwi litondezya kuti muntu ulabusyigwa kajisi mubili wanyama naa wamuuya, ciya buyo kubulangizi mbwajisi naa mbwaanyika naa mbwakujulu. Tulagambwa akaambo kaluyando, busongo alimwi anguzu zya Jehova mubulangizi oobu bwabubuke.

11. Ino mbulangizi nzi bwabubuke ibupedwe kubabelesi ba Leza bananike?

11 Ibubuke bwa Jesu alimwi abanyina bananike mbwamubili wamuuya weelela mulimo wakujulu. (1 Ba-Korinto 15:35-38, 42-53) Jesu abanyina bananike bayoobeleka kabali bami ba Bwami bwabu Mesiya bwalo ibuyooleta bukkale bwamu Paradaiso anyika. Kabeendelezyegwa a Jesu Mupaizi Mupati, banoobeleka kabali bapaizi bamwami. Bayoobelesya mpindu yacinunuzyo ca Kristo kubantu munyika mpya yabululami. (Ba-Hebrayo 7:25, 26; 9:24; 1 Petro 2:9; Ciyubunuzyo 22:1, 2) Kwaciindi cino, bananike aabo ibacipona anyika bayanda kuti kabazuminwa a Leza lyoonse. Baakufwa, bayootambula “cakuvola” cabo kwiinda mukubukila kubuumi butafwi kujulu. (2 Ba-Korinto 5:1-3, 6-8, 10; 1 Ba-Korinto 15:51, 52; Ciyubunuzyo 14:13) Paulo wakalemba kuti: “Kuti twaba bagumene awe mucikozyano calufu lwakwe, elyo tuzooba awe mububuke bwakwe abwalo.” (Ba-Roma 6:5) Pele ino mbuti aabo bayoobukila kuti bakkale anyika kabali bantu banyama? Mbuti bubuke mbobukonzya kubaswenya kuli Leza? Nzinji nzyotukonzya kwiiya kucikozyanyo ca Abrahamu.

Ibubuke Alimwi Acilongwe a Jehova

12, 13. Ino lusyomo lwa Abrahamu mububuke lwakayeeme aali?

12 Abrahamu uupandululwa kuti “mulongwaakwe Leza” wakali muntu uujisi lusyomo luyumu. (Jakobo 2:23) Paulo wakalwaamba lusyomo lwa Abrahamu ziindi zyotatwe naakandandamika baalumi alimwi abamakaintu basyomeka mumulongo uuli mucaandaano 11 cabbuku lya Ba-Hebrayo. (Ba-Hebrayo 11:8, 9, 17, 19) Kuciindi catatu waamba lusyomo Abrahamu ndwaakatondezya muciindi eeco cakulibombya naakalibambila kutuula Izaka mwanaakwe musankwa kali cipaizyo. Abrahamu wakalisinizyide kuti cisyomezyo cambuto kwiinda muli Izaka cakalisinizyidwe a Jehova. Nokuba kuti Izaka wakaleelede kufwa kali cipaizyo, Abrahamu “wakayeeya kuti Leza ulijisi inguzu neziba zyakubusya bantu kukufwa.”

13 Zintu nozyakayubunuka, Jehova naakabona mbolwakali luyumu lusyomo lwa Abrahamu, wakacita bubambe bwakuti kupaizyigwe munyama muciindi ca Izaka. Pele, cakacitikila Izaka cakaba mbuli cikozyanyo cabubuke kweelana a Paulo mbwaakapandulula kuti: “Elyo ncobeni [Abrahamu] wakaboozezegwa mwanaakwe [Izaka] mbuli muntu uwazwa kulufu.” (Ba-Hebrayo 11:19) Kunze lyaboobo, Abrahamu wakajisi kale ntalisyo njumu yakusyoma bubuke. Kayi Jehova wakabukulusya nguzu zyakuzyala zya Abrahamu ciindi walo amukaintu wakwe Sara nobakaswaangana mubucembele akuzyala mwana musankwa Izaka.—Matalikilo 18:10-14; 21:1-3; Ba-Roma 4:19-21.

14. (a) Kweelana a Ba-Hebrayo 11:9, 10, ino ncinzi Abrahamu ncaakali kulindila? (b) Ikutegwa atambule zileleko zya Bwami munyika mpya, ino ncinzi iceelede kucitikila Abrahamu? (c) Ino mbuti mbotukonzya kutambula zileleko zya Bwami?

14 Paulo upandulula Abrahamu kuti mweenzu alimwi akuti wakali kukkala mumatente walo iwakali “kucilindila munzi mupati uujisi intalisyo injumu, uuyakwa akucitwa a-Leza.” (Ba-Hebrayo 11:9, 10) Ooyu tiiwakali munzi wini buya mbuli Jerusalemu pe, ibusena bwakali tempele ya Leza. Wakali munzi wacikozyanyo. Bwakali Bwami bwa Leza bwakujulu ibujisi Kristo Jesu abasikulelanyina ibali 144,000. Ibali 144,000 mubulemu bwabo bwakujulu abalo baambwa kuti “munzi mulemu, Jerusalemu mupya,” “nabwiinga” wa Kristo. (Ciyubunuzyo 21:2) Mu 1914, Jehova wakabikka Jesu kali Mwami Mesiya wa Bwami bwakujulu akumulailila kuti ayendelezye akati kabasinkondonyina. (Intembauzyo 110:1, 2; Ciyubunuzyo 11:15) Ikutegwa apegwe zilongezyo zyabulelo bwa Bwami, Abrahamu “mulongwaakwe Leza” uleelede kuyoobusyigwa. Mbubwenya buyo, ikutegwa andiswe tukatambule zileleko zya Bwami, tweelede kuti katunooli bazumi munyika ya Leza mpya, katuli bamwi bankamu impati ibayoofwutuka lya Amagedoni naa aabo ibayoobusyigwa buya kuzwa kulufwu. (Ciyubunuzyo 7:9, 14) Pele ino ntalisyo yabulangizi bwabubuke ncinzi?

Bulangizi Bwabubuke Buyeeme a Luyando lwa Leza

15, 16. (a) Ino mbuti businsimi bwakusaanguna mu Bbaibbele mbobupa ntalisyo yabulangizi bwesu bwabubuke? (b) Ino mbuti kusyoma mububuke mbokukonzya kutuswenya kuli Jehova?

15 Icilongwe ciyumu a Taateesu wakujulu, ilusyomo lwesu luyumu mbuli lwakajisi Abrahamu alimwi akuswiilila malailile aa Leza kutupa kuti twaambwe kuti tuliluleme akubonwa a Jehova kuti tuli balongwe bakwe. Eeci citupa kuti tweelele kugwasyigwa abulelo bwa Bwami. Masimpe, mbubonya businsimi bwakusaanguna ibulembedwe mu Jwi lya Leza ku Matalikilo 3:15 bulapa ntalisyo yabulangizi bwabubuke alimwi akuba balongwe a Leza. Tabusinsimi buyo zyakuuma mutwe wa Saatani, pele alimwi bulaamba zyakuluma Lunyungu lwamwanakazi wa Leza kukasindi. Ilufwu lwa Jesu acisamu cakupenzyezya lwakali kuluma kukasindi munzila yacikozyanyo. Ikubusigwa kwakwe mubuzuba bwatatu kwakaponya cilonda eeco akubamba nzila yakukonzya kubwezela ntaamo yeelede kuli “oyo uujisi nguzu zyalufu, nkokuti Saatani.”—Ba-Hebrayo 2:14.

16 Paulo utuyeezya kuti “Leza, walo ulatondezya luyandisyo lwakwe kulindiswe boobo, nkaambo nitwakacili basizibi Kristo wakatufwida.” (Ba-Roma 5:8) Ikulumba luzyalo oolu masimpe kutupa kuswenena kuli Jesu alimwi akuli Taateesu wakujulu.—2 Ba-Korinto 5:14, 15.

17. (a) Ino mbulangizi nzi Jobu mbwaakatondezya? (b) Ino ncinzi bbuku lya Jobo 14:15,BT, ncoiyubununa kujatikizya Jehova, alimwi ino eeci cimupa kulimvwa buti?

17 Imulombwana uusyomeka Jobu iwakapona Bunakristo kabutanatalika awalo wakabulangila bubuke. Wakapenzyegwa kapati a Saatani. Kwiindana abeenzinyina basikulicengeezya ibatakabwaamba bubuke, Jobu walo wakaumbulizyigwa abulangizi oobu akubuzya kuti: “Kuti naa muntu wafwa, sena uyoopona alimwi?” Ikwiingula mubuzyo ooyu, Jobu lwakwe wakati: “Mumazuba oonse aamulimo wangu noolindilila mane kusikila nkaangununwe.” Kaambila Leza wakwe Jehova, wakazuminizya kuti: “Waakundiita, njooingula.” Ikujatikizya mbwalimvwa Mulengi wesu siluyando, Jobu wakati: “Uyoondiyandisisya ndemulengwa wako.” (Jobo 14:14, 15, BT) Masimpe, Jehova ulangila ciindi boonse bantu basyomeka nobayoopona alimwi kwiinda mububuke. Elo kaka makani aaya alatuswenya kulinguwe notuzinzibala kuyeeya luyando alimwi aluzyalo ndwatondezya kulindiswe nokuba kuti tatulondokede!—Ba-Roma 5:21; Jakobo 4:8.

18, 19. (a) Ino mbulangizi nzi bwakupona Daniele mbwajisi? (b) Ino ncinzi ciyoolangwa-langwa mucibalo citobela?

18 Musinsimi Daniele iwakapandululwa amungelo wa Leza kuti “muntu uuyandwa loko,” wakabeleka cakusyomeka kwaciindi cilamfwu. (Daniele 10:11, 19) Lusyomo lwakwe kuli Jehova lwakali luyumu lyoonse kuzwa ciindi naakaba muzangalisi mu 617 B.C.E. kusikila naakafwa. Kwakaindide buyo ciindi cisyoonto kuzwa leelo naakabona cilengaano mu 536 B.C.E., imwaka watatu wabulelo bwa Koresi mwami wa Persia. (Daniele 1:1; 10:1) Ciindi cimwi mumwaka watatu wabulelo bwa Koresi, Daniele wakabona cilengaano cabweende bwazisi zyeendelezya nyika izyakali kuyoomanina mumapenzi mapati aaboola. (Daniele 11:1–12:13) Mbwaanga tanaakali kukonzya kucimvwisya cilengaano, Daniele wakalomba mungelo wakatumidwe kuleta cilengano eeci kuti: “O mwami, mamanino aamakani aya ayooba buti?” Kwiingula mubuzyo ooyu, imungelo wakabikkila maano “[ku]ciindi cakumamanino,” lyalo “basongo mbebayoomvwisya.” Ino walo Daniele wakajisi bulangizi nzi? Imungelo wakati: “Uuyootanguna kulyokezya, elyo uyooima kubusena mbobambilidwe kumamanino aaciindi.” (Daniele 12:8-10, 13) Daniele uyoopiluka ‘baakubuka baluleme,’ mu Bulelo bwa Kristo bwa Myaka iili Cuulu.—Luka 14:14.

19 Tupona kuciindi cakumamanino alimwi tuli afwaafwi amatalikilo aa Bulelo bwa Kristo bwa Myaka iili Cuulu kwiinda mbocakabede notwakaba bazumini. Aboobo, tuleelede kulibuzya tobeni kuti, ‘Sena tuyoojanika munyika mpya kutegwa tukayanzane a Abrahamu, Jobu, Daniele alimwi abalombwana abamakaintu bambi basyomeka?’ Tuyoocita oobo ikuti naa twazumanana kuba acilongwe a Jehova alimwi akutobela malailile aakwe. Mucibalo citobela, tuyoolanga-langa bulangizi bwabubuke cakusitikila ikutegwa tukabone ibayoobusigwa.

Sena Muciyeeyede?

• Ino ncinzi cakacitika Paulo naakaamba zyabulangizi bwakwe bwabubuke?

• Nkaambo nzi bulangizi bwabubuke ncobwaandaanya Banakristo beni-beni kuli bakubeja?

• Ino mbuti mbotuziba kuti Abrahamu, Jobu alimwi a Daniele bakalijisi lusyomo mububuke?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 15]

Paulo naakaima kumbele lya Mweendelezi Felike wakaamba cakusinizya kujatikizya bulangizi bwabubuke

[Cifwanikiso icili apeeji 16]

Nkaambo nzi Abrahamu ncaakabeda alusyomo mububuke?

[Cifwanikiso icili apeeji 18]

Jobu wakaumbulizyigwa abulangizi bwabubuke

[Cifwanikiso icili apeeji 18]

Daniele uyoopiluka baakubuka baluleme