Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Rute

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Rute

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Rute

NCISOBANO cikkomanisya camakani aakacitika ncobeni ajatikizya kusyomeka kwabamakaintu bobilo. Ncibalo cijatikizya kulemeka Jehova Leza alimwi akusyoma mububambe bwakwe. Mmakani aakankaizya luyandisyo lwa Jehova kumulongo wazyalani lya Mesiya. Nkuluula makani aanjila aajatikizya lukkomano alimwi abuumba bwamukwasyi. Ibbuku lyamu Bbaibbele lya Rute lilaabikkilizya makani aaya alimwi amakani aambi.

Ibbuku lya Rute lyaamba kujatikizya zyakacitika mumyaka iili 11 “mumazuba alya babetesi nebakali kubeteka” mu Israyeli. (Rute 1:1) Imakani aalembedwe alangilwa kuti akacitika kumatalikilo kwaciindi ca Babetesi, mbwaanga Boazi iwakajisi cibeela canyika, umwi wabaabo ibajatikizyidwe mumakani aaya aakacitika ncobeni wakali mwana wa Rahabu wamumazuba aa Joshua. (Joshua 2:1, 2; Rute 2:1; Matayo 1:5) Kuluula ooko kulangilwa kuti kwakalembwa amusinsimi Samuele mu 1090 B.C.E. Eeli ndebbuku lilikke mu Bbaibbele ilijisi zina lyamukaintu uutali muna Israyeli. Imakani aali mukati ‘alijisi buumi anguzu.’—Ba-Hebrayo 4:12.

“KUFUMBWA NKOYA YEBO NDAYA AMBEBO”

(Rute 1:1–2:23)

Naomi a Rute nibasika mu Betelehemu, bantu boonse bakakankamana. Kabatondeka yooyo mucembele akati kabaaba bobilo, bamakaintu bamumunzi bazumanana kubuzya kuti “Sa teensi Naomi oyu?” Naomi wabavwuwa kuti: “Mutandaambi limbi kuti Naomi pe, amundaambe kuti Mara, nkaambo Syakeemba wandicitila makani aalula luu! Nendakainka ndakalizwide, pele Jehova wandiboozya acinkwamaanza.”—Rute 1:19-21.

Inzala mu Israyeli noyapa kuti mukwasyi ulonge ku Betelehemu akuya kunyika ya Moabu, Naomi ‘ulizwide’ nkaambo ulijisi mulumi abana basankwa bobilo. Pele nokwainda ciindi kabakkede ku Moabu, mulumaakwe Elimeleki wafwa. Nokwainda ciindi, bana bakwe basankwa bobilo bakwata banakazi bana Moabu nkokuti Olipa a Rute. Nokwainda myaka iitandila kukkumi, bana basankwa bobilo bafwa kabatanazyala bana. Eelyo kwacaala buyo bamakaintu botatwe kabatakwetwe. Ba Naomi banyinazyala nobayeeya kupiluka ku Juda, bamukabafwu kubana babo babatobela. Kabali munzila, ba Naomi baambila bamukabana kuti bapilukile ku Moabu kutegwa bakakonzye kukwatwa kubasankwa bamumunzi okwabo. Olipa wazumina. Pele Rute wakakatila kuli Naomi ulaamba: “Kufumbwa nkoya yebo ndaya ambebo, nkoyookala yebo njookala ambebo. Bantu bako bayooba bantu bangu, a-Leza wako uyooba Leza wangu.”—Rute 1:16.

Bamukabafwu bobilo nkokuti Naomi a Rute basika ku Betelehemu ciindi nibatalika kutebula bbaale. Kwiinda mukubelesya bubambe bubikkidwe a Mulawo wa Leza, Rute watalika kuvwulula mumuunda iwamusazinyina Elimeleki—imudaala mu Juda utegwa Boazi. Boazi wamukkomanina Rute, eelyo wazumanana kuvwulula mumuunda wakwe “kusikila kumamanino aakutebula kwabbaale akutebula kwabulotwe.”—Rute 2:23.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:8—Ino nkaambo nzi Naomi ncaakaambilida bamukabana bakwe kuti aumwi apiluke “kuŋanda yabanyina” ikutali kuŋanda yabawisi? Takwaambidwe naa bausyi Olipa bakacili kupona ciindi eeco. Pele bausyi Rute bakacili kupona. (Rute 2:11) Alimwi Naomi wakaamba kuŋanda yabanyina ambweni kayeeya kuti kwaamba bamanyina kulakonzya kubapa kuyeeya luumbulizyo lwaluyando lwamuzyali mukaintu. Eeci cakali kukonzya kuumbulizya kubana basimbi aaba ibakajisi buusu bwakusiya banyinazyala mbobayandisya. Kaambo aaka alimwi kalakonzya kutondezya kuti kwiindana abwakakkede Naomi, banyina Rute alimwi abanyina Olipa bakalikkede kabotu mumaanda aabo.

1:13, 21—Sena Jehova ngowakapa kuti Naomi awuse alimwi akumuletela mapenzi? Peepe, alimwi Naomi tanaakatongooka Leza kuti wabisya pe. Nokuba boobo, naakabona zyakamucitikila, wakayeeya kuti Jehova wakalimusulide. Wakausa alimwi akulibona mbuli kuti weenwa. Kunze lyaboobo, mumazuba aayo ikuzyala bana kwakali kubonwa mbuli cileleko kuzwa ku Leza kakuli busundi naa kutazyala bwakali lutuko. Akaambo kakubula bazyukulu alimwi akufwidwa bana basankwa bobilo, Naomi wakabona kuti cililuzi kuyeeya kuti Jehova wamusampaula.

2:12—Ino “ncoolwe” nzi Rute ncaakatambula kuzwa kuli Jehova? Rute wakaba amwana musankwa akuba coolwe cakuba mumulongo wazyalani liyandika kapati, nkokuti izyalani lya Jesu Kristo.—Rute 4:13-17; Matayo 1:5, 16.

Ziiyo Kulindiswe:

1:8; 2:20. Nokuba kuti wakacitikilwa mapenzi, Naomi wakazumanana kusyoma luzyalo lwa Jehova. Tweelede kucita mbubwenya oobu, ikapati ikuti naa katuli mumapenzi mapati.

1:9. Iŋanda tayeelede kuba buyo busena banamukwasyi nkobalida akoona pe. Bweelede kuba busena bwaluumuno bwakulyookezyela alimwi bwaluumbulizyo.

1:14-16. Olipa “wapiluka kulibanyina akumizimu yakwe.” Rute tanaakacita oobo pe. Wakalusiya luumbulizyo alimwi abukwabilizi bwamunyika yakwabo akuzumanana kusyomeka kuli Jehova. Ikuba aluyando lwini-lwini kuli Leza alimwi akutondezya muuya wakulyaaba kuyoopa kuti tukwabililwe kutegwa tutazumini kucita zintu nzyotulombozya kucita ‘akupiluka musule kukunyonyooka.’—Ba-Hebrayo 10:39.

2:2. Rute wakali kuyanda kubelesya bubambe bwakaliko ibwakuvwulula ikutegwa bamuzwakule alimwi abapengede bagwasyigwe. Wakali mubombe moyo. Munakristo uupengede teelede kusalaula zyeezyo basyominyina nzyobamugwasya naa imfwulumende nzyoigwasya ikuti naa uleelela.

2:7. Nokuba kuti Rute wakali kweelela kuvwulula, pele wakalomba kuti acite oobo katanatalika. (Levitiko 19:9, 10) Eeci cakali citondezyo cakuti wakali mubombe moyo. Tuleelede ‘kuyandaula kubomba moyo,’ nkaambo “babombemyoyo bayoovwuba nyika, bayookondwa muluumuno lunji.”—Zefaniya 2:3; Intembauzyo 37:11.

2:11. Rute tanaakaba buyo musazinyina a Naomi pe. Wakaba mulongwe wini-wini. (Tusimpi 17:17) Cilongwe cabo cakali ciyumu kapati nkaambo cakayeeme abube mbuli luyando, kusyomeka, lweetelelo, luse alimwi amuuya wakulyaaba. Ikaambo kapati nkakuti cilongwe cabo cakayeeme akubikkila maano kapati kuzintu zyakumuuya, nkokuti ikulombozya kubelekela Jehova alimwi akuba akati kabakombi bakwe. Andiswe tulijisi coolwe cakubamba cilongwe cini-cini abasyomima.

2:15-17. Nociba ciindi Boazi naakacesya mulimo wa Rute, “wakacili kuvulula omo mumuunda mane kusikila kumabbililo.” Rute wakali munkutwe kumilimo. Munakristo weelede kuba muntu uujisi mpuwo yakuba munkutwe kumilimo.

2:19-22. Naomi a Rute bakali kukukkomanina kubandika ciindi camangolezya, imupati kabikkila maano kumilimo yamusyoonto, boonse bobilo kabaamba nzyobayeeya ambobalimvwa cakulikwaya. Oobu mboceelede kuba mumukwasyi wa Bunakristo.

2:22, 23. Kwiindana abwakacita Dina mwana musimbi wa Jakobo, Rute wakayandaula balongwe ibakomba Jehova. Elo kaka cikozyanyo eeci ncibotu kulindiswe!—Matalikilo 34:1, 2; 1 Ba-Korinto 15:33.

NAOMI ‘WAZULA’

(Rute 3:1–4:22)

Naomi uliindide aciimo cakukonzya kuzyala. Aboobo walailila Rute kuti akwatwe nguwe kuli sikulya zina kutegwa amuzyalile mwana. Kwiinda mukutobela malailile aa Naomi, Rute walomba Boazi kuti abe sikulya zina. Boazi ulizumide kucita oobo. Pele kuli musazinyina umwi weelede kupegwa coolwe kusaanguna.

Boazi tanaasowa ciindi pe mukubamba makani aaya. Mbobwaceda buyo wabunganya bapati bamu Betelehemu bali kkumi kumusazinyina ooyu akumubuzya naa uliyandide kulya zina. Mwaalumi ooyu wakaka kucita boobo. Aboobo Boazi waba nguwe sikulya zina, eelyo wamukwata Rute. Nobakwatana bazyala mwana musankwa akumuulika kuti Obedi, ibasyaanyinakulu Mwami Davida. Lino bamakaintu bamu Betelehemu batalika kwaambila Naomi kuti: “Alumbwe Jehova . . . Uyookubeda sikupilusyabuumi asikukulela mubucembele bwako, nkaambo mukamwana wako uukuyandisya, uukubotela kwiinda bana balombe bali musanu ababili, nguwamuzyala.” (Rute 4:14, 15) Mukaintu wakaboola ku Betelehemu “acinkwamaanza” alimwi ‘wazula!’—Rute 1:21.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

3:11—Ino ncinzi cakapa Rute impuwo yakuba “mwanakazi uuzyalikene”? Takuli ‘kupesa masusu kwaatala’ naa “kusama ingolida akusamisya masini” kwakapa kuti bantu kabamulombozya Rute pe. Muciindi caboobo, kwakali ‘kulisakatizya kwamukati kamoyo,’ nkokuti kusyomeka aluyando, kulibombya, bunkutwe alimwi amuuya wakulyaaba. Kufwumbwa mukaintu uulombozya kuba ampuwo iili mbuli ya Rute weelede kusoleka kuba abube oobu.—1 Petro 3:3, 4; Tusimpi 31:28-31.

3:14—Ino nkaambo nzi Rute a Boazi ncobakabukila kakucili kulubundu-bundu? Takuli kuti nkaambo cintu cibi cakacitika ciindi camasiku, eelyo bakali kuyanda kuti abe maseseke. Ncaakacita Rute masiku aaya kuboneka kuti ncicilengwa cicitwa abamakaintu ibayanda kukwatwa kuli sikulya zina. Wakacita mbobakamvwana a Naomi. Kunze lyaboobo, mbwaakacita Boazi citondezya kuti wakabona kuti kunyina cibi ncaakacita Rute. (Rute 3:2-13) Kuboneka kuti Rute a Boazi bakabuka kucili kooko ikutegwa kutabi muntu uutalisya maŋunuŋunu aatako amukondo.

3:15—Ino zyakali kupandulula nzi zisuwo zyabbaale zili cisambomwi Boazi nzyaakapa Rute? Ikucita boobu ambweni kwakatondezya kuti mbubwenya mbuli buzuba bwakulyookezya mbobwakali kutobela mazuba aali cisambomwi aakubeleka, buzuba bwa Rute bwakulyookezya bwakali afwaafwi. Boazi wakali kuzoobona kuti Rute wajana “cilyokezezyo” muŋanda yamulumaakwe. (Rute 1:9; 3:1) Alimwi cilakonzya kuba kuti zisuwo zili cisambomwi nzyaakali kukonzya kunyamuna Rute amutwe.

3:16—Ino nkaambo nzi Naomi ncaakabuzyila Rute kuti: “Ino nduwe ni mwanaangu, NW?” Sena tanaakamuziba mukamwanaakwe? Cilakonzya kuba boobo, nkaambo Rute naakapiluka kuli Naomi kwakacili mudima. Alimwi imubuzyo ooyu ulakonzya kupandululwa kuti Naomi wakali kubuzya mbozyakamweendela zintu Rute kumakani aajatikizya kukwatwa asikulya zina.

4:6—Mmuunzila nzi sikulya zina mbwaakali kukonzya ‘kubisya’ caabilo cakwe cakuba sikulya zina? Kusaanguna ikuti naa umwi waba mucete akusambala nyika njaakakona, sikwiinununa wakeelede kuula nyika amweelwe weelede kweelana amyaka iiceede kuti usike mwaka wakulizya myeembo. (Levitiko 25:25-27) Ikucita boobu kwakali kukonzya kuubya-ubya lubono lwakwe. Kunze lyaboobo, ikuti naa Rute wazyala mwana musankwa, imwana ooyu nguwakali kuyookona muunda wakaulwa muciindi cabasazinyina basikulya zina lyayooyo ibaliko.

Ziiyo Kulindiswe:

3:12; 4:1-6. Boazi wakabutobela bubambe bwa Jehova cakumaniina. Sena tulabikkila maano kukutobela bweende bwazintu mubweendelezi bwa Leza?—1 Ba-Korinto 14:40.

3:18. Naomi wakali kumusyoma Boazi. Sena andiswe tatweelede kubasyoma basyomima basyomeka? Rute wakalilibambide kukwatwa kumwaalumi ngwaatakazi kabotu, uutabandidwe zina mu Bbaibbele. (Rute 4:1) Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti wakali kusyoma mububambe bwa Leza. Sena atuswe tulijisi lusyomo luli boobo? Mucikozyanyo, caboola kumakani aakuyandaula muntu wakukwatana limwi, sena tulalutobela lulayo lwakukwatana buyo ‘a Munakristo’?—1 Ba-Korinto 7:39.

4:13-16. Nokuba kuti wakali muna Moabu alimwi kaindi wakali kukomba leza uutegwa Kemosi, wakapegwa bulumbu bwaalubazu. Eeci cipa bumboni kunjiisyo yakuti “teensi makani aanyando zyamuntu naaba aakuwilana, anukuti nga-Leza uuetelela.”—Ba-Roma 9:16.

Leza “Akamusumpule Kuciindi Ceelede”

Ibbuku lya Rute litondezya Jehova kuti ngu Leza siluzyalo, uubacitila zintu babelesi bakwe basyomeka. (2 Makani 16:9) Notuyeeya mbuli Rute mbwaakalongezyegwa, tulabona mbociyandika kusyoma Leza cakumaniina, katusyomede “kuti Leza mpali akuti nguupa cilumbo kulibaabo bamuyandaula.”—Ba-Hebrayo 11:6.

Rute, Naomi alimwi a Boazi bakasyoma cakumaniina mububambe bwa Jehova, eelyo zintu zyakabeendela kabotu. Mbubwenya buyo, “kulibaabo bayanda Leza, nkukuti kulibaabo baitidwe mbuli bukanze bwakwe, ulabeleka abo kuti makani oonse abote.” (Ba-Roma 8:28) Aboobo atulubelesye lulayo lwamwaapostolo Petro lwakuti: “Amulibombye kujanza lya-Leza lyanguzu, kuti akamusumpule kuciindi ceelede. Makataazyo aanu oonse amwaasowele kumaanza aakwe, nkaambo nguumucebuka lyoonse.”—1 Petro 5:6, 7.

[Cifwanikiso icili apeeji 29]

Sena mulicizi cakapa kuti Rute atamusiyi Naomi?

[Cifwanikiso icili apeeji 30]

Ino ncinzi cakapa kuti Rute abe ampuwo yakuti “mwanakazi uuzyalikene”?

[Cifwanikiso icili apeeji 31]

Ino ‘ncoolwe’ nzi Rute ncaakajana kuli Jehova?