Skip to content

Skip to table of contents

Nkaambo Nzi Ncokutako Lukamantano Munyika?

Nkaambo Nzi Ncokutako Lukamantano Munyika?

Nkaambo Nzi Ncokutako Lukamantano Munyika?

“Kuzwa lya Nkondo Yanyika Yabili, ibantu bamunyika balikamantene. . . . Aboobo nyika yeelede kucibona kuba coolwe cakuzuzikizya cisyomezyo cakubamba bweende bupya bwanyika.”

MBWAAKAAMBA muleli wacisi waku United States mumwaanda wamyaka wa 20. Kuciindi eeco izyakali kucitika munyika yoonse zyakali kulibonya kuti lukamantano lwamunyika lwakali afwaafwi. Mfwulumende zidyaaminina zyakali kugusyigwa ciindi aciindi. Kumwayigwa kwamunyinza wakali kwaandaanya cisi ca Germany utegwa Berlin Wall ncicakali cizibyo cabukkale bupya ku Europe. Masi aali mu Soviet Union akali kubonwa abanji mumasi aa Kumbo kuti ngaatalisya mazwanga munyika, akamana calo cakagambya nyika. Nkondo Yakukongana buyo amulomo yakamana alimwi kwakali kwaambauzyanya kubotu kujatikizya kucesya zilwanyo zimwi azilwanyo zya nuclear. Masimpe, inkondo yakabuka ku Kankolola kaku Persia pele yakali yakaindi buyo kasyoonto, yakapa kuti nyika izumanane kuyandaula bukkale bwaluumuno.

Zitondezyo zyakuti zintu zyakali kuyaabubota zyakali kubonwa ikutali buyo mutwaambo twacisi pele amumbazu zimbi zyabuumi. Bukkale bwamunyika bwakayaambele mumasena manji. Kuyaambele muzyamisamu kwapa kuti basilisi bacite zintu zyakali kulibonya kuti tazikonzyeki mumyaka minji yainda. Kusumpuka kwabuvwubi mumasi manji kwakayaambele munzila yakali kulibonya kuti isololela kubuvwubi bwanyika yoonse. Kwakali kulibonya mbuli kuti zintu zyakali kutolezya munzila yeelede.

Mazuba aano, tweelede kubuzya kuti: ‘Ncinzi cakacitika? Luli kuli lukamantano lwamunyika lwakasyomezyegwa?’ Mukwimpana, nyika ilibonya kuti itonzya kumbi buyo. Mabbomba anyamunwa abantu balisungwide kufwa, zigwebenga, kuyungizyigwa kwazilwanyo zyankondo izikonzya kujaya bantu banji mukaindi kasyoonto alimwi azintu zimwi zinyonganya zyezili mukwaambilizyigwa lyoonse mazuba aano. Zintu zili boobo zipa kuti kubule lukamantano munyika. Musankwa umwi ujisi mpuwo kapati uubona nkomwe yamali, caino-ino wakaamba kuti: “Bantu balapenga akaambo kalunya luzumanana.”

Lukamantano lwa Munyika naa Kwaandana?

Ciinga ciiminina luumuno ica Lukamantano lwa Zisi nocakatalika, makanze aayo amwi akali “akusumpula bulongwe akati kamasi kuyeeme akuba azyeelelo zyeelene akulemeka njiisyo zyakulisalila kwabantu.” Nokwainda myaka ili 60, sena makanze ayo akacitwa? Peepe! Muciindi “cakuyanda kubamba cilongwe” majwi aakuti “kulisalila” ciboneka kuti akkomanisya masi. Bantu bamisyobo iindene-indene balasoleka kuyanda kuzyibwa akupegwa bulemu, kwalo kwapa kuti kwaandana kwanyika kuzumanane. Ciinga ca Lukamantano lwa Zisi nocakabambwa cakalijisi zisi zili 51. Mazuba aano zili 191.

Mbuli mbotwabona kale, kumamanino aamwaanda wamyaka wa 20, bulangizi bwa nyika iikamantene bwakavwula. Kuzwa leelyo, bulangizi oobo bwapa bantu kutyompwa akaambo kakuti babona kwaandana kwabantu munyika. Kunyonyooka kwacisi ca Yugoslavia, manyongwe akati ka Chechnya alimwi a Russia, inkondo mu Iraq alimwi akuvwula kwabantu bajaigwa ku Middle East—zyoonse eezi zipa bumboni bwakuti kunyina lukamantano.

Kakunyina kudooneka, kusoleka kwakuleta luumuno kwali kucitwa amakanze mabotu. Kunyina makani azyeezyi, lukamantano lwamunyika lulibonya kuti talukonzyeki. Banji balalibuzya kuti: ‘Nkaambo nzi lukamantano lwamunyika ncolukatazya? Nkuli nyika nkoitozya?

Nkotwakajana zifwanikiso izili apeeji 3]

AP Cifwoto/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images