Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Samuele lya Kusaanguna

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Samuele lya Kusaanguna

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Samuele lya Kusaanguna

MUUMWAKA wa 1117 B.C.E. Kwainda myaka iitandila kumyaanda yotatwe kuzwa ciindi Joshua naakamanizya kuzunda Nyika Yakasyomezyegwa. Bapati bamu Israyeli baboola kumusinsimi wa Jehova akulomba cintu cimwi cilibedelede. Musinsimi wapaila kujatikizya kaambo aaka alimwi Jehova wazumina kucintu ncobalomba. Eeci catondezya caantangalala kumana kwaciindi cababetesi alimwi akutalika kwaciindi bami bantunsi nobakatalika kweendelezya mu Israyeli. Ibbuku lya Samuele lya Kusaanguna mu Bbaibbele lilapandulula zintu zikondelezya kapati kujatikizya ciindi nokwakaba kucinca kupati mumakani aakaindi aabana Israyeli.

Ibbuku lya Samuele lya Kusaanguna ilyakalembwa a Samuele, Natani alimwi a Gadi lijisi makani aakacitika kwaciindi cilampa myaka iili 102, nkokuti kuzwa mu 1180 kusikila mu 1078 B.C.E. (1 Makani 29:29) Lijisi makani aajatikizya beendelezi bone bamu Israyeli. Akati kabo bobile bakabeleka kabali babetesi, bobile kabali bami; bobile bakasyomeka kuli Jehova, ibambi bobile tiibakasyomeka pe. Alimwi tujana bamakaintu bobile bajisi citondezyo cibotu alimwi asilumamba sicamba, pele imubombe. Zikozyanyo zili boobo zilapa ziiyo zigwasya kapati kujatikizya bube alimwi amilimo yeelede kuyiigwa akutantamukwa. Aboobo, imakani aali kubbuku lya Samuele lya Kusaanguna alakonzya kweendelezya mizeezo yesu alimwi abukkale.—Ba-Hebrayo 4:12.

SAMUELE WALYA ZINA LYA ELI AKUBA MUBUBETESI

(1 Samuele 1:1–7:17)

Nciindi ca Pobwe lya Zilawo, aboobo Hana uukkala ku Rama, ulikkomene kapati. * Jehova waingula mipailo yakwe, aboobo watumbuka mwana mulombe. Ikutegwa azuzikizye cikonke cakwe, Hana watola mwanaakwe Samuele kumulimo “kuŋanda ya-Jehova.” Ooko mulombe watalika “kubelekela Jehova milimo kubusyu bwa-Eli mupaizi.” (1 Samuele 1:24; 2:11) Samuele kacili mwana, Jehova wakanana kulinguwe, ikwaamba lubeta ndwaakali kuyooletela mukwasyi wa Eli. Mbwayaabukomena Samuele, bantu boonse bana Israyeli bamuzyiba kuti mmusinsimi wa Jehova.

Mukuya kwaciindi, ba Filisti baboola akulwana bana Israyeli. Balibweza Bbokesi akujaya bana ba Eli balombe bobile. Naamvwa makani aaya, Eli uucembeede wafwa. “Wakabeteka ba-Israyeli myaaka iili makumi one.” (1 Samuele 4:18) Ibbokesi lyabaletela mapenzi bana Filisti, aboobo balijosya kubana Israyeli. Lino Samuele watalika kubeteka mu Israyeli, aboobo kwaba luumuno munyika.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

2:10—Nkaambo nzi Hana ncaakapaila kuti Jehova “ulapa mwami wakwe inguzu” kakuli kwakanyina mwami muntunsi mu Israyeli? Makani aakuti bana Israyeli bakali kuyooba amwami muntunsi akasinsimwa mu Mulawo wa Musa. (Deuteronomo 17:14-18) Mubusinsimi bwakwe kayanda kufwa, Jakobo wakati: “Inkoli yabwami [citondezyo canguzu zyabweendelezi] tikooyoomana muli-Juda.” (Matalikilo 49:10) Kuyungizya waawo, kujatikizya Sara, umwi wabamakaapanyina wabana Israyeli, Jehova wakati: “Mulinguwe momuyoozwa bami bazisi.” (Matalikilo 17:16) Nkokuti Hana wakali kupailila mwami wakumbele.

3:3—Sena Samuele mubwini wakalede mu Busena Busalalisya? Peepe. Samuele wakali muna Levi wamuluzubo lwaba Kohati lwatakali lwamukwasyi wabupaizi. (1 Makani 6:33-38) Aboobo, tanaakali kuzumizyigwa “kunjila kukweebela zintu zisalalisya.” (Myeelwe 4:17-20) Icibeela cilikke catempele Samuele ncaakali kuzumizyigwa kunjila muubbuwa lyacikombelo. Kweelede kuti oomo mwaakalede. Awalo Eli weelede kuti wakalede kubusena bumwi ibuli mubbuwa. Ikaambo kakuti “nkulyakabede ibbokesi lya-Leza” kulibonya kuti kaamba busena boonse bwatempele.

7:7-9, 17—Nkaambo nzi Samuele ncaakatuulila cituuzyo citentwa ku Mizipa alimwi akuyaka cipaililo ku Rama, mbwaanga zituuzyo zyakeelede buyo kutuulwa lyoonse kubusena mbwaakasalide Jehova? (Deuteronomo 12:4-7, 13, 14; Joshua 22:19) Nolyakagwisyigwa Bbokesi lisetekene kuzwa atempele ku Silo, citondezyo cakubako kwa Jehova cakaleka kulibonya ooko. Aboobo mbwaakali mwiiminizi wa Leza, Samuele wakatuula cituuzyo citentwa ku Mizipa alimwi akuyaka cipaililo ku Rama. Kulibonya kuti milimo eeyi yakazuminwa a Jehova.

Ziiyo Kulindiswe:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Mipailo iisinizyide, ikulicesya, ikulumba kwakwe akaambo kaluse lwa Jehova alimwi aluyando lwabutumbu Hana ndwaakajisi lutamani ncikozyanyo cibotu kuli bamakaintu boonse ibayoowa Leza.

1:8. Elo kaka taciliboteli cikozyanyo Elikana ncaakapa mukuyumya-yumya bamwi amajwi akwe! (Jobu 16:5) Wakasaanguna kubuzya Hana mubuzyo uutondezya kuti tamubeteki buya kati: “Nkaambonzi moyo wako ulaciswa?” Eeci cakamupa kwaamba mbwaakalimvwide mumoyo. Amane Elikana wakamusyomezya mbwaakali kumuyanda kwiinda mukwaamba kuti: “Teensi ndime nenkubotela kwiinda bana bali ikumi na?”

2:26; 3:5-8, 15, 19. Kwiinda mukuubeleka cabusungu mulimo ngotupedwe a Leza, kwiinda mukulubelesya kabotu lwiiyo lwakumuuya alimwi akuba abulemu, tuba bantu bayandika “akubota” kapati kuli Leza alimwi akubantu.

4:3, 4, 10. Nociba cintu cisetekene mbuli bbokesi lyacizuminano, kunyina nocakabeleka mbuli citumwa cakuvwuna bantu. Tweelede kukutantamuka ‘kukomba amituni.’—1 Johane 5:21.

MWAMI WAKUSAANGUNA WA ISRAYELI—SENA WAKAZWIDILILA NAA WAKAALILWA?

(1 Samuele 8:1–15:35)

Samuele wasyomeka kuli Jehova mubuumi bwakwe boonse, pele bana bakwe tabeendi munzila zya Leza. Bapati bamu Israyeli nobalomba kuti babe amwami muntunsi, Jehova wabazumizya. Samuele watobela malailile aa Jehova alimwi wananika Saulo, imuna Benjamini uuli aciwa cibotu kuti abe mwami. Saulo watondezya kweelela kwakwe kuba mwami kwiinda mukuzunda bana Amoni.

Imwana wa Saulo sintanze Jonatani wazunda nkambi yabasikalumamba bana Filisti. Bana Filisti baunka kuyoolwana abana Israyeli kabajisi basikalumamba banji. Saulo wayoowa alimwi cakutamvwa watuula cipaizyo lwakwe mwini. Kali buyo asikumunyamuzya zilwanyo Jonatani cabusicamba walwana aimwi nkambi yaba Filisti. Pele cikonke ncaacita Saulo kakunyina kuyeeya capa kuti batazundi cakumaninina. Saulo wazumanana kulwana basinkondonyina “boonse beengelede.” (1 Samuele 14:47) Nokuba boobo, naamana kuzunda bana Amaleki, wazangila Jehova kwiinda mukweengelela zintu eezyo ‘zyakeelede kunyonyoonwa.’ (Levitiko 27:28, 29) Kumamanino, Jehova wamukaka Saulo kuba mwami.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

9:9—Ino kaambo kakuti “muntu uutegwa musinsimi sunu, kalekale wakali kutegwa musondi” kalangilwa kuti kaamba nzi? Majwi aaya alakonzya kutondezya kuti mbobakali kuyaabuduma basinsimi kuciindi ca Samuele alimwi amuciindi cabami mu Israyeli, ibbala lyakuti “musondi” lyakanjililwa busena abbala lyakuti “musinsimi.” Samuele ubonwa kuti ngowakusaanguna mumulongo wabasinsimi.—Incito 3:24.

14:24-32, 44, 45—Sena Jonatani tanaakacili kukkomaninwa a Leza akaambo kakulya buci ikwakaindana acikonke ca Saulo? Eeci cakacitika kulibonya kuti kunyina nocakapa kuti Jonatani atakkomaninwi a Leza. Cakusaanguna, Jonatani kunyina ncaakazyi kujatikizya cikonke cabausyi. Kuyungizya waawo, ambweni cikonke cakacitwa akaambo kabusungu munzila iilubide antela kutazilanga munzila yeelede nguzu zyabwami, kwakabaletela mapenzi bantu. Mbuti cikonke cili boobu mbocakali kunga cazuminwa a Leza? Nokuba kuti Jonatani wakalilibambide kuzumina cisubulo akaambo kakutatobela cikonke, tanaakajaigwa pe.

15:6—Nkaambo nzi Saulo ncaakabafwida luzyalo bana Keni? Bana Keni bakali bana babasyaanyinazyala ba Musa. Bakabagwasya bana Israyeli nobakazwa a Cilundu ca Sinai. (Myeelwe 10:29-32) Alimwi munyika ya Kanana, bana Keni bakakkala antoomwe abana Juda kwaciindi cili mbocibede. (Babetesi 1:16) Nokuba kuti kumbele bakazookkala abana Amaleki alimwi abantu bambi, bana Keni bakazumanana kabali balongwe babana Israyeli. Aboobo akaambo katwaambo ootu tubotu, Saulo tanaakabanyonyoona bana Keni.

Ziiyo Kulindiswe:

9:21; 10:22, 27. Ikulibombya akulicesya nkwaakajisi Saulo kumatalikilo naakaba mwami kwakamukwabilila kukubweza ntaamu yabufwubafwuba eelyo bamwi “bana ba-Saatani” nobatakabuzumina bweendelezi bwakwe kali mwami. Elo kaka bube oobo bulakwabilila kapati kukutacita zintu cakutayeeya!

12:20, 21. Mutalekeli “zintu zitakwe milimo” mbuli kusyoma bantu, basikalumamba basinguzu bacisi antela mituni, kumuleesya mukubelekela Jehova.

12:24. Icintu cikonzya kutugwasya kapati kutegwa tuzumanane kumuyoowa Jehova munzila yeelede alimwi akumubelekela camoyo woonse, nkubona ‘milimo iigambya njaakacitila’ bantu bakwe kaindi amazubaano.

13:10-14; 15:22-25, 30. Amukucenjelele kulisumpula kufwumbwa naa kutondezyegwa mumilimo yabuzangi antela mubube bwakulitukumuna.—Tusimpi 11:2.

MULOMBE MWEEMBEZI WASALWA KUBA MWAMI

(1 Samuele 16:1–31:13)

Samuele wananika Davida waluzubo lwa Juda kuti akabe mwami kumbele. Kwiinde buyo ciindi cisyoonto, Davida wajaya Goliati mubbabbani mu Filisti kwiinda mukubelesya kkwisyo. Kwaba cilongwe cini-cini akati ka Davida alimwi a Jonatani. Saulo wabikka Davida kuba mupati wabasikalumamba bakwe. Kujatikizya kuzunda kunji nkwaakacita Davida, banakazi bana Israyeli batalika kwiimba kuti: “Saulo wajaya bantu bali zyuulu, Davida wajaya makumi aazyuulu.” (1 Samuele 18:7) Akaambo kamunyono, Saulo uyanda kujaya Davida. Saulo naasoleka kumujaya kwaziindi zyotatwe, Davida waccija, aboobo waba simutuntuli.

Mumyaka yoonse kali simutuntuli, Davida wamweengelela akutamujaya Saulo kwaziindi zyobile. Alimwi wabona mukaintu mubotu Abigayeli eelyo wamukwata. Ba Filisti nobaboola kuzoolwana bana Israyeli, Saulo wabuzya kuli Jehova. Pele Jehova tacili anguwe. Samuele wafwa. Kapengede kapati, Saulo wabuzya kumusondi iwamwaambila kuti uyoojaigwa munkondo abana Filisti. Saulo bamucisa kapati munkondo eeyo alimwi ibana bakwe bajaigwa. Cibalo cilamana amakani aajatikizya Saulo mbwaakafwa cakutazwidilila. Davida uciyubide.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

16:14—Mmuuya nzi mubi iwakali kupenzya Saulo? Muuya mubi iwakali kupa kuti Saulo ataliibi mumizeezo nkulombozya kubyaabi kwamizeezo alimwi amoyo wakwe, nkokuti ikuyandisisya kwakwe kwamumoyo kwakucita citaluzi. Jehova naakaleka kumupa muuya wakwe uusalala, lukwabililo kuli Saulo lwakamana, aboobo wakatalika kweendelezyegwa amuuya wakwe mubyaabi. Mbwaanga Leza wakazumizya muuya ooyo kunjila mubusena bwamuuya Wakwe uusalala, muuya mubi ooyu waambwa kuti “muuya mubi iwakazwa kuli-Jehova.”

17:55—Kweelana a 1 Samuele 16:17-23, nkaambo nzi Saulo ncaakabuzya kuti ino Davida mwana wani? Mubuzyo wa Saulo tiiwakali kujatikizya buyo zina lyabausyi Davida. Cakutadooneka, wakali kuyanda kuzyiba mbwaakabede muntu wakazyala mwana iwakacita mulimo uugambya wakujaya mubbabbani.

Ziiyo Kulindiswe:

16:6, 7. Muciindi cakubotelwa aciwa cabantu bamwi antela cakufwambaana kubayeeyela munzila imwi kakunyina kulanga-langa mbazu zyoonse zijatikizyidwe, tweelede kubabona mbwababona Jehova.

17:47-50. Tulakonzya kuliyumya cabusicamba mukukazyigwa antela kupenzyegwa kuzwa kuli basinkondoma ibali mbuli Goliati akaambo kakuti “inkondo njiya-Jehova.”

18:1, 3; 20:41, 42. Balongwe beni-beni balakonzya kujanwa akati kabantu ibamuyanda Jehova.

21:12, 13. Jehova uyanda kuti katuyeeya alimwi akubelesya luzibo kutegwa tweendelezye bukkale bukatazya mubuumi. Watupa Jwi lyakwe ndyaakasololela amuuya, ilipa busongo, luzibo alimwi amaano. (Tusimpi 1:4) Alimwi tulatambula lugwasyo kuzwa kubaalu Banakristo ibabikkidwe.

24:6; 26:11. Elo taciliboteli kaka cikozyanyo ncaakapa Davida mukutondezya bulemu bwini-bwini kumunanike wa Jehova!

25:23-33. Ikubelesya maano kwa Abigayeli ncitondezyo cibotu kapati ceelede kutobelwa.

28:8-19. Mukusoleka kweena antela kucisa bantu, myuuya mibi ilakonzya kulisandula kuba muciimo cabantu bamwi ibafwide. Tweelede kwiitantamuka micito yoonse yakusyoma mizimo.—Deuteronomo 18:10-12.

30:23, 24. Ikusala ooku ikuyeeme a Myeelwe 31:27, kutondezya kuti Jehova ulababikkila maano aabo ibabeleka milimo yakugwasyilizya mumbungano. Aboobo kufwumbwa milimo njotubeleka “ibe yamoyo woonse, ibe mbuli milimo iicitilwa Mwami, itabi yakubelekela bantu buyo pe.”—Ba-Kolose 3:23.

Ino Ncinzi ‘Cibotu Kwiinda Cituuzyo’?

Ino nkaambo nzi kapati kakankaizyidwe mumakani aajatikizya Eli, Samuele, Saulo alimwi a Davida? Nkaaka kakuti: “Kuswiilila nkubotu kwiinda kupaila [naa cituuzyo], kuzumina nkubotu kwiinda mafuta aabagutu bambelele. Nkaambo kakuti kupapa ncintu comwe akulowa, akasampusampu ncintu comwe akukomba zikozyano azintu zitakwe milimo.”—1 Samuele 15:22, 23.

Taciliboteli kaka coolwe ncotujisi cakutola lubazu mumulimo wakukambauka Bwami munyika yoonse alimwi akugwasya bantu kuba basikwiiya! Mbotuya buzumanana kupa kuli Jehova “micelo yamilomo yesu,” tweelede kucita kusikila mpotugolela mukuccilila malailile ngapa kwiinda mu Jwi lyakwe lilembedwe alimwi ambunga yakwe yaanyika.—Hosea 14:2; Ba-Hebrayo 13:15.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 3 Kujatikizya nkwaajanika masena manji aambidwe mubbuku lya Samuele lya Kusaanguna, amubone apeeji 18-19 mubroshuwa ya ‘Atubone Nyika Mbotu,’ ilyakamwaigwa wa Bakamboni ba Jehova.

[Cifwanikiso icili apeeji 31]

Mwami wakusaanguna wa Israyeli wakacinca kuzwa kumweendelezi mubombe alimwi uulicesya akuba mwami uulisumpula

[Cifwanikiso icili apeeji 32]

Ncinzi ncotukonzya kusyoma notulwanwa abasinkondoma ibali mbuli Goliati?