Skip to content

Skip to table of contents

Kuli Mpindu Zijanwa Akaambo Kakusyomeka

Kuli Mpindu Zijanwa Akaambo Kakusyomeka

Kuli Mpindu Zijanwa Akaambo Kakusyomeka

MUMASI aamwi bana balayanda kusobanya mweenzyinyina kwiinda mukumubikka lumpuumbe kusweta bamwi ndobati syaasyiipa. Lumpuumbe lulajata kukkotoni, alimwi kufwumbwa mbwakonzya kucita ngocicena limwi naa nkweenda, nkubalika, nkulizakamuna naa nkusotooka, lumpuumbe taluloki. Inzila buyo iikonzya kubeleka kutegwa luzwe, nkwiinda mukulugusya amaanza. Kubana eeci ncisobano cibakkomanisya kapati.

Takuli kuti boonse bantu cilabakonda kubona lumpuumbe nkolujata acisani, pele muntu aumwi ulalamwa kubona mbolujata. Muntu uusyomeka ulijisi bube bukozyenyi aboobu bwalumpuumbe. Muntu uusyomeka ulaba aafwiifwi kumuntu kufwumbwa zintu mbozyikonzya kuba. Cakusyomeka, ulabeleka milimo akucita ciyandika mucilongwe ncobajisi niciba ciindi nokuli buyumuyumu. Ibbala lyakuti “kusyomeka” lituyeezya bube bwamuntu waamba zyamasimpe, uulibombya alimwi uulyaabide. Nekuba kuti mulakonzya kubalumba bantu akaambo kakuti balasyomeka kuli ndinywe, hena andinywe mulasoleka kusyomeka kuli bamwi? Ikuti naa mbuboobo, nkuulaani nkomweelede kusyomeka?

Cilayandika Kusyomeka Mulukwatano

Lukwatano ndibbazu limwi liyandika kusyomeka, pele kusyomeka ooku takujaniki-janiki. Musankwa amukaintu ibatazungaani kucikonke cabo calukwatano, nkokuti bakkala antoomwe alimwi bacita mulimo uugwasya mweenzyinyina, babweza ntaamu iiyandika kapati iipa kukkomana alimwi akuba alucingililo. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti bantu bakalengwa kabayandisya kusyomeka kuli bamwi alimwi abalo bantu bamwi kabasyomeka kuli mbabo. Nikwakaba lukwatano mumuunda wa Edeni lwaba Adamu a Eva, Leza wakati: “Mwaalumi uleelede kusia wisi abanyina akukakatila kumwanakazi wakwe.” Alimwi kaambo aaka kalabeleka akumukaintu, awalo weelede kukakatila kumulumi wakwe. Mulumi amukaintu bakeelede kusyomeka akati kabo alimwi akukwelela antoomwe.—Matalikilo 2:24; Matayo 19:3-9.

Kwainda zyuulu-zyuulu zyamyaka kuzwa naakaambwa makani aaya. Hena kusyomeka mulukwatano mazuba aano ncawelesiki? Ibanji inga bavwiila kuti nee. Basikuvwuntauzya bakucisi ca Germany bakajana kuti bantu basika ku 80 pasenti bakati kusyomeka mulukwatano ncintu ciyandika kapati. Kuvwuntauzya kwabili kwakacitwa akati kabasankwa abamakaintu kuti kubonwe bube mbobayandisya kapati. Kabunga kabasankwa bakaambilwa kuti balembe twaambo tuli tosanwe ntobalombozya kapati kuli bamakaintu. Abalo bamakaintu mukabunga kabo bakategwa balembe twaambo tuli tosanwe ntobalombozya kapati kubasankwa. Ikaambo nkibakabikkila maano boonse basankwa abamakaintu, nkakusyomeka.

Inzya, kusyomeka ncibeela camusemo wacikwati caboola kumakani aakuzwidilila mulukwatano. Aboobo kweelana ambotwabona mucibalo camana, ikanji kusyomeka kulalumbaizyigwa, pele takucitwi-citwi. Mucikozyanyo, kulekana kwalo kuli atala kapati mumasi aamwi, kutondezya kutasyomeka mbokwasakana munyika. Mbuti banabukwetenyi mbobakonzya kuliyumya mupenzi eeli kutegwa bakonzye kusyomeka akati kabo?

Kusyomeka Kupa Kuti Lukwatano Loongole

Kusyomeka kulatondezyegwa iciindi banabukwetenyi nobayandaula nzila zyakutondezya kuti masimpe bali lyaabide kumweenzyinyina. Mucikozyanyo, ikanji ncibotu kwaamba mubunji “cesu” ikwiinda kwaamba kuti “caangu”—“beenzuma” “bana besu,” “munzi wesu,” “zyakatucitikila” alimwi azimwi buyo. Nokukkalwa ansi kubona ceelede kucitwa, naa nkuyanda ŋanda, nkunjila mulimo, nkuzyala bana, nkulikondelezya, nkuunka kwaakuumwa muwo kubusena bumwi, ambweni zintu zyakumuuya, musankwa amukaintu beelede kubona aumwi mbwalimvwa kumakani aaya, amuzeezo ngwajisi mweenzinyina.—Tusimpi 11:14; 15:22.

Kusyomeka kulalibonya kuti aumwi mulukwatano katondezya kuti mweenzyinyina ulayandika. Wamulukwatano inga waba abufwi ikuti akati kabo umwi watalika kumvwana kapati amuntu uutali musimbinyina naa musankwanyina. Ibbaibbele lilaya basankwa kuti kababikkila maano ‘kumwanakazi wabulombe bwabo.’ Musankwa teelede kulekela moyo wakwe kumupa kutalika kumenena mate bamakaintu bambi, pele buyo mukaintu wakwe luzutu. Masimpe teelede koona amukaintu uumbi. Ibbaibbele licenjezya kuti: “Uulalika mwanakazi tajisi maanu, uucita obo ulalinyonyoona.” Olu lulayo luyandika kapati lwakusyomeka lulabeleka akumukaintu.—Tusimpi 5:18; 6:32.

Hena kusyomeka cilagwasya mulukwatano? Inzya cilagwasya. Cipa kuti lukwatano lube lukwatano lwini-lwini alimwi lukkala, alimwi aumwi cilamugwasya. Mucikozyanyo, ikuti musankwa kabikkila maano kumukaintu wakwe, mukaintu ulalimvwa kucingililwa akukonzya kutondezya bube bubotu mbwajisi. Ncimwi buyo akumulumi. Kusala kwakwe kwakuti kasyomeka kumukaintu wakwe, kulamugwasya kubikkila maano kunjiisyo ziluleme mumbazu zyoonse zyabuumi bwakwe.

Ikuti mulumi amukaintu banjila mubuyumuyumu, kusyomeka kuya kubapa kuti kabalimvwa kuti balicingilidwe. Kulubazu lumwi, mulukwatano mutako kusyomeka intaamu njobayanda kapati kubweza ikuti kwaba mapenzi, nkwaandaana naa kulekana. Ikubweza ntaamu iili boobu nkwaalilwa kubamba twaambo, alimwi ooku kanji nkuyungizya mapenzi. Mumyaka yamuma 1980, muntu wakazyibidwe kapati ngobakali kubuzya mbokutungwa zisani, wakamusiya mukaintu abana. Hena wakali kukkomana akaambo kakuti ino wakali kulicelela? Kwiinde myaka iili 20, wakati, kusiya mukwasyi kwakamupa “kuumuninwa masiku akunyongana cakuti wakali kuba acilabila cakuyandisya kwaamba kuti boone cibotu bana [bakwe].”

Kusyomeka Akati Kabazyali Abana

Kuti bazyali kabasyomeka akati kabo, abalo bana babo baya kusyomeka. Mukuya kwamazuba, ibana bakomenena mumukwasyi muli kusyomeka alimwi muli luyando, tabakabi apenzi lyakulanganya bamulukwatano lwabo kubikkilizya akulanganya bazyali baakubula nguzu akaambo kakukomena.—1 Timoteo 5:4, 8.

Aboobo talili lyoonse kuti mbazyali bataanguna kubula nguzu naa kuyandika kulanganya. Aabona mwana inga wayandika kulanganya. Obu mbocakabede kuli Herbert a Gertrud, boonse bobilo mbaba Kamboni ba Jehova kwamyaka iinda kuma 40. Mwana wabo wazina lya Dietmar wakaciswa mubuumi bwakwe boonse bulwazi bwa muscular dystrophy (kutebela milambi). Kwamyaka iili ciloba yamamanino kuti afwe mu November 2002, Dietmar wakali kuyandika kulanganya masiku amasyikati. Caluzyalo bazyali bakwe bakamulanganya. Alimwi bakasika ankobaba acibelesyo cakusilisya muŋanda yabo alimwi bakayiisyigwa mbokusilikwa. Eeci ncikozyanyo cibotu mumukwasyi caboola kumakani aakusyomeka.

Kusyomeka Kulayandika Kucilongwe

Birgit wakabona kuti: “Muntu ulakonzya kukkomana kakutako wamulukwatano, pele nciyumu kukkomana kakunyina mulongwe.” Ambweni inga mwaazumina makani aaya. Kufwumbwa naa mulikwete naa mulikwetwe naa tamuninga njana wakukwatana limwi, kusyomeka kwamulongwe uuli kabotu kuya kumupa kuti mutangale mumoyo akupa kuti buumi bwanu bubote. Pele kuti kamukwete naa kukwatwa, iweelede kuba mulongwe wanu mwini-mwini nguyooyo ngomukwetenyi limwi.

Mulongwe tali mweenzyinyoko buyo wawaalya-waalya. Tulakonzya kuba abeenzuma banji bawaalya-waalya, mbuli basimukobonyoko, mbomubeleka limwi, abantu mbotuyaanya muziindi. Ikuba acilongwe cini-cini ciyanda kubikka ambali ciindi, nguzu, akubbaatilwa mumizeezo amuntu ooyo. Ncoolwe kuba mulongwe waumwi. Cilongwe cilaletela zilongezyo, pele alimwi kuli mikuli.

Ikubandika amulongwe cilayandika. Kuzyibisyanya ooku kulakonzya kuba kweelana azyeezyo ziyandika. Birgit upandulula kuti: “Ikuti umwi kajisi penzi, tulatuminana luwaile amweenzuma musimbi ciindi comwe naa zyobilo ansondo. Alimwi cilakkomanisya kuzyiba kuti nkwali alimwi ulilibambide kuswiilila.” Kutantaana kukkala, takali nkakaambo kakonzya kumanya cilongwe. Gerda a Helga bali tanteenyi kukkala kwamakkilomita aali zyuulu, pele mbalongwe kwamyaka iinda 35. Gerda waamba kuti: “Tulalembelana ciindi aciindi, tulalemba zitucitikila alimwi tulaamba mbotulimvwa, kufwumbwa naa zilakkomanisya naa pe. Lugwalo luzwa kuli Helga lulandipa kukondwa kapati. Kayi tulikonzyenyi kuyeeya.”

Kusyomeka kulayandika kucilongwe. Ikutasyomeka kulakonzya kumana cilongwe nekuba kuti cakali camyaka-myaka. Ibantu bamvwana ikanji balabulana maano kufwumbwa buya mutwaambo twamaseseke. Balongwe balabandika cili kumoyo kakunyina akuyeeya kuti inga ulandifwubaazya mweenzuma naa kwaambila bantu makani aamaseseke. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Mulongwe ulayanda mweenzyinyina ciindi coonse, pele munyina uzyalilwa kugwasya muziindi zyamapenzi.”—Tusimpi 17:17, BT.

Mbwaanga balongwe balakujatikizya kuyeeya kwesu, mbotulimvwa, alimwi ambotucita zintu, cilayandika kapati kujana balongwe bajisi buumi bweendelana abwesu. Mucikozyanyo, amubone kwaamba kuti mwasala balongwe basyoma nzyomusyoma, balilemeka mbuli mbomulilemeka, alimwi ibajisi zyeelelo mbuli zyenu caboola kumakani aazintu zibotu azibi. Balongwe bali boobo baya kumugwasya kuzwidilila mumakanze aanu. Kunze lyaboobo, nkaambo nzi ncomukonzya kuba amulongwe uujisi zyeelelo alimwi akulilemeka kuteendelani akwanu? Ibbaibbele lilatondezya mbociyandika kusala balongwe bali kabotu noliti: “Ooyo weenda amusongo ulasongwaala, pele ooyo weenda abafuba-fuba ulanyonyoonwa.”—Tusimpi 13:20, BT.

Kusyomeka Kulakonzya Kuyiigwa

Mwana naiya kubikka lumpuumbe acisani camuntu, cakutadooneka inga wayanda kuti kainduluka-induluka kubikka. Ncimwi buyo amuntu uusyomeka. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti ikuti katusyomeka lyoonse inga caubauba kucita boobo lyoonse. Ikuti muntu kacili mwana waiya kusyomeka mumukwasyi, ciya kumuubila-ubila kujana balongwe basyomeka. Mukuya kwaciindi, eeci cilongwe ciyumu alimwi cikkala cilakonzya kupa kuti kumpela akakonzye kusyomeka mulukwatano. Alimwi eeci ciya kumugwasya kusyomeka kucilongwe ciyandika kapati iciinda zilongwe zyoonse.

Jesu wakati mulawo wiinda kukomena nkuyanda Jehova Leza amoyo wako woonse, amuuya wako woonse, amiyeeyo yako yoonse, anguzu zyako zyoonse. (Maako 12:30, Ci) Eeci caamba kuti tweelede kusyomeka kuli Leza cakumaniina. Ikusyomeka kuli Jehova Leza kuletela zilongezyo zibotu. Taku naya kutulekelezya naa kutuusya nsoni, nkaambo walo ulyaamba kuti: “Ndilasyomeka.” (Jeremiya 3:12, NW) Masimpe, kusyomeka kuli Leza kuletela zilongezyo zitamani.—1 Johane 2:17.

[Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 6]

Kusyomeka kwamulongwe uuli kabotu, kuyoopa kuti moyo wanu kaukkomenyi

[Cifwanikiso icili apeeji 5]

Bamukwasyi basyomeka balabikkilana maano