Skip to content

Skip to table of contents

Nobazyali—ino Muyanda Kuti Bana Banu Bakapone Buumi Buli Buti Kumbele?

Nobazyali—ino Muyanda Kuti Bana Banu Bakapone Buumi Buli Buti Kumbele?

Nobazyali—ino Muyanda Kuti Bana Banu Bakapone Buumi Buli Buti Kumbele?

“Bakubusi abakamwale . . . Batembaule zina lya-Jehova.”—INTEMBAUZYO 148:12, 13.

1. Ino ncinzi bazyali ncobalibilika kubana babo?

MBAZYALI nzi ibatakonzyi kubikkila maano kubuumi bwakumbele bwabana babo? Kuzwa ciindi mwana naatumbukwa, ambweni katanatumbukwa buya, ibazyali balatalika kulibilika mbuli mbwayookomena mwana. Sena unoojisi mubili uuli kabotu? Sena uyookomena kali kabotu? Imwana mbwaya bukomena, izyakulibilika azyalo zilavwula. Bunji bwabazyali bayanda kuti zintu kazili kabotu kubana babo lyoonse.—1 Samuele 1:11, 27, 28; Intembauzyo 127:3-5.

2. Nkaambo nzi bazyali banji sunu ncobayandisya kuti bana babo bakakkale kabotu baakukomena?

2 Nokuba boobo, mazubaano bazyali cilabayumina kubajanina zintu zibotu kapati bana babo. Ibazyali banji bacitikilwa zintu zikatazya kapati—nkondo, kunyonganisyigwa abasitwaambo twacisi, kukatazya kwamali, zicisa mumubili naa zinyonganya mizeezo azimwi buyo. Kunyina nobalombozya kuti bana babo bakacitikilwe zintu zili boobu. Mumanyika aakupukide, ibazyali balakonzya kubona bana babeenzinyina abasazinyina kabazwidilila mumilimo njobakaiya akulibonya kukkomana akaambo kakuzwidilila mubuumi bwabo. Aboobo, balasungilizyigwa kubeleka canguzu kutegwa abalo bana babo bakakonzye kupona kabotu.—Mukambausi 3:13.

Kusala Buumi Bubotu

3. Ino nkusala kuli buti Banakristo nkobakacita?

3 Banakristo bakasala kulyaaba kuli Jehova mbwaanga mbatobeli ba Jesu Kristo. Bakaabikkila maano majwi aa Jesu aakuti: “Anooli muntu uuyanda kuza musule lyangu, alilube, alitwike [cisamu cakupenzyezya, NW] cakwe mazuba amazuba, anditobele.” (Luka 9:23; 14:27) Inzya, buumi bwa Munakristo bulabikkilizya akulyaaba. Pele tabuli buumi bwabucete naa bwamapenzi pe. Muciindi caboobo, mbuumi bukkomanisya—buumi bubotu, nkaambo bulabikkilizya akupa, alimwi kweelana a Jesu mbwaakaamba, “kupa kuli coolwe kwiinda kupegwa.”—Incito 20:35.

4. Ino ncinzi Jesu ncaakakulwaizya basikumutobela kuti bayandaule?

4 Ibantu mumazuba aa Jesu bakali mubukkale bukatazya. Kunze lyakuyandaula ziyandika zyakumubili, bakali kudyaamininwa abweendelezi bwabana Roma alimwi amikuli yabasizikombelo yakwiinzya buyo mulawo yakali kucitwa ciindi eeco. (Matayo 23:2-4) Pele, bunji bwabaabo bakamvwida Jesu bakatula ansi milimo njobakali kucita—noiba milimo njobakaiya buya njobakali kusyoma—eelyo bakaba batobeli bakwe. (Matayo 4:18-22; 9:9; Ba-Kolose 4:14) Sena basikwiiya aabo bakali kubikka buumi bwabo bwakumbele muntenda? Amubone majwi aa Jesu aakuti: “Umwi aumwi uusiide maanda nanka babunyina nanka bacizi nanka wisi nanka banyina nanka bana nanka myuunda nkaambo kazina lyangu uzootambula kwiinda mwaanda nkabela uzookona buumi butamani.” (Matayo 19:29) Jesu wakasyomezya basikumutobela ikuti Taateesu wakujulu wakalizizyi nzyobakabulide. Aboobo wakabakulwaizya kuti: “Amusaangune kuyandaula Bwami bwa-Leza abululami bwakwe, elyo zintu ezi zyoonse mulaziyungizizigwa azyalo.”—Matayo 6:31-33.

5. Ino bazyali bamwi balimvwa buti kujatikizya cisyomezyo ca Jesu cakuti Leza uyoobalanganya babelesi bakwe?

5 Izintu taziindene pe amazubaano. Jehova ulizizyi nzyotuyanda alimwi abaabo babikka kumbele zintu zya Bwami mubuumi bwabo, ikapati aabo ibayandisya mulimo waciindi coonse, abalo basyomezyegwa kuti uyoobalanganya. (Malaki 3:6, 16; 1 Petro 5:7) Nokuba boobo, ibazyali bamwi bajisi myoyo yobilo caboola kumakani aaya. Kulubazu lumwi, balombozya kuti bakababone bana babo kabaya ambele mumulimo wa Jehova, ambweni buya mane akuba mumulimo waciindi coonse. Kulubazu lumbi, balanga mbobuli buyumu buumi ambocikatazya kujana milimo munyika mazubaano, babona kuti cilayandika kuti bana basaangune kwiiya ikutegwa bakajane mapepa aakonzya kubagwasya kujana mulimo uuli kabotu, ikutegwa bakajane aakujatilila kuti zyakatazya. Bazyali bali boobo, bayanda kuti bana babo baiye kapati.

Kulibambila Zyakumbele

6. Ino mabala aakuti “lwiiyo lwaatala” mucibalo eeci abelesyedwe kwaamba lwiiyo luli buti?

6 Ilwiiyo luliindene mucisi cimwi acimwi. Mucikozyanyo, mu Zambia zikolo zilayiisya lwiiyo lwamatalikilo kwamyaka iili 12. Kwamana boobo, basicikolo balakonzya kusala kuunka kucikolo cipati ca university naa kukkoleji kwamyaka iili yone naa kwiinda aawo kutegwa bajane pepa lyaatala (degree) naa kuyungizya lwiiyo alumbi atala kwiinda mukwiiya zyamisamu yabusilisi, mulawo naa kubamba myootokala azintu zimbi buyo. Ilwiiyo luli boobu ndolwaambwa kuti “lwiiyo lwaatala” mucibalo eeci. Kunze lyaboobo, kuli zikolo ziyiisya milimo kwaciindi cifwaafwi akupa mapepa aamilimo imwi.

7. Ino ndipenzi nzi basicikolo ndyobajana kucikolo casekondali?

7 Imakanze aaliko mazubaano muzikolo zyasekondali ngakugwasya basicikolo kulibambila lwiiyo lwaatala. Ikutegwa bazwidilizye makanze aaya, bunji bwazikolo zibikkila buyo maano kukuyiisya basicikolo ziiyo ziyoopa kuti bakapase akuunka kucikolo cipati muciindi cakubikkila maano kukuyiisya ziiyo ziyoopa basicikolo kuti bakajane mulimo. Basicikolo bali kusekondali balasungilizyigwa abamayi, basikupa lulayo alimwi abasicikolonyina kuti babe ambaakani yakuyoozwidilila akuunka kucikolo cipati ciinda kubota, kwalo nkobakonzya kujana pepa lyaatala ilikonzya kubagwasya kujana mulimo mubotu uuvwolwa mali manji.

8. Ino nkusala nzi kubanyonganya bazyali Banakristo?

8 Aboobo ino ncinzi bazyali Banakristo ncobeelede kucita? Inzya, bayanda kuti bana babo bakapase kabotu kucikolo alimwi akwiiya milimo imwi kutegwa bakakkale kabotu kumbele. (Tusimpi 22:29) Pele sena beelede kulekela bana babo kuyungwa amuuya wakuzundana mumakani aakujana zintu zyakumubili alimwi amukuzwidilila? Ino nimbaakani nzi nzyobakulwaizya bana babo kuti babe anzizyo kwiinda mumajwi alimwi amucikozyanyo ncobapa? Ibazyali bamwi balabeleka canguzu akuyobola mali kutegwa bakakonzye kutumizya bana babo muzikolo zipati caakusika ciindi. Ibamwi mane balanjila amuzikwelete kutegwa bazuzikizye makanze aaya. Nokuba boobo, takuyandiki buyo mali mukuzuzikizya makanze aaya. Ino ncinzi cibikkilizyidwe mukujana lwiiyo lwaatala mazubaano?—Luka 14:28-33.

Buyumuyumu Mukujana Lwiiyo Lwaatala

9. Ino ncinzi ncotukonzya kwaamba kujatikizya ziyandika mukujana lwiiyo lwaatala mazubaano?

9 Notwaamba buyumuyumu tatwaambi buyumuyumu bwamali aabelesyegwa pe. Muzisi zimwi, lwiiyo lwaatala lubbadalilwa amfwulumende, aboobo basicikolo bapasa kunyina mali ngobabbadala, nokuba kubbadalila ziiyo azimwi. Nokuba boobo, mumasena manji, lwiiyo lwaatala luladula kapati alimwi luyaabudula. Cibalo cimwi camumagazini yakuti New York Times Op-Ed cakati: “Lwiiyo lwaatala lwakali kubonwa kuti ndolugwasyo lupa coolwe. Mazubaano luli mukusinizya lwiindano luliko akati kabantu bavwubide kapati abaabo batavwubide kapati.” Munzila imwi, lwiiyo lwaatala luyaabujanika kapati kuli baabo bavwubide kapati alimwi ibajisi zyuuno, alimwi balagwasya bana babo ikutegwa abalo bana bavwube akuba azyuuno munyika eeyi. Sena bazyali Banakristo baleelede kusalila bana babo mbaakani ili boobo?—Ba-Filipi 3:7, 8; Jakobo 4:4.

10. Mbuti lwiiyo lwaatala mboluswaangene akutola ambele bukkale bwasunu?

10 Nociba ciindi lwiiyo lwaatala nolutabbadalilwi, kulakonzya kuba zintu zimwi zijatikizyidwe. Mucikozyanyo, imagazini iitegwa The Wall Street Journal iluula kuti mucisi cimwi Asia nkoili Kumusanza lwaajwe, imfwulumende ilacita bubambe bwakuti “basicikolo basongo balikke kabapasa akuzumanana alwiiyo.” ‘Balikke aabo basongo bapasa’ mbabaunka muzikolo zijisi mpuwo munyika mbuli ica Oxford aca Cambridge, ku England, azikolo zya Ivy League ku United States azikolo zimbi. Ino nkaambo nzi mfwulumende ncoicitila bubambe oobu butola ciindi? Kuluula kwakati “kutegwa batole ambele makwebo aacisi.” Ilwiiyo lulakonzya kuba lwiiyo lutabbadalilwi, pele kubbadala nkobacita basicikolo mbuumi bwakusumpula bukkale bwasunu. Nokuba kuti buumi buli boobo mbobayandaula kapati bantu munyika, sena bazyali Banakristo ncencico ncobayanda kuti bana babo bakajane?—Johane 15:19; 1 Johane 2:15-17.

11. Ino kuluula kutondezya nzi kujatikizya kukolwa bukoko alimwi akutalilemeka mumakani aakoonana akati kabasicikolo ibali kucikolo cipati?

11 Icintu acimbi ciyandika kulanga-langa mbusena. Muzikolo zipati alimwi amumakkoleji kuli bukkale bwakutalilemeka—kutabelesya kabotu misamu iikola amakoko, kutalilemeka mumakani aakoonana, kubeja, kwaambila bambi kucita zintu ziyumu kutegwa beelele mukakamu kabalongwe azimwi buyo zili mbuli zeezi. Amwaalange-lange buyo makani aakukolwa bukoko. Imagazini yakuti New Scientist yakaluula boobu kujatikizya makani aakunywida kukolwa: “[Basicikolo bali acikolo cipati ku United States] ibabalilwa ku 44 pasenti balanywa kutegwa bakolwe kwaciindi comwe mumvwiki zyobilo.” Ipenzi eeli lilajanika akati kabakubusi ku Australia, Britain, Russia alimwi amumasena aambi. Caboola kumakani aakutalilemeka kwiinda mukoonana, misalo yabasicikolo ijatikizya makani aakoonana kwaciindi comwe amuntu ngomutasyabene,” kwalo kweelana akuluula kwa Newsweek “yakakupandulula kuti nkoonana ciindi comwe—mbuli kulyana cilakalaka naa kumyontana akoonana kwini buya—kucitwa abantu batalibambilide kwaambauzyanya bamanizya.” Kuvwuntauzya kutondezya kuti 60 pasenti kusikila ku 80 pasenti yabasicikolo balacita zili boobu. Mukaintu umwi sikuvwuntauzya wakaamba kuti: “Ikuti koli sicikolo waku kkoleji uukkwene, uleelede kucita zili boobu.”—1 Ba-Korinto 5:11; 6:9, 10.

12. Ino mbuyumuyumu nzi basicikolo baku kkoleji mbobajana?

12 Kunze lyakubija kwabusena, kuli ziiyo zikatazya alimwi amisunko miyumu. Basicikolo beelede kubala alimwi akucita milimo njobapegwa kuyoocitila kuŋanda ikutegwa bapase musunko. Alimwi ibamwi bayandika kucita mulimo waambali kumwi kabaiya. Zyoonse eezyi ziyandika ciindi cikubwene alimwi anguzu. Ino ciindi alimwi anguzu zyakucita milimo yakumuuya inga kazili zinji buti? Ikuti zyakucita zyavwula, ino ncinzi cilangilwa kubikkwa ambali? Sena milimo ya Bwami inga yazumanana kuba mubusena bwakusaanguna, naa ilakonzya kubikkwa ambali? (Matayo 6:33) Ibbaibbele likulwaizya Banakristo kuti: “Amucenjele loko mbumweenda. Muteendi mbuli bafubafuba, pe, amweende mbuli basimaanu. Amujatisye loko ciindi canu coonse, nkaambo kakuti mazuba aasunu mabi.” (Ba-Efeso 5:15, 16) Cilausisya kujana kuti ibamwi bakaleka kusyoma akaambo kakubikkila maano kuzintu ziyandika ciindi cinji alimwi anguzu naa kwiinda mukulinjizya mukulilemeka kuteendelani amagwalo kabali kukkoleji!

13. Ino mibuzyo nzi bazyali Banakristo njobeelede kulanga-langa?

13 Masimpe, kutalilemeka mukoonana, kubula bulemu alimwi abuyumuyumu tazijaniki buyo kumakkoleji naa kuzikolo zipati kulikke pe. Nokuba boobo, bunji bwabakubusi bamunyika zyoonse eezi bazyibona kuti ncibeela calwiiyo alimwi kunyina ncobayeeya kujatikizya bukkale oobu. Sena bazyali Banakristo baleelede kutola bana babo acaali mumasena aali boobu kwamyaka iili yone naa iinda aawo? (Tusimpi 22:3; 2 Timoteo 2:22) Sena bakubusi mpindu njibajana nimbotu cakuti kunyina makani kufwumbwa bali mubukkale bubi? Ikaambo akambi nkakuti, ino ncinzi bakubusi ncobayiisyigwa kuzikolo zipati kuti nceciyandika kubikka kumbele? * (Ba-Filipi 1:10; 1 Ba-Tesalonika 5:21) Ibazyali baleelede kwiilanga-langa cakusitikila alimwi akwiipailila mibuzyo eeyi, kubikkilizya antenda yakutola bana kuzikolo zili kulamfwu naa kucisi cimbi.

Sena Kuli Nzila Zimbi Kunze lya Lwiiyo Lwaatala?

14, 15. (a) Nokuba kuti kuli muzeezo uudumide, ino ndulayo nzi lwamu Bbaibbele ilugwasya mazubaano? (b) Ino mibuzyo nzi bakubusi njobeelede kulibuzya?

14 Mazubaano, muzeezo udumide ngwakuti bakubusi balakonzya kuzwidilila lilikke kuti bajana lwiiyo lwakucikolo cipati. Nokuba boobo, muciindi cakwiide kuunkilila kucintu cidumide, Banakristo batobela lulayo lwa Bbaibbele lwakuti: “Mutakozyanizigwi aziyanza zyaciindi ecino, pele amusanduke kukucitululwa kwamyoyo yanu, kuti mukasimpikile makani ngaayanda Leza, makani mabotu aatambulika aalondokede.” (Ba-Roma 12:2) Ino ncinzi Leza ncayanda kubantu bakwe, bana abacembede kuno kuciindi cakumamanino? Paulo wakakulwaizya Timoteo kuti: “Kolibamba kuzintu zyoonse, kofwabalika, kosungwaalila milimo yabukambausi, kokondezesya mulimo ngowakapegwa.” Majwi aaya alabeleka kulindiswe toonse mazubaano.—2 Timoteo 4:5.

15 Muciindi cakwiide kulinjizya mukuyandaula lubono lwakumubili, toonse tuleelede ‘kulibamba muzintu zyoonse’—bukkale bwesu bwakumuuya. Ikuti naa uli mukubusi, libuzye kuti: ‘Sena ndilasoleka kusikila mpondigolela ‘mukukondelwa mulimo ngondakapegwa,’ kutegwa ndeelele kuba similimo wa Jwi lya Leza? Ino ndijisi makanze nzi mukuzumanana kucita mulimo cakumaniina? Sena makani aakucita mulimo waciindi coonse ndilaalanga-langa?’ Mibuzyo eeyi ilakatazya ikapati nomulanga bakubusinyoko kabajata bubi mukuyandaula zintu zibagemi, “zintu zipati” nzyobayeeya kuti ziyoobapa kuti bakupuke kumbele. (Jeremiya 45:5) Aboobo, bazyali Banakristo camaano balabakulwaizya bana babo kuzwa kubwana kuba abukkale bubotu bwakumuuya alimwi balabayiisya.—Tusimpi 22:6; Mukambausi 12:1; 2 Timoteo 3:14, 15.

16. Ino mbuti bazyali Banakristo cabusongo mbobakonzya kugwasya bana babo kuba abukkale bwakumuuya?

16 Imwana musankwa mupati akati kabana botatwe iwamumukwasyi umwi mwalo banyina mobakali mumulimo waciindi coonse kwamyaka minji wakati: “Bamaama bakali kubikkila maano kapati kubantu mbotwakali kuyanzana limwi. Kunyina notwakali kuyanzana ambotwiiya limwi pe. Twakali kuyanzana buyo abaabo ibali mumbungano ibakajisi bukkale bubotu bwakumuuya. Alimwi bamaama lyoonse bakali kutamba baabo ibali mumulimo waciindi coonse—bamisyinali, balangizi beendeenda, babelekela ku Bbeteli alimwi abapainiya kutegwa katuyanzana limwi kwesu. Ikuswiilila zyakabacitikila alimwi akubona lukkomano ndobakajisi kwakagwasya mukubikka makanze mumyoyo yesu aakubeleka mulimo waciindi coonse.” Elo cilakkomanisya kaka ikubona bana basankwa boonse botatwe kabali mumulimo waciindi coonse—umwi ubelekela ku Bbeteli, umwi wakaiya Cikolo Cakwiiya Mulimo, eelyo ooyu umbi ulacita bupainiya!

17. Ino ndugwasyo nzi ibazyali ndobakonzya kupa kubakubusi nobasala ziiyo zyakucikolo alimwi amilimo njobayanda kuti bakaiye? (Amubone kabbokesi ikali apeeji 31.)

17 Kunze lyakubagwasya kuba abukkale bwakumuuya, ibazyali alimwi baleelede kubagwasya cakufwambaana bana caboola kumakani aakusala ziiyo naa milimo njobayanda kuyooiya. Mukubusi aumbi uuli ku Bbeteli wakaamba kuti: “Bazyali bangu boonse bakali kucita bupainiya nociba ciindi kabatanakwatana alimwi bakazumanana abupainiya. Bakasoleka kapati kugwasya mukwasyi woonse kutegwa awalo ube amuzeezo wabupainiya. Notwakali kusala ziiyo zyakucikolo naa kusala zintu zyakuyoocita kumbele, lyoonse bakali kutukulwaizya kusala cintu cikonzya kuyootugwasya kujana coolwe cakucita mulimo waambali kumwi katucita bupainiya.” Muciindi cakusala ziiyo ziyandika kuunkila kucikolo cipati, bazyali alimwi abana beelede kulanga-langa ziiyo zikonzya kugwasya mukucita mulimo wa Leza. *

18. Ino mmilimo nzi iiliko bakubusi njobakonzya kulanga-langa?

18 Buvwuntauzyi butondezya kuti muzisi zinji, takuyandiki bantu bakayiila kuzikolo zipati, pele kuyandika bantu bakaiya buyo milimo yaansi. USA Today iluula kuti “70 pasenti yababelesi mumakumi aamyaka iboola tabakayandiki kuba amapepa aakwiiya milimo kwamyaka yone kucikolo cipati, pele kuyooyandika buyo baabo ibakayiila muzikolo zisyoonto naa bajisi pepa lyamulimo muuba-uba.” Bunji bwazikolo eezyo zilayiisya mulimo kwaciindi cisyoonto mbuli wamuofesi, kubamba myootokala azintu zimwi, kubamba makkompyuta, kubamba mipompi ileta akugusya meenda muŋanda, kubamba-bamba masusu alimwi amilimo iimbi. Sena milimo iili boobu ilayandika kapati? Inzya! Ilakonzya kuboneka kutakkomanisya kweelana abamwi mbobayeeya, pele ipa lwaanguluko luyandika kuli baabo ibajisi makanze aakubelekela Jehova.—2 Ba-Tesalonika 3:8.

19. Ino ninzila nzi iisyomeka ikonzya kuleta lukkomano alimwi akukkalwa moyo?

19 Ibbaibbele likulwaizya kuti: “Bakubusi abakamwale . . . Batembaule izina lya-Jehova, nkaambo izina lyakwe lilike ndipati, abulemu bwakwe bulainda nyika ajulu.” (Intembauzyo 148:12, 13) Twakozyanisya busena alimwi abulumbu inyika mboikonzya kupa, kubeleka mulimo waciindi coonse iwa Jehova kakunyina kudooneka nkokupa buumi bwalukkomano alimwi akukkalwa moyo. Kamuyeeya kusyomezya kwa Bbaibbele kwakuti: “Lulongezyo lwa-Jehova lulavubya, alimwi tayungizyi mause kulindulo.”—Tusimpi 10:22.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 13 Kujatikizya zibalo zyaamba baabo ibakabikkila maano kulwiiyo lupegwa a Leza kwiinda lwiiyo lwakucikolo cipati, amubone Ngazi Yamulindizi, yamu May 1, 1982, mapeeji 3-6; April 15, 1979, mapeeji 5-10; Awake! June 8, 1978, mapeeji 15; alimwi ayamu August 8, 1974, mapeeji 3-7.

^ munc. 17 Amubone Awake! October 8, 1998, “In Search of a Secure Life,” mapeeji 4-6, alimwi a May 8, 1989, “What Career Should I Choose?” mapeeji 12-14.

Sena Mulakonzya Kupandulula?

• Ino nkuli Banakristo nkobasyoma kuti kuyoobagwasya kuba abuumi bubotu kumbele?

• Ino mbuyumuyumu nzi bazyali Banakristo mbobajana ibujatikizya buumi bwabana babo bwakumbele?

• Ino ncinzi iceelede kulangwa-langwa caboola kumakani aakulanga-langa zibikkilizyidwe mukuyanda kujana lwiiyo lwaatala?

• Ino mbuti bazyali mbobakonzya kugwasya bana babo kuba amakanze aakubelekela Jehova?

[Mibuzyo yaciiyo]

Kabbokesi kali apeeji 29]

Ino Lwiiyo Lwaatala Lujisi Mpindu Nzi?

Ibunji bwabaabo baunka kucikolo cipati bayanda kuti bakajane pepa lyamulimo lyalo liyoobagwasya kujana mulimo uuvwolwa mali manji alimwi akukkalilila amulimo. Nokuba boobo, lipooti yamfwulumende iluula kuti, 25 pasenti buyo yabaabo baunka kukkoleji mbabajana pepa lyamulimo kwamyaka iili cisambomwi—ibazwidilila mbasyoonto kapati. Nokuba boobo, sena pepa lyamulimo eeli libapa kujana mulimo mubotu? Amubone buvwuntauzi bwalino-lino ncobujisi.

“Ikuunka [kucikolo cipati] ku Harvard naa ku Duke tacaambi kuti mulimo mubotu alimwi uuvwolwa mali manji wajanika pe. . . . Makkampani taazyibide kunjizya bakubusi milimo. Ikujana pepa lyaatala ilitondezya kuti muntu uluuzi kabotu mulimo cilakondelezya. Pele, icintu cipati kuli basikunjizya milimo cijatikizya zintu bantu nzyobatakonzyi kucita azyobakonzya kucita.”—Newsweek, November 1, 1999.

“Nokuba kuti mazubaano kujana mulimo mubotu kuyandika kuba aluzyibo lwaatala kwiinda mbocakabede kaindi . . . , iluzyibo luyandika mumilimo eeyi nduzyibo lubotu lujanika kucikolo—munamba, kubala alimwi akulemba lwamugiledi lyafwuka . . . ikutali lwiiyo lwamumakkoleji. . . . Basicikolo tabayandiki kuunka kumakkoleji kutegwa bakajane mulimo mubotu, pele bayandika kubikkila maano kuluzibo ndobajana kucikolo casekondali.”—American Educator, Spring 2004.

“Bunji bwamakkoleji baliceede ceetezya caboola kumakani aakuyiisya basicikolo kutegwa bakajane mulimo baakumanizya kwiiya. Zikolo ziyiisya milimo kwaciindi cifwaafwi . . . zyaduma kapati. Ibaunka bakavwula kusika amweelwe wa 48 pasenti kuzwa mumwaka wa 1996 kusikila mu 2000. . . . Imapepa aluzyibo lwamulimo atola ciindi cilamfwu kwaajana taacikwe bulemu pe.”—Time, January 24, 2005.

“Kweezyeezya zintu mboziyooba kumbele kwakazwa ku Cibeela Cilanganya Milimo caku U.S. mumwaka woonse wa 2005 citondezya makani aalibilisya aakuti cibeela cimwi cabaabo bakamanizya lwiiyo lwamulimo lutola myaka yone tabakajani mulimo weendelana amapepa aamilimo njobakaiya.”—The Futurist, July/August 2000.

Akaambo kaceeci, bayaabuvwula bamayi badooneka mpindu yakujanina lwiiyo lwaatala. Kuluula kumwi kujatikizya zyakumbele kwakati: “Bantu tubayiisya zintu zitakazuzikizyi mbaakani zyabo kumbele.” Kwiindana aceeci, amubone Bbaibbele ncolyaamba kujatikizya Leza. “Ndime Jehova Leza wako. Ndime uukwiiyisya kuti ugwasigwe. Ndime uukweenzya munzila njoelede kutola. Nicakabota niwakaswiilila milazyo yangu! Lino luumuno lwako nilwakaba mbuli mulonga, abululami bwako nibwakaba mbuli mayuwe aalwizi.”—Isaya 48:17, 18.

[Cifwanikiso icili apeeji 28]

Bakaibikka ambali milimo njobakali kucita akutobela Jesu