Skip to content

Skip to table of contents

Businsimi Bwa Hosea Butugwasya Kweenda A Leza

Businsimi Bwa Hosea Butugwasya Kweenda A Leza

Businsimi Bwa Hosea Butugwasya Kweenda A Leza

‘Bayoomutobela Jehova.’—HOSIYA 11:10, BT.

1. Ino ncisobano nzi cacikozyanyo icijanika mubbuku lya Hosea?

SENA mulazikkomanina zisobano izijisi basikusobana bakondelezya atwaambo tunonezya? Ibbuku lyamu Bbaibbele lya Hosea lilijisi cisobano cacikozyanyo. * Cisobano cijisi twaambo tujatikizya bukkale bwamukwasyi wa Hosea musinsimi wa Leza alimwi ciliswaangene alukwatano lwacikozyanyo lwa Jehova abana Israyeli bansiku ndwaakabamba kwiinda mucizuminano ca Mulawo wa Musa.

2. Ino ncinzi cizibidwe kujatikizya Hosea?

2 Ibubambe bwacisobano eeci bulajanika ku Hosea caandaano 1. Kuboneka kuti Hosea wakali kukkala mucilawo cabwami bwa Israyeli bwamisyobo iili kkumi (alimwi bwakali kwiitwa kuti Efraimu, nkaambo ngowakali musyobo mupati). Wakasinsima nobakali kulela bami bamamanino ibali ciloba iba Israyeli alimwi a Bami aaba: Uziya, Jotamu, Ahazi alimwi mwami Hezekiya iwa Juda. (Hosea 1:1) Aboobo Hosea wakasinsima kwamyaka iitaceyi ku 59. Nokuba kuti ibbuku eeli ilijisi zina lyakwe lyakamanizyigwa kulembwa nowakainda-inda mwaka wa 745 B.C.E., licibeleka asunu lyalo bantu banji nobali mubukkale bukozyene aboobo bwakasinsimwa mumajwi aakuti: ‘Bayoomutobela Jehova.’—Hosiya 11:10, BT.

Ikulanga-Langa Twaambo Tuli Mukati Ncokuyubununa

3, 4. Amupandulule mubufwaafwi twaambo tupati ituli mubbuku lya Hosea caandaano 1 kusikila ku 5.

3 Ikulanga-langa twaambo tumwi mubufwaafwi ituli mubbuku lya Hosea caandaano 1 kusikila ku 5 kuyooyumya makanze eesu aakweenda a Leza kwiinda mukutondezya lusyomo alimwi akutobela nzila yeendelana akuyanda kwakwe. Nokuba kuti ibakali mubwami bwa Israyeli bakalijisi mulandu wakucita bumambi bwakumuuya, Leza wakali kukonzya kubafwida luse ikuti naa beempwa. Eeci cakatondezyegwa kwiinda munzila Hosea mbwaakamucitila mukaintu wakwe Gomeri. Naakamana kumuzyalila mwana omwe, kuboneka kuti wakazyi kuzyala bana bamusyokwe abambi bobilo. Nokuba boobo, Hosea wakamubweza alimwi, mbubwenya mbuli Jehova mbwaakalilibambide kutondezya luse kubana Israyeli ikuti beempwa.—Hosea 1:1–3:5.

4 Jehova wakabajanina mulandu bana Israyeli nkaambo kwakanyina kasimpe, luzyalo naa luzibo lwa Leza munyika. Wakali kuzoobapa mulandu bana Israyeli basimamambe alimwi abwami bwa Juda bwakazangide. Nokuba boobo, ibantu ba Leza “ciindi nciba[ka]pengede ncobeni,” bakali kuyandaula Jehova.—Hosea 4:1–5:15.

Cisobano Catalika

5, 6. (a) Ino bwaamu bwakasakene buti mubwami bwa Israyeli ibwamisyobo iili kkumi? (b) Ino nkaambo nzi kucenjezya kwakapegwa kubana Israyeli bansiku ncokuyandika kulindiswe?

5 Leza wakalailila Hosea kuti: “Koya ukakwate mwanakazi muvuule akulijanina bana babuvuule, nkaambo kuvuula nyika ilavuula kukulea munzila ya-Jehova.” (Hosea 1:2) Ino bwaamu bwakavwulide buti mu Israyeli? Twaambilwa kuti: “Nkaambo moyo wabumambe [wabwami bwamisyobo iili kkumi] wabaleesya, aboobo baya buvuula cakutalemeka Leza wabo. . . . Bana banu basimbi balavuula, abalo banabwiinga banu balacita bumambe. . . . Bapati beni balabweza basimamambe kumbali, akupaizya abasibuvuule.”—Hosea 4:12-14.

6 Bwaamu bwakumubili abwakumuuya bwakalisakene mu Israyeli yoonse. Aboobo Jehova wakali ‘kuzoosubula’ bana Israyeli. (Hosiya 1:4; 4:9, BT) Kucenjezya ooku kulayandika kapati kulindiswe nkaambo Jehova uyoobasubula aabo ibatalilemeki alimwi abaabo ibali mubukombi butasalali. Pele aabo ibeenda a Leza balazuzikizya zyeelelo zya Leza zisalala alimwi balizyi kuti “taakwe sibwaamu . . . uukonzya kuba alukono mu-Bwami bwa-Kristo abwa-Leza.”—Ba-Efeso 5:5; Jakobo 1:27.

7. Ino ncinzi cakali kwiimininwa alukwatano lwa Hosea a Gomeri?

7 Hosea naakakwata Gomeri, kweelede kuti wakamukwata kacili mooye alimwi wakali mukaintu uusyomeka ciindi “[naaka]muzyalila mwana mulombe.” (Hosea 1:3) Kweelana ambokutondezyedwe mucisobano cacikozyanyo, nokwakainda buyo kaindi kasyoonto kuzwa ciindi bana Israyeli nobakazwa mubuzike ku Egepita mu 1513 B.C.E., Leza wakapangana cizuminano ambabo icakali mbuli kuti ncipangano calukwatano cisalala. Kwiinda mukuzumina cipangano, bana Israyeli bakasyomezya kuti bayoosyomeka “[ku]mulumi,” Jehova. (Isaya 54:5) Inzya, lukwatano lwacikozyanyo akati ka Leza abana Israyeli lwiimininwa alukwatano lusalala ilwa Hosea a Gomeri. Elo kaka zintu zyakazoocinca!

8. Ino bwami bwabana Israyeli bwamisyobo iili kkumi bwakatalika buti, alimwi ino ncinzi ncomukonzya kwaamba kujatikizya bukombi bwabo?

8 Mukaintu wa Hosea “wakamita lwabili, wakazyala mwana musimbi.” Imwana ooyu amwana wakamutobela mbaakazyala Gomeri beelede kuti mbamusyokwe. (Hosea 1:6, 8) Mbwaanga Gomeri wakali kwiiminina bana Israyeli, mulakonzya kubuzya kuti, ‘Ino mbuti bana Israyeli mbobakaba bavwuule?’ Mu 997 B.C.E., misyobo yabana Israyeli iili kkumi yakalyaandaanya kuzwa kumisyobo iili kumusanza ya Juda alimwi a Benjamini. Kukomba moombe kwakatalisyigwa abwami bwamisyobo yabana Israyeli iili kkumi bwakunyika ikutegwa kabataunki ku Juda kukukomba Jehova mutempele yakwe ku Jerusalemu. Ikukomba Baala, kubikkilizya akutalyeendelezya mumakani akoonana kwakakomena kapati mu Israyeli.

9. Kweelana ambokwakasinsimwa ku Hosea 1:6, ino ncinzi cakacitikila Israyeli?

9 Gomeri naakazyala mwana wabili iweelede kuti ngwamusyokwe, Leza wakaambila Hosea kuti: “Umuulike izina lya-Sikutafwidwaluzyalo, nkaambo nsikooyooboola limbi kuzoofwida mukowa wa-Israyeli luzyalo lwakubalekelela abuniini.” (Hosea 1:6) Jehova ‘tanaakabalekelela.’ Elyo bana Asuri bakabatola bana Israyeli mubuzike mu 740 B.C.E. Nokuba boobo, Leza wakabufwida luzyalo bwami bwamisyobo yobilo ibwa Juda akubavwuna, pele kutali kwiinda mukubelesya buta, panga, nkondo, mabbiza naa basimabbiza pe. (Hosea 1:7) Mu 732 B.C.E., buzuba bomwe masiku mungelo omwe buyo wakajaya basikalumamba bana Asuri ibali 185,000 ibakali kuyanda kulwana Juda imunzi mupati wa Jerusalemu.—2 Bami 19:35.

Imulandu Jehova Ngwaakajanina Israyeli

10. Ino bukkale bwa Gomeri bwabuvwuule butondezya nzi?

10 Gomeri wakamusiya Hosea akuba “mwanakazi muvuule” kakkala amusankwa uumbi. Eeci citondezya mbuli bwami bwa Israyeli mbobwakatalika kubamba zilongwe amasi aakomba mituni akutalika kusyoma ngawo. Muciindi cakulumba Jehova akaambo kakukupuka, bana Israyeli bakalumba mituni yamasi aayo alimwi bakacimwaya cipangano calukwatano ncobakajisi a Leza kwiinda mukuba mubukombi bwakubeja. Anu nkakaambo Jehova ncaakacijanina mulandu cisi eeci cakali kucita buvwuule bwakumuuya!—Hosea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Ino ncinzi cakacitika kucipangano ca Mulawo Jehova naakalekela kuti bana Israyeli alimwi a Juda baunke mubuzike?

11 Ino ncisubulo nzi Israyeli ncaakapegwa akaambo kakusiya Mulumaakwe? Leza wakapa kuti ‘baunke musyokwe’ ku Babuloni, icisi cakazunda Asuri kwalo bana Israyeli nkobakali bazike kuzwa mu 740 B.C.E. (Hosea 2:14) Aboobo Jehova naakabumanizya bwami bwamisyobo iili kkumi, kunyina naakacijaya cipangano calukwatano amusyobo wabana Israyeli wakajisi misyobo yakusaanguna iili 12. Mubwini, Leza naakazumizya kuti Jerusalemu inyonyoonwe abana Babuloni mu 607 B.C.E. akuti bana Juda babe bazike, tanaakacimanizya cipangano calukwatano lwacikozyanyo camu Mulawo wa Musa ncobakapangene amisyobo ya Israyeli iili 12. Kasuwa kakafwa ibasololi ba Juda nobakamukaka Jesu Kristo alimwi akumujaya mu 33 C.E.—Ba-Kolose 2:14.

Jehova Wabalaya Bana Israyeli

12, 13. Ino majwi nzi aayandika kapati aali mubbuku lya Hosea 2:6-8, alimwi ino mbuti majwi aaya mbwaakabajatikizya bana Israyeli?

12 Leza wakamulaya Israyeli kuti “agwisye mavuule aakwe,” pele wakayanda kuti atobele mumambinyina. (Hosea 2:2, 5) Jehova wakati: “Lino amubone. Njoosinka inzila yakwe amamvwa, akumuzyungulusya lubaya, kuti atajani mazwido. Elyo uyooya butobela basimamambe bakwe, pele takooyoobeenzya pe. Uyoobayandaula, pele takooyoobajana. Lino uyooamba kuti, Njiinke, nkapiluke kumulumyaangu mutaanzi, nkaambo ciindi eco ncendakali awe cakandibotela kwiinda ciindi ecino. Nkaambo teewakaziba kuti ndime ndakamwaabila maila awaini amafuta, akumuvuzizya insiliva angolida nzibakabelesezya [kupanga] Baala.”—Hosea 2:6-8.

13 Nokuba kuti Israyeli wakayandaula lugwasyo kuzwa kumasi aakali “basimamambe bakwe,” kunyina naakalilibambide kumugwasya. Wakali bailidwe mumbali-mbali mbuli kuti wakazungulukidwe masanzu aataindiki, cakunga tiibakali kukonzya kusika kuti bamugwasye. Asuri naakabalwana kwamyaka yotatwe, munzi wabo mupati Samariya wakazundwa mu 740 B.C.E., eelyo bwami bwamisyobo iili kkumi kunyina nobwakaba alimwi pe. Ibamwi akati kaba Israyeli ibakali mubuzike mbebakali kukonzya kuyeeya zintu mbozyakali kubeendela kabotu bamawisi kuti babelekela Jehova. Bamucaala bakali kukonzya kukaka bukombi bwa Baala alimwi akuyanda kubambulula cilongwe a Jehova.

Ikucilanga Alimwi Cisobano

14. Nkaambo nzi Hosea ncaakabambuluda lukwatano lwakwe a Gomeri?

14 Ikutegwa mumvwisye kapati lukwatano lwa Hosea alimwi acilongwe cakali akati kabana Israyeli a Jehova, amulange-lange majwi aaya aakuti: “Jehova wakandaambila kuti, Koya alimwi, ukayande oyu mwanakazi sibuvuule uuyandwa ku[li]simamambe wakwe.” (Hosea 3:1) Hosea wakaaswiilila malailile aaya kwiinda mukumubweza alimwi Gomeri kuzwa kumusankwa wakamujisi. Kumane boobo, Hosea wakamulaya boobu mukaintu wakwe: “Uleelede kusyaala kulindime mazuba manji. Utayi buvuula pe, utabi wamwaalumi umbi.” (Hosea 3:2, 3) Gomeri wakaluzumina lulayo, eelyo Hosea wakalubambulula alimwi lukwatano anguwe. Ino eeci ciijatikizya buti nzila Leza mbwaakeendelezya bantu ba Israyeli alimwi a Juda?

15, 16. (a) Ino nkwiinda mubukkale buli buti imusyobo wa Leza uusubudwe nowakali kukonzya kufwidwa luzyalo? (b) Ino mbuti bbuku lya Hosea 2:18 mbolyakazuzikizyigwa?

15 Nokuba kuti aabo ibakatoledwe mubuzike bakali ku Babuloni, Leza wakabelesya basinsimi bakwe kuti ‘baambile myoyo yabo.’ Ikutegwa bafwidwe luzyalo a Leza, bantu bakwe bakeelede kutondezya kuti beempwa akuunka ku Mulumi wabo, mbubwenya mbuli bwakacita Gomeri walo wakapiluka kumulumi wakwe. Eelyo Jehova wakali kuzoobweza cisi cakwe cili mbuli mukaintu uusubudwe kuzwa ‘musyokwe’ lya Babuloni akumuleta ku Juda a Jerusalemu. (Hosea 2:14, 15) Wakacizuzikizya cisyomezyo eeco mu 537 B.C.E.

16 Awalo Leza wakacizuzikizya cisyomezyo eeci cakuti: “Mubuzuba obo njoobatangila cizuminano; tuyootangana cizuminano abanyama bamusokwe abayuni bakujulu abauka baansi. Elyo buta apanga ankondo njoozilobya zyoonse mucisi, nkabaoneke cakutayoowa.” (Hosea 2:18) Bamucaala ba Juda ibakapilukila kunyika yabo bakalikkede muluumuno, kakunyina kuyoowa banyama. Ibusinsimi oobu alimwi bwakazuzikizyigwa mu 1919 C.E., ciindi bamucaala ba Israyeli bakumuuya nobakazwa mu “Babuloni Mupati,” ibwami bwabukombi bwakubeja. Lino baliliibide muparadaiso wakumuuya abeenzinyina ibajisi bulangizi bwakuyoopona anyika kukabe kutamani. Kunyina bukkale buli mbuli bwabanyama akati ka Banakristo bakasimpe aaba.—Ciyubunuzyo 14:8; Isaya 11:6-9; Ba-Galatiya 6:16.

Amuzibikkile Maano Ziiyo

17-19. (a) Ino mbube nzi bwa Leza mbotukulwaizyigwa kwiiya? (b) Ino mbuti mbotukonzya kujatikizyigwa aluzyalo alimwi alubomba lwa Jehova?

17 Leza ulafwida luzyalo alimwi ngusiluse, aboobo oobo mbotweelede kuba andiswe. Nceciiyo cimwi ciyiisyigwa muzyaandaano zyakusaanguna mubbuku lya Hosea. (Hosea 1:6, 7; 2:23) Ikulisungula kwa Leza kuti abafwide luzyalo bana Israyeli bakeempwa kuleendelana akasimpi kakasololelwa amuuya kakuti: “Uusisa milandu yakwe takooyooba acoolwe pe, pele oyo uulyaambawida akuleka ulafwidwa luzyalo.” (Tusimpi 28:13) Icuumbulizya basizibi beempwa alimwi mmajwi aasintembauzyo aakuti: “Cipaizyo ncayanda Leza muuya uutyokede; moyo uupengede akweempwa tokuusampauli, O Leza.”—Intembauzyo 51:17.

18 Businsimi bwa Hosea busumpula lubomba alimwi aluzyalo lwa Leza ngotukomba. Nokuba kuti bamwi balakonzya kuleya munzila yabululami, balakonzya kweempwa akuleka nzila zyabo. Ikuti bacita boobo, Jehova ulabatambula. Wakacifwida luzyalo cisi ca Israyeli cakeempwa, calo ncaakapangene cilongwe calukwatano lwacikozyanyo. Nokuba kuti tiibakamumvwida Jehova alimwi ‘bakamucisizya moyo Uusalala wa Israyeli, wakabafwida luzyalo akuzumanana kwiibaluka kuti bakali buyo bulongo.’ (Intembauzyo 78:38-41) Iluzyalo luli boobo lweelede kutukulwaizya kweenda a Leza wesu siluse Jehova.

19 Nokuba kuti zibi mbuli bujayi, kubba alimwi abumambi zyakali zinji mu Israyeli, Jehova ‘wakaambila myoyo yabo majwi mabotu.’ (Hosea 2:14; 4:2) Imyoyo yesu ileelede kupya alimwi cilongwe cesu a Jehova ceelede kuyuma notuyeeya luzyalo alimwi aluse lwakwe. Lino atulibuzye kuti: ‘Ino mbuti mbondikonzya kwiiya luzyalo lwa Jehova alimwi aluse munkalilo yangu abantu? Ikuti naa Munakristoma iwandibisizya walomba kuti ndimulekelele, sena ndililibambide kucita obo mbuli bucita Leza?’—Intembauzyo 86:5.

20. Amupe cikozyanyo ikutondezya kuti tuleelede kubikka lusyomo lwesu mubulangizi mbwatupede Leza.

20 Leza ulapa bulangizi bwakasimpe. Mucikozyanyo, wakasyomezya kuti: ‘Njoomupa kkuti lya Akori kuti limubede mulyango wabulangizi.’ (Hosea 2:15) Imbunga ya Jehova yansiku iili mbuli mukaintu yakalijisi bulangizi bwini-bwini bwakupilukila kunyika yayo, ikwakali ‘kkuti lya Akori.’ Ikuzuzikizyigwa kwacisyomezyo eeco mu 537 B.C.E. kutupa kaambo kabotu ncotweelede kukkomana akaambo kabulangizi bwini-bwini Jehova mbwabikkide.

21. Ino luzibo lujisi mulimo nzi mukweenda kwesu a Leza?

21 Ikutegwa tuzumanane kweenda a Leza, tuleelede kuzumanana kumuziba akulubelesya luzibo oolo mubuumi bwesu. Iluzibo lujatikizya Jehova tiilwakaliko mu Israyeli pe. (Hosea 4:1, 6) Pele, ibamwi bakabikkila maano kukuyiisya kwa Leza alimwi akupona kweelana acakali kuyiisyigwa, bakalongezyegwa. Hosea wakali umwi wabaabo. Ncimwi buyo abaabo ibali 7,000 bakapona mumazuba aa Eliya ibatakafwugamina Baala. (1 Bami 19:18; Ba-Roma 11:1-4) Ikutobela malailile aa Leza kuyootugwasya kuzumanana kweenda a Leza.—Intembauzyo 119:66; Isaya 30:20, 21.

22. Ino mbuti buzangi mbobweelede kubonwa?

22 Jehova uyanda kuti balombwana basololela akati kabantu bakwe batalekeli buzangi. Nokuba boobo, bbuku lya Hosea 5:1 lyaamba kuti: “Amuswiilile aya makani nubapaizi. Amumvwe nomukowa wa-Israyeli. Amuteelele nobasiŋanda bamwami, nkaambo kubeteka nkokwanu. Nkaambo mwakali kakole ku-Mizipa, mwakali buzamba buyalidwe atala lya-Tabori.” Basololi bazangi bakali kakole alimwi bakali buzamba naa kuti kanyandi kubana Israyeli, akaambo kakuboongelezya kuti batalike kukomba mituni. Mulundu wa Tabori alimwi abusena butegwa Mizipa kweelede kuti ngaakali masena aakadumide bukombi bwakubeja.

23. Ino mwagwasyigwa buti akaambo kakulanga-langa bbuku lya Hosea caandaano 1 kusikila ku 5?

23 Kusikila waawa, businsimi bwa Hosea bwatutondezya kuti Jehova ngu Leza siluzyalo uupa bulangizi akulongezya baabo batobela malailile aakwe akukaka buzangi. Mbubwenya mbuli bana Israyeli bansiku, bakeempwa, atuyandaule Jehova akusolekesya lyoonse kumutembaula. (Hosea 5:15) Kwiinda mukucita boobo, tuyoojana bubotu alimwi akuba alukkomano lutaambiki kubikkilizya aluumuno lujana baabo boonse beenda a Leza cakusyomeka.—Intembauzyo 100:2; Ba-Filipi 4:6, 7.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 1 Cisobano cacikozyanyo cilaambidwe ku Ba-Galatiya 4:21-26. Ikujatikizya cisobano eeci, amubone bbuku lya Insight on the Scriptures, Volume 2 mapeeji 693-694, ilyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

Ino Inga Mwaingula Buti?

• Ino lukwatano lwa Hosea a Gomeri lwakaimininwa buti?

• Nkaambo nzi Jehova ncaakabasubuda bana Israyeli?

• Ino nciiyo nzi camukonda kapati mubbuku lya Hosea caandaano 1 kusikila ku 5?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 9]

Sena mulimuzyi mukaintu wa Hosea ngwaiminina?