Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Makani Lyabili

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Makani Lyabili

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Makani Lyabili

NOLITALIKA ibbuku lyamu Bbaibbele lya Makani Lyabili, Solomoni ulalela kali mwami mu Israyeli. Ibbuku eeli limana amajwi aaya aazwa ku Mwami Koresi wa Persia ngaakaambila ba Juda bakali mubuzike ku Babuloni kuti: “[Jehova] wandilailila kumuyakila iŋanda mu-Jerusalemu mucisi ca-Juda. Lino nguni akati kanu wabantu bakwe? Jehova Leza wakwe abe awe. Anyamuke, ainke kulimbabo [ku Jerusalemu].” (2 Makani 36:23) Ibbuku eeli lyakamana kulembwa amupaizi Ezara mu 460 B.C.E., libandika makani aakacitika mumyaka iili 500, nkokuti kuzwa mu 1037 B.C.E. kusikila mu 537 B.C.E.

Ikulailila kwa Koresi kwapa kuti cikonzyeke kuba Juda kujokela ku Jerusalemu kuyoobutalisya alimwi bukombi bwa Jehova. Pele, ikuba mubuzike ku Babuloni kwamyaka minji kwaleta zintu zibyaabi. Bantu ibapiluka kuzwa mubuzike tabajisi luzibo lwamakani aansiku aacisi cabo. Ibbuku lya Makani Lyabili lyabapa bupanduluzi butaliboteli bwazintu zyakacitika nobakali kulela bami mumulongo wa Davida. Alimwi makani akaluulwa alayandika kapati kulindiswe nkaambo atondezya zilongezyo ziboola mukumvwida Leza mwini-mwini alimwi azicitika akaambo kakumuzangila.

MWAMI WAYAKILA JEHOVA ŊANDA

(2 Makani 1:1–9:31)

Jehova wapa Mwami Solomoni ncaali kulombozya kapati mumoyo, nkokuti busongo amaano antoomwe abuvwubi alimwi abulemu. Mwami wayakila Jehova ŋanda iitaliboteli mu Jerusalemu, alimwi bantu ‘basekelela akukondwa mumyoyo yabo.’ (2 Makani 7:10) Solomoni “wakainda bami boonse baansi mubuvubi amubusongo.”—2 Makani 9:22.

Naayendelezya mu Israyeli kwamyaka iili 40, Solomoni ‘walala mukabanda abamawisi, alimwi Roboamu mwanaakwe nguwalya izina lyakwe.’ (2 Makani 9:31) Ezara waasiya makani aakuleya kwa Solomoni kuzwa kubukombi bwakasimpe. Zintu zibyaabi zilikke zyaambidwe kujatikizya mwami zijatikizya mbwaalubizya kuvwuba mabbiza manji kuzwa ku Egepita alimwi alukwatano lwakwe amwana musimbi wa Farao. Aboobo Ezara wakaluula makani munzila iikulwaizya.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

2:14—Nkaambo nzi mulongo wazyalani wamufwuzi waambidwe aawa ncowiindene awooyo uuli ku 1 Bami 7:14? Ibbuku lya Bami Bakusaanguna lyaamba banyina mufwuzi kuti “nabutema wamukowa wa-Nafitali” akaambo kakuti bakalikwetwe kumwaalumi wamumukowa ooyo. Pele balo kubagama bakali bamukowa wa Dani. Nobakafwa balumi, bakakwatwa kumwaalumi waku Turo, alimwi bakazyala mwana ooyu wakazyi kuba mufwuzi.

2:18; 8:10—Tupango ootu twaamba kuti mweelwe wabaabo bakali kubeleka kabali balangizi alimwi abasilutwe ikweendelezya bantu bakali 3,600 kubikka abambi ibali 250. Pele kweelana a 1 Bami 5:16; 9:23, kwaambidwe kuti bakali 3,300 kubikka abambi bali 550. Nkaambo nzi myeelwe ncoyiindene? Ikwiindana kulibonya kuti nkokuli akaambo kanzila basilutwe mbobakaapawidwe. Cilakonzya kuba kuti ibbuku lya Makani Lyabili lilaindanya akati kabaabo ibali 3,600 batali bana Israyeli alimwi abana Israyeli ibali 250. Pele ibbuku lya Bami Lyakusaanguna lilaindanya akati kabasilutwe ibali 3,300 kubalangizi bali 550 bakajisi zyuuno zyaatala. Kufwumbwa mbocinga caba, mweelwe wabaabo bakali kubeleka kabali basilutwe wakali 3,850.

4:2-4—Nkaambo nzi ncokwakabelesyegwa zikozyanyo zyaŋombe nokwakali kupangwa ziba lyamaanzi nkolili kunsi? Mu Magwalo, ŋombe ncitondezyo canguzu. (Ezekieli 1:10; Ciyubunuzyo 4:6, 7) Ikusala ŋombe kuba cikozyanyo cakali kweelela akaambo kakuti ŋombe zyamukuba zili 12 mpaakakkede “ziba” lipati, ilyakali kulema mataani aali 30 (30,000 kilogilamu). Ikupanga ŋombe kuti zibelesyegwe munzila eeyi kunyina nokwakasotoka mulawo wabili, walo uukasya kupanga zintu zyakukomba.—Kulonga 20:4, 5.

4:5—Ino mwakali kunjila maanzi manji buti muciziba? Ikuti cazula, ciziba cakali kukonzya kuba amalita aamaanzi aali 66,000 (madalamu aataleli ku 314). Pele, maanzi aakali kubikkwa kanji-kanji akali kwiinda buyo asyoonto acisela. Ibbuku lya 1 Bami 7:26 lyaamba kuti: “[Ziba] kalikonzya kujata nongo zili zyuulu zyobile [naa madalamu aali 209].”

5:4, 5, 10—Ino nzibelesyo nzi zyakatolwa kuzwa mutente lyakubunganina lyakusaanguna akubikkwa mutempele lya Solomoni? Cintu cilikke cakazwa mutente lyakubunganina icakayobolwa mutempele lya Solomoni ndi Bbokesi. Nolyakayakwa tempele, tente lyakubunganina lyakabwezyegwa kuzwa ku Giligala akutolwa ku Jerusalemu alimwi kulibonya kuti nkulyakayobodwa ooko.—2 Makani 1:3, 4.

Ziiyo Kulindiswe:

1:11, 12. Ncaakalomba Solomoni cakatondezya Jehova kuti mwami ncaakali kulombozya kapati nkuba abusongo alimwi aluzibo. Masimpe mipailo yesu kuli Leza ilatondezya ncotulombozya mumoyo wesu. Cili kabotu kulanga-langa twaambo ntotwaamba mumipailo yesu.

6:4. Ikulumba camoyo woonse kuluzyalo abubotu bwa Jehova kweelede kutukulwaizya kumulongezya Jehova, nkokuti, ikumutembaula muluyando alimwi akulumba.

6:18-21. Nokuba kuti Leza takonzyi kukkwana muŋanda iili yoonse, itempele lyakali kuyoobeleka kabuli busena bwakukombela Jehova. Sunu, Maanda aa Bwami aa Bakamboni ba Jehova ngamasena aakukombela.

6:19, 22, 32. Jehova wakali kuyooswiilila mipailo yabantu boonse, kutalikila kumwami kusikila kubantu-bantu buyo, naba mweenzu iwakali kuyoomusikila cakusinizya. *Intembauzyo 65:2.

BAMI BAKALELA CAKUTOBELANA MUMULONGO WA DAVIDA

(2 Makani 10:1–36:23)

Ibwami bwa Israyeli bukamantene bwaandaana muzibeela zyobilo. Kwaba bwami bwakunyika bwamisyobo iili kkumi alimwi abwakumusanza bwamisyobo yobilo bwa Juda abwa Benjamini. Ibapaizi abana Levi mu Israyeli yoonse basyomeka kucizuminano ca Bwami ikutali kuyandisya cisi aboobo baba kulubazu lwa mwana wa Solomoni Roboamu. Kwiinde buyo myaka iinda-inda asyoonto ku 30 kuzwa noyakamana kuyakwa, kwabbigwa zintu ziyandisi zyamutempele.

Akati kabami ibali 19 ibatobela Roboamu, bosanwe balasyomeka, botatwe batalika kabotu pele bacileka kusyomeka kumbele, alimwi omwe wabuleka bukkale bwakwe bubyaabi. Ibeendelezi basyaala bacita zintu zibyaabi mumeso aa Jehova. * Imilimo yabami bosanwe ibasyoma muli Jehova yakankaizyigwa. Izibalo zijatikizya Hezekiya mbwaakabukulusya milimo yaatempele alimwi a Josiya mbwaakabamba pobwe lipati lya Kwiindilila, zyakabakulwaizya kapati ba Juda ibakabikkilide maano mukutalisya bukombi bwa Jehova ku Jerusalemu.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

14:2-5; 15:17—Sena Mwami Asa wakazigusya “zipaililo zyakuzilundu” zyoonse? Kulibonya kuti tanaakacita oobo pe. Cilakonzya kuba kuti Asa wakagusya buyo zipaililo zyakuzilundu eezyo zyakaswaangene akukomba mituni ikutali zeezyo bantu nkobakali kukombela Jehova. Alimwi cilakonzya kuba kuti zipaililo zyakuzilundu zyakayakwa alimwi kumbele aamazuba mubulelo bwa Asa. Mwanaakwe Josafati wakazigusya zipaililo eezyi. Pele, zipaililo zyakuzilundu kunyina nozyakalekela limwi kulibonya, nomuba mubulelo bwa Josafati.—2 Makani 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—Nkuukuli nkuwakazulilwa musyobo wa Simeoni nobwakaandaana bwami bwa Israyeli? Mbwaanga Simeoni wakapegwa cikono mumasena aandeene-andeene mucilawo ca Juda, musyobo wa Simeoni wakali mwini mubwami bwa Juda a Benjamini. (Joshua 19:1) Pele ikuboola kumakani aabukombi alimwi atwaambo twacisi, musyobo ooyu wakaba kulubazu lwabwami bwakunyika. (1 Bami 11:30-33; 12:20-24) Aboobo, Simeoni wakabalilwa kubwami bwamisyobo iili kkumi.

35:3—Nkuukuli nkolyakabede Bbokesi lisetekene Josiya ndyaakaleta mutempele? Ibbaibbele talisalazyi pe naa Bbokesi lyakali gusyidwe kumatalikilo aumwi wabami babyaabi naa kuti Josiya wakalililonzyede akulibikka kubusena bukwabilidwe eelyo nokwakali kucitwa kubambulula kupati kwatempele. Alikke makani aansiku aambidwe kujatikizya Bbokesi kuzwa ciindi ca Solomoni ndileelyo Josiya naakalileta mutempele.

Ziiyo Kulindiswe:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Elo kaka tulakonzya kwiiya ciiyo cipati kujatikizya mbociyandika kusyoma Jehova!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Kupanga cilongwe abeenzu naa batasyomi Leza kuleta ntenda mbyaabi. Atukutantamuke kuyanzana kutayandiki kuli koonse anyika.—Johane 17:14, 16; Jakobo 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Kulisumpula kwakapa Mwami Asa kutalilemeka mumyaka yamamanino yabuumi bwakwe. Muuya wakulisumpula ngowakapa kuti Uziya awe. Hezekiya wakacita cabufwubafwuba alimwi ambweni cakulisumpula naakatondezya bana Babuloni zintu zyakwe ziyandisi. (Isaya 39:1-7) Ibbaibbele licenjezya kuti: “Kulisumpula kulazulwida lunyonyooko, akamikami kali kunembo lyakuwa.”—Tusimpi 16:18.

16:9. Jehova ulabagwasya aabo bali aamyoyo iiluleme kulinguwe alimwi uliyandide kubelesya nguzu zyakwe kutegwa abagwasye.

18:12, 13, 23, 24, 27. Mbubwenya mbuli Mikaya, tweelede kuba basicamba mukubandika zya Jehova amakanze aakwe.

19:1-3. Jehova ulabikkila maano kuzintu zibotu nzyotucita noliba leelyo notucita zintu zimucima.

20:1-28. Tulakonzya kusyoma kuti Jehova uya kulibikka antangalala kulindiswe ikuti naa twamusikila mumupailo kulomba busolozi cakulibombya.—Tusimpi 15:29.

20:17. Ikutegwa ‘tubone lufwutuko lwa Jehova,’ tweelede ‘kwiima mumindando yesu’ katukulwaizya cabusungu makani aajatikizya Bwami bwa Leza. Muciindi cakuti swebo kutugama tubweze ntaamu, tweelede ‘kwiima nji,’ akusyoma Jehova cakumaninina.

24:17-19; 25:14. Ikukomba mituni kakaba kakole kuli Joasi alimwi amwanaakwe Amaziya. Sunu, kukomba mituni mbubonya kulakonzya koongelezya, ikapati kuti kwaboola munzila yabucenjezu yabulyatu naa kuyeeya kuti cisi cesu nceciinda kubota.—Ba-Kolose 3:5; Ciyubunuzyo 13:4.

32:6, 7. Aswebo tweelede kuba basicamba alimwi ibayumu mbotuzumanana ‘kusama zilwanyo zyoonse zya Leza’ alimwi akuzumanana munkondo yakumuuya.—Ba-Efeso 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Imuntu ulatondezya kweempwa kwini-kwini kwiinda mukuleka bukkale bubyaabi alimwi akusolekesya kucita ziluleme. Kwiinda mukweempwa kwini-kwini, naba muntu wakacita zinyonyoono mbuli Mwami Manase, Jehova ulakonzya kumulekelela.

34:1-3. Ikukomenena mubukkale bubyaabi takweelede kutulesya kumuzyiba Leza akumubelekela. Icakamukulwaizya kapati Josiya naakacili mwana ambweni cakali cikozyanyo casyaanyinakulu Manase iwakeempwa. Kufwumbwa kukulwaizya Josiya nkwaakakulwaizyigwa, mukuya kwaciindi kwakaleta zintu zibotu. Oobo mbocinga cacitika akulindiswe.

36:15-17. Jehova ngusilweetelelo alimwi ulakkazika moyo. Nokuba boobo, lweetelelo lwakwe alimwi akukkazika moyo kuli mpozigolela. Bantu baleelede kubikkila maano kumulimo wakukambauka Bwami ikuti kabayanda kuyoofwutuka eelyo Jehova aakunyonyoona bukkale bubyaabi oobu buliko.

36:17, 22, 23. Ijwi lya Jehova lilasyomeka lyoonse.—1 Bami 9:7, 8; Jeremiya 25:9-11.

Ibbuku Lyamukulwaizya Kubweza Ntaamu

Ibbuku lya 2 Makani 34:33 lyaamba kuti: “Josiya wakagwisya zisesemyo zyoonse muzisi zyoonse zyabana ba-Israyeli, abantu boonse ibakajanwa mu-Israyeli wakababelesya milimo ya-Jehova Leza wabo.” Ncinzi cakakulwaizya Josiya kucita boobo? Imulembi Safani naakaleta bbuku lyakajanwa ilya Mulawo wa Jehova ku Mwami Josiya, mwami wakalomba kuti libalwe cakupozya. Josiya akamunjila kapati makani ngaakamvwa cakunga wakaba musungu mukusumpula bukombi bwakasimpe mubuumi bwakwe boonse.

Ikubala Jwi lya Leza alimwi akuzinzibala kuyeeya makani ngotubala kulakonzya kutujatikizya kapati. Sena ikulanga-langa makani aabami mumulongo wa Davida takutukulwaizyi kwiiya zikozyanyo zyabaabo ibakasyoma Jehova alimwi akutantamuka bukkale bwabaabo ibatakacita boobo? Ibbuku lya Makani Lyabili litukulwaizya kumukomba cakumaninina Leza mwini-mwini alimwi akuzumanana kusyomeka kulinguwe. Mulumbe uuli mumo masimpe ulaabuumi alimwi anguzu.—Ba-Hebrayo 4:12.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 9 Kujatikizya mibuzyo yakwaaba tempele alimwi aziiyo zimwi kumupailo wa Solomoni aciindi eeco, amubone Ngazi Yamulindizi yamu August 1, 2005, mapeeji 28-31.

^ munc. 1 Kujatikizya mulongo wabami bana Juda, amubone Ngazi Yamulindizi yamu October 1, 2005 peeji 22.

[Cifwanikiso icili apeeji 14]

Sena mulizi ikaambo ŋombe ncozyakali cikozyanyo cibotu kubikka ziba lyamaanzi

[Zifwanikiso izili apeeji 17]

Nokuba kuti tanaakagwasyigwa kapati naakacili mwana, Josiya wakakomena akuba muntu uusyomeka kuli Jehova