Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-pati Kuzwa Mubbuku lya Ezara

Twaambo Tupati-pati Kuzwa Mubbuku lya Ezara

Ijwi lya Leza Lili Abuumi

Twaambo Tupati-pati Kuzwa Mubbuku lya Ezara

IBBUKU lyamu Bbaibbele lya Ezara litalika cibalo candilyo aawo ibbuku lya Makani Lyabili mpoligolela. Mulembi walyo, Ezara mupaizi, utalisya cibalo kuzwa kumalailile aakapegwa a Mwami Koresi muna Persia aakuzumizya iba Juda bakasyeede bakali mubuzike ku Babuloni kuti bapilukile kucisi cakwabo. Kuluula ooku kumanina waawo Ezara mpaakabweza ntaamu zyakusalazya baabo bakalisofwaazya abantu bakucisi eeci. Mukulanga-langa zintu zyoonse, ibbuku lyaamba zintu zyakacitika mumyaka iili 70—kuzwa mu 537 kusikila mu 467 B.C.E.

Naakali kulemba ibbuku eeli, Ezara wakajisi makanze aasalala: kutondezya mbuli Jehova mbwaakazuzikizya cisyomezyo cakwe kutegwa anunune bantu Bakwe kuzwa mubuzike ku Babuloni akupilusya bukombi bwa kasimpe ku Jerusalemu. Aboobo, Ezara ukankaizya buyo zyakacitika kujatikizya makanze aaya. Ibbuku lya Ezara, mmakani aambuli tempele mbolyakayakululwa ambuli bukombi bwa Jehova mbobwakatalisyigwa alimwi, nokuba kuti kwakali kukazyigwa alimwi akutalondoka kwa bantu ba Leza. Cibalo eeci cilayandika kapati kulindiswe nkaambo andiswe tupona kuciindi cakupilusyigwa. Bantu banji bali mukuyobolokela “kucilundu ca-Jehova,” alimwi nyika yoonse ili afwaafwi ‘kuzula luzibo lwabulemu bwa-Jehova.’—Isaya 2:2, 3; Habakuku 2:14.

TEMPELE LYAYAKULULWA

(Ezara 1:1–6:22)

Mukutobela kulailila kwakunununa kwakapegwa a Koresi, bama Juda ibakali mubuzike babalilwa ku 50,000 bakapiluka ku Jerusalemu kabasololelwa a Mweendelezi Zerubabeli, naa Sezibazara. Basikupiluka cakufwambaana bakayaka cipaililo abusena bwaco akutalika kutuula zipaizyo kuli Jehova.

Mwaka wakaccilila, bana Israyeli bakabikka ntalisyo yaŋanda ya Jehova. Basinkondo bazumanana kukasya mulimo wakuyakulula kusikila mane bazwidilila kujana mulawo wakazwa kumwami wakuulesya mulimo. Musinsimi Hagai a Zekariya bakulwaizya bantu kutegwa batalike alimwi kuyakulula tempele nokuba kuti kwakali kasyidwe. Ikuyoowa kukazya mulawo uutakonzyi kucincwa wabana Persia wakapegwa kusaanguna a Koresi kwapa basinkondo kuti batasikili limwi afwaafwi. Kuvwuntauzya kwakacitwa amfwulumende kwapa kuti bajane malailile aa Koresi ‘aajatikizya ŋanda ya-Leza yaku Jerusalemu.’ (Ezara 6:3) Mulimo wayaambele kabotu-kabotu alimwi wamanizyigwa.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:3-6—Sena bana Israyeli batakalisungula kujokela kucisi cakwabo tiibakajisi lusyomo luyumu? Bamwi tiibakali kukonzya kujokela ku Jerusalemu akaambo kakuti bakali kuyandisya lubono naa tiibakazyi bubotu bwa bukombi bwa kasimpe, pele eeci ticakali boobu mutwaambo toonse. Cakusaanguna, lweendo lwakuya ku Jerusalemu lwamakkilomita aali 1,600 lwakali kutola myeezi iili yone naa yosanwe. Kuyungizya waawo, kukkala munyika yakali matongo kwa myaka iili 70 akubeleka mulimo wakuyakulula kwakali kuyandika nguzu zyakumubili zinji. Aboobo, kutapona kabotu mbuli kuciswa, kucembaala akulanganya mukwasyi, cakutadooneka zyakapa kuti bamwi bajokele.

2:43—Ino ba Netinimu bakali bani? Aaba bakali bantu batakali bana Israyeli bakali kubeleka kabali bazike naa basimilimo. Akati kabo kwakali bamuzyalani lyabana Gibeoni bakumazuba aa Joshua alimwi abaabo “Davida abapati mbobakabika kukubelekela ba-Levi.”—Ezara 8:20.

2:55—Mbaani bakali bana babazike ba Solomoni? Aaba bakali bantu batakali bana Israyeli bakapedwe mikuli yaalubazu mumulimo wa Jehova. Balakonzya kuti bakali kubeleka kabali balembi mutempele naa mumulimo wabweendelezi bumwi.

2:61-63—Sena Urimu a Tamimu zyakali kubelesyegwa nokwakali kuyandika bwiinguzi kuzwa kuli Jehova, zyakaliko kuli baabo bakajoka kuzwa mubuzike? Basikulitamizya muzyalani lyabapaizi bakaalilwa kutondezya mulongo wamazyalani aabo bakali kweelede kucita oobu kwiinda mukubelesya Urimu a Tamimu. Eeci Ezara ucaamba buyo ikuti naa cakonzyeka. Kuzwa waawo, kubelesya Urimu a Tamimu kunyina nokwaambidwe mu Magwalo. Kweelana azilengwa zyaba Juda, Urimu a Tamimu zyakaloba nolyakanyonyoonwa tempele mu 607 B.C.E.

3:12—Nkaambo nzi “baalu ibakabwene iŋanda intaanzi” ya Jehova ncobakalilila? Bamaalumi aaba bakali kukonzya kuyeeya mbolyakali bbotu tempele lyakayakidwe a Solomoni. Ntalisyo yatempele mpya eeyo yakaliko yakali ‘cintu buyo mumeso aabo’ noyakeelanisyigwa alyakusaanguna. (Hagai 2:2, 3) Sena kusoleka kwabo kwakali kuyoopilusya bulemu bwa tempele lyakaindi? Beelede kuti bakatyompwa, eelyo aboobo bakalila.

3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—Ino kuyakulula tempele kwakatola myaka yongaye? Ntalisyo yatempele yakayakwa mu 536 B.C.E.—“mumwaka wabili wakusika kwabo.” Mulimo wakuyaka wakaima mumazuba aa Mwami Aritasasta, mu 522 B.C.E. Kulesyegwa kwakazumanana kusikila mu 520 B.C.E., mwaka wabili wa Mwami Dariyo. Tempele lyakamanisyigwa mumwaka wacisambomwe wabweendelezi bakwe, naa 515 B.C.E. (Amubone kabbokesi kajisi mutwe wakuti “Bami Bana Persia Kuzwa mu 537 Kusikila mu 467 B.C.E.”) Aboobo, kuyaka tempele kwakatola myaka iibalilwa ku 20.

4:8–6:18—Eeci cibalo ca Ezara cakalembwa muci Aramu. Nkaambo nzi? Cibalo eeci cijisi bunji bwa makkopi aamagwalo abwiinguzi bwakazwa kubeendelezi bamfwulumende kuya kubami. Ezara wakaalembulula kuzwa mumabbuku abuleya aakalembwa muci Aramu, imwaambo wakali kubelesyegwa abasimakwebo abasimfwulumende bamazuba aayo. Zibeela azimwi zyakalembwa mumwaambo waciindi waci Aramu nzibalo zya Ezara 7:12-26, Jeremiya 10:11, a Daniele 2:4b–7:28.

Ziiyo Kulindiswe:

1:2. Isaya nzyaakasinsima kwamyaka iibalilwa ku 200 musyule zyakacitika ncobeni. (Isaya 44:28) Businsimi buli mu Jwi lya Jehova bulazuzikizyigwa.

1:3-6. Mbubonya mbuli bana Israyeli bamwi bakasyaala ku Babuloni, bunji bwa Bakamboni ba Jehova tabakonzyi kucita mulimo waciindi coonse naa kubelekela kubusena bubulide kapati. Nokuba boobo, balakonzya abalo kupa zyakusanga cakuliyandila mukutola aambele mulimo wakukambauka Bwami akugwasya bantu kuba basikwiiya.

3:1-6. Mumwezi waciloba wamumwaka wa 537 B.C.E. (Tishri, weendelana amwezi wa September/October), basikupiluka basyomeka bakatuula cipaizyo cabo cakutaanguna. Mwami Nebukadinezara wakalinjide mu Jerusalemu mumwezi wasanu (Ab, weendelana amwezi wa July/August) wamumwaka wa 607 B.C.E. alimwi nokwakainda myezi yobilo, munzi wakanyonyoonwa cakumanininina. (2 Bami 25:8-17) Kweelana ambokwakasinsimwa, myaka iili 70 Jerusalemu kaali matongo yakamana aciindi ceelede. (Jeremiya 25:11; 29:10) Kufwumbwa cintu Jwi lya Jehova ncolyaamba lyoonse cilacitika ncobeni.

4:1-3. Ibasyeede basyomeka bakakaka cipo cakali kuyoobapa kupanga cizuminano cacikombelo abakombi bakubeja. (Kulonga 20:5; 34:12) Bakombi ba Jehova mazubaano abalo tabatoli lubazu mukuvwelanya bukombi.

5:1-7; 6:1-12. Jehova ulakonzya kuzicinca zintu kutegwa bantu bakwe bazwidilile.

6:14, 22. Kutola lubazu cabusungu mumulimo wa Jehova kuletela kuzuminwa akulongezyegwa a Jehova.

6:21. Kulangilila mbowakali kuyaambele mulimo wa Jehova kwakapa bana Samariya bakali kukkala mucisi cabama Juda alimwi abaabo bakapiluka bakatobelede kuyunga kwa bantu batakombi Leza ikucinca bukkale bwabo. Sena tatweelede kutola lubazu cabusungu mumulimo ngotupedwe a Leza kubikkilizya amulimo wakwaambilizya Bwami?

EZARA WABOOLA KU JERUSALEMU

(Ezara 7:1–10:44)

Myaka iili makumi osanwe yamana kuzwa ciindi ŋanda ya Jehova yakayakululwa noyakaabwa. Muumwaka wa 468 B.C.E. Ezara wabwezelezya basyeede babantu ba Leza amali aakasangwa, wanyamuka kuzwa ku Babuloni kuya ku Jerusalemu. Ncinzi ncaajana ookuya?

Basilutwe baambila Ezara kuti: “Bantu ba-Israyeli abapaizi aba-Levi tabana kulipambukanya abantu bamasi. Balacita mbubonya mbuli zisesemyo zyabo.” Kuyungizya waawo, “bapati abasilutwe mbobainda kubisya mumakani aya.” (Ezara 9:1, 2) Ezara wagambwa. Wakulwaizyigwa ‘kuliyumya akubamba makani.’ (Ezara 10:4) Ezara wabweza ntaamu zyakubambulula zintu, eelyo bantu baswiilila.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

7:1, 7, 11—Sena tupango ootu toonse twaamba Aritasasta wakalesya mulimo wakuyaka? Peepe. Aritasasta ndizina naa bbala lyabulemu lyakali kubelesyegwa abami bobile bana Persia. Umwi ulakonzya kuti wakali Bardiya naa Gaumata, wakalailila kuti mulimo watempele ulesyegwe mu 522 B.C.E. Aritasasta wakuciindi ca Ezara naakaunkide ku Jerusalemu ngu Aritasasta Longimanus.

7:28–8:20—Nkaambo nzi bama Juda banji ku Babuloni ncobakali kuwaya-waya kuunka ku Jerusalemu aantoomwe a Ezara? Nokuba kuti myaka iinda ku 60 yakali indide kuzwa ciindi nkamu yabama Juda yakutaanguna noyakapiluka kucisi cakwabo, busena busyoonto buyo bwa Jerusalemu mbobwakakkedwe bantu. Kupilukila ku Jerusalemu kwakali kuyanda kuyootalika buumi bupya mubukkale bukatazya alimwi bubyaabi kapati. Bukkale bwamu Jerusalemu kumazuba aalya bwakanyina bulangizi bwakuba alubono lweebeka kuli bama Juda bakali bavwubi ku Babuloni. Cintu cimbi citeelede kulubwa ncakuti kwakali buyumu-yumu mulweendo. Basikupiluka bakeelede kuba alusyomo luyumu muli Jehova, busungu kubukombi bwa kasimpe alimwi abusicamba kutegwa balongele ku Jerusalemu. Awalo Ezara wakaliyumya akaambo kajanza lya Jehova lyakali alinguwe. Kwiinda mukukulwaizyigwa a Ezara, mikwasyi iili 1,500—ambweni bantu babalilwa ku 6,000—bakaswiilila. Ezara naakamana kubweza ntaamu zimbi, iba Levi bali 38 alimwi aba Netinimu bali 220 bakaswiilila.

9:1, 2—Mbuti kukwatana abantu bakucisi eeco mbokwakali kuletela mapenzi mapati? Musyobo wakapilusyigwa wakeelede kuba ambele kukulwaizya bukombi bwa Jehova kusikila kukuboola kwa Mesiya. Kukwatana abantu bambi kwakali kuyoonyonganya bukombi bwa kasimpe. Akaambo kakuti bamwi bakali kwetene abantu bakali kukomba mituni, musyobo oonse wakali kukonzya kunjila mumasi aatakombi Leza. Bukombi busalala nobwakalobelalyo. Aboobo, nkuuli bani Mesiya nkwaakali kuyooboola? Anu nkakaambo Ezara ncaakagambwa naakabona cakacitika!

10:3, 44—Nkaambo nzi bana ncobakali kutandilwa aantoomwe abamakaintu? Ikuti bana nobakasyaala, cakutadooneka bamakaintu bakatandwa nobakaba akaambo kakupilukila. Kunze lyaboobo, bana basyoonto kanji-kanji bayandika kulanganyizyigwa abanyina.

Ziiyo Kulindiswe:

7:10. Mbwaakali sikwiiya munkutwe alimwi mwiiyi wa Jwi lya Leza uucibwene, Ezara wakatusiila cikozyanyo. Wakalibambila mumoyo wakwe kuyandaula Mulao wa Jehova. Naakali kuuvwuntauzya, Ezara wakabikkila maanu kapati eeco Jehova ncaakali kwaamba. Ezara wakazyibelesya nzyaakaiya alimwi wakabeleka canguzu mukuyiisya bamwi.

7:13. Jehova uyanda babelesi balisungula.

7:27, 28; 8:21-23. Ezara wakamulumbaizya Jehova, wakali kumukombelezya loko katana kanza kweenda lweendo lulamfwu alimwi lwakajisi mapenzi lwakuya ku Jerusalemu, alimwi wakalilisungwide kubikka buumi bwakwe muntenda akaambo kabulemu bwa Leza. Aboobo wakatusiila cikozyanyo cibotu.

9:2. Tatweelede kuubya-ubya lulayo lwakukwata naa kukwatwa buyo ku “muna-Kristo.”—1 Ba-Korinto 7:39.

9:14, 15. Kuyanzana abantu babyaabi kulakonzya kusololela kukutazuminwa a Jehova.

10:2-12, 44. Bantu bakakwete bamakaintu bamuzwakule cakulibombya bakeempwa alimwi bakabambulula nzila zyabo zilubide. Ciimo cabo antaamu njobakabweza zyakali cikozyanyo cibotu.

Jehova Ulabamba Zisyomezyo Zyakwe

Eelo kaka ibbuku lya Ezara lilaampindu kapati kulindiswe! Aciindi ncaakabikide mwini, Jehova wakazuzikizya cisyomezyo cakwe cakunununa bantu bakwe kuzwa mubuzike ku Babuloni alimwi akupilusya bukombi bwa kasimpe ku Jerusalemu. Sena eeco taciyumyi lusyomo lwesu muli Jehova azisyomezyo zyakwe?

Amweezyeezye zikozyanyo zijanwa mubbuku lya Ezara. Cikozyanyo cakulyaaba kuli Leza cakatondezyegwa a Ezara alimwi abasyeede bakapiluka kutegwa bakatole lubazu mukutalisya bukombi busalala ku Jerusalemu. Bbuku eeli lilapandulula alusyomo ndobakajisi bamuzwakule bakali kuyoowa Leza alimwi aciimo cakulibombya cabasimucita zibi bakeempwa. Masimpe, majwi aakasololelwa amuuya aa Ezara apa bumboni bubotu bwakuti “ijwi lya-Leza lili abuumi, lili anguzu.”—Ba-Hebrayo 4:12.

Ccaati/[Cifwanikiso icili apeeji 18]

BAMI BANA PERSIA KUZWA MU 537 KUSIKILA MU 467 B.C.E.

Koresi Mupati (Ezara 1:1) wakafwa mu 530 B.C.E.

Cambyses, naa Ahasuera (Ezara 4:6) 530-522 B.C.E.

Aritasasta—Bardiya (Ezara 4:7) 522 B.C.E. (Wakajaigwa naakeendelezya

naa Gaumata naakeendelezya kwamyezi iili buyo ciloba)

Dariyo Wakusaanguna (Ezara 4:24) 522-486 B.C.E.

Xerxes, naa Ahasuera * 486-475 B.C.E. (Wakeendelezya

kali sikulelanyina a Dariyo Wakusaanguna

kuzwa mu 496-486 B.C.E.)

Aritasasta Longimanus (Ezara 7:1) 475-424 B.C.E.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 50 Xerxes kunyina naambidwe mubbuku lya Ezara. Wiitwa kuti Ahasuera mubbuku lyamu Bbaibbele lya Esita.

Cifwanikiso

Ahasuera

Cifwanikiso

Koresi

[Cifwanikiso icili apeeji 23]

Malembe aakalembwa abbwe litegwa Cyrus Cylinder akaamba zyamulawo wakupilusya bazike kucisi cakwabo

[Kulumba]

Cylinder: Cifwoto cakafwotolwa aba British Museum

[Cifwanikiso icili apeeji 26]

Sena mulicizyi cakapa Ezara kuba mwiiyi uucibwene?