Skip to content

Skip to table of contents

“Amusale Buumi, Kuti Mupone”

“Amusale Buumi, Kuti Mupone”

“Amusale Buumi, Kuti Mupone”

“Buumi alufu, lulongezyo alutuko, zyoonse ndazibika kuti mulisalile. Amusale buumi, kuti mupone.”—DEUTERONOMO 30:19.

1, 2. Muunzila nzi muntu mwaakapangwa mucinkozya ca Leza?

“ATUPANGE muntu mucinkozya cesu, abe mbubonya mbuli ndiswe.” Aaya majwi ngaakaamba Leza alilembedwe mucaandaano cakusaanguna mu Bbaibbele. Nkabela, “Leza wakalenga muntu mucinkozya cakwe. Wakamulenga mucinkozya ca Leza,” mbolyaamba bbuku lya Matalikilo 1:26, 27. Aboobo imuntu wakusaanguna wakaliindene azilenge zimwi zyoonse anyika. Wakakozya Mulengi wakwe, akukonzya kwiiya Leza mukuyeeya, kutondezya luyando, bululami, busongo anguzu. Wakalijisi manjezyeezya aamugwasya kusala zintu zikonzya kumugwasya akubotezya Wisi wakujulu. (Ba-Roma 2:15) Kukagama buya kaambo, Adamu wakalijisi nguzu zyakulisalila. Kalangilila bupange bwamwanaakwe waanyika, mboobu Jehova mbwaakaamba kujatikizya mulimo wamaanza aakwe: “Zyoonse zyabota loko.”—Matalikilo 1:31; Intembauzyo 95:6.

2 Mbotuli bana ba Adamu, andiswe tupangidwe mucinkozya ca Leza mbubwenya mbuli nguwe. Nokuba boobo, sena tulaangulukide kulisalila nzyotuyanda kucita? Nokuba kuti Jehova ulijisi nguzu zyakuzibila limwi ziyoocitika kumbele, kunyina nasalila limwi nzyacita aziyoomucitikila aumwi. Wasala kuteendelezya bana bakwe baanyika kwiinda mukusalila limwi ziyoobacitikila. Kutegwa tugwasyigwe kumvwisya mbokuyandika kubelesya nguzu nzyotujisi zyakulisalila mukusala cabusongo, atwiiye cimwi cintu kuzwa kucisi ca Israyeli.—Ba-Roma 15:4.

Lwaanguluko Lwakulisalila mu Israyeli

3. Akati ka Milawo iili Kkumi, nguuli wakali wakusaanguna alimwi mbuti bana Israyeli basyomeka mbobakasala kuutobela?

3 “Ndime Jehova Leza wako iwakakugwisya kucisi ca-Egepita kuzwa kuŋanda yabuzike,” mbwaakaambila bana Israyeli oobo Jehova. (Deuteronomo 5:6) Mu 1513 B.C.E., icisi ca Israyeli cakanununwa munzila yamaleele kuzwa mubuzike bwa Egepita aboobo tiibakeelede kwaadooneka majwi aayo. Mumulawo wakusaanguna akati ka Milawo iili Kkumi, Jehova kwiinda mumwiiminizi wakwe Musa wakaamba kuti: “Utabi aabaleza bambi kunze lyangu.” (Kulonga 20:1, 3, BT) Aciindi eeco, cisi ca Israyeli cakasala kuswiilila. Cakulisungula bakazumina kukomba buyo Jehova alikke.—Kulonga 20:5; Myeelwe 25:11.

4. (a) Ncakusala cili buti Musa ncaakaambila Israyeli? (b) Ncakusala cili buti ncotujisi sunu?

4 Nokwakainda myaka iitandila ku 40, Musa wakayeezya zyalani lyabana Israyeli limbi kujatikizya kusala nkobakeelede kucita. Wakaambilizya kuti: “Ndatamba ijulu anyika buzuba obuno, kuti zyoonse zibe bakamboni bangu, kuzibwe kuti buumi alufu, lulongezyo alutuko, zyoonse ndazibika kuti mulisalile. Amusale buumi, kuti mupone, nywebo abana banu.” (Deuteronomo 30:19) Mbubwenya buyo asunu, tulakonzya kusala. Inzya, tulakonzya kusala kubelekela Jehova cakusyomeka katujisi bulangizi bwabuumi butamani, naa tulakonzya kusala kutamumvwida akupenga azintu zitobela. Amubone zikozyanyo zyobilo zyabantu bakasala munzila iindene.

5, 6. Nkusala kuli buti nkwaakacita Joshua alimwi ncinzi kusala ooko ncokwakaleta?

5 Mu 1473 B.C.E., Joshua wakasololela bana Israyeli kunjila mu Nyika Yakasyomezyegwa. Mumajwi aakulwaizya ngaakaamba katanafwa, Joshua wakakombelezya cisi coonse kuti: “Pele na mumeso aanu kwabija kumanina Jehova milimo, lino amulisalile buzuba obuno ngumuyanda kubelekela, nanka mizimu bamauso njibakabelekela mutala lyamulonga, nanka mizimu yaba-Amori mbemukede abo munyika yabo.” (Ndiswe twasendamika bbala eelo.) Mpoonya kaamba mukwasyi wakwe, wakazumanana kati: “Mebo abasiŋanda bangu tulabelekela Jehova.”—Joshua 24:15.

6 Kumatalikilo, Jehova wakakulwaizya Joshua kuba sicamba akuyuma, akumulailila kuti ataleyi kuzwa ku Mulawo wa Leza. Pele, kwiinda mukubala bbuku lya Mulawo isikati amasiku, Joshua wakali kuyoozwidilila. (Joshua 1:7, 8) Aboobo mbocakaba mbubwenya oobo. Kusala nkwaakacita Joshua kwakaleta zilongezyo. Joshua wakaamba kuti: “Taakwe cintu niciba comwe catakacitika akati kazintu zibotu zyoonse Jehova nzyaakaambila mukowa wa-Israyeli. Zyoonse buyo zyakacitika.”—Joshua 21:45.

7. Kumazuba aa Isaya, nkusala kuli buti bana Israyeli bamwi nkobakacita alimwi nzinzi zyakatobela?

7 Mukwiimpana, amubone bukkale mbobwakabede mu Israyeli nokwakainda myaka iitandila ku 700. Aciindi eeco, bana Israyeli banji bakali kutobela ziyanza zyabantu batakombi Leza. Mucikozyanyo, mubuzuba bwamamanino mumwaka, bantu bakali kubungana kuzunguluka tafwule lijisi zyakulya zinona zyamisyobo-misyobo awaini uulweela. Ooyu tiiwakali muswaangano buyo wamukwasyi. Cakali ciyanza cabukombi cakali kupa bulemu kuli baleza bakubeja bobilo. Imusinsimi Isaya wakalemba mbwaakakubona Leza kutasyomeka kwabo kati: “Inywe numuleka Jehova akuluba cilundu cangu cisalala, inywe numubamba intafule yanjuka akutilila muzimu wacoolwe bukoko.” Bakali kusyoma kuti ibutebuzi bwaamwaka tiibwakali akaambo kakulongezyegwa a Jehova, pele akaambo kakubotezya “[leza wa] njuka” alimwi a “[leza] wacoolwe.” Pele mubwini, kuzanga kwabo alimwi akusala kwabo kwakabaletela mause. Jehova wakabaambila kuti: “Coolwe ncinti mubambile ndipanga; muyookotama nyoonse kukujayigwa, nkaambo nindakaita mwakabula kuvuwa, nindakaamba mwakakaka kuswiilila. Mwakacita zintu zibi mumeso aangu akusala zintu zitandibotezyi.” (Isaya 65:11, 12) Ikutasala kabotu kwabo kwakabapa kunyonyoonwa alimwi leza Wanjuka aleza Wacoolwe bakanyina nguzu zyakubakwabilila.

Kusala Camaano

8. Kweelana a Deuteronomo 30:20 ncinzi cijatikizidwe mukusala camaano?

8 Musa naakakulwaizya Israyeli kusala buumi, wakatondezya nzila zyotatwe nzyakeelede kubweza: “Amuyandisye Jehova Leza wanu, amuswiilile ijwi lyakwe, amumukakatile.” (Deuteronomo 30:20) Atulange-lange imwi yanzila eezi kutegwa tucikonzye kusala camaano.

9. Mbuti mbotukonzya kutondezya luyando ndotujisi kuli Jehova?

9 Kwiinda mukuyandisya Jehova Leza wesu: Tusala kubelekela Jehova nkaambo tulamuyanda. Kutobela zikozyanyo zyakucenjezya kuzwa kumazuba aa Israyeli, cilatugwasya kuliyumya kumisunko yakutalilemeka akutajatikizyigwa mubukkale bukonzya kutunjizya mukooze kanyika kakuyandisya lubono. (1 Ba-Korinto 10:11; 1 Timoteo 6:6-10) Tulakakatila kuli Jehova akubamba milawo yakwe. (Joshua 23:8; Intembauzyo 119:5, 8) Bana Israyeli kabatananjila mu Nyika Yakasyomezyegwa, Musa wakabakulwaizya kuti: “Amubone! Ndamwiiyisya milazyo ambeta, mbubonya mbuli Jehova Leza wangu mbwaakandilailila, kuti muzicite mukati kanyika njemuyoovuba. Amuzibambe akuzicita, nkaambo kucita obo nkokuyooba busongo bwanu amaanu aanu akati kabamasi; nebayoomvwa milazyo eyi yoonse.” (Deuteronomo 4:5, 6) Ecino nceciindi cakutondezya luyando lwesu kuli Jehova kwiinda mukubikka kuyanda kwa Jehova ambele mubuumi bwesu. Masimpe tuyoolongezyegwa ikuti twasala kucita boobo.—Matayo 6:33.

10-12. Nziiyo nzi nzyotwiiya twalanga-langa zyakacitika kumazuba aa Nowa?

10 Kwiinda mukuswiilila jwi lya Leza: Nowa wakali “mukambausi wabululami.” (2 Petro 2:5) Bantu boonse kuleka buyo basyoonto bakali kupona Zambangulwe kalitanaba bakalijisi bubi cakuti “kunyina nobakabikkila maano” (NW) kukucenjezya kwa Nowa. Ino ncinzi cakatobela? “Kupaya kwamaanzi kwakasika akubatola.” Jesu wakacenjezya kuti mazuba eesu, kuciindi ca “[kubako] kwa-Mwana a-Muntu,” ayooba mbubwenya. Cakacitika kumazuba aa Nowa nincenjezyo mpati kubantu basunu basala kutaswiilila mulumbe wa Leza.—Matayo 24:39.

11 Aabo ibasampaula kucenjezya kwa Leza kwaambilizyigwa ababelesi ba Leza sunu beelede kuziba ciyoobacitikila ikuti kabataswiilili ncenjezyo. Kujatikizya basikusampaula aaba, imwaapostolo Petro wakati: “Balilubya-lubya caali kuti, Ijulu lyakalengwa kalekale, ayalo nyika yakanunwa mumaanzi akuyobolwa akati kamaanzi, kujwi lya-Leza, alimwi eyo nyika yaciindi eciya yakanyonyoonwa kulingao, mboyakapayizigwa maanzi. Eno ijulu anyika nzitubona sunu zyayobwedwa lubeta, kujwi elyo ndilyonya, ziti kanyonyoonwe amulilo mubuzuba obo mbubayoobetekwa bantu basikasampusampu.”—2 Petro 3:3-7.

12 Amubone mbobaimpene bantu aaba mukusala nkwaakacita Nowa amukwasyi wakwe. “Nowa, naakacenjezegwa a-Leza kumakani aazintu izyatalina kubonwa, lusyomo ndolwakamugulunganya kubeza bwaato.” Kuswiilila kucenjezyegwa kwakapa kuti mukwasyi wakwe ufwutuke. (Ba-Hebrayo 11:7) Atube amutwe muuba kukuswiilila mulumbe wa Leza mpoonya akuutobela.—Jakobo 1:19, 22-25.

13, 14. (a) Nkaambo nzi ‘kukakatila kuli Jehova’ ncokuyandika kapati? (b) Mbuti mbotweelede kuzumizya Jehova, “mubumbi wesu,” kutubumba?

13 Kwiinda mukukakatila kuli Jehova: Kutegwa ‘tusale buumi akuzumanana kupona,’ tatuyandiki buyo kuyanda Jehova akumuswiilila pe, pele alimwi tuyandika ‘kukakatila kuli Jehova,’ nkokuti, kuliyumya mukucita kuyanda kwakwe. “Amujatisisye muzyandamane, nkaambo oobu mbomuyoolivuna nobeni,” mbwaakaamba Jesu oobo. (Luka 21:19, Ci) Mubwini, ikusala nkotucita kumakani aaya kutondezya izili mumyoyo yesu. “Uli acoolwe muntu uuyoowa lyoonse, pele oyo uuyumya moyo wakwe ulawida mumapenzi,” mbotwaamba Tusimpi 28:14. Farao wamu Egepita yansiku wakali muntu uuli boobo. Mbozyakali kutobelana Zipenzyo zili Kkumi mu Egepita, Farao wakayumya moyo wakwe muciindi cakuyoowa Leza. Jehova kunyina naakasinikizya Farao kutamuswiilila, pele wakamuzumizya muleli ooyo sikulisumpula kuti alisalile. Kufwumbwa ncaakasala, kuyanda kwa Jehova kwakazuzikizyigwa, mbubwenya imwaapostolo Paulo mbwaakapandulula kujatikizya Jehova mbwaakali kumubona Farao kuti: “Nciceeco nciconya ncindakakubusizya, kuti mulinduwe mukabe citondezyo canguzu zyangu, kuti izina lyangu likabe ampuwo munyika yoonse.”—Ba-Roma 9:17.

14 Kakwiindide myaanda yamyaka kuzwa Israyeli naakanununwa kubweendelezi bwa Farao, imusinsimi Isaya wakaamba kuti: “Nduwe tateesu, O Jehova. Ndiswe bulongo, nduwe mubumbi wesu. Toonse tuli zilenge zyamaanza aako.” (Isaya 64:8) Ikuti twamuzumizya Jehova kutubumba kwiinda muciiyo cesu tobeni akucita nzyolyaamba Jwi lyakwe, bucebuce tusama buntu bupya. Tulatalika kulibombya akunyoneka, kwalo kuyootugwasya kukakatila cakusyomeka kuli Jehova nkaambo tulayandisya kumubotezya.—Ba-Efeso 4:23, 24; Ba-Kolose 3:8-10.

“Amwaazibye”

15. Kweelana abbuku lya Deuteronomo 4:9, mmukuli nzi uujisi mbazu zyobilo Musa ngwaakayeekezya bana Israyeli?

15 Kucisi ca Israyeli cakaswaangene kabali amugaano wa Nyika Yakasyomezyegwa, Musa wakati: “Pele amucenjele akubamba kabotu myoyo yanu, kuti mutalubi makani ngaabwene meso aanu; atazwi mumyoyo yanu mazuba oonse aabuumi bwanu; amwaazibye bana banu akubana babana banu.” (Deuteronomo 4:9) Ikutegwa balongezegwe a Jehova akuzwidilila munyika njobakali kuyookona, ibantu bakeelede kuzuzikizya mbazu zyobilo Jehova Leza wabo nzyaakabapede. Tiibakeelede kuluba zintu zibotu nzyobakalibonena nzyaakabacitila Jehova alimwi bakeelede kuzyaamba kumazyalani aakali kumbele. Mbotuli bantu ba Leza sunu, tweelede kucita mbubwenya ikuti katuyanda ‘kusala buumi kutegwa tupone.’ Ncinzi ncotwabona ameso eesu eeco Jehova ncatucitila?

16, 17. (a) Ino ncinzi bamisyinali bakayiya ku Gilead ncobazuzikizya mumulimo wakukambauka Bwami? (b) Nzikozyanyo nzi nzyomuzi zyabaabo ibazumanana kabali basungu?

16 Tulikkomene kubona Jehova mbwalongezya mulimo wesu wakukambauka akugwasya bamwi kuba basikwiiya. Kuzwa nocakatalikwa cikolo ca Watchtower Bible School of Gilead mu 1943, bamisyinali baluujisi kutolaambele mulimo wakugwasya bamwi kuba basikwiiya mumasi manji. Kuzwa ciindi eeco, bakainda mucikolo eeci bakusaanguna bacili basungu mukukambauka Bwami nokuba kuti balicembeede lino alimwi bamwi balalezya akaambo kakukomena. Umwi wabo uupa cikozyanyo cibotu ngu Mary Olson, wakamanizya cikolo ca Gilead mu 1944. Wali kubeleka kali misyinali kusaanguna ku Colombia, mpoonya ku Uruguay, mane lino uli ku Puerto Rico. Nokuba kuti lino ulalezya akaambo kakucembaala, Mucizi Olson ucili musungu mukukambauka. Mbwaanga wakaiya mwaambo waci Spanishi, ulajana ciindi amvwiki cakubeleka abasikumwaya mumulimo wamumuunda ooko nkwabede.

17 Mukamufwu lino, Nancy Porter, walo wakamanizya Cikolo ca Gilead mu 1947, ucibeleka kunsumbu zya Bahamas. Awalo ngu misyinali uujisi bubi mumulimo wakukambauka. “Kuyiisya bamwi kasimpe kamu Bbaibbele kulandikkomanisya kapati,” mbwaamba Mucizi Porter mumakani aapandulula zyabuumi bwakwe. * “Kundigwasya kuba abubambe bwakumuuya bwalo bwandigwasya kulibambila akukkalikana mubuumi.” Mucizi Porter alimwi ababelesi bamwi bayeeya zyamusyule, tabalubi nzyabacitila Jehova. Ino mbuti swebo? Sena tulamulumba Jehova twabona mbwalongezya mulimo wa Bwami mucilawo motukkala?—Intembauzyo 68:11.

18. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kwiinda mukubala makani aapandulula zyabuumi bwabamisyinali?

18 Tulakkomana kapati twabona baabo bali kubeleka kwaciindi cilamfwu milimo njobakacita alimwi anjobacicita. Kubala makani aapandulula zyabuumi bwabo kulatukulwaizya nkaambo twabona zyeezyo Jehova nzyabacitila, kutuyumya kuzumanana kubelekela Jehova. Sena mulazibala lyoonse zibalo zikondelezya eezi zilembedwe mu Ngazi Yamulindizi alimwi akuzinzibala kuyeeya alinzizyo?

19. Ino mbuti bazyali Banakristo mbobakonzya kubelesya makani aapandulula zyabuumi bwabantu aalembedwe mu Ngazi Yamulindizi?

19 Musa wakayeekezya bana Israyeli kuti tiibakeelede kuluba zintu zyoonse Jehova nzyaakabacitila akuti zintu eezi tiizyakeelede kuzwa mumyoyo yabo mazuba oonse aabuumi bwabo. Mpoonya wakayungizya kuti: “Amwaazibye bana banu akubana babana banu.” (Deuteronomo 4:9) Makani aakacitika ncobeni kuli mbwaakulwaizya. Bakubusi ibacikomena bayandika zikozyanyo zibotu. Bacizi batakwetwe balakonzya kwiiya ziiyo kuzwa kucikozyanyo cabacizi bacembeede basyomeka aabo imakani aapandulula zyabuumi bwabo aalembedwe mu Ngazi Yamulindizi. Kubelekela mucilawo mobabelesya mwaambo uutali wamucisi kubapa coolwe bakwesu abacizi cakuyungizya mulimo wabo wakukambauka makani mabotu. Nobazyali Banakristo, ino mulekelanzi kubelesya zyakuluula zyabamisyinali basyomeka bakainda mu Gilead alimwi abamwi kukulwaizya bana banu kusala mulimo waciindi coonse mubuumi bwabo?

20. Ncinzi ncotweelede kucita kutegwa ‘tusale buumi’?

20 Ino mbuti umwi aumwi wesu mbwakonzya ‘kusala buumi’? Kwiinda mukubelesya lwaanguluko lwakulisalila kutondezya Jehova kuti tulamuyanda alimwi akwiinda mukuzumanana kucita nzyotukonzya mumulimo wakwe kufwumbwa buyo kuti watuzumizya kucita boobo. “Nkaambo” kweelana abwakaamba Musa, Jehova ‘mbobuumi bwanu alimwi akoongola.’—Deuteronomo 30:19, 20.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 17 Amubone cibalo cakuti “Wosangalala ndi Wothokoza Ngakkale pa Vuto Losautsa Mtima,” yakamwaigwa mu Ngazi Yamulindizi yamu Chichewa yamu June 1, 2001, mapeeji 23-7.

Sena Mulayeeya?

• Ncinzi ncomwaiya kuzwa kuzikozyanyo zyakusala kwiindene nzyotwalanga-langa?

• Ninzila nzi nzyotweelede kutola kutegwa ‘tusale buumi’?

• Ino mukuli nzi uujisi mbazu zyobilo ngotwakulwaizyigwa kuzuzikizya?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 24]

“Buumi alufu, . . . ndazibika kuti mulisalile”

[Cifwanikiso icili apeeji 27]

Kuswiilila jwi lya Leza kwakamupa kufwutuka Nowa amukwasyi wakwe

[Cifwanikiso icili apeeji 28]

Mary Olson

[Cifwanikiso icili apeeji 28]

Nancy Porter