Skip to content

Skip to table of contents

Kuyandaula Luzibo

Kuyandaula Luzibo

Kuyandaula Luzibo

“KUBA aluzibo nkubotu kwiinda kubula luzibo,” mbobakaamba ba Laura Fermi, bamuka Enrico Fermi ibazibidwe mumakani aasayaansi. Ibamwi balakonzya kwaamba kuti kubula luzibo takujayi. Pele banabunji balakonzya kwaazuminizya makani aaya kutali buyo mubuvwuntauzi bwasayaansi pele amumbazu zimwi zyabuumi. Kutaziba kasimpe kwapa kuti ibanji banyongane kwamyaka minji akaambo kakubula luzibo, kutalilemeka alimwi akubula luzibo lwakumuuya.—Ba-Efeso 4:18.

Nkakaambo kaako basyaabusongo bayandaula luzibo. Bayanda kuziba ncotuponena alimwi ambobuyooba buumi bwesu kumbele. Akaambo kaceeci bali kubelesya nzila zisiyene-siyene mukuyandaula luzibo. Mubufwaafwi atulange-lange nzila zimwi zyanzila eezi.

Sena Nkwiinda Mubukombi?

Kweelana azilengwa zyaba Buddha, Siddhārtha Gautama sikutalisya cikombelo caba Buddha wakakatazigwa kapati kujatikizya mapenzi alimwi alufwu zisikila bantu. Wakabuzya bamayi bacikombelo caba Hindu kuti bamugwasye kujana “nzila yakasimpe.” Bamayi bamwi bakamukulwaizya kusobana cisobano ciitwa kuti yoga alimwi akuliimya kapati zintu. Mpoona Gautama wakasala kubelesya nzila yakuzinzibala kuyeeya kutegwa ajane luzibo lwini-lwini.

Ibamwi bali kubelesya misamu iinyonganya mizeezo mukuyandaula luzibo. Mucikozyanyo, mazubaano basicikombelo ca Native American Church baamba kuti icisamu ciitwa kuti peyote—ciboneka mbuli muwawa naa cizundulu icijisi musamu uupa kuziluka—kuuli “ciyubunuzyo caluzibo.”

Haabusongo wamumwaanda wamyaka wa 18 waku France Jean-Jacques Rousseau wakali kusyoma kuti kufwumbwa muntu uyandisya kujana luzibo ulakonzya kuyubunudwa zintu zyakumuuya a Leza. Munzila nzi? Wakati kwiinda mukuswiilila “ncakwaambila Leza mumoyo.” Mpoona mbomulimvwa mumoyo—ncaamwaambila manjezeezya aanu—ciyoomubeda “busolozi busyomeka kapati munyika iizwide mizeezo yabantu iikopanya,” mbwaakaamba Rousseau.—History of Western Philosophy.

Sena Nkwiinda Mukubelesya Busongo?

Ibanji mbocakali kupona limwi a Rousseau bakiikazya kapati nzila njaakaamba yakubelesya bukombi. Mucikozyanyo Voltaire sicisinyina a Rousseau wakali kuyeeya kuti muciindi cakupa luzibo kubantu, icikombelo ncecakapa kuti bantu ku Europe babule luzibo, kabayoowa zintu zitako alimwi akudyaaminina kwacitwa mumyaka yalo basikwiiya makani aansiku bamwi njobaamba kuti Dark Ages.

Voltaire wakaba umwi wankamu yabasyaabusongo baku Europe yakali kwiitwa kuti Enlightenment (Kujaluka Mutwe). Basikutobela nkamu eeyi bakali kutobela mizeezo yaba Giliki bansiku—yakuti busongo bwabantu alimwi abuvwuntauzi bwasayaansi nzezikonzya kuleta luzibo lwini-lwini. Umwi wamunkamu eeyi wazina lya Bernard de Fontenelle wakaamba kuti busongo bwabantu ibwalo bulakonzya kupa bantu “kuba aluzibo luyungizidwe buzuba abuzuba kutegwa mazyalani amusule akaboneke kuti akali mumudima.”—Encyclopædia Britannica.

Eeyi ili akati kamizeezo iisiyene-siyene ijatikizya mbolukonzya kujanwa luzibo. Sena nkobuli ncobeni “busolozi busyomeka” bukonzya kutusololela mukuyandaula luzibo lwini-lwini? Amulange-lange ncocaamba cibalo citobela kujatikizya nkolukonzya kujanwa ncobeni luzibo.

[Zifwanikiso izili apeeji 3]

Gautama (mu Buddha), Rousseau, alimwi a Voltaire bakabelesya nzila zisiyene-siyene mukuyandaula luzibo