Skip to content

Skip to table of contents

Ikuzwidilila Akwaalilwa kwa “Bahaazibwene”

Ikuzwidilila Akwaalilwa kwa “Bahaazibwene”

Ikuzwidilila Akwaalilwa kwa “Bahaazibwene”

MU NYIKA yamazuba aano ibantu bajisi coolwe cakubelesya makkompyuta balakonzya kuyandaula lulayo kujatikizya bazyali aawo mpobaamba kuti a intaneti mpoonya akujana makani aainda kutuulunzuma tuli 26 kujatikizya kaambo aaka. Ikuti mwabelesya miniti yomwe buyo kubona akubala makani amwi akati kayaaya, mwanaanu uyookomena akuzwa aŋanda kamutanamanizya kwaabala oonse.

Kakutanaba badokotela basilika bana, babona mbobayeeya akulilemeka bana alimwi a intaneti, ino bazyali bakali kulujana kuli lulayo? Kanji-kanji bakali kuunka kubasazinyina. Bamanyina, bamausyi, basyoonto naa bapati babanyina, bamaacisyanyina bakalilisungwide alimwi bakali kukonzya kupa busolozi, lugwasyo lwamali alimwi akulela bana aŋanda. Pele muzisi zinji, ikulonga kwabantu banji kuzwa muminzi kuya kumadolopo kwapa kuti basazinyina batanoomvwani mbuli mbubakali kumvwana kaindi. Ziindi zinji mazuba aano, bamamama abamataata balalilanganya balikke penzi lyakulela bana.

Cakutadooneka aaka nkamwi katwaambo tupa kuti makwebo aakulela bana avwule. Akamwi kaambo nkakusyoma kapati musayaansi. Kuzikusika kumamanino aamyaka yamuma 1800, ibanamaleya ku Amelika bakalibikkide kale lusyomo lwabo musayaansi kuti njiikonzya kusumpula buumi bwabantu. Alimwi bakali kuyeeya kuti sayaansi yakali kuyoogwasya mukulela bana. Aboobo ciindi mbunga iitegwa American National Congress of Mothers noyakatongooka kubuleya kujatikizya “ikwaalilwa kwabazyali” mu 1899, bahaazibwene banji mu “sayaansi” cakufwambaana bakalyaaba ikutegwa bagwasye. Bakasyomezya bamatumbu abamataata ibanyina luzibo lwakulela bana kuti bayoobagwasya.

Kulela Bana Kwiinda Mukutobela Zyaamba Mabbuku

Pele ino ncinzi aaba bahaazibwene ncobazuzikizya? Sena bazyali bamazuba aano bacileka kulibilika alimwi sena balilibambilide kukomezya bana kwiinda baabo bamumyaka yainda? Ikutali kweelana abuvwuntauzyi bwakacitwa ino-ino mu Britain. Kwakajanwa kuti bazyali batandila kumweelwe wa 35 pasenti bajisi bana basyoonto baciyandaula lulayo oolo ndobakonzya kusyoma. Ibamwi bayeeya kuti kunyina ncobakonzya kucita pele kutobela buyo nzyobayeeya kuti nzyeziluzi.

Mubbuku lyakwe litegwa Raising America: Experts, Parents and a Century of Advice About Children, Ann Hulbert ulalingaula mbwaakatalika mabbuku aalembwa abahaazibwene kujatikizya mbokulelwa bana. Hulbert, walo uuli mutumbu uujisi bana bobilo, waamba kuti twaambo buyo tusyoonto twabahaazibwene ntotukonzya kwaambwa kuti ntwamasimpe kweelana asayaansi iizuminwa. Bwini mbwakuti, lulayo lwabo luboneka kuti lwakayeeme kapati azintu zyakabacitikila beni mubuumi bwabo ikutali azintu zicitika ncobeni. Kujokela musyule, kuboneka kuti bunji bwazintu nzyobakalemba nzizyeezyo zyali kutobelwa kwaciindi cisyoonto, tizyali kweendelana alimwi zimwi ziindi zyali zyeenzu kapati.

Aboobo ino bazyali bali muciimo cili buti mazuba aano? Masimpe, ibanji balikkopene akaambo kalulayo, mizeezo alimwi akwiindana kunji kapati kuliko kwiinda lyoonse. Nokuba boobo, tabali bazyali boonse balimvwa kuti banyina busolozi. Bazyali nyika yoonse mboizulwa balagwasyigwa abusongo bwansiku bwalo bucili kasensa kalulayo lwini-lwini mbuli mbokutondezyedwe mucibalo citobela.