Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Mukambausi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Mukambausi

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Mukambausi

“MUNTU uuzyedwe kumukaintu ulaputa mazuba mace kazwide bupenzi,” mbwaakaamba sikale Jobu. (Jobu 14:1) Elo cilayandika kaka kuti tutanyonyooni buumi bwesu bwamazuba mace azintu zitagwasyi! Muuzintu zili buti motweelede kubelesya ciindi, nguzu alubono lwesu? Nzinzi ziteelede kucitwa? Imajwi aabusongo aalembedwe mubbuku lyamu Bbaibbele lya Mukambausi apa busolozi bugwasya kumakani aaya. Imulumbe uuli mumo ‘ulabeteka kuyeeya akuyanda kwamoyo’ alimwi ulakonzya kutugwasya kupona buumi buli ampindu.—Ba-Hebrayo 4:12.

Lyakalembwa amuntu uzibidwe akaambo kabusongo bwakwe, Mwami Solomoni wamu Israyeli yansiku, ibbuku lya Mukambausi lilijisi lulayo lugwasya kujatikizya ziyandika kapati mubuumi azitayandiki. Mbwaanga Solomoni waamba mulimo wamayake ngwaakacita, weelede kuti wakalemba Mukambausi naakamanizya mayake aayo alimwi katanaleya kuzwa mubukombi bwakasimpe. (Nehemiya 13:26) Nkokuti yakalembwa kautanasika mwaka wa 1000 B.C.E., cakumamanino aabulelo bwa Solomoni bwamyaka iili 40.

NCINZI CITALI CABUYO?

(Mukambausi 1:1–6:12)

“Zyoonse nzyabuyo,” mbwaamba mukambausi, walo uubuzya kuti: “Muntu ulajana impindunzi kumilimo yakwe yoonse njaabeleka ansi?” (Mukambausi 1:2, 3) Imajwi aakuti “nzyabuyo” a “ansi” alaindulukwa-indulukwa mubbuku lya Mukambausi. Ibbala lya Cihebrayo lyakuti “nzyabuyo” mubwini lyaamba “muya ngotuyoya” naa “busi” alimwi lipa muzeezo wacintu citayandiki, cikkala buyo kaindi kaniini naa cinyina mpindu. Aboobo, zyoonse—nkokuti, kufwumbwa bantu nzyobacita zitabikkilizi kuyanda kwa Leza—nzyabuyo.

Solomoni waamba kuti: “Bamba kabotu kweenda kwako ciindi cakuya kuŋanda ya-Leza. Kuza kukuswiilila.” (Mukambausi 5:1) Ikutola lubazu mubukombi bwakasimpe bwa Jehova Leza tacili cintu cabuyo. Mubwini, ikubikkila maano kucilongwe ncotujisi anguwe ncecintu ciyandika kapati mukupona buumi buli ampindu.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:4-10—Muunzila nzi kwiinduluka-induluka kwazintu zyakalengwa a Leza ‘mbokukatazya’? Mukambausi waamba bweende bwazintu zyotatwe buyo zigwasya kuti kube buumi anyika—izuba, kuunga kwamuwo alimwi akuzunguluka kwameenda. Mubwini, nzinji zintu nzyaakapanga Leza ziinduluka-induluka alimwi zilakatazya kumvwisya. Muntu ulakonzya kuzivwuntauzya mubuumi bwakwe boonse pele takonzyi kuzimvwisya. Masimpe eeco inga camupa ‘kukatala.’ Alimwi cilatyompya ikweelanya buumi bwesu bwamyaka misyoonto buyo kukwiinduluka-induluka kwazintu eezi kutamani. Nokuba kusoleka kuyandaula nzila zipya kupa buyo kukatala. Kunze lyaboobo, zyoonse zyakupanga-panga zipya zibelesya buyo njiisyo Leza wakasimpe nzyabikkide alimwi nzyaakabelesya kale mububumbo.

2:1, 2—Nkaambo nzi kusekaseka ncokwaambwa kuti “nkusondoka”? Kusekaseka kulakonzya kutupa kuluba mapenzi ngotujisi kwakaindi kasyoonto, alimwi kukondwa kulakonzya kutupa kubona mapenzi ngotujisi munzila ngubauba. Pele, kusekaseka kunyina nokumanizya buyumuyumu mbotujisi. Aboobo, ikuyandaula lukkomano kwiinda mukusekaseka kwaambwa kuti “nkusondoka.”

3:11—Ino nzinzi Leza nzyacita kuti “zibote kuziindi zyazyo zyeelede”? Zimwi zintu Jehova Leza nzyacita kuti “zibote,” naa izyeelede alimwi zigwasya, aciindi ceelede nkulengwa kwa Adamu a Eva, cizuminano cafulicoongo, cizuminano ca Abrahamu, cizuminano ca Davida, ikuboola kwa Mesiya alimwi akubikkwa kwa Jesu Kristo kuba Mwami wa Bwami bwa Leza. Nokuba boobo, kuli acimbi Jehova ncayoocita kuti ‘cibote’ kumbele aamazuba. Tulakonzya kuba alusyomo lwakuti nyika mpya yabululami iyooba ncobeni aciindi cayo ceelede.—2 Petro 3:13.

3:15b—Ino mbuti ‘Leza mbwayandaula zintu zitandidwe kale’? ‘Zintu zitandidwe’ zilakonzya kwaamba zintu Leza nzyayanda kucita. Nokuba kuti zicitika cakwiinduluka induluka mbuli kuzyalwa akufwa alimwi ankondo aluumuno zilakonzya kupa muntu kubula nguzu akuyeeya kuti zicitika zinoocitika lyoonse mbubwenya, Leza wakasimpe ulakonzya kuyandaula akuzuzikizya zyoonse nzyayanda. (Mukambausi 3:1-10, 15a) ‘Zintu zitandidwe’ alimwi inga zyaamba baluleme, aabo lyoonse ibatandilwa abasikucita zibi. Mubukkale oobu, Jehova ulazumanana kuyandaula baluleme ikutegwa “aliyumye kukugwasya” mbabo.—2 Makani 16:9.

Ziiyo Kulindiswe:

1:15. Tacigwasyi kusowa ciindi akumana nguzu kusoleka kululamika kudyaamininwa alimwi akutalulama nkotubona mazuba aano. Bolikke Bwami bwa Leza mbobukonzya kumanizya bubi.—Daniele 2:44.

2:4-11. Imilimo imwi mbuli kuzekaula zyamayake, kulima anyimbo alimwi akupona kabotu “tazigwasyi pe” nkaambo kunyina nozipa buumi kuba ampindu naa kuleta lukkomano lutamani.

2:12-16. Busongo mbubotu kwiinda bufwubafwuba nkaambo bulakonzya kugwasya kulanganya mapenzi amwi. Pele caboola kulufwu, busongo bwamuntu tabugwasyi pe. Alimwi nokuba kuti muntu waba ampuwo akaambo kabusongo oobo, ulalubwa mukaindi buyo kasyoonto.

2:24; 3:12, 13, 22. Kukkomana akaambo kamilimo njotukutauka takuli kulubizya.

2:26. Busongo buzwa kuli Leza, bwalo buletela lukkomano bulapegwa ku ‘muntu uumubotezya Jehova.’ Tacikonzyeki ikuba abusongo kakunyina cilongwe cibotu a Leza.

3:16, 17. Ikulangila kuti zintu zinooluleme lyoonse takugwasyi pe. Muciindi cakulibilika kujatikizya zicitika munyika, tuyandika kulindila Jehova kululamika twaambo.

4:4. Mulimo muyumu uucitwa kabotu ulakonzya kupa kukondwa. Pele, ikubeleka canguzu amuzeezo wakuyanda kwiinda bamwi, kuletela kuzundana, kusulana alimwi abbivwe. Mulimo wesu ngotucita canguzu mumulimo wa Bunakristo weelede kucitwa amakanze mabotu.

4:7-12. Cilongwe cibotu akati kabantu cilayandika kapati kwiinda lubono alimwi taciyandiki kumana akaambo kakuyandaula lubono.

4:13. Cuuno alimwi amyaka talili lyoonse noziletela bulemu. Aabo bali muzyuuno zyabweendelezi beelede kweendelezya cabusongo.

4:15, 16. “Mulombe wabili”—simulyazina wamwami—ambweni kumatalikilo ‘boonse mbaakali kweendelezya’ bakali kumuyanda pele ‘kumamanino bantu tiibakamukkomanina.’ Masimpe, kubaampuwo kanji-kanji nkwakaindi buyo kasyoonto.

5:2. Mipailo yesu yeelede kuba yeeyo iiyeeyelwa kabotu alimwi iipa bulemu, ikutali kuvwuzya zyakwaamba.

5:3-7. Kubikkila maano kulubono lwakumubili kulakonzya kupa muntu kutalika kuyeeyela zintu zigwasya nguwe alikke. Alimwi kulakonzya kupa muntu kulibilika akutalika kuyeeya zintu zitakonzyi kucitika, kwalo kukonzya kumubuzya ŋonzi masiku. Ikuvwuzya zyakwaamba kulakonzya kupa muntu kuboneka mufwubafwuba kuli bamwi alimwi akukonkezya kuli Leza cakutayeeyela. ‘Kuyoowa Leza’ kutugwasya kutacita cili coonse cazyeezi.

6:1-9. Ino lubono, bulemu, koongola alimwi amukwasyi mupati zigwasya nzi ikuti akaambo kabukkale bumwi katutakonzyi kuzikkomanina zintu eezi? Alimwi “kulya imbono meso nzyaabwene kale ncibotu,” naa ncibotu kuzumina bukkale motubede, kwiinda “kuyandaula zintu zitaboneki,” nkokuti, kusoleka kukkutya zisusi zitakkuti. Aboobo, inzila mbotu mubuumi njakukkutila a “cakulya acakulivumba” alimwi akubotelwa azintu zibotu mubuumi kubikkilizya akubikkila maano kukuzumanana kuba acilongwe cibotu a Jehova.—1 Timoteo 6:8.

LULAYO KUBASONGO

(Mukambausi 7:1–12:8)

Ino mbuti mbotukonzya kukwabilila zina naa mpuwo mbotu njotujisi? Ino tweelede kubabona buti baleli baanyika alimwi tweelede kukubona buti kutalulama nkotubona? Mbwaanga bafwide kunyina ncobazi, ino tweelede kububelesya buti buumi bwesu lino? Muunzila nzi bakubusi mobakonzya kubelesya ciindi anguzu zyabo cabusongo? Lulayo lwamukambausi lwabusongo kujatikizya twaambo ootu alimwi atumbi lulilembedwe muzyaandaano 7 kusika ku 12 zya Mukambausi.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

7:19—Ino mbuti busongo mbobuli buyumu kwiinda “basilutwe bali ikumi”? Ikuti naa yabelesyegwa munzila yamaambilambali mu Bbaibbele, inamba yakkumi iiminina kuzulila. Solomoni waamba kuti busongo bulakwabilila kapati kwiinda mweelwe wabasikalumamba ibalinda munzi.

10:2—Ino cipandulula nzi nokwaambwa kuti moyo wamuntu uli “kululyo” naa “kulumwensi”? Mbwaanga ijanza lyakululyo kanji-kanji liiminina busena buli kabotu, imoyo wamuntu nouba kululyo kwakwe caamba kuti moyo wakwe ulamukulwaizya kucita cibotu. Pele ikuti kaumukulwaizya kutola nzila ibi, moyo wakwe waambwa kuti uli kulumwensi.

10:15—Ino mbuti ‘milimo yabafubafuba mboibakatazya’? Ikuti muntu katali musongo, milimo yakwe njabeleka canguzu kunyina noimugwasya munzila iili yoonse. Kunyina naikkomanina pe. Ikusoleka nkwacita cakutaleka kumupa buyo kukatala.

11:7, 8—Ino kapandulula nzi kaambo kakuti: “Mumuni ulalwelela buumi, alimwi ncibotu kuti meso abone izuba”? Imumuni alimwi azuba ziletela lukkomano mubuumi. Solomoni aawa waamba kuti ncibotu ikuba muumi akuti tweelede ‘kusekelela’ mazuba aamudima naa aabucembele kaatanamanizya nguzu nzyotujisi.

11:10—Ino nkaambo nzi “bwanike abucedo bwabuumi” ncozili zyabuyo? Ikuti naa tiizyabelesyegwa kabotu, eezi nzyabuyo akaambo kakuti mbuli busi, imazuba abwanike alafwambaana kumana.

Ziiyo Kulindiswe:

7:6. Kuseka aciindi citali kabotu kulacima alimwi takugwasyi mbuli mbokutagwasyi kupya kwansasi zyamulilo zili kunsi acilongo. Tatweelede kunooseka munzila eeyi.

7:21, 22. Tatweelede kuzibikkila maano kapati nzyobatwaamba bamwi.

8:2, 3; 10:4. Notusinswa naa kulayigwa abatulanga naa basikutulemba mulimo, ncibotu kukkazika moyo. Eeci ncibotu kwiinda ‘kufwambaana kuzwa kulinguwe,’ nkokuti, ikutakata mulimo.

8:8; 9:5-10, 12. Buumi bwesu bulakonzya kumana mpotwatali kuyeeyela mbuli nswi nozijatwa mutunyandi naa bayuni mutukole. Kunze lyaboobo, kunyina uukonzya kukazya nguzu zipa buumi kumana ciindi muntu nafwa alimwi kunyina uukwabilidwe kuli sinkondonyina wabantu boonse, lufwu. Aboobo tatuyandiki kwiile kusowa ciindi. Jehova uyanda kuti katukkomene abuumi munzila iili kabotu. Ikutegwa tucite boobo, tuyandika kubikka mulimo wa Jehova mubusena bwakusaanguna mubuumi bwesu.

8:16, 17. Tatukonzi kuzimvwisya zyoonse Leza nzyaakacita alimwi nzyazumizya kucitika kubantu, nokuba kuti zitubuzya ŋonzi buya. Kulibilika kujatikizya bubi boonse bwacitwa kuyootupa buyo kuba bantu batakkomene mubuumi.

9:16-18. Busongo bweelede kubikkilwa maano nokuba kuti ibanji tababubikkili maano. Imajwi aabusongo aambwa muluumuno mabotu kwiinda majwi aambwa cabufwubafwuba akusabila.

10:1. Tweelede kucenjela anzyotwaamba alimwi anzyotucita. Kufwubaala buyo ciindi comwe, mbuli kupozomoka cabukali, ikutanywa kabotu bukoko ciindi comwe buyo, naa ikujatikizigwa mukutalilemeka kwiinda mukoonana, kulakonzya kubisya mpuwo mbotu yamuntu uulemekwa.

10:5-11. Imuntu uutacizi mulimo uuli acuuno cabweendelezi tayelede kulombozyegwa. Ikutaciziba kubeleka mulimo muuba-uba kulakonzya kuletela ntenda. Pele ikuba aluzibo lwakubelesya ‘busongo kulagwasya’ kuzwidilila. Elo cilayandika kaka kuti tube aluzibo mumulimo wakukambauka Bwami akugwasya bantu kuba basikwiiya!

11:1, 2. Tweelede kuba baabi. Bwaabi bupa kuti abamwi babe baabi.—Luka 6:38.

11:3-6. Zintu zitupa kudooneka mubuumi tazyeelede kutupa kuba bantu bajisi myoyo yobilo.

11:9; 12:1-7. Bakubusi bayooliinguda kuli Jehova. Aboobo beelede kubelesya ciindi anguzu zyabo mumulimo wa Leza bucembele kabutanabweza nguzu zyabukubusi bwabo.

“MAJWI AABASONGO” AYELEDE KUTUSOLOLELA

(Mukambausi 12:9-14)

Ino tweelede kwaabona buti “majwi aabotezya” aayo mukambausi ngaakayandaula akulemba? Mukwiimpana a “mabuku manji” aabusongo bwabantu, “majwi aabasongo ali mbuli zibinzyo, atusimpi tuyobolwedwe twamwiyi omwe tuli mbuli manembe aakankamidwe.” (Mukambausi 12:10-12) Imajwi aabusongo aapedwe ‘amwiyi omwe,’ Jehova, atugwasya kutazungaana mubuumi.

Ikubelesya lulayo lubotu lujanika mubbuku lya Mukambausi masimpe kuyootugwasya kupona buumi bugwasya alimwi bukkomanisya. Kunze lyaboobo, tusyomezyegwa kuti: “Bayoowa Leza bayooba kabotu.” Aboobo, atuzumanane ‘kulemeka Leza akubamba milazyo yakwe.’—Mukambausi 8:12; 12:13.

[Cifwanikiso icili apeeji 31]

Cimwi cazintu zibotu akati kamilimo ya Leza ciyoozuzikizigwa aciindi caco ceelede

[Cifwanikiso icili apeeji 32]

Zipego zya Leza zibikkilizya cakulya, cakunywa alimwi akukondwa amilimo njotubeleka canguzu