Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Malilo

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Malilo

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Malilo

MUSINSIMI Jeremiya wakubona kuzuzikizyigwa kwamulumbe walubeta ngwaakali kwaambilizya kwamyaka iili 40. Ino walimvwa buti musinsimi naabona kunyonyoonwa kwamunzi wakwe ngwayandisya? Ibbaibbele litegwa Greek Septuagint lyaamba boobu kumajwi aakumatalikilo ikwaamba bbuku lya Malilo: “Jeremiya wakkala ansi akulila, ikulila Jerusalemu.” Lyakalembwa mu 607 B.C.E. musinsimi kaciziyeeyede kabotu izyakacitika mukulwanwa kwamunzi kwakatola myezi iili 18 kusikila limwi waumpwa. Ibbuku lya Malilo litondezya mbwaakapenga kapati mumoyo Jeremiya. (Jeremiya 52:3-5, 12-14) Kunyina munzi uumbi kuzwa kaindi iwakalilwa boobu munzila yeeteezya.

Ibbuku lya Malilo lijisi ziimbo zyakweema zili musanu. Nyimbo zyone zyakusaanguna nzyakweema naa kuyabila; yasanu nkukombelezya naa mupailo. Munyimbo zyone zyakusaanguna, tupango tutobelana tulatalika amabala aindene kweelana ambwaatobelana mabala aali 22 mumusemu wamabala aa Chihebrayo. Nokuba kuti lwiimbo lwasanu lujisi tupango tuli 22 tweendelana amabala aali mumusemu wamabala aa Chihebrayo, taabikkidwe cakutobelanya.

MESO AANGU ALIZWIDE MISOZI”

(Malilo 1:1–2:22)

“Maawe! Waba buti matongo munzi iwakazwide bantu? Waba mukamufu, oyo iwakali mupati akati kabamasi! Oyo iwakali namalelo akati kazisi waba muzike!” Oobu mbokutalika kweema kwamusinsimi Jeremiya ikujatikizya Jerusalemu. Kaamba cakapa kuti kube manyongwe aali boobu, musinsimi waamba kuti: “Jehova wamupa mulandu nkaambo kazibi zyakwe zinji, atwana twakwe toonse twatolwa mubuzike kunembo lyasikutanda.”—Malilo 1:1, 5.

Jerusalemu kakozyanisyigwa kumukaintu uuside akaambo kakufwidwa mulumi abana, wabuzya kuti: “Sa mulibwene buusu mbuli buusu bwangu?” Kaamba basinkondonyina, wapaila kuli Leza kuti: “Zibi zyabo zyoonse ziboneke kumeso aako. Kobacitila mbubonya mbowandicitila mebo nkaambo kamilandu yangu yoonse; nkaambo intongelo zyangu nzinji, amoyo wangu wawizuka.”—Malilo 1:12, 22.

Kauside kapati, Jeremiya ulaamba: “Mubukali bwakwe buyoosya wagonka meja oonse aa-Israyeli. Waboozya ijanza lyakwe lyalulyo kubusyu bwabasinkondonyina. Watenta Jakobo mbuli mabangabanga aamulilo uuyakisya koonse koonse.” Kapandulula buusu bwakwe butaambiki, imusinsimi weema kuti: “Meso aangu alizwide misozi, mala aangu apengesya; moyo wangu watika ansi.” Nobaba basimweenda nzila bagambwa kapati akwaamba kuti: “Sa ngooyu munzi iwakaulikwa Bweebesi butaindwi, Lukondo lwanyika yoonse?”—Malilo 2:3, 11, 15.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:15—Ino mbuti Jehova ‘Mbwaakalyataula nakalindu wa Juda mbuli masaansa aamucisinino?’ Kwiinda mukunyonyoona munzi uupandululwa kuti nakalindu, bana Bbabbuloni bakatila bulowa cakuti mweelwe wakakozyanisyigwa kukusina masaansa mucisinino. Jehova wakaasinsima makani aaya alimwi wakazumizya kuti zintu zibe boobu, aboobo cilakonzya kwaambwa kuti ‘wakasina masaansa mucisinino.’

2:1—Mbuti ‘bulemu bwa Israyeli mbubwakawaalwa ansi kuzwa kujulu?’ Mbwaanga “ijulu [lilisumpwidwe] kwiinda nyika,” kuzitola ansi zintu zisumpukide ziindi zimwi kwaamba kuti ‘nkuziwaala ansi kuzwa kujulu.’ “Bulemu bwa-Israyeli”—nguzu nzyobakajisi Jehova naakacili kubakkomanina, zyakawaalwa ansi Jerusalemu naakanyonyoonwa alimwi acisi ca Juda nolyakaba tongo.—Isaya 55:9.

2:1, 6—Ino ncinzi ciitwa kuti “cuuno camaulu” aa Jehova alimwi a “cilao camuunda”? Sintembauzyo wakaimba kuti: “Katuya kucikombelo cakwe, Katukotama kucilyokezezyo camaulu aakwe.” (Intembauzyo 132:7) Aboobo, “cuuno camaulu” cilembedwe kubbuku lya Malilo 2:1 caamba ŋanda ya Jehova yakukombela naa tempele yakwe. Bana Bbabbuloni ‘bakayuumpa ŋanda ya Jehova’ mbuli kuti ncivwuka naa cikuta buyo cili mumuunda.—Jeremiya 52:12, 13.

2:16, 17—Sena kapango ka 16 takeelede kutalika abbala lya Chihebrayo lya ayin akalo kapango ka 17 katalike abbala lya pe kutegwa atobele cibe mbuli mbwaatobeleni mumusemu wamabala aamu Chihebrayo? Nobakali kwaanza kweema ooku munzila eeyi, ibalembi bakasololelwa amuuya bakatobela mbuli mbwaabede mabala mumusemu. Pele mukweema kwabo kwakanyina cileya. Bakabikkila maano kapati kutwaambo tuli mukati ikutali kutobelezya buyo nzila yabulembe yalo yakali buyo cigwasyilizyo cakuti batalubi makani aajatikizyidwe. Mulwiimbo 3 a 4 mubbuku lya Malilo bakaayinduluka mabala aaya aajanika mu Malilo.—Malilo 3:46, 49; 4:16, 17.

2:17—Ino “majwi” nzi Jehova ngaakazuzikizya kumunzi wa Jerusalemu? Aawa kulibonya kuti kwaambwa zilembedwe kubbuku lya Levitiko 26:17 ilyaamba kuti: “Njoomulanga cankayikayi, nkabela muyoozundwa kulibasinkondonyokwe. Basikumusula mbabayoomweendelezya, nkabela muyoocija nekuba kuti taakwe uumutanda.”

Ziiyo Kulindiswe:

1:1-9. Jerusalemu ulalila kapati ciindi camasiku, eelyo misozi yakwe iide kukunka mumasaya. Milyango yakwe kunyina balindila, abalo bapaizi bakwe baide kwaasamuka. Banakalindu bakwe baluuside, awalo kumugama uli mumause. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti Jerusalemu wacita cibi cipati kapati. Ulisofweede muzisani zyakwe. Icitobela akaambo kakubisya taluli lukkomano pe; nkulila, nkutyompwa, nkuusa alimwi akucimwa.

1:18. Jehova lyoonse uliluleme nasubula bantu babisya.

2:20. Bana Israyeli bakacenjezyegwa kuti, ikuti kabatamumvwidi Jehova, lutuko lwakali kuyoobasikila calo cakali kwaamba kulya ‘bana babo basankwa abasimbi.’ (Deuteronomo 28:15, 45, 53) Elo kaka kuzangila Leza nkubula maano!

“UTASINKI KUTWI KWAKO KUKUYOOYA KWANGU”

(Malilo 3:1–5:22)

Kubbuku lya Malilo caandaano 3, cisi ca Israyeli caambwa kuti “mwaalumi.” Nokuba kuti wasikilwa manyongwe, mwaalumi ooyu wiimba kuti: “Jehova mubotu kuliyooyo uumulangila, kumuntu uumuyandaula.” Mumupailo wakwe kuli Leza, walomba kuti: ‘Swiilila cikombyo cangu, utasinki kutwi kwako kukuyooya kwangu akukulila kwangu.’ Kalomba Jehova kuti abikkile maano kumajwi aakusampaula aasinkondonyina, wati: “Uyoobaboozezya bulumbu bweelede milimo yamaanza aabo, O Jehova.”—Malilo 3:1, 25, 56, 64.

Jeremiya watondezya kukopana kwakwe kuzintu zyacitika akaambo kakulwanwa kwamunzi wa Jerusalemu kwamyezi iili 18, aboobo weema ulaamba: “Milandu yamwana musimbi wabantu bangu mipati kwiinda zibi zya-Sodoma, iwakafwambaana kunyonyoonwa nekuba kuti katakwe maanza aakamwaampa.” Jeremiya wazumanana ulaamba: “Abo bajayidwe apanga mbabotu kwiinda abo bajayidwe anzala, nkaambo aba balaya bukotela-kotela, baliyasidwe, nkaambo kakubula micelo yamyuunda.”—Malilo 4:6, 9.

Kweema kwasanu kutondezya bantu bakkala mu Jerusalemu kabaambaula. Balati: “Ibaluka, O Jehova, makani aatusikila; langa, ubone mbutusampaulwa.” Nobaluula mapenzi aabo, bakombelezya Jehova kuti: “Webo, O Jehova, nkoli lyoonse, acuuno cabwami bwako tacimani mumazyalani oonse. Utupilusye kulinduwe, O Jehova, tupiluke. Bukulusya mazuba esu mbuli kuciindi cakalekale.”—Malilo 5:1, 19, 21.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

3:16—Ino mabala aaya aatobela aakuti: “Watyola meno aangu amabwe” apa muzeezo nzi? Ibbuku limwi lyaamba kuti: “Bama Juda nobakali kuya mubuzike, bakali kwaambilwa kubamba cinkwa cakuti balye kwiinda mukusya cilindi, aboobo cakali kusangana amuseenga.” Ikulya cinkwa cijisi lubwe-lubwe cakali kukonzya kupapula menyo.

4:3, 10—Nkaambo nzi Jeremiya ncakozyanisya “mwana musimbi wabantu [bakwe]” “[kumpowani] zyamusyokwe”? Ibbuku lya Jobu 39:16 lyaamba kuti impowani “njiinga simoyo muyumu kubana bayo kubaanga tabali bayo.” Mucikozyanyo, bamana kukonkonwa bana, nsimbi ilazwa acifwuko akutalika kweenda abeenzyinina akusiila nsankwa mukuli wakulanganya twana. Ino zicita buti ikuti naa kwasika cizinyonganya acifwuko? Zyoonse zyobilo zilaccija akutusiya twana tulikke. Bana Bbabbuloni nobakalwana Jerusalemu, nzala yakakomena cakunga ibamakaintu ibeelede kufwida bana babo luzyalo bakaba basilunya mbubwenya mbuli mpowani zyamusokwe. Kwakaba kwiindana kupati abamwaaba bazyazyi balo balanganya kabotu bana babo.

5:7—Sena Jehova ulasubula bantu akaambo kamilandu yabazyali babo? Peepe, Jehova tasubuli bantu akaambo kazibi zyabamasyaanyinakuli. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Toonse buyo tuleelede kulyaambilila makani esu kubusyu bwa-Leza.” (Ba-Roma 14:12) Pele zitobela akaambo kazibi eezyo zilakonzya kuzumanana mane limwi alyalo zyalani litobela lyaakuzijana. Mucikozyanyo, ikukomba mituni kwakacita bana Israyeli bansiku kwakapa kuti bajane buyumu-yumu bana Israyeli basyomeka bakatobela ikuti bakonzye kuba balulami.—Kulonga 20:5.

Ziiyo Kulindiswe:

3:8, 43, 44. Jerusalemu naakanjila mulupyopyongano, Jehova tanaakazumina kuswiilila bantu bamumunzi nobakali kumulilila kuti abagwasye. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti bantu bakali basicinguni alimwi kunyina nobakeempwa. Ikuti katuyanda kuti Jehova aingule mipailo yesu, tuleelede kumuswiilila.—Tusimpi 28:9.

3:20. Jehova “Mupatikampatila atala anyika yoonse” ulisumpukide kapati cakunga ulicesya buya kutegwa “abone zintu zyakujulu azyaansi.” (Intembauzyo 83:18; 113:6) Pele Jeremiya wakalizyi kabotu kuti Singuzu zyoonse ulilisungude kulanga ansi aali bantu kutegwa abakulwaizye. Elo kaka tulakonzya kukkomana ikuti Leza tali buyo singuzu zyoonse alimwi musongo, pele alimwi ulalicesya!

3:21-26, 28-33. Ino mbuti mbotukonzya kuliyumya nomuba mumapenzi akatazyide? Jeremiya ulatwaambila. Tatweelede kuluba kuti Jehova ngusiluyando alimwi luzyalo lwakwe ndupati. Alimwi tweelede kuyeeya kuti ikupona nkotupona nkaambo kabotu keelede kutupa kuzumanana kuba abulangizi alimwi akuti tweelede kukkazyika moyo akulindila cakaumuumu kakunyina kutongooka mane Jehova akatufwutule. Kunze lyaboobo, tuleelede ‘kubikka mulomo ansi,’ nkokuti ikuzumina masukusyo katuzyi kuti, Leza ncaazumizya kuti cicitike kuli kaambo kabotu ncacitila boobo.

3:27. Ikulwana mapenzi mumyaka yabukubusi cilakonzya kubikkilizya akuliyumya mubuyumuyumu alimwi akufwubaazyigwa. Pele ‘ncibotu kumwaalumi kunjila mujoko mumyaka yabukubusi.’ Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti kwiinda mukucitikilwa mapenzi kocili mwana, kuya kupa kuti ukakonzye kumana mapenzi naa kwaacesya waakukomena.

3:39-42. ‘Ikutongooka’ notwasikilwa mapenzi akaambo kazibi zyesu tacigwasyi pe. Muciindi cakutongooka notwasikilwa mapenzi akaambo kakucita zibi, “atulingule inzila zyesu, tubonesye mbuzibede, tupiluke kuli-Jehova.” Inga catugwasya ikuti tweempwa.

Amusyome Jehova

Ibbuku lyamu Bbaibbele lya Malilo lyaamba mbuli Jehova mbwaakabona munzi wa Jerusalemu alimwi acisi ca Juda nobakamana kuumpa munzi bana Bbabbuloni akwiisyazya matongo nyika eeyo. Imajwi aakuzumina kuti bakabisya aalembedwe mumo alacisalazya kweelana ambwazibona zintu Jehova kuti, kaambo kakapa kuti mapenzi abasikile zyakali zibi zyabantu. Nyimbo zili mubbuku eeli izyakalembwa kwiinda mukusololelwa amuuya zilijisi majwi atondezya bulangizi muli Jehova alimwi akuyandisya kweenda munzila iisalala. Nokuba kuti bantu banji mumazuba akali kupona Jeremiya tiibakali kuyeeya boobu, Jeremiya abamucaala bakeempwa mbobakali kuyeeya oobu.

Jehova mbwaakalanga-langa bukkale bwa Jerusalemu kweelana ambokutondezyedwe mubbuku lya Malilo kulatuyiisya ziiyo zyobilo ziyandika kapati. Cakusaanguna, kunyonyoonwa kwa Jerusalemu alimwi akucaala matongo kwacisi ca Juda kukulwaizya kuba bantu baswiilila Jehova alimwi citucenjezya kuti tatweelede kuubya-ubya kuyanda kwa Leza. (1 Ba-Korinto 10:11) Ciiyo cabili cizwa kuli Jeremiya kumugama. (Ba-Roma 15:4) Nociba ciindi naakali mubukkale mbwaatakali kulangila kuti inga ulagwasyigwa, imusinsimi wakauside kapati wakalanga kuli Jehova kutegwa amufwutule. Elo kaka cilayandika kusyoma Jehova cakumaniina amu Jwi lyakwe!—Ba-Hebrayo 4:12.

[Cifwanikiso icili apeeji 9]

Musinsimi Jeremiya wakakubona kuzuzikizyigwa kwamulumbe walubeta ngwaakaambilizya

[Cifwanikiso icili apeeji 10]

Bakamboni bana Korea bakapenzyegwa akaambo kakutatola lubazu mutwaambo twacisi