Skip to content

Skip to table of contents

‘Mutabweedezyi Cibi Kumuntu’

‘Mutabweedezyi Cibi Kumuntu’

‘Mutabweedezyi Cibi Kumuntu’

‘Mutabweedezyi cibi kumuntu. Amucite zibotu kubantu boonse.’—BALOMA 12:17, Ci.

1. Mbukkale nzi buliko?

IKUTI mwana watontwa amunyina, ikanji cicitika ncakuti awalo ulamutonta. Icuusisya ncakuti, muuya ooyu tauli buyo kubana. Bapati banji abalo balacita oobu. Ikuti umwi wabalubizyila, ncobayeeya buyo nkuzyola. Bwini mbwakuti, bapati banji tabakataliki buya kutontana, pele baya kuzyola munzila yabucenjezu. Ambweni inga batalika mukuvwiya ooyo wabalubizyila naa kujana nzila yakupa kuti atazwidilili muzintu. Kufwumbwa naa ninzila nzi yabelesyegwa, makanze ngamwi, nkujola cibi.

2. (a) Nkaambo nzi Banakristo beni-beni ncobatayandili kujola cibi? (b) Mibuzyo nzi, alimwi ncaandaano nzi ca Bbaibbele ncotulaalange-lange?

2 Nekuba kuti kujola cibi kumuntu bwaba mbobuumi, Banakristo beni-beni balauleya muuya ooyu. Muciindi caboobo, balasoleka kuccilila lulayo lwamwaapostolo Paulo lwakuti: ‘Mutabweedezyi cibi kumuntu.’ (Baloma 12:17, Ci) Ncinzi ciya kutukulwaizya kutobela lulayo oolu lusumpukide? Ino ngwani mubwini ngotuteelede kujolela cibi? Ino nimpindu nzi nzyotuya kujana ikuti twatajola cibi? Ikwiingula mibuzyo eeyi, atulange-lange ncaakali kwaamba Paulo mumajwi aakwe akubona bbuku lya Ba-Roma caandaano ca 12 mbolitondezya kuti kutajola cibi nenzila iiyandika, nduyando alimwi nenzila mbotu yakupona. Tulanga-langa mibuzyo eeyi aumwi ulikke.

‘Nkaambo Kaako Ndamukumbila’

3, 4. (a) Kutalikila ku Ba-Roma caandaano ca 12, ncinzi Paulo ncaali kwaamba, alimwi kuyandika buti mbwaabelesya mabala aakuti “nkakaambo kaako”? (b) Ino mbuti luzyalo lwa Leza mbolwakabagwasya Banakristo baku Roma?

3 Kutalikila mucaandaano ca 12, Paulo wakaamba twaambo atumwi tone tukuma buumi bwa Munakristo. Waamba cilongwe cesu a Jehova, abakombima, abatali bakombima, alimwi ankumenkume zyamfwulumende. Paulo ulatondezya kuti kuli kaambo kayandika ncotuteelede kuba amoyo mubi, kubikkilizya akujola cibi, nati: “Bakwesu, ndamukumbila . . . kuluzyalo lwa-Leza.” (Ba-Roma 12:1) Amubone mabala aakuti “nkaambo kaako,” aamba kuti “kumakani aaya aambwa.” Mubwini Paulo waamba kuti, ‘Kweelana amakani ngondamana kumupanduluda awa, ndamukumbila kuti mucite kweelana ambundilaamwaambile lino.’ Ncinzi Paulo ncaakapandulula ku Banakristo baku Roma?

4 Muzyaandaano zyakutaanguna zili 11 mulugwalo lwakwe, Paulo wabandika coolwe citaliboteli ciliko kuba Juda alimwi a Bamasi kuba basikulela a Kristo mu Bwami bwa Leza bulangizi bana Israyeli banyama mbubatakayanda. (Ba-Roma 11:13-36) Coolwe eeco citaliboteli cakakonzyeka kwiinda “kuluzyalo lwa-Leza.” Ino mbuti Banakristo mbobeelede kulubona luzyalo oolu lutalikomeneni Leza ndwaakatondezya? Myoyo yabo yeelede kuti ibe yeeyo iilumba kapati cakuti balakonzya kukulwaila kucita ceeco Paulo ncaakati: “Mutuule mibili yanu, ibe cipaizyo cuumi, cisalala, ciyandisi kuli-Leza, mbubonya bukombe bwanu bwakumoyo.” (Ba-Roma 12:1) Pele ino mbuti Banakristo aabo mbobakali kukonzya kuba “cipaizyo” kuli Leza?

5. (a) Mbuti muntu mbwakonzya kuba “cipaizyo” kuli Leza? (b) Ninjiisyo nzi yeelede kupa Munkristo kupona munzila mbotu?

5 Paulo upandulula kuti: “Mutakozyanizigwi aziyanza zyaciindi ecino, pele amusanduke kukucitululwa kwamyoyo yanu, kuti mukasimpikile makani ngaayanda Leza, makani mabotu aatambulika aalondokede.” (Ba-Roma 12:2) Muciindi cakulekela muuya wanyika kuba kumpela mukuyeeya kwabo, bakeelede kucinca akutalika kuyeeya mbwayeeya Kristo. (1 Ba-Korinto 2:16; Ba-Filipo 2:5) Injiisyo eeyi yeelede kuba njenzila mbobeelede kupona Banakristo beni-beni.

6. Kweelana amajwi aa Paulo ku Ba-Roma 12:1, 2, ncinzi citupa kuti tutajoli cibi?

6 Ino mbuti majwi aa Paulo aali ku Ba-Roma 12:1, 2 mbwaatugwasya? Mbuli baabo Banakristo bananike mu Roma, tulalumba kapati kukuzumanana kutupa makani manji aaluzyalo Leza ngaatupa alimwi ucizumanana kutupa asunu kutegwa katupona kabotu. Aboobo akaambo kakuti tulikkomenyi, citupa kuti tumubelekele Leza anguzu zyesu zyoonse alimwi alubono lwesu. Kulumba ooku akwalo kulatupa kuti tucite mbuli mbotukonzya ikutayeeya mbuli nyika, pele mbuli buyeeya Kristo. Ikuba amiyeeyo ya Kristo kulatugwasya kubona mbotweelede kubabona bantu, mbotukomba limwi ambotutakombi limwi. (Ba-Galatiya 5:25) Mucikozyanyo, ikuti katuyeeya mbuli Kristo tuya kuba bantu batajoli cibi.—1 Petro 2:21-23.

“Luyandisyo Lwanu Lutabi Lwakuupaupa Ameso”

7. Nduyando luli buti ilwaambwa ku Ba-Roma caandaano ca 12?

7 Tatujoli cibi kucibi ikutali buyo akaambo kakuti nenzila mbotu, pele alimwi ninzila yakutondezyela luyando. Amubone mbuli majwi aamwaapostolo Paulo aatobela mbwaatondezya icipa kuba aluyando. Mubbuku lya Ba-Roma, Paulo wabelesya bbala lya “luyandisyo” (a·gaʹpe muci Giliki) ziindi zinji naamba luyando lwa Leza alwa Kristo. (Ba-Roma 5:5, 8; 8:35, 39) Nokuba boobo, mucaandaano ca 12, Paulo wabelesya bbala lya a·gaʹpe munzila iimbi kwaamba luyando lutondezyegwa kubantuma. Naamana kubona kuti zipego zyakumuuya ziliindenyi alimwi akuti nkozili kuli bakamboni, Paulo waamba bube Banakristo boonse mbobeelede kuba ambubo. Wati: “Luyandisyo lwanu lutabi lwakuupaupa ameso.” (Ba-Roma 12:4-9) Ikutondezya luyando kubantu ncitondezyo cakuti tuli Banakristo beni-beni. (Marko 12:28-31) Paulo utukulwaizya kuti luyando ndotutondezya Tobanakristo lweelede kuba lwancobeni.

8. Mbuti mbotukonzya kutondezya luyando lutali lwakuupaupa ameso?

8 Alimwi Paulo wakabona luyando lutali lwakuupaupa ameso mbolutondezyegwa naakati: “Amusesemwe kububi, mukakatile kububotu.” (Ba-Roma 12:9) ‘Kusesemwa’ a ‘kukakatila’ taali mabala aakuubyaubya. ‘Kusesemwa’ cilakonzya kwaamba kuti “nkusula cakuzwa munzila.” Tatweelede buyo kusula zikonzya kuccilila akaambo kabubi, pele alimwi bubi kubugama tweelede kubusula. (Intembauzyo 97:10) Ibbala lyakuti ‘kukakatila’ ndibbala lyaci Giliki ilyaamba “kunamatika.” Munakristo uujisi luyando lwini-lwini uli namatide canguzu, kubube bwabubotu cakuti takonzyi kunamatuka cakunga bwaile kuba mbobube bwakwe.

9. Ndulayo nzi Paulo ndwaakapa cakwiinduluka-induluka?

9 Mulimo umwi waluyando ulaambwa a Paulo cakwiinduluka-induluka. Waamba kuti: “Amubalongezye abo bamupenzya, ee, amubalongezye, mutatuki pe.” ‘Mutajoli cibi kumuntu.’ “Mutaliyi inkoto, nubayandisi.” “Utazundwi kububi pe, uzunde bubi kukucita bubotu.” (Ba-Roma 12:14, 17-19, 21) Cakutadooneka, majwi aa Paulo atondezya mbuli mbotweelede kubabona bantu batali bakamboni nibaba baabo batupenzya.

“Amubalongezye abo Bamupenzya”

10. Muunzila nzi mbotukonzya kubalongezya batupenzya?

10 Mbuti mbotukonzya kucita kweelana akulailila kwa Paulo kwakuti: “Amubalongezye abo bamupenzya”? (Ba-Roma 12:14) Jesu wakabaambila basiciiya bakwe kuti: “Amuyande basinkondonyoko, amubakombele bamupenzya.” (Matayo 5:44; Luka 6:27, 28) Tulabalongezya batupenzya kwiinda mukubapailila, kulomba Leza kuti naa balatupenzya akaambo kakutazyiba, Jehova inga wajalula meso aabo kukasimpe. (2 Ba-Korinto 4:4) Inzya, inga caba ceenzu kulomba Leza kuti amuleleke sikupenzya. Nokuba boobo, kuyeeya kwesu mbokuya kukonzyanya akuyeeya kwa Kristo kuya kutupa kuti tubayande basinkondoma. (Luka 23:34) Ncinzi cikonzya kuccilila akaambo kakutondezya luyando luli boobo?

11. (a) Ncinzi ncotukonzya kwiiya kucikozyanyo ca Stefano? (b) Kweelana mbotwabona buumi bwa Paulo, nkucinca kuli buti kukonzya kucitika kuli basikupenzya bamwi?

11 Stefano wakali umwi wakapailila basikumupenzya, alimwi mupailo wakwe tiiwakaba wabuyo. Tiikwakainda mazuba manji kuzwa lya Pentekoste 33 C.E., Stefano wakaangwa abasikukazya mbungano ya Banakristo, bakamuzwisya mumunzi wa Jerusalemu akumupwaya mabwe. Katanafwa, wakoongolola kuti: “Mwami, utababiki mulandu acibi eci.” (Incito 7:58–8:1) Akati kabantu Stefano mbaakapailila buzuba oobo kwakali Saulo, iwakalibonena akuzumizya kuti Stefano ajaigwe. Kwiinde ciindi, Jesu wakabusyigwa wakasika kuli Saulo. Ooyo iwakali sikupenzya wakaba siciiya wa Kristo eelyo mukuya kwamazuba wakaba mwaapostolo Paulo, imulembi walugwalo kubana Roma. (Incito 26:12-18) Kweelana amupailo wa Stefano, Jehova wakamulekelela Paulo nokuba kuti wakali sikupenzya. (1 Timoteo 1:12-16) Nkakaambo kaako Paulo ncaakakulwaizya Banakristo kuti: “Amubalongezye abo bamupenzya.” Wakalizyi kweelana aceeco cakamucitikila kuti basikupenzya mukuya kwaciindi inga baba babelesi ba Leza. Mazuba aano basikupenzya baba bakamboni akaambo kamuuya mubotu wababelesi ba Jehova.

“Amukkale Muluumuno Abantu Boonse”

12. Mbuti majwi aalulayo luli mukapango 9 kubbuku lya Ba-Roma caandaano ca 12 mbolweendelana akapango ka 17?

12 Lulayo alumwi lwa Paulo mbuli mbobeelede kubonwa batali bakamboni alimwi abamwi buyo: ‘Nkutabweedezya cibi kumuntu.’ Majwi aaya aleendelana amajwi ngaamba mumincali yainda aakuti: “Amusesemwe kububi.” Baccu, ino mbuti muntu mbwakonzya kwaamba kuti ulabusesemwa bubi naa cibi ikuti watalika kujolela cibi kubantu? Ikucita boobu kulakonzya kuti nkubula luyando lutali “lwakuupaupa ameso.” Kumane Paulo wati: “Amucite zibotu kuti bantu boonse bazibone.” (Baloma 12:9, 17, Ci) Ino mbuti mbotukonzya kubelesya majwi aayo?

13. Muunzila nzi mbotucita ‘zibotu kubantu boonse’?

13 Kumatalikilo, mulugwalo lwakwe ku Bakorinto, Paulo wakalemba kupenzyegwa baapostolo nkobakapenzyegwa. Wakati: “Twaba ceebelo kumeso aabalengwi boonse. . . . Ciindi ncitupenzegwa tulaumuna buyo, nkabela ciindi ncitutukilwa tulakombelezya.” (1 Ba-Korinto 4:9-13) Ncimwi buyo asunu, Banakristo beni-beni baleebelwa abantu munyika eeyi. Iciindi aabo mbotuli limwi nobabona milimo mibotu njotucita notupenzyegwa, balakonzya kuba aluyando kumulumbe wesu ngotumwaya Tobanakristo.—1 Petro 2:12.

14. Ino tweelede kusika aali caboola kumakani aaluumuno?

14 Ino tweelede kusika aali caboola kumakani aaluumuno? Tulakonzya kusika kufwumbwa aawo mpotukonzya. Paulo wakaambila babunyina Banakristo kuti: “Anooli kwakonzeka, nkukuti mbuli mbumukonzya nubeni, amukalane abantu boonse caluumuno.” (Ba-Roma 12:18) Mabala kuti “Anooli kwakonzeka” alimwi “mbuli mbumukonzya” atondezya kuti kuba aluumuno abantu talili lyoonse nocikonzyeka. Mucikozyanyo, tatukatyoli mulawo wa Leza akaambo buyo kakuyanda kuba aluumuno amuntu. (Matayo 10:34-36; Ba-Hebrayo 12:14) Nokuba boobo tulacita zintu zyoonse nzyotukonzya kucita kakutako akusotoka njiisyo ziluleme kutegwa tukkale “abantu boonse caluumuno.”

“Mutaliyi Inkoto”

15. Nkaambo nzi ncotuteelede kujola cibi kweelana akaambo kali ku Ba-Roma 12:19?

15 Paulo waamba alimwi kaambo kagwasya ncotuteelede kujolela; kayi nenzila mbotu mubuumi. Waamba kuti: “Mutaliyi inkoto, nubayandisi, pele amulekele bukali bwa-Leza busena, nkaambo kulilembedwe kuti, Lubeteko ndulwangu, mebo njoobweedezya, mbwaamba Jehova.” (Ba-Roma 12:19) Munakristo uuyanda kujolela ulategwa ulalisumpula. Ulalibikka abusena aatamweelede, pele aayelede buyo Leza. (Matayo 7:1) Kunze lyaboobo, ikuti wajolela cibi uutondezya kuti tajisi lusyomo mucisyomezyo ca Jehova cakuti: ‘Njoobweedezya.’ Walo Munakristo mwini-mwini usyoma kuti Jehova “[u]yoobacitila ziluleme bantu bakwe basalidwe.” (Luka 18:7, 8 Ci; 2 Ba-Tesalonika 1:6-8) Cakulibombya balaasiya mumaanza aa Leza makani aakujolela cibi.—Jeremiya 30:23, 24; Ba-Roma 1:18.

16, 17. (a) Ino caamba nzi kulundika “makala aamulilo” amutwe wamuntu? (b) Sena kumugama mwakalibonena kale luyando mbolupa kujola moyo wamuntu uutali kamboni? Naa mbuboobo, amupe cikozyanyo.

16 Ikujola cibi kuli sinkondoma cipa buyo kuti ayuminelyo moyo, pele kumubeda aluzyalo cilakonzya kupa kuti ajole moyo. Nkaambo nzi? Amubone majwi aa Paulo ku Banakristo baku Roma. Ulati: “Anooli sinkondonyoko wafwa inzala, umusanine; afwa nyota, umunywisye; ikuti kukucita boobo ulalundika makala aamulilo amutwe wakwe.” (Ba-Roma 12:20; Tusimpi 25:21, 22) Ino eeci caamba nzi?

17 Kulundika “makala aamulilo amutwe wakwe” maambilambali aanzila njobakali kubelesya kunyengulula zibulo lyansiku lyakali kulembwa Bbaibbele. Lubulo lwakali kubikkwa mucitentelo, eelyo kwamana boobo kwakali kubikkwa malasya ansi aatala. Mulilo wakali kubikkwa atala wakali kupa kuti kube kupya kapati cakunga lubulo luyumu lwakali kunyenguluka akusalazyigwa. Mbweena buyo, ikwiinda mukucitila mililo mibotu sinkondoma, tulakonzya kupa kuti moyo wakwe muyumu ‘uyaaye’ akubota. (2 Bami 6:14-23) Inzya, imbungano zinji zya Banakristo, cakutaanguna bakataanguna kubona bubotu bwabukombi bwakasimpe akaambo kamilimo mibotu babelesi ba Jehova njobakabacitila.

Ikaambo Ncotutajoleli

18. Nkaambo nzi ncocili kabotu, ncoluli luyando, alimwi ncokuli kulibombya kutajolela?

18 Ooku kulanga-langa kwacitwa mubbuku lya Ba-Roma caandaano ca 12, twabona twaambo tunji tuyandika ncotuteelede ‘kubweedezya cibi kumuntu.’ Cakutaanguna, kutaba amuzeezo wakujola cibi nenzila mbotu. Twalanga luzyalo Leza ndwaatutondezya, ncamaano alimwi cilayandika kuti twalipa kuli Jehova akuccilila milawo yakwe cakutasinikizyigwa, ikubikkilizya amulawo wakuyanda basinkondoma. Cabili, ikutayanda kujola cibi kucibi inzila yaluyando iiyandika kuti katupona mbubo. Ikuti twaleka kujola cibi twasolozya luumuno, tulalangilwa kubagwasya nibaba basikukazya bayoosya kuti babe bakombi ba Jehova. Catatu, kutajola cibi nenzila iigwasya. Kujolela cibi kumuntu inga kwaba kulisumpula, kayi Jehova waamba kuti: “Lubeteko ndulwangu.” Ijwi lya Leza litucenjezya kuti: “Kasika kamikami, kulasika insoni, pele babombumyoyo mbebajisi busongo.” (Tusimpi 11:2) Ikuti kujolela twakusiya mumaanza aa Leza citondezya kuti tuli bantu balicesya.

19. Ncinzi ciya kulangwa-langwa mucibalo ciccilila?

19 Paulo wakamaniizya mubandi wakwe kwiinda mukwaamba mbuli mbotweelede kubabona bantu. Wakabalailila Banakristo kuti: “Utazundwi kububi pe, uzunde bubi kukucita bubotu.” (Ba-Roma 12:21) Ninguzu nzi zyazilenge zyamuuya zitukatazya sunu? Ino mbuti mbotukonzya kubazunda? Bwiinguzi kumibuzyo eezyi alimwi amibuzyo iikonzyenyi ayeeyi ilalangwa-langwa mucibalo ciccilila.

Sena Inga Mwapandulula?

• Ku Ba-Roma caandaano ca 12, ndulayo nzi lujanika cakwiinduluka-induluka?

• Ncinzi ciya kutugwasya kutajola cibi?

• Ndulongezyo nzi ndotuya kujana swebo alimwi abamwi ikuti ‘katutabweedezyi cibi’?

[Mibuzyo yaciiyo]

Kabbokesi kali apeeji 24]

Ba-Roma caandaano ca 12 caamba cilongwe ca Munakristo a:

• Jehova

• basyominyina

• batali bakombi

[Cifwanikiso icili apeeji 25]

Ncinzi ncotukonzya kwiiya kucikozyanyo caasiciiya Stefano?