Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Hosea

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Hosea

Ijwi lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Hosea

BUKOMBI bwakasimpe bwakaliko lyoonse, pele bwakasoka bwamana kubwami bwamisyobo iili kkumi yakunyika mu Israyeli. Mubulelo bwa Jeroboamu Wabili kwaba buvwubi mu Israyeli, pele bwamana mbwaafwida buyo. Icaccilila mapenzi alikke-likke alimwi kutamvwana mutwaambo twacisi. Akati kabami bali cisambomwe ibakamulida busena, ibali bone bakajaigwa. (2 Bami 14:29; 15:8-30; 17:1-6) Imulimo wa Hosea wabusinsimi wamyaka iili 59 iwakatalika mu 804 B.C.E., wazumanana kusikila ciindi cino camapenzi.

Ikulimvwa kwa Jehova kumusyobo wa Israyeli iwakaleya, kulabonwa kwiinda kuli ceeco cakacitika kulukwatano lwa Hosea. Ikubikkwa atuba kulubizya kwa Israyeli ambeta zyabusinsimi kuli Israyeli alimwi abwami bwa Juda, njemitwe yamakani kumulumbe wa Hosea. Kabelesya mulaka wakukombelezya pele uupa kukkala ansi alimwi uukankaizya alimwi uusalazya twaambo, Hosea walemba zyoonse eezyi mubbuku lyazina lyakwe. Mbwaanga ndi Jwi lya Leza lyakasololelwa amuuya, imulumbe wayo uli abuumi ulaanguzu.—Ba-Hebrayo 4:12.

“UKAKWATE MWANAKAZI MUVUULE”

(Hosea 1:1–3:5)

Jehova wamwaambila Hosea kuti: “Koya ukakwate mwanakazi muvuule.” (Hosea 1:2) Hosea wazumina eelyo wazyala mwana musankwa kuli Goma. Ibana bobilo bakaccilila, mbamusyokwe. Ncaamba mazina aabo, Sikutafwidwaluzyalo a Teensimukowawangu, caamba kuti Jehova waleka kubafwida luzyalo bana Israyeli akubakaka bantu bakwe bazangi.

Ino mbuti Jehova mbwaalimvwa kubantu bakwe bazanga? Wamwaambila Hosea kuti: “Koya alimwi, ukayande oyu mwanakazi sibuvuule uuyandwa kusimamambe wakwe. Mbuboobu Jehova mbwayanda bana ba-Israyeli, nekuba kuti bali mukutobela mizimu imbi.”—Hosea 3:1.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:1—Nkaambo nzi Hosea ncaabaamba bami boonse bali bone bakalela Juda mumazuba naakali mumulimo pele waamba buyo izina lya mwami omwe wa Israyeli? Cili boobu akaambo kakuti balikke bami bazwa mumukwasyi wa Davida mbibakazyibidwe kuti mbabami beelela basale ba Leza. Bami babwami bwakunyika tiibakali bacikombo-kombo ca Davida, ccita buyo ba Juda.

1:2-9—Sena masimpe Hosea wakamukwata mukaintu muvwuule? Inzya, Hosea wakamukwata ncobeni mukaintu wakazyi kuba simamambi. Musinsimi tazitondezyi eezyo nzyaamba kumakani aabuumi bwakwe kuti naa cakali ciloto buyo naa cilengaano.

1:7—Ndilili mukowa wa Juda nowakafwidwa luzyalo akufwutulwa? Oomu mwakali mumwaka wa 732 B.C.E., mazuba aakali kulela Mwami Hezekiya. Aciindi eeco, Jehova wakatuma mungelo omwe iwakajaya basikalumamba bali 185,000 busiku bomwe, bana Asuri ibakakanzide munzi wa Jerusalemu. (2 Bami 19:34, 35) Aboobo Jehova wakamuvwuna Juda ikutali a “buta niliba ipanga niiba inkondo niziba imbizi nibaba basimbizi,” pele kwiinda mumungelo omwe.

1:10, 11—Mbwaanga musyobo wabwami bwakunyika mu Israyeli bwakanyonyoonwa mu 740 B.C.E., ino mbuti bana Israyeli mbobaka “yoboloka boonse antoomwe” abana Juda? Ibanji bamusyobo wabwami bwakunyika bakaluunkide kale ku Juda bana Juda kabatana tolwa buzike ku Bbabbuloni mu 607 B.C.E. (2 Makani 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Iba Juda ibakali mubuzike nibakajoka kwabo mu 537 B.C.E., ibaluzubo lwabaabo bamusyobo wabwami bwakunyika bakali akati kabaabo bakajokela.—Ezara 2:70.

2:21-23—Ncinzi ncaakasinsima amajwi aa Jehova aakuti: “Njoomubyala [Jezreeli] kulindime munyika, nkabela sikutafwidwaluzyalo njoomufwida luzyalo”? Izina lyamwana musankwa wakutaanguna wa Hosea ngwaakazyala kuli Goma wakali Jezreeli. (Hosea 1:2-4) Ncolyaamba zina eelyo lyakuti ‘Leza uya kubyala,’ muunzila yabusinsimi Jehova mbwaakayobolola bamucaala basyomeka mu 537 B.C.E. akubasyanga mbuli kuti nimbuto mu Juda. Nyika iyakali buyo tongo kwamyaka iili 70, yakali kukonzya ino kuzyala maila, waini amafwuta. Mumulaka wakweema, businsimi bwaamba kuti eezyi zintu zibotu zyakali kulomba nyika kuti ipe mbolezi, yalo nyika yakali kulomba julu kupa mvwula. Eelyo julu lyakali kukombelezya Leza kupa makumbi aamvwula. Zyoonse eezyi zyakali kuyandika kutegwa aabo bamucaala ibakajokela bajane zyakulya. Mwaapostolo Paulo a Petro bakalibelesya bbuku lya Hosea 2:23 kukuyobolola bamucaala ba Israyeli bakumuuya.—Ba-Roma 9:25, 26; 1 Petro 2:10.

Ziiyo Kulindiswe:

1:2-9; 3:1, 2. Amuyeeye buyo Hosea mbwaakaliyumya kuba mulukwatano akaambo kakumvwida Leza. Caboola kumakani aakucita kuyanda kwa Leza, ino tutaana aali kumakani aakuliimya zintu?

1:6-9. Jehova tabuyandi bumambi bwakumuuya mbweena ambwatabuyandi bwakumubili.

1:7, 10, 11; 2:14-23. Jehova ncaakasinsima kujatikizya Israyeli a Juda cakazuzikizyigwa. Ijwi lya Jehova lyoonse lyaamba camasimpe.

2:16, 19, 21-23; 3:1-4. Jehova ulilibambide kubalekelela beempwa. (Nehemiya 9:17) Mbweena mbuli Jehova, tweelede kuba aluzyalo kubantu.

“JEHOVA ULIJISI MAKANI”

(Hosea 4:1–13:16)

“Jehova ulijisi makani ngazumanana abantu bakede munyika.” Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti “munyina lusyomo aluzyalo aluzibo lwa-Leza.” (Hosea 4:1) Ibazangi bana Israyeli bakatalika kubeja bakatila bulowa alimwi bakacita bwaamu bwakumubili abwakumuuya. Muciindi cakulanga kuli Leza kuti abagwasye, cakutamauka-tamauka bakali kwiita “ba-Egepita acakuya kuba-Asuri.”—Hosea 7:11.

Jehova wakaamba lubeta lwakwe kuti: “Ba-lsrayeli bamenenenwa.” (Hosea 8:8) Bwami bwa Juda bulijisi mulandu. Ibbuku lya Hosea 12:2, lyaamba kuti: “Jehova ulijisi makani a-Juda. Ulapa Jakobo mulandu mbubonya mbuli inzila zyakwe, ulamubweedezya bubi bwamilimo yakwe.” Pele kujokezyegwa nkokuli, nkaambo Leza usyomezya kuti: “Kuzwa kujanza lyacuumbwe ndiya kubavwuna, kulufwu ndiya kubabusya.”—Hosea 13:14, NW.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

6:1-3.—Ngwani iwakali kwaamba kuti: “Amuboole, tupiluke kuli-Jehova”? Kulibonya kuti bana Israyeli batasyomeki bakali kukulwaizyanya kujokela kuli Jehova. Ikuti naa mbocibede oobu, nkokuti bakali kulicengeezya buya kweempwa. Luzyalo lwabo lwakali kumana buyo mbuli “mayoba aacifumofumo, ambuli mume uufwambaana kuumbuka.” (Hosea 6:4) Kulakonzya kuti wakali kwaamba boobo ngu Hosea ikukombelezya bantu kuti bajokele kuli Jehova. Kufwumbwa naa cakali buti, bazangi babwami bwamisyobo iili kkumi bwa Israyeli bakeelede kweempwa akujokela kuli Jehova.

7:4—Muunzila nzi basimamambe bana Israyeli mbobakaba mbuli “cijikilo” citentwa? Ooku kweelanya kutondezya kukomena kwazisusi nzyobakajisi mumyoyo yabo.

Ziiyo Kulindiswe:

4:1, 6. Ikuti katuyanda kuti Jehova katuyanda, tweelede kuzumanana kuba aluzibo lwakwe alimwi akupona kweelana anzyotwiiya.

4:9-13. Jehova uya kubabeteka basimamambe alimwi abaabo bakomba munzila iitali kabotu.—Hosea 1:4.

5:1. Aabo basololela bantu ba Leza, luleyo tabeelede kululeta amubili. Ibuyo-buyo balakonzya kupa kuti bamwi bajanike mubukombi bwakubeja calo cikonzya kuba “kakole.”

6:1-4; 7:14, 16. Ikwiile kwaamba buyo mulomo mpande kuti ndeempwa nkuupaupa ameso alimwi ncabufwubafwuba. Ikutegwa Leza amufwide luzyalo, sizibi weelede kweempwa calo ceelede kubonwa kwiinda mukujokela kucintu cili “kujulu,” nkokuti kubukombi busumpukide. Milimo yakwe yeelede kweendelana anjiisyo zisumpukide zya Leza.—Hosea 7:16.

6:6. Ikucita cibi ncitondezyo cakuti muntu tajisi luyando kuli Leza. Taku cipaizyo cakumuuya cili buti cikonzya kuvwuna kupenzi eeli.

8:7, 13; 9:17; 10:13. Majwi aakuti: “Kufumbwa ncabyala muntu, ulatebula eco nciconya” akaba aamasimpe kubana Israyeli bakali kukomba mituni.—Ba-Galatiya 6:7.

8:8; 9:17; 13:16. Businsimi ibwakali kwaamba bwami bwakunyika bwakazuzikizyigwa iciindi munzi mupati wa Samariya niwakazundwa abana Asuri. (2 Bami 17:3-6) Tulakonzya kuba masimpe kuti Leza uya kucita nzyaakaamba.—Myeelwe 23:19.

8:14. Jehova wakatuma mulilo kuminzi yabo [ba Juda]” mu 607 B.C.E. kwiinda mukubelesya bana Bbabbuloni, ikuleta lunyonyooko lwakasinsimwa kumunzi wa Jerusalemu a Juda. (2 Makani 36:19) Ijwi lya Leza taku nelinga lyaleka kuzuzikizyigwa.—Joshua 23:14.

9:10. Nokuba kuti bana Israyeli bakalilyaabide kuli Leza wakasimpe, bakatalika kukomba “Baala-Peori, bakalyaabila cifwisya bweeme.” Inga twacita cabusongo ikuti twaiya ciiyo kumilimo yabo mibi akubona kwaamba kuti twajatisya kukulyaaba kwesu kuli Jehova.—1 Ba-Korinto 10:11.

10:1, 2, 12. Tweelede kumukomba Leza amoyo uutali wakuupaupa ameso. ‘Notubyala mubululami tuya kutebula luzyalo lwa Leza.’

10:5. Ibbala lya Betaveni (ilyaamba kuti “Ŋanda yalupyopyongano”) ndizina lyakusampaula lyakaulikwa Bbeteli (ikwaamba kuti “Ŋanda ya Leza”). Mutuni wamoombe wa Betaveni nookatolwa mubuzike, bana Samariya bakoomoka kulila ikulila mutuni wabo ngobakali kusyoma. Elo nkutalibulila maano kusyoma cibumbwa-bumbwa icitakonzyi akulikwabilila.—Intembauzyo 135:15-18; Jeremiya 10:3-5.

11:1-4. Jehova lyoonse ulabeendelezya caluyando bantu bakwe. Ikucita mbwayanda Leza tabuli buzike.

11:8-11; 13:14. Ijwi lya Jehova kumakani aakujolwa kwabantu bakwe kubukombi bwakasimpe ‘tiikwakaba kwabuyo.’ (Isaya 55:11) Mu 537 B.C.E., buzike ku Bbabbuloni bwakamana aboobo bamucaala bakajokela ku Jerusalemu. (Ezara 2:1; 3:1-3) Kufwumbwa Jehova ncaakaamba mubasinsimi bakwe ciya kuzuzikizyigwa.

12:6. Tweelede kuti katutondezya luzyalo, bululami akusyoma muli Jehova lyoonse.

13:6. Bana Israyeli ‘bakakkuta eelyo myoyo yabo yakalisumpula, aboobo bakamuluba Jehova.’ Atukucenjelele kulisumpula kuli koonse.

“NZILA ZYA-JEHOVA ZILILULEME”

(Hosea 14:1-9)

Hosea ulakombelezya kuti: “O Israyeli, kopiluka kuli-Jehova Leza wako, nkaambo zibi zyako nzezyakulebya.” Waambila bantu ikuti baambe kuli Jehova kuti: “Kotulekelela milandu yesu yoonse, kotutambula caluzyalo, elyo tuyookuletela micelo yamilomo yesu.”—Hosea 14:1, 2.

Sizibi weempwa weelede kuboola kuli Jehova akuzumina nzila zyakwe, akumupa cipaizyo cantembauzyo. Nkaambo nzi? Nkaambo kakuti “inzila zya-Jehova zililuleme, abantu baluleme mbibati ende kabotu mulinzizyo.” (Hosea 14:9) Tulikkomenyi kuti banji “bayooyoowa Leza abubotu bwakwe mumazuba aaciza.”—Hosea 3:5.

[Cifwanikiso icili apeeji 15]

Buumi bwamukwasyi wa Hosea butondezya Jehova mbwaakabeendelezya bana Israyeli

[Cifwanikiso icili apeeji 17]

Kunyonyoonwa kwamunzi wa Samariya mu 740 B.C.E., bwami bwamisyobo iili kkumi ya Israyeli bwakaloba