Skip to content

Skip to table of contents

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Nahumu, Habakuku a Zefaniya

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Nahumu, Habakuku a Zefaniya

Ijwi Lya Jehova Lili Abuumi

Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Nahumu, Habakuku a Zefaniya

IBWAMI bweendelezya nyika bwa Asuri bwanyonyoona kale munzi mupati wa Samariya mubwami bwa misyobo iili kkumi ya Israyeli. Kunze lyaboobo, bana Asuri bali kubakonga bana Juda kwaciindi cilamfwu. Musinsimi Nahumu wamucisi ca Juda ujisi mulumbe kujatikizya munzi mupati wabana Asuri wa Nineve. Mulumbe ooyu uli mubbuku lya Nahumu ilyakalembwa kuutanasika mwaka wa 632 B.C.E.

Bwami bwa Babuloni mbubwakatobela, nokuba kuti zimwi ziindi ibakali kubikkwa abwami mbana Kasidi. Ibbuku lya Habakuku lyalo lilangilwa kuti lyakamana kulembwa mumwaka wa 628 B.C.E., lyakaambila limwi kuti Jehova wakali kuyoobelesya bwami bwa Babuloni ikweeta lubeta alimwi akwaamba cakali kuyoocitikila bwami oobu mukuya kwaciindi.

Musinsimi Zefaniya nguwakasaanguna kusinsima kabatana ba Nahumu a Habakuku. Kasinsima kakucili myaka iili 40 lunyonyooko lwa Jerusalemu kalutanacitika mu 607 B.C.E., Zefaniya waambilizya mulumbe walunyonyooko alimwi abulangizi kuba Juda. Kunze lyaboobo, ibbuku lyamu Bbaibbele lya Zefaniya lijisi mulumbe uujatikizya masi aambi.

“MAAWE! MUNZI WABULOWA!”

(Nahumu 1:1-3:19)

“Ngaaya makani aa-Nineve” aazwa kuli Jehova Leza, ‘uutafwambi kunyema alimwi uujisi nguzu zipati.’ Munzi wa Nineve uyakunyonyoonwa nokuba kuti Jehova “macijilo mubuzuba bwamafwabi” kuli baabo batijila kuli nguwe.—Nahumu 1:1, 3, 7.

Masimpe ‘Jehova uyooboozya bulemu bwa-Jakobo.’ Nokuba boobo, mbuli ‘mulavwu uujaya nyama,’ bwami bwa Asuri bwapenzya bantu ba Leza. Jehova ‘uyootenta inkalaki zyabana Nineve mukati kabusi, abalavwu bakwe ipanga liyoobalya.’ (Nahumu 2:2, 12, 13) “Maawe! Munzi wabulowa”—Nineve. “Boonse baswiilila impuwo [ya Nineve bayookamba] maanza” cakukondwa.—Nahumu 3:1, 19.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:9—Ino ‘kumanizya makani’ aa Nineve “lweendo lomwe” caamba nzi kuba Juda? Caamba kuti takukabi kunyonganizigwa alimwi aba Asuri; “mapenzi taakooyoobuka lwabili.” Kaamba mbuli kuti Nineve taciko, Nahumu waamba kuti: “Amubone! Alya azilundu alamvwigwa maulu aasikukambauka Makani Mabotu, uuteelezya luumuno. Wati, kobamba mapobwe aako, O Juda.”—Nahumu 1:15.

2:6—Ino “zijazyo zyamilonga” zyakajalulwa ninzi? Milyango yaambwa aawa nzipulo zyakadonkolwa abulambo bwa Nineve ameenda aamu Mulonga wa Tigris. Basikalumamba bana Babuloni abana Mediya nibakasangana kutegwa balwane munzi wa Nineve mumwaka wa 632 B.C.E., bana Nineve tiibakayoowa pe. Kabaliibide mukati kabulambo bulamfwu bwamunzi, taakwe nibakali kulangila kunyonganizigwa. Nokuba boobo, akaambo kamvwula mpati, mulonga wa Tigrisi wakapaya. Sikulemba zyansiku wiitwa kuti Diodorus wakaamba kuti “Ikupaya kwameenda kwakapa kuti cibeela cimwi cabulambo ciwe.” Aboobo, zijazyo zyamulonga zyakajaluka alimwi mbubonya mbukwakasinsimwa Nineve wakanyonyoonwa cakufwaambana mbubonya mbuli mulilo mbuumpa syokwe.—Nahumu 1:8-10.

3:4—Ino mbuti Nineve mbwaakali mbuli simamambe? Bana Nineve bakali kweena bamasi kwiinda mukubaambila kuti bakali kuyoobagwasya akuba balongwe babo kakuli mubwini bakali kubapenzya buyo. Mucikozyanyo, bana Asuri bakagwasya Ahazi Mwami waba Juda ciindi bana Aramu abana Israyeli nibakaba amuzeezo mubi. Nokuba boobo, mukuya kwaciindi, ‘mwami wa Asuri wakeza kuli [Ahazi], wakamupenzya buyo, taakamugwasya pe.’—2 Makani 28:20.

Ziiyo Kulindiswe:

1:2-6. Ikunyonyoona basinkondonyina ibakakaka kukomba nguwe alikke, ncitondezyo cakuti Jehova uyanda kuti bakombi bakwe kabakomba buyo nguwe alikke.—Kulonga 20:5.

1:10. Bulambo bupati alimwi angazi zyabalindizi zinji taku nozyakasinkila lubeta lwa Jehova kubana Nineve. Aabo balwana bakombi ba Jehova sunu tabakalikwabilili kulunyonyooko lwa Leza.—Tusimpi 2:22; Daniele 2:44.

‘MULULAMI UYOOPONA’

(Habakuku 1:1–3:19)

Zyaandano zyakutaanguna zyobilo zyabbuku lya Habakuku zijisi mubandi wamusinsimi a Jehova Leza. Kakatazidwe azintu zicitika mu Juda, Habakuku wabuzya Leza kuti: “Ino nkaambonzi wandibonya zibi akundilanzya bupilingene?” Jehova waingula kuti: “Ndabusya Ba-Kasidi, oyo musyobo mukali, ulalula.” Musinsimi wagambwa kapati kumvwa kuti Leza uyakubelesya “basilweeno” kusubula ba Juda. (Habakuku 1:3, 6, 13) Habakuku wasyomezyegwa kuti balumami bayoozumanana kupona, pele basinkondonyina bayoonyonyoonwa. Kunze lyaboobo, Habakuku walemba mapenzi aali musanu ayoosikila ba Kasidi.—Habakuku 2:4.

Mumupailo wakwe wakulomba kufwidwa luse, Habakuku “cakwiimba” wabandauka milimo mipati njaakacita Jehova ku Lwizi Lusalala, munkanda alimwi akumunzi wa Jeriko kutondezya nguzu zyakwe ziyoosya. Nkabela musinsimi wasinsima lunyonyooko lupati ndwayooleta Jehova lya Amagedoni. Mupailo wamana amajwi aakuti: “Mwami Jehova ninguzu zyangu. Ulaubya maulu aangu mbuli insya, ulandeenzya amasena aakujulu.”—Habakuku 3:1, 19.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

1:5, 6—Nkaambo nzi iba Juda ncobatakali kwaasyoma makani aakuti ba Kasidi bakali kuyoolwana Jerusalemu? Habakuku naakatalika kusinsima, Juda wakali kweendelezyegwa acisi ca Egepita. (2 Bami 23:29, 30, 34) Nokuba kuti bana Babuloni bakali kuyabuba anguzu, basikalumamba babo taakwe buzuba nobakamuzunda Farao Neko. (Jeremiya 46:2) Kunze lyaboobo, itempele lya Jehova lyakali ku Jerusalemu alimwi abami bamumukowa wa Davida bakali kulela mumunzi ooyu cakutanyonganizigwa. Kuba Juda bakuciindi eeco, ‘mulimo’ wa Jehova wakuzumizya ba Kasidi kunyonyoona Jerusalemu ncintu catakali kuyeeyelwa. Nokuba kuti tiibakaasyoma makani ngaakaamba Habakuku, cilengaano cakunyonyoonwa kwa Jerusalemu abana Babuloni “ncobeni” cakasika mumwaka wa 607 B.C.E.—Habakuku 2:3.

2:5—Ino “sikulisumpula” nguni alimwi nkaambo nzi “tapumuni”? Imwaalumi “sikulisumpula” wiiminina bana Babuloni ibakabelesya luzibo lwabo munkondo ikuzunda masi aambi. Akaambo kakuzunda, bakaba mbuli muntu iwanywa zikola. Nokuba boobo, kunyina naakali kuyoozwidilila mukuyobolola masi oonse akaambo kakuti Jehova wakali kuyoobelesya bana Mediya a Persia ikumunyonyoona. Mazuba aano baleli bazisi mbabaiminina mwaalumi “sikulisumpula.” Awalo ulikoledwe akaambo kakulisumpula naa kulidunda alimwi ulaa nyota yakuzunda. Pele tapumuni ‘mukuyobolola misyobo yoonse’ nkaambo kunyina nazwidilila. Mbwami bwa Leza bolikke ibuyakukamantanya bantu.—Matayo 6:9, 10.

Ziiyo Kulindiswe:

1:1-4; 1:12–2:1. Habakuku naakabuzya mibuzyo, Jehova wakamwiingula. Leza mwini-mwini ulaiswilila mipailo yababelesi bakwe basyomeka.

2:1. Mbubonya mbuli Habakuku, tweelede kuzumanana kupakamana kumuuya alimwi akuba basungu mumulimo wa Jehova. Alimwi tweelede kuti katulisungude kutambula lulayo akucinca mizeezo iitaluzi.

2:3; 3:16. Notulindila buzuba bwa Jehova calusyomo, tweelede kupakamana.

2:4. Kutegwa tukafwutuke mubuzuba bwalubeta lwa Jehova tweelede kuliyumya alimwi akusyomeka.—Ba-Hebrayo 10:36-38.

2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Mapenzi ayoosikila muntu uulida bamwi masuku amutwe, silunya, uutalilemeki alimwi ayooyo uukomba mituni. Tweelede kucenjela kutegwa tutajatikizigwi mumicito eeyi.

2:11. Ikuti naa twaalilwa kuyubununa bubi buli munyika, “ibbwe lyamubwaanda liyookwiila.” Tweelede kuzumanana kukambauka mulumbe wa Bwami cabusicamba.

3:6. Imbunga zyabantu izilibonya mbuli kuti malundu aatakonzyi kuzyulwa tazikalesyi Jehova kweeta lubeta lwakwe alimwi taakwe cintu neciba comwe iciya kumusinkila.

3:13. Tusyomezyedwe kuti nkondo ya Amagedoni taikabi yacijaye-jaye pe. Jehova uyoofwutula babelesi bakwe basyomeka.

3:17-19. Nokuba kuti tulakonzya kuba mubuyumu-yumu mazuba aano alimwi aciindi ca Amagedoni, tujisi lusyomo lwakuti Jehova uyootupa “nguzu” kutegwa tuzumanane kumubelekela cakukkomana.

BUZUBA BWA-JEHOVA BULI KUFWAAFWI”

(Zefaniya 1:1–3:20)

Kukomba Baala takulivwulili mu Juda. Kwiinda mumusinsimi Zefaniya, Jehova waamba kuti: “Alimwi nzotandabika maanza aangu cakupenzya Juda abantu boonse bakede mu-Jerusalemu.” Zefaniya ucenjezya kuti: “Buzuba bwa-Jehova buli kufwaafwi.” (Zefaniya 1:4, 7, 14) Aabo balikke batobela zyeelelo zya Leza mbambabo ‘bayoosiswa’ mubuzuba oobo.—Zefaniya 2:3.

“Maawe kuliyooyo . . . munzi uukataazya” wa Jerusalemu! “Amulindile ndime, mbwaamba Jehova. Amulindile buzuba mbwenti buke, mbe kamboni. Nkaambo ncindakosola nceeci. Njobunganya zisi . . . kuti nkabatilile bukali bwangu akupya kwamoyo wangu.” Pele Leza usyomezya kuti: “Njoocita kuti mulemekwe akulumbaizigwa akati kamisyobo yoonse yaansi ciindi eco ncinjoomuboozezya coolwe canu kumeso aanu.”—Zefaniya 3:1, 8, 20.

Mibuzyo Yamu Magwalo Iingulwa:

2:13, 14—Ino ‘nkulila’ kwani kwakali kulimvwisya mutongo lya Nineve? Akaambo kakuti banyama bamusokwe abayuni mbobakali kunoojanika mutongo lya Nineve, ikulila kwakali kunoolimvwisya nkwabayuni alimwi kweelede kuti nkuyobeka kwamuwo wakali kwiinda mumpulungwido zyamaanda aatakwe bantu.

3:9—Ino “mwaambo uusalala” ninzi alimwi ukananwa buti? Nkasimpe kajanwa mu Jwi lya Leza, Ibbaibbele. Mwaambo ooyu ubikkilizya njiisyo zyoonse zijanika mu Bbaibbele. Tulaukanana kwiinda mukukasyoma kasimpe, kuyiisya bamwi mboukananwa alimwi akupona kweelana ambwayanda Leza.

Ziiyo Kulindiswe:

1:8. Kweelede kuti bamwi muciindi ca Zefaniya bakali ‘kusama zisani zyeenzu’ kutegwa bayandwe abamasi bakabazungulukide. Inga kwaba kubula maano kaka ikuti naa abalo bakombi ba Jehova sunu batobela nzila iili boobu!

1:12; 3:5, 16. Jehova wakazumanana kutuma basinsimi bakwe kuyoocenjezya bantu bakwe kujatikizya lubeta lwakwe. Wakacita oobo nokuba kuti—mbuli busiwa bwa cibwantu citanakopwa—ba Juda banji bakageme buyo kutobela nzila yabo mubuumi alimwi taakwe nibakali kubikkila maano kumulumbe. Ibuzuba bupati bwa Jehova mbobuya buswena, muciindi ‘cakubombya maanza eesu’ akaambo kabantu bataswiilili, tweelede kuzumanana kwaambilizya mulumbe wa Bwami.

2:3. Ngu Jehova alikke uukonzya kutufwutula mubuzuba bwabukali bwakwe. Kutegwa tuzumanane kumukkomanisya, tweelede ‘kuyandaula Jehova’ kwiinda mukwiiya Ijwi lyakwe Ibbaibbele cakusitikila; kupailila busolozi bwakwe; alimwi akuba acilongwe anguwe. Tweelede ‘kuyandaula bululami’ kwiinda mukulilemeka. Alimwi tweelede ‘kuyandaula lubombo’ kwiinda mukuba amoyo mubombe alimwi akulicesya.

2:4-15; 3:1-5. Mubuzuba bwalubeta lwa Jehova, Bunakristo Bwanyika abamasi boonse ibali kudyaaminina bantu ba Leza bayoonyonyoonwa mbubwena mbwakanyonyoonwa Jerusalemu yansiku amasi aakazungulukide munzi ooyo. (Ciyubunuzyo 16:14, 16; 18:4-8) Tweelede kuzumanana kwaambilizya lubeta lwa Jehova cabusicamba.

3:8, 9. Notucilindila buzuba bwa Jehova, tulalibambila kufwutuka kwiinda mukwiiya kwaambaula “mwaambo uusalala” alimwi ‘akukwiilila zina lya Leza’ kwiinda mukulyaaba kuli nguwe. Alimwi Jehova ‘tumumanina milimo camoyo woonse’ antoomwe abakwesu notumupa “cipaizyo cakulumba.”—Ba-Hebrayo 13:15.

“Bulafwambaana Loko Kusika”

Sintembauzyo wakaimba kuti: “Kaba kaindi kaniini sizibi takooyooba wo; unooyeeya nkwaakabede, pele takooyooba nkuko.” (Intembauzyo 37:10) Twayeeya makani aakasinsimwa kujatikizya Nineve mubbuku lya Nahumu alimwi abusinsimi bujatikizya Babuloni a Juda sikuzanga buli mubbuku lya Habakuku, tulakonzya kuba masimpe kuti majwi aa sintembauzyo ayoozuzikizigwa. Ino tweelede kulindila kwaciindi cilamfwu buti?

Lugwalo lwa Zefaniya 1:14 lwaamba kuti: “Buzuba bupati bwa-Jehova buli kufwaafwi, ncobeni buli kufwaafwi, bulafwambaana loko kusika.” Kunze lyaboobo, ibbuku lya Zefaniya litwaambila mbotukonzya kusiswa mubuzuba oobo alimwi ancotweelede kucita lino kutegwa tulibambile kufwutulwa. Masimpe, “ijwi lya Leza lili abuumi, lili anguzu.”—Ba-Hebrayo 4:12.

[Zifwanikiso izili apeeji 8]

Bulambo bwa Nineve bupati, taakwe nibwakasinkila kuzuzikizigwa kwabusinsimi bwa Nahumu

[Kulumba]

Randy Olson/National Geographic Image Collection