Skip to content

Skip to table of contents

“Lwiimbo Lwakulwizi” Ibbuku Lyamu Bbaibbele Lyansiku Lyakalembwa Amaanza Ilisinka Mweenya

“Lwiimbo Lwakulwizi” Ibbuku Lyamu Bbaibbele Lyansiku Lyakalembwa Amaanza Ilisinka Mweenya

“Lwiimbo Lwakulwizi” Ibbuku Lyamu Bbaibbele Lyansiku Lyakalembwa Amaanza Ilisinka Mweenya

MU MAY 22, 2007, cibeela cabbuku lya Chihebrayo lyakuvwunga buya ilyakalembwa mumwaanda wamyaka waciloba antela walusele C.E., lyakabikkwa muŋanda mubikkwa zyintu zyansiku yaku Israel mu Jerusalem. Eeli ndibbuku lya Kulonga 13:19–16:1. Cibeela eeci cilijisi alwiimbo lutegwa “Lwiimbo Lwakulwizi”—ilwiimbo lwakuzunda ndubakaimba bana Israyeli nobakafwutulwa camaleele ku Lwizi Lusalala. Nkaambo nzi kuyubununa cibeela cabbuku eeli ncocili cintu cipati?

Bwiinguzi buyeeme amyaka nolyakalembwa bbuku eeli. Mabbuku aakazwa mu Lwaanje Lutajisi Buumi akalembedwe akati kamwaanda wamyaka watatu B.C.E. alimwi awakusaanguna C.E. Kutandila kumyaka iili 60 kaatanajanika mabbuku aaya, mabbuku aa Chihebrayo aakalembwa amaanza aakali aansiku kapati ngayaayo aategwa Aleppo Codex, aakali aamu 930 C.E. Kunze lyazibeela zisyoonto buyo, kunyina mabbuku aa Chihebrayo aakalembwa amaanza aakajanika muciindi eeci kwamyaka minji.

Mweendelezi waŋanda iibikkwa zyintu zyansiku ku Israel uutegwa James S. Snyder wakati: “Bbuku lyansiku lyakalembwa amaanza ilijisi Lwiimbo Lwakulwizi ilisinka mweenya lyakaliko akati kamakani aali mumabbuku aakazwa mu Lwaanje Lutajisi Buumi . . . amakani aali mu Aleppo Codex.” Kweelana ambwayeeya, mabbuku aaya alimwi azibalo zimbi zyamu Bbaibbele “apa cikozyanyo cibotu cakuti magwalo akayobolwa kakunyina kwaacinca makani aali mumo.”

Cibeela eeci cabbuku lyakuvwunga ciyeeyelwa kuti cakali akati kamabbuku aansiku aakalembwa amaanza aakajanika kumamanino kwamwaanda wamyaka wa 19 mucikombelo ku Cairo mu Egypt. Pele, muntu wakali kubwezelela mabbuku aansiku aa Chihebrayo aakalembwa amaanza tanaakazyi mbwaakali kuyandika mabbuku aaya kusikila naakabuzya syaazibwene umwi kumamanino kwamyaka yakuma 1970. Mpoonya cibeela eeci cakapimwa kuti bazyibe nocakalembwa, eelyo cakayobolwa mane kusikila ciindi nocakabikkwa muŋanda iibikkilwa zyintu zyansiku ku Israel.

Naakali kwaamba mbocigwasya cibeela eeci cabbuku lyakuvwunga, Adolfo Roitman, mupati mucibeela cijisi mabbuku aansiku muŋanda iibikkilwa zyintu zyansiku mu Israel alimwi uuli nguulanganya mabbuku aakazwa mu Lwaanje Lutajisi Buumi, wakati: “Bbuku lyansiku lyakali kulembwa amaanza ilijisi Lwiimbo Lwakulwizi litondezya kusyomeka kwakaliko nobakali kubungika makani aalembedwe mu Bbaibbele kwamyaanda yamyaka minji. Cilagambya kubona kuti Lwiimbo Lwakulwizi mbolulembedwe sunu talwiindene ambolwakabede mumwaanda wamyaka waciloba alimwi awalusele.”

Ibbaibbele ndi Jwi lya Leza lyakasololelwa amuuya uusalala, aboobo Jehova nguubona mbolyeelede kuyobolwa. Kunze lyaboobo, Magwalo akalembululwa abalembi ibakali kubikkila maano kapati. Aboobo, Ibbaibbele ndyotubelesya mazuba aano talidoonekwi buya pe, lilasyomeka.

Nkotwakajana cifwanikiso icili apeeji 32]

Cakazumizyigwa aba Israel Museum, ku Jerusalem