Skip to content

Skip to table of contents

Ndabubona Butanga Bwa Leza Kabukomena Mucisi Ca Korea

Ndabubona Butanga Bwa Leza Kabukomena Mucisi Ca Korea

Ndabubona Butanga Bwa Leza Kabukomena Mucisi Ca Korea

Akaluulwa aba Milton Hamilton

“Tuluuside kumuzyibya kuti mfwulumende yaku Republic of Korea yaakasya mapepa aanu oonse aamuzumizya kunjila mucisi eeci alimwi yatondezya kuti tamuyandiki mucisi eeci. . . . Akaambo kakucinca ooku, twamutuma kuti mukabelekele ku Japan kwakaindi kasyoonto buyo.”

KUTANDILA kumamanino aamwaka wa 1954, mebo alimwi amukaintu wangu twakatambula mulumbe uuli atala aawa kuzwa ku Brooklyn, New York, mucisi ca U.S.A. Kumatalikilo aamwaka ngweenya ooyu, twakamanizya Cikolo ca Gileadi ca 23 ku New York. Notwakatambula lugwalo oolu, twakali kubelekela mudolopo lya Indianapolis, kucisi ca Indiana kwakaindi kasyoonto buyo.

Mebo alimwi amukaintu wangu Liz (iwakali kwiitwa kuti Liz Semock), twakali kwiiya limwi kucikolo cimwi cipati. Mpoonya mu 1948 twakakwatana. Wakali kuuyanda mulimo waciindi coonse, pele wakali kuwayawaya kuzwa mucisi ca United States kuti akabelekele kucisi cimbi. Ino ncinzi cakapa kuti acince mizeezo?

Liz wakazumina kuti twiinke limwi kumuswaangano wabaabo ibayanda kuba basicikolo ca Gileadi. Muswaangano ooyu wakacitika lyamuswaangano wacooko wamasi kubbuwa lyazisobano lya Yankee Stadium mudolopo lya New York, mumwaka wa 1953. Nowakamana muswaangano uukulwaizya wabaabo ibayanda kuba basicikolo ca Gileadi, twakalemba amafoomu aakulembela kucikolo ca Gileadi. Cakutayeeyelwa, twakaitwa kuti tukajanike kucikolo citobela calo icakali kuyootalika mu February 1954.

Nokuba kuti myaka yotatwe yankondo noyakamana buyo mu 1953, yalo iyakasiya yanyonyoona cisi ca Korea, twakatumwa kuyoobelekela nkuko. Kweelana ambotwakalaililwa mulugwalo lwazubululwa atala aawa, twakasaanguna kwiinka kucisi ca Japan. Nokwakainda mazuba aali 20 katuli mubwaato, twakasika kucisi ca Japan mu January 1955 aantoomwe abamamisyinalima bali cisambomwi abalo ibakatumidwe kuyoobelekela kucisi ca Korea. Mulangizi wamutabi wacisi ca Japan ciindi eeco mukwesu Lloyd Barry, wakazootucinga kucito iciindi ca 6:00 hrs. Mpoonya aawo twakaunka kuŋanda yabamisyinali mudolopo lya Yokohama. Kumane mubuzuba mbubwenya oobu, twakaunka mumulimo wakukambauka.

Kumamanino Twakasika Mucisi ca Korea

Nokwakainda ciindi, twakabweza mapepa aatuzumizya kwiinka ku Republic of Korea. Mu March 7, 1955, ndeke njotwakatanta yakanyamuka kuzwa kubbuwa lyandeke liitwa kuti Haneda International Airport mudolopo lya Tokyo mucisi ca Japan kwiinka kubbuwa lyandeke liitwa kuti Yoido Airport mudolopo lya Seoul mucisi ca Korea, musinzo weendwa mawoola otatwe mundeke. Bakamboni baku Korea ibainda ku 200 bakatutambula, misozi yakeenda akaambo kakukkomana kwalo. Kuciindi eeco kwakali buyo Bakamboni bali 1,000 mucisi coonse ca Korea. Mbubwenya mbuli mbobayeeya bantu baku America alimwi aku Europe, twakali kuyeeya kuti tacikwe makani acisi nkobazwa, bantu boonse ba Kumasi Aakujwe balakozyanya alimwi bacita zyintu zikozyenye. Nokwakainda kaindi kasyoonto twakazyiba kuti tabusyi mbozibede zyintu oobu pe. Bana Korea tabajisi buyo mwaambo wiindene alimwi ambobalemba mabala, pele ambobajika zyakulya, mbobaboneka, nsamino yabo, alimwi azyintu buyo zimbi zililibedelede, zibikkilizya mbuli mbobayaka maanda aabo.

Cintu cakusaanguna kucita icikatazya kapati cakali kwiiya mwaambo. Twakanyina mabbuku aakutugwasya kwiiya Chikoreya. Ndilyonya twakazyiba kuti tacikonzyeki kubelesya mabala aa Chingisi kwiiya Chikoreya. Muntu ukonzya buyo kwiiya mbwaambwa mabala aamu Chikoreya ikuti naa waiya mbwaakkala.

Twakali kulubizya. Mucikozyanyo, Liz wakabuzya mukamwiniŋanda kuti naa wakalijisi Bbaibbele. Mukamwiniŋanda ooyu wakalibonya kuti wakaligambidwe naakaunka mpoonya wakaleta kabbokesi kamancisi. Liz wakabuzya sungnyang (mancisi) muciindi ca sungkyung, ibbala lyaamba “Bbaibbele.”

Nokwakainda myezi misyoonto, twakaambilwa kuti tukajalule ŋanda yabamisyinali ku Pusan, dolopo lili kucito cakumusanza. Twakatalika kubbadalila maanda otatwe masyoonto eesu tobilo abacizyi bambi bobilo mbotwakatumidwe ambabo. Aaya maanda taakwe naakajisi meenda, aboobo tiikwakali zimbuzi zyakugwejula. Masiku alikke nceciindi meenda naakali kukonzya kusika muŋanda yamujulu. Aboobo twakali kucincana kubuka kubucedo kutegwa tuteke meenda. Twakali kwaajika naa kwaabikka musamu wa chlorine kutegwa akonzye kunywigwa.

Kwakali buyumuyumu bumbi. Magesi akali masyoonto cakuti tiitwakali kucikonzya kubelesya muncini uusanzya zisani naa kuccisa ansimbi yamagesi. Twakali kujikila mubusena bwakali kubelesyegwa kwiinda mukunjila mumazyuli aakoonena alimwi kwakali buyo cintu comwe cakubelesya, eeci cakali citofwu cibeleka apalafini. Nokuba boobo toonse twakazyibila cakuti aumwi wesu wakali kukonzya kujika zyakulya bwasika bulizi bwakwe. Myaka yotatwe kuzwa ciindi nitwakasika ku Korea, mebo a Liz twakaciswa bulwazi bwakuzimba muni (hepatitis). Bamisyinali banji mumyaka njimunya eeyi abalo bakabuciswa bulwazi oobu. Kwakainda myezi iili mbwiibede katutanapona, alimwi twakaciswa amalwazi aambi.

Kugwasyigwa Ikuzunda Zisinkilizyo

Kwamyaka iili 55 yainda, bukkale mutwaambo twacisi munsumbu ya Korea tabuli kabotu. Busena ibwiitwa kuti demilitarized zone naa DMZ, mbobwaandaanya nsumbu eeyi. Buli makkilomita aali 55 kuzwa ku Seoul, dolopo pati lyamu Republic of Korea. Mu 1971, ba Frederick Franz ibazwa kumaofesi mapati ku Brooklyn bakatuswaya. Ndakabasindikila ku DMZ, ibusena bujisi munyinza uukwabilidwe kapati munyika yoonse. Kwamyaka iili mbwiibede, baiminizi ba United Nations balaswaangana kubusena ooku abaiminizi bamfwulumende zyobilo.

Mubwini, tatutoli lubazu mutwaambo twacisi twamunyika eeyi, kubikkilizya abukkale buli kunsumbu yaku Korea. (Joh. 17:14) Akaambo kakukaka kutola lubazu munkondo, Bakamboni baku Korea bainda ku 13,000 bakaangwa muntolongo kwamyaka iisika ku 26,000 yoonse kwiibikka antoomwe. (2 Kor. 10:3, 4) Bakwesu bakubusi boonse kucisi eeci balizyi kuti bayoojatikizyigwa mukaambo aaka, pele tabayoowi pe. Cuusisya ncakuti mfwulumende yiita babelesi Banakristo kuti “nzigwebenga” balo ibajisi buyo “mulandu” wakukaka kutola lubazu mutwaambo twacisi.

Mu 1944 iciindi noyakali kulwanwa Nkondo Yabili Yanyika, andime ndakaukaka mulimo wabusikalumamba, aboobo ndakaangwa kwamyaka yobilo acisela kuntolongo yamfwulumende ya U.S. ku Lewisburg, Pennsylvania. Aboobo, nokuba kuti bakwesu baku Korea bajana buyumuyumu bwakwaangwa, ndilizyi kabotu zibacitikila Bakamboni bakubusi aaba. Cilabakulwaizya banji ikuzyiba kuti bamwi akati kesu tobamisyinali twakacitikilwa zibacitikila abalo.—Is. 2:4.

Twajana Buyumuyumu

Mu 1977 kwakabuka kaambo kalo ikakali kujatikizya ncotutatoli lubazu mutwaambo twacisi. Bapati bamfwulumende bakayeeya kuti twakabakasya bakubusi ibana Korea kunjila mulimo wabusikalumamba alimwi akubelesya zilwanyo. Aboobo mfwulumende yakayeeya kuti itabazumizyi kupiluka bamisyinali boonse ibakazwide mucisi akaambo katwaambo tumwi. Eeci cakatola ciindi kuzwa mu 1977 kusika mu 1987. Ikuti nitwakazwide mucisi ca Korea ciindi eeco, nitwatakazumizyigwa kupiluka. Aboobo, tiitwakali kuunka kumunzi kukuswaya mumyaka eeyo.

Twakali kuswaangana ziindi zinji abeendelezi bamfwulumende akubapandulwida ncotutatoleli lubazu mutwaambo twacisi mbotuli batobeli ba Kristo. Mukuya kwaciindi, bakazyiba kuti tatukayoowi, mpoonya bakaleka kutukasya—nokwakainda myaka iili kkumi. Mumyaka eeyo bamisyinali bamwi bakazwa mucisi akaambo katwaambo tumwi tubikkilizya kuciswa, pele swebo tiitwakazwa, alimwi tulikkomene kuti twakakkala.

Mumyaka yakuma 1980, basikukazya mulimo wesu bakabejelezya bakwesu ibakali kusololela mulimo kuti bayiisya bakubusi kutanjila mulimo wabusikalumamba. Aciindi eeci, beendelezi bamfwulumende bakatwiita kuti babuzye-buzye aumwi wesu. Mu January 22, 1987, babetesi bakajana kuti twakanyina mulandu. Eeci cakagwasya kuti kumbele kutakabi kubejelezyegwa alimwi akaambo kakutazyiba kaambo keni.

Leza Ulaulongezya Mulimo Wesu

Kwamyaka iili mbwiibede, mulimo wesu ulakazyigwa kapati mucisi ca Korea akaambo kakutatola lubazu mutwaambo twacisi. Aboobo, cakaba cintu cikatazya kujana busena bubotu bwakucitila miswaangano mipati. Akaambo kaceeci, Bakamboni bakatola ntaamu akuyaka Ŋanda Yakucitila Miswaangano Mipati kudolopo lya Pusan, iyakusaanguna kuyakwa Kumasi Aakujwe. Ndakapegwa coolwe cakupa makani aakwaaba ŋanda eeyi mu April 5, 1976, kubaswiilizi bali 1,300.

Kuzwa mu 1950, zyuulu-zyuulu zyabasikalumamba baku United States babelekela kucisi ca Korea. Ciindi nobapilukila ku United States, banji baba Bakamboni. Kanji-kanji tulatambula magwalo kuzwa kuli mbabo, alimwi tucibona kuba coolwe cipati cakubagwasya ikuzyiba Jehova.

Mukubula coolwe, mweenzuma uuyandwa, Liz, wakafwa mu September 26, 2006. Ndilamuyeeya kapati. Kwamyaka iili 51 njaakakkala okuno, wakali kubeleka cakutatongooka mulimo uuli woonse. Kunyina naakaamba nokuba kupa buyo muzeezo wakujokela ku United States, cisi ncaakaambide kumatalikilo kuti taakwe naakali kuyanda kucisiya.

Ndazumanana kubeleka kandili cibeela camukwasyi wa Bbeteli mucisi ca Korea. Mukwasyi wa Bbeteli wakomena kuzwa kubantu basyoonto buyo mumyaka yakusaanguna kusika kubantu basika ku 250 lino. Ndakapegwa coolwe cakubeleka mu Kkomiti ya Mutabi iijisi bakwesu bali ciloba yalo iilanganya mulimo wamucisi eeci.

Nokuba kuti Korea cakali cisi cicete notwakaboola, lino cili akati kamasi aavwubide munyika. Kuli Bakamboni bainda ku 95,000 mucisi ca Korea, mwalo muli basikumwaya batandila ku 40 pesenti bacita bupainiya bwaciindi coonse abwakugwasyilizya. Coonse eeci ciyungizya twaambo tupa kuti ndikkomane kapati kubelekela Leza alimwi akubona butanga bwakwe kabukomena mucisi eeci.

[Cifwanikiso icili apeeji 24]

Iciindi notwakasika mucisi ca Korea abamisyinalima

[Cifwanikiso icili apeeji 24, 25]

Notwakali kubelekela kudolopo lya Pusan

[Cifwanikiso icili apeeji 25]

Katuli amukwesu Franz ku DMZ, mu 1971

[Cifwanikiso icili apeeji 26]

Katuli a Liz mazuba masyoonto katanafwa

[Cifwanikiso icili apeeji 26]

Mutabi waku Korea, kwalo nkondicibelekela kandili cibeela camukwasyi wa Bbeteli