Skip to content

Skip to table of contents

‘Bangelo Ba Jehova Balibazyungulukide Bamuyoowa’

‘Bangelo Ba Jehova Balibazyungulukide Bamuyoowa’

‘Bangelo Ba Jehova Balibazyungulukide Bamuyoowa’

Akaluulwa aba Christabel Connell

Twakabikkila kapati maanu kwiingula mibuzyo yamu Bbaibbele njaakajisi Christopher cakuti kunyina naba omwe wesu iwakabona kuti kwasiya nokuba kuzyiba kuti Christopher wakali kucebauka kulanga aanze. Kumamanino, wakatucebuka akwaamba kuti, “Lino inga mwainka, nkaambo kwaba kabotu.” Mpoonya wakatusindikila nkotwakasiide macinga eesu, eelyo twakalaya. Ino nintenda nzi njaakabwene?

NDAKAZYALILWA mudolopo lya Sheffield mucisi ca England mu 1927. Ŋanda njotwakali kukkala yakanyonyoonwa abbomba mazuba aa Nkondo Yanyika Yabili, aboobo bakanditola kuyookkala aantoomwe abaneene ibazyala baama ciindi nondakali kumanizya cikolo. Kucikolo cimwi nkondakali kwiiya icakali kweendelezyegwa aacikombelo ca Katolika, ndakali kubuzya bamasiite kaambo bubyaabi alimwi ankondo ncozyakavwulide kapati munyika. Kunyina naba omwe akati kabo ikubikkilizya abantu buyo bamwi basizikombelo mbondakali kubuzya ibakali kukonzya kundiingula cakusalazya.

Noyakamana Nkondo Yanyika Yabili, ndakaiya mulimo wabunesi. Ndakainka kudolopo lya London kuyoobeleka mucibbadela ca Paddington General Hospital, pele mudolopo eeli ndakali kubona bantu banji bakali kulwana. Ciindi cisyoonto buyo kuzwa mupati wangu musankwa naakainka kuyoolwana Nkondo Yakucisi ca Korea, ndakabona nkondo yakavwumbu aanze aacibbadela. Kunyina wakamuvwuna muntu ooyo walo iwakoofwaala akaambo kakuumwa. Kuciindi ncicona eeci, baama bakandisindikila kumiswaangano yabantu ibakomba mizimo, pele tiindakalinakazyiba kaambo bubi ncobwakavwulide kapati.

Ndakakulwaizyigwa Kwiiya Bbaibbele

Bumwi buzuba mupati wangu musankwa uutegwa John, walo iwakali umwi wa Bakamboni ba Jehova, wakaboola kuzooswaya. Wakandibuzya kuti, “Sena ulizyi kaambo zyintu zibyaabi eezyi zyoonse ncozicitikila?” Ndakaingula kuti, “Peepe.” Wakajula Bbaibbele lyakwe akubala lugwalo lwa Ciyubunuzyo 12:7-12. Eelyo ndakacikonzya kubona kuti Saatani alimwi amadaimona aakwe mbobapa kuti bubyaabi kabuliko munyika. Aboobo, mukutobela lulayo ndwaakandipa mupati wangu John, ndakazumina kuba aciiyo ca Bbaibbele mazuba masyoonto buyo kuzwa waawo. Nokuba boobo, ciindi eeco ndakali kuyoowa kubbapatizyigwa akaambo kakuyoowa bantu.—Tus. 29:25.

Mupati wangu mucizyi uutegwa Dorothy, awalo wakaba Kamboni. Naakapiluka kuzwa kumuswaangano wamasi iwakacitilwa ku New York mu 1953 aantoomwe amusankwa wakali kuyanda kumukwata uutegwa Bill Roberts, ndakabaambila kuti kuli umwi wakandigwasya kwiiya Bbaibbele. Bill wakandibuzya kuti: “Sena wakaalanga-langa magwalo oonse aabikkidwe mubbuku lyakwiiya? Sena wakali kubweengela bwiinguzi mubbuku?” Nondakaingula kuti peepe, wakandaambila kuti: “Nkokuti kunyina nookaiya. Koya ukamubone mucizyi ooyo kutegwa mutalike kwiiya alimwi.” Aciindi eeco, madaimona akatalika kundipenzya. Ndilayeeya ciindi nondakali kulomba Jehova kuti andikwabilile alimwi akundigwasya kuti madaimona aleke kundipenzya.

Mulimo Wabupainiya Kucisi ca Scotland aca Ireland

Ndakabbapatizyigwa mu January 16, 1954, cipangano ncotwakajisi abasicibbadela cakuti ndibeleke mucibbadela cabo kwaciindi cisyoonto buyo cakamana mu May, mpoonya mu June ndakatalika mulimo wabupainiya. Myezi iili lusele iyakatobela, ndakatumwa kudolopo lya Grangemouth kucisi ca Scotland nkeli painiya waalubazu. Ciindi nondakali kubelekela kubusena oobu, ndakalimvwa kuti ‘bangelo ba Jehova balindizyungulukide.’—Int. 34:7.

Mu 1956 ndakalombwa kwiinka kuyookambaukila kucisi ca Ireland. Ndakatumwa kudolopo lya Galway aantoomwe abacizyi bambi bobile. Mubuzuba mbubwenya bwakusaanguna, twakainka kuyookambaukila kuŋanda yamupaizi umwi wacikombelo ca Katolika. Mukaindi buyo kasyoonto notwakazwa aŋanda eeyo, mupulisa wakasika eelyo wakatutola kumaofesi aabamapulisa. Naakamana kulemba mazyina alimwi amakkeyala eesu, wakalundukila kwakali luwaile. Twakamumvwa kaamba kuti, “Inzya Mufwundisi, ndakuzyiba kwini-kwini nkobakkala.” Mupulisa ooyu wakatumwa buya amupaizi. Mukamwini ŋanda njotwakali kukkala wakalaililwa kuti atutande, aboobo bakuofesi yamutabi bakatwaambila kuti tuzwe kubusena oobu. Twakamuka kusika kucitisyini cacitima kwamaminiti aali kkumi. Pesi twakajana citima tacinanyamuka, alimwi kwakali mwaalumi iwakali kulindilila kutegwa abone ncobeni kuti twatanta. Eeci cakacitika nokwakainda buyo nsondo zyotatwe katuli mudolopo lya Galway.

Twakatumwa kudolopo lya Limerick, busena abumwi kwakali bantu banji ba Cikombelo ca Katolika. Makamu aabantu bakali kutufwubaazya lyoonse. Bantu banji bakali kuyoowa kubandika andiswe twasika kuminzi yabo. Mumwaka wakainda, mukwesu umwi wakaumwa mudolopo lisyoonto lili afwaafwi ilitegwa Cloonlara. Aboobo, notwakabonana a Christopher iwaambwa kumatalikilo aacibalo, walo iwakatulomba kuti tukapilukile kutegwa tukaingule mibuzyo yamu Bbaibbele njaakajisi, twakakkomana kapati. Ciindi notwakamuswaya, mupaizi wakanjila muŋanda akulailila Christopher kuti atutande. Kakaka kucita cakaamba mupaizi, Christopher wakati: “Bamakaintu aaba ndakabatamba buya kuti baboole muŋanda yangu alimwi basaanguna kukonkomona kabatananjila. Yebo kunyina nondakakutamba alimwi tookonkomona pe.” Cabukali, mupaizi wakazwa.

Swebo kunyina notwakazyi kuti mupaizi wayobolola nkamu mpati yabalombwana balo bakali kutulindila aanze aaŋanda ya Christopher. Kazyi kuti balibambilide kutulwana alimwi balinyemede, Christopher wakacita kweelana acaambwa kumatalikilo aacibalo. Wakatukkazika kusikila mane nobakainka. Mazuba masyoonto buyo twakazoomvwa kuti Christopher amukwasyi wakwe bakatandwa mubusena oobu, eelyo bakalongela kucisi ca England.

Kutambwa Kucikolo ca Gileadi

Ndakalitalikide kale kulibambila kuyoojanika kumuswaangano wamasi wa Divine Will International Assembly mu 1958 iwakacitikila ku New York ciindi nondakatambula lugwalo lwakundiita kucikolo canamba 33 ca Gileadi. Muciindi cakupiluka kuŋanda nowakamana muswaangano, ndakaakubelekela kudolopo lya Collingwood, mucooko ca Ontario, mucisi ca Canada, kusikila ciindi Cikolo ca Gileadi eeci nocakatalika mu 1959. Pele nkeli kumuswaangano, twakaswaangana aba Eric Connell. Bakaiya kasimpe mu 1957 eelyo bakatalika bupainiya mu 1958. Nowakamana muswaangano, bakali kundilembela lugwalo abuzuba ciindi nondakali kukkala ku Canada alimwi amazuba oonse ngondakali kucikolo ca Gileadi. Ndakazyingwa kuti naa ncinzi ciyoocitika akati kesu ndaakumanizya cikolo.

Kujanika kucikolo ca Gileadi cakali cintu cikkomanisya kapati mubuumi bwangu. Twakali mucikolo comwe amucizyi wangu Dorothy alimwi abalumi bakwe. Bakatumwa kuyoobelekela kucisi ca Portugal. Cakutayeeyelwa, ndakatumwa kuyoobelekela kucisi ca Ireland. Elo kaka ndakatyompwa akaambo kakutatumwa aantoomwe amucizyi wangu! Ndakabuzya umwi wabamayi naa kuli ncondakalubizya. Wakaingula kuti, “Peepe. Yebo amucizyi ngomunoobeleka limwi, Eileen Mahoney, mwakazumina kwiinka kubusena buli boonse munyika,” eelyo cisi ca Ireland mbumwi bwamasena aaya.

Kujokela Kucisi ca Ireland

Ndakasika alimwi kucisi ca Ireland mu August 1959, eelyo ndakatumwa kumbungano ya Dun Laoghaire. Kwaciindi eeco, ba Eric bakajokede kucisi ca England, aboobo bakakkomana kuzyiba kuti ndakali munsi-munsi. Abalo bakali kuyanda kuba misyinali. Bakayeeya kuti mbokunga cisi ca Ireland cakali cilawo bamamisyinali nkobakali kutumwa, bakali kuyoocita bupainiya nkukonya ooku. Bakalongela kudolopo lya Dun Laoghaire, eelyo twakakwatana mu 1961.

Nokwakainda myezi iili cisambomwe, ba Eric bakajanika muntenda mpati kabatantide honda. Cipapa camutwe wabo cakaanduka, aboobo bamadokotela tiibakazyi kuti ba Eric balakonzya kupona. Nokwakainda nsondo zyotatwe bakazwa mucibbadela, mpoonya ndakatalika kubalwazyikila kuŋanda kwamyezi iili yosanwe kusikila nobakapona. Ndakazumanana amulimo wangu wakukambauka kweelana ambondakali kukonzya.

Mu 1965 twakatumwa kuyoobelekela kumbungano yakajisi basikumwaya bali lusele iyakali mudolopo lya Sligo, nsumbu iili kunyika lwaambo kwalwaanje lwa Atlantic. Myaka yotatwe yakatobela, twakainka kumbungano iimbi nsyoonto yakali ku Londonderry, kunyika kwini kwacisi ca Ireland. Bumwi buzuba notwakapiluka kuzwa mumulimo wakukambauka, twakajana kwabikkwa waya wamaamvwa kujala nzila iitozya kuŋanda njotwakali kukkala. Mapenzi Aamucisi ca Ireland Nkocili Kumbo akalitalikide kucitika. Makamu aabakubusi bakaitenta myootokala. Dolopo lyakali kwaandaanyizyidwe kale muzibeela zyazikombelo zyaba Pulotesitanti alimwi aba Katolika. Cakali kuyoosya kwiinka kulubazu lumwi lwadolopo.

Twakazumanana Kupona Alimwi Akukambauka Muciindi Camapenzi

Nokuba boobo, mulimo wesu wakukambauka wakatupa kusika kumasena manji. Aalo aciindi eeci, twakalimvwa mbuli kuti bangelo ba Jehova balituzyungulikide. Ikuti twajanika mubusena mwakali kutalika nkondo, twakali kuzwa cakufwambaana alimwi akujoka kwatontola. Buzuba bumwi nokwakatalika nkondo aafwaafwi aŋanda njotwakali kukkala, mankwisyila aazyintu zyakali kupya akali kuwida ampulungwido yaŋanda yesu. Kunyina notwakali kulala kucita kuti ambweni ŋanda motwakali kukkala inga kaiyoopya mulilo. Notwakalongela kucooko ca Belfast mu 1970, twakazoomvwa kuti bbomba lyapetulo lyakatenta cintoolo cisambala penti, eelyo ŋanda motwakazwa yakapya ciindi eeco.

Cimwi ciindi, mebo alimwi amucizyi umwi twakainka mumulimo wakukambauka, eelyo twakabona cibulo cilamfwu ncotutana buzuba twabona icakali ampulungwido yaŋanda. Twakazumanana kweenda. Mukaindi buyo kasyoonto, cakabbotoka. Bantu banji ibakazwa aanze bakayeeya kuti ndiswe twabikka bbomba eeli. Mpoonya aawo, mucizyi umwi wakali kukkala mucilawo eeci wakatwiita kuŋanda yakwe. Kutwiita ooko kwakapa basimukobonyina kukkazika moyo, aboobo tiibakatupa mulandu akaambo kabbomba lyakabbotoka.

Mu 1971 twakapiluka ku Londonderry kuyooswaya mucizyi umwi. Notwakapandulula mugwagwa ngotwakabelesya alimwi abusena bugatelwa abamapulisa mumugwagwa mpotwakainda, mucizyi ooyu wakabuzya kuti, “Sena kwanyina muntu waliko kulanga myootokala abusena oobu?” Wakagambwa notwakaingula kuti, “Baliko, pesi kunyina nobatubikkila buyo maanu.” Ino ncinzi cakamupa kuti agambwe? Nkaambo kakuti mazuba masyoonto buyo aayinda, dokotela alimwi amupulisa bakanyangwa myootokala yabo mumugwagwa nguwenya ooyu alimwi yakatentwa.

Mu 1972 twakalongela kudolopo lya Cork. Kuzwa waawo, twakalongela kuyookambaukila kudolopo lya Naas, mpoonya twakainka kudolopo lya Arklow. Kumamanino, mu 1987 twakatumwa kuyoobelekela kudolopo lya Castlebar, kwalo nkotubede mazuba aano. Kubusena oobu twakaba aacoolwe cibotu cakugwasya mukuyaka Ŋanda ya Bwami. Ba Eric bakaciswa kapati mu 1999. Nokuba boobo, kwiinda mukugwasyigwa a Jehova alimwi ambungano, ndakacikonzya alimwi kuliyumya kubukkale oobu alimwi akubalanganya ba Eric kusikila ciindi nobakapona.

Mebo alimwi aba Eric twakajanika ku Cikolo Camulimo Wabupainiya kwaziindi zyobile. Balo bacibeleka kabali baalu. Ndiciswa bulwazi bwakuzimba alimwi akucisa mumaswaanganino aazifwuwa (arthritis), eelyo ndakaandulwa mutusolo alimwi amumagondo. Nokuba kuti ndakali kukazyigwa kapati abasizikombelo alimwi ndakali kupona mumazuba nokwakali mapenzi mutwaambo twacisi alimwi amubukkale, penzi pati ndindakajisi lyakali lyakulesyegwa kweenzya mootokala. Eeli lyakali sunko nkaambo kakuti tiindakali kucikonzya kwiinka kubusena buli boonse aciindi nceyanda ndemwini. Mbungano yandigwasya kapati. Lino ndileenda kubelesya nkoli naa musako, pele misinzo milamfwu ndibelesya kancinga kamavwili otatwe kalo kabelesya bbatili alimwi akanjini alimwi kabeleka mbuli kootokala.

Mebo alimwi aba Eric twabeleka katuli bapainiya baalubazu kwamyaka yiinda ku 100 kwiibikka aantoomwe yabo alimwi ayangu—iili 98 katuli mucisi ca Ireland. Kunyina notulombozya kuuleka mulimo ooyu nokuba kuti twacembaala. Tatulangili kuti tucitilwe maleele, pesi tusyoma kuti bangelo ba Jehova bajisi nguzu kapati “balibazyungulukide” boonse aabo bamuyoowa alimwi akumubelekela cakusyomeka.