Skip to content

Skip to table of contents

Buumi Butamani Anyika—Ibulangizi Bwakajanwa Alimwi

Buumi Butamani Anyika—Ibulangizi Bwakajanwa Alimwi

Buumi Butamani Anyika—Ibulangizi Bwakajanwa Alimwi

“O Daniele, jala majwi . . . mane kusikila kumamanino aaciindi. Bantu banji bayootuntulika, aboobo luzibo luyooyungizizigwa.”—DAN. 12:4.

1, 2. Mmibuzyo nzi iitiibandikwe mucibalo eeci?

ITUULUNZUMA twabantu mazubaano balatumvwisya twaambo twamu Magwalo tupa kuba abulangizi bwakupona kukabe kutamani muparadaiso anyika. (Ciy. 7:9, 17) Kumatalikilo aabukkale bwabantu, Leza wakayubununa kuti muntu tanaakalengwa kuti kapona buyo myaka misyoonto mpoonya akufwa, pele kuti kapona kukabe kutamani.—Matl. 1:26-28.

2 Icoolwe cakubukulusyigwa kwabanamaleya kusikila mane balondoke ncaakasweekelwa Adamu cakali cibeela cabulangizi bwabana Israyeli. Imagwalo aa Bunakristo aa Chigiliki alaipandulula nzila njayoobelesya Leza kutegwa bantu bakonzye kuba abuumi butamani alimwi anyika mu Paradaiso. Aboobo ino nkaambo nzi ibulangizi bwabantu ncobwakeelede kujanwa alimwi? Ino mbuti mbobwakayubununwa akuzyibisyigwa kubantu banji?

Ibulangizi Bwakayabaanizyigwa

3. Nkaambo nzi ncocitagambyi kuti bulangizi bwabanamaleya bwakuba abuumi butamani anyika bwakayabaanizyigwa?

3 Jesu wakasinsima kuti bamayi babeji bakali kuyoonyonganya njiisyo zyakwe akuti bantu banamunji bakali kuyooenwa. (Mt. 24:11) Imwaapostolo Petro wakacenjezya Banakristo kuti: “Kuyooba baiyi babeji akati kandinywe.” (2 Pet. 2:1) Imwaapostolo Paulo wakaamba ‘zyaciindi bantu nobatakali kuyoozumina kufwundisya kwini-kwini, pele nobakali kuyoogama kulijanina bafwundisi bali mbuli kuyanda kwamyoyo yabo beni, kuti babotelwe kubamvwa.’ (2 Tim. 4:3, 4) Saatani ulijatikizyidwe mukweena bantu alimwi wabelesya Bunakristo bwaluleyo kuti ayabaazye kasimpe kakkazyika moyo kujatikizya makanze aa Leza kubantu alimwi akujatikizya nyika.—Amubale 2 Ba-Korinto 4:3, 4.

4. Mbulangizi nzi bujatikizya banamaleya mbobakakaka ibasololi bazikombelo basiluleyo?

4 Imagwalo apandulula kuti Bwami bwa Leza nimfwulumende iili kujulu iiyoopwayaula akumanizya bweendelezi boonse ibwakaanzwa abantu. (Dan. 2:44) Mubweendelezi bwa Kristo bwamyaka iili cuulu, Saatani uyooangwa mumulindi uutagoli, ibafwide bayoobusyigwa, alimwi bantu bayoosumpulwa kuti balondoke anyika. (Ciy. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Pele, basololi bazikombelo mu Bunakristo Bwanyika bajisi mizeezo iimbi njobayiisya. Mucikozyanyo, Fwala wa Cikombelo waku Alexandria uutegwa Origen wamumwaanda wamyaka watatu wakasinganya baabo bakali kusyoma kuti mu Myaka Iili Cuulu kunooli zilongezyo anyika. Ikweelana abwaamba bbuku litegwa The Catholic Encyclopedia, sikwiiya zyabukombi bwaba Katolika uutegwa Augustine waku Hippo (iwakapona kuzwa mu 354 kusikila mu 430 C.E.) “wakaasyoma makani aakuti takukabi myaka iili cuulu pe.” *

5, 6. Nkaambo nzi Origen a Augustine ncobakabukazya bulelo bwamyaka iili cuulu?

5 Ino nkaambo nzi Origen a Augustine ncobakaakazya makani aabulelo bwamyaka iili cuulu? Origen wakali sicikolo wa Clement waku Alexandria, ooyo wakali kusyoma njiisyo yabuumi butafwi kuzwa kutunsiyansiya twaba Giliki. Akaambo kakwiisyoma kapati mizeezo ya Plato kujatikizya buumi, sikwiiya zyabukombi uutegwa Werner Jaeger wakaamba kuti Origen “wakanjizya bumpiyompiyo boonse bukatazya kujatikizya makani aabuumi oobo mbwaakaiya kuli Plato munjiisyo zya Banakristo.” Akaambo kaceeci, Origen wakatalika kuyiisya kuti zilongezyo zili zyoonse zyamu Myaka Iili Cuulu tazikonzyi kuba anyika pele zyakeelede kuba zyakumuuya.

6 Katanasanduka kunjila mu Bunakristo bwaluleyo kajisi myaka yakuzyalwa iili 33, Augustine wakali sikutobela makani aabusyaabusongo bwa Plato aakayiisyigwa a Plotinus mumwaanda wamyaka watatu. Naakasanduka, Augustine wakacijisi mizeezo ya Plato. Ibbuku litegwa The New Encyclopædia Britannica lyaamba kuti: “Imizeezo yakwe yakajisi lubazu kapati mukubona kuti bukombi bwamu Cizuminano Cipya buzule cakumaninina atunsiyansiya twanjiisyo zya Plato zyabusyaabusongo bwaba Giliki.” Ibbuku litegwa The Catholic Encyclopedia lyaamba kuti Augustine wakapandulula Bulelo bwa Myaka Iili Cuulu ibwaambwa ku Ciyubunuzyo caandaano 20 kwiinda mukupa “bupanduluzi bwakuti ncaano buyo cakulengelezya.” Liyungizya kuti: “Ibupanduluzi oobu . . . bwakatobelwa abasikwiiya zyabukombi bakumasi aabakuwa, aboobo njiisyo yabulelo bwamyaka iili cuulu anyika kweelana amboyakali kubonwa kumatalikilo tiiyakacili kusyomwa pe.”

7. Ino ndusyomo luli buti lwakubeja ilwanyonganya bulangizi bwabantu bwabuumi butamani anyika, alimwi ino muunzila nzi?

7 Bulangizi bwabanamaleya bwabuumi butamani anyika bwakanyonganizyigwa amuzeezo wakadumide mu Babuloni yakaindi alimwi wakasakana nyika yoonse—imuzeezo wakuti muntu ujisi buumi butafwi naa muuya uukkala buyo mumubili wamuntu. Bunakristo Bwanyika nobwakatalika kuusyoma muzeezo ooyo, basikwiiya zyabukombi bakasandamuna Magwalo kutegwa magwalo aapandulula bulangizi bwakujulu alibonye mbuli kuti ayiisya kuti bantu babotu boonse baunka kujulu. Kweelana anjiisyo eeyi, ibuumi bwamuntu anyika mbwakaindi buyo kasyoonto—mbwakuti asunkwe naa uleelela kupona kujulu. Kwakacitika cintu cikozyenye kubulangizi mbobakajisi ba Juda akusaanguna kujatikizya buumi butamani anyika. Iba Juda nobakatalika kutobela muzeezo waba Giliki wakutafwa, ibulangizi mbobakajisi akusaanguna bwabuumi anyika bwakali kuyaabumana. Elo eeyi njiisyo iliindene kapati kaka aciyiisyigwa mu Bbaibbele kujatikizya mbwabede muntu! Muntu ncilenge cabulongo, ikutali camuuya pe. Jehova wakaambila muntu wakusaanguna kuti: “Uli bulongo buyo.” (Matl. 3:19) Inyika, ikutali julu, ngomunzi wamuntu kukabe kutamani.—Amubale Intembauzyo 104:5; 115:16.

Kasimpe Kamweka Mumudima

8. Ncinzi basikwiiya zyamu Bbaibbele bakuma 1600 ncobakaamba kujatikizya bulangizi bwabantu?

8 Nokuba kuti izikombelo zinabunji izilyaamba kuti nzya Bunakristo taziyiisyi bulangizi bwabuumi butamani anyika, Saatani tanaakali kuzwidilila lyoonse kuyabaazya kasimpe. Mukwiinda kwaciindi, babali ba Bbaibbele basyoonto ibabikkila maano bakabona kumweka kwakasimpe nobakamvwisya zibeela zimwi kujatikizya mbwayoobapa kulondoka alimwi bantu Leza. (Int. 97:11; Mt. 7:13, 14; 13:37-39) Kuzyikusika kuma 1600, ikusandululwa kwa Bbaibbele alimwi akusimbwa kwakapa kuti Magwalo Aasalala ajanike mumasena manji. Mu 1651, sikwiiya zyamu Bbaibbele umwi wakalemba kuti mbwaanga kwiinda muli Adamu, bantu “bakasweekelwa Paradaiso, alimwi Abuumi Butamani Anyika,” nkokuti kwiinda muli Kristo “bantu boonse bayookonzya kupona Anyika; nkaambo ikuti kakutali boobo, nkokuti ceezyanisyo eeci taceeleli pe.” (Amubale 1 Ba-Korinto 15:21, 22.) Sikweema umwi uudumide mucisi cabakuwa uutegwa John Milton (iwakapona kuzwa mu 1608 kusikila mu 1674), wakalemba bbuku lyakuti Paradise Lost (Paradaiso Wakasweeka) alimwi alyakatobela lyakuti Paradise Regained (Paradaiso Wakabweedezyegwa). Mumabbuku aakwe aaya, Milton wakaamba zyabulumbu mbobayootambula ibasyomeka muparadaiso anyika. Nokuba kuti Milton ciindi coonse wakali kucimanina kukwiiya Bbaibbele, wakazyiba kuti kasimpe kamu Magwalo tiikakali kuyooteelelwa kabotu mane do kuciindi cakubako kwa Kristo.

9, 10. (a) Ncinzi Isaac Newton ncaakalemba kujatikizya bulangizi bwabantu? (b) Nkaambo nzi ciindi cakubako kwa Kristo ncocakalibonya kuti cakacili kumbele kapati kuli Newton?

9 Sinsaamuzi uudumide uutegwa Sir Isaac Newton (iwakapona kuzwa mu 1642 kusikila mu 1727) awalo wakajisi luyandisisyo lwini-lwini mu Bbaibbele. Wakateelela kuti basalali bayoobusyigwa kuti babe abuumi kujulu alimwi bayooendelezya kabatalibonyi antoomwe a Kristo. (Ciy. 5:9, 10) Ikujatikizya balelwa ba Bwami oobo, wakalemba kuti: “Inyika iyoozumanana kukkalwa abantu bwaakwiinda buzuba bwalubeta alimwi akuti banooliko ikutali buyo kwamyaka iili cuulu ilikke pele mane kukabe kutamani.”

10 Newton wakali kusyoma kuti kubako kwa Kristo kwakacili kumbele kapati amyaanda-myaanda yamyaka. Sikwiiya makani aakaindi uutegwa Stephen Snobelen wakati: “Ikaambo kamwi kakapa kuti Newton abone kuti Bwami bwa Leza bwakacili kumbele kapati nkakuti wakali kuludooneka kapati luleyo lwakali munjiisyo ya Leza Wabutatu yakali kuyiisyigwa kuciindi cakwe.” Makani mabotu akacivwumbidwe mudima. Alimwi Newton kunyina naakabona nkamu ya Banakristo yakali kunga yakambauka makani mabotu. Wakalemba kuti: “Ibusinsimi oobu bwa Daniele alimwi abwa Johane [ibulembedwe mubbuku lya Ciyubunuzyo] tabukonzyi kuteelelwa pe mane do kuciindi cakumamanino.” Newton wakapandulula kuti: “‘Mpoonya,’ Daniele waamba kuti, ‘ibanji bayootuntulika ooku akooku, alimwi luzyibo luyooyungizyigwa.’ Nkaambo Makani Mabotu aleelede kukambaukwa mumasi oonse mapenzi mapati alimwi amamanino aanyika kaatanacitika. Inkamu iijisi malala, iizwa mumapenzi mapati, taikonzyi kuba nkamu iitabaliki kuzwa mumasi oonse, ccita kuti yavwuzyigwa kwiinda mukukambaukwa kwa Makani Mabotu mapenzi aayo kaatanacitika.”—Dan. 12:4; Mt. 24:14; Ciy. 7:9, 10.

11. Nkaambo nzi bulangizi bwabanamaleya ncobwakazumanana kuyabaanizyigwa kubantu banamunji kumazuba aa Milton alimwi a Newton?

11 Kumazuba aa Milton alimwi a Newton, ikwaamba mizeezo yakaimpene anjiisyo zyakali kuyiisyigwa acikombelo kwakali kulibikka muntenda. Aboobo, izinji nzyobakalemba kujatikizya buvwuntauzyi bwabo bwamu Bbaibbele tiizyakamwaigwa pe kusikila ciindi nobakafwa. Kucinculula kwanjiisyo zyacikombelo kwakacitwa mumwaanda wamyaka wa 16 kwakaalilwa kugwisya njiisyo yabuumi butafwi, alimwi zikombelo zyaci Pulotesitanti zinji zyakazumanana kuyiisya muzeezo wa Augustine wakuti ciindi ca Myaka Iili Cuulu cakaliindide kale, tiicakacili kumbele pe. Sena luzyibo lwayungizyigwa kuciindi cakumamanino?

“Luzibo [Lwini-Lwini] Luyooyungizizigwa”

12. Ino ndiilili luzyibo lwini-lwini nolwakali kuyoovwula?

12 Kujatikizya “mamanino aaciindi,” Daniele wakasinsima zyintu zibotu kapati zyakali kuyoocitika. (Amubale Daniele 12:3, 4, 9, 10.) Kujatikizya ciindi eeco, Jesu wakati: “Lino baluleme bazoobala mbuli izuba.” (Mt. 13:43) Ino mbuti luzyibo lwini-lwini mbolwakavwula kuciindi cakumamanino? Amulange-lange zyakacitika mumakumi aamyaka kautanasika mwaka wa 1914, imwaka ciindi cakumamanino nocakatalika.

13. Ino ncinzi Charles Taze Russell ncaakalemba naakamana kulanga-langa makani aakubukulusyigwa kwabantu kusika kukulondoka?

13 Kumamanino kwama 1800, ibantu bakali kuyandisya kasimpe ibali mbobabede bakali kuyandisya kumvwisya “majwi menimeni oonse.” (2 Tim. 1:13) Umwi wambabo wakali Charles Taze Russell. Mumwaka wa 1870 walo abamwi bali mbobabede ibayandisya kuzyiba kasimpe bakatalisya kabunga kabasicikolo baiya zyamu Bbaibbele. Mumwaka wa 1872 bakalanga-langa makani aajatikizya kubukulusyigwa kwabantu kusikila kukulondoka. Kumbele, Russell wakalemba kuti: “Kusikila kuciindi eeco twakakakilwa kukubona kabotu-kabotu kwiindana kuliko akati kabulumbu bwacikombelo (imbungano ya Banakristo bananike) ibuli mukulangwa-langwa lino alimwi abulumbu bwabantu basyomeka boonse munyika.” Ibulumbu bwabantu munyika buyooba “kubukulusyigwa kusika kukulondoka kwabantu ooko nkwaakajisi Adamu mu Edeni, ooyo wakabazyala alimwi wakali mutwe wabo.” Russell wakazuminizya kuti kuli bamwi bakamugwasya mukwiiya Bbaibbele kwakwe. Ino aaba bakali bani?

14. (a) Ino Henry Dunn wakaluteelela buti lugwalo lwa Incito 3:21? (b) Ino mbaani aabo Dunn mbaakaamba kuti bayoopona kukabe kutamani anyika?

14 Umwi akati kabo wakali Henry Dunn. Wakalembede makani aajatikizya “kubukulusya zintu zyoonse, nzyaakaamba Leza kumilomo yabasinsimi bakwe basalala kuzwa kumalengelo aanyika.” (Inc. 3:21) Dunn wakalizyi kuti kubukulusyigwa ooku kwakali kubikkilizya kusumpulwa kwabanamaleya kuti balondoke anyika mu Bulelo bwa Kristo bwa Myaka Iili Cuulu. Dunn alimwi wakalanga-langa mubuzyo wakazyingide bantu banji wakuti, Ino mbaani bayoopona kukabe kutamani anyika? Wakapandulula kuti bantu banji ibabalilwa kutuulunzuma bakali kuyoobusyigwa, kuyiisyigwa kasimpe akuba acoolwe cakusyoma muli Kristo.

15. Ino ncinzi George Storrs ncaakazyiba kujatikizya bubuke?

15 Mumwaka wa 1870, George Storrs awalo imakani aaya wakaakosola kuti bantu bataluleme bayoobusyigwa akupegwa coolwe cakuba abuumi butamani. Alimwi kwiinda mu Magwalo wakazyiba kuti muntu wabusyigwa uukakilwa kupona kweelana acoolwe eeci “uyoofwa, nokuba kuti sizibi ooyo ‘kajisi myaka iili mwaanda yakuzyalwa.’” (Is. 65:20) Storrs wakali kukkala mu Brooklyn, New York, alimwi wakali sikulembulula magazini yakali kwiitwa kuti Bible Examiner.

16. Ino ncinzi cakaandaanya Basikwiiya Bbaibbele kuzikombelo zya Bunakristo Bwanyika?

16 Ikuzwa mu Bbaibbele Russell wakazyiba kuti ciindi cakalisikide cakuzyibya makani mabotu koonse-koonse. Aboobo mu 1879, wakatalika kumwaya magazini yakali kwiitwa kuti Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, lino yiitwa kuti Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova. Musyule, ikasimpe kajatikizya bulangizi bwabanamaleya kakali kuteelelwa buyo abantu basyoonto kapati, pele lino nkamu zya Basikwiiya Bbaibbele mumasi manji zyakali kutambula akwiiya Ngazi Yamulindizi. Injiisyo yakuti mbasyoonto buyo ibayoounka kujulu, pele ituulunzuma twabantu bayoopegwa buumi bwabuntunsi bulondokede anyika, yakapa kuti Basikwiiya Bbaibbele baandaane kapati azikombelo zinji zya Bunakristo Bwanyika.

17. Ino mbuti luzyibo lwini-lwini mbolwakavwula?

17 “Mamanino aaciindi” aakasinsimwa akatalika mu 1914. Sena luzyibo lwini-lwini kujatikizya bulangizi bwabanamaleya lwakavwula? (Dan. 12:4) Kuzyikusika mu 1913, imilumbe ya Russell yakali kusimbwa mumiteende iili 2,000 iyakali kubalwa abantu bali 15,000,000. Kuzyikusika kumamanino kwamwaka wa 1914, ibantu bainda ku 9,000,000 muzyooko zyanyika yoonse zyotatwe bakalilibwene bbasikopo lyakuti “Photo-Drama of Creation”—ipulogilamu yakali kubikkilizya zifwanikiso zinyanyaala azibeela zyakali kupandulula Bulelo bwa Kristo bwa Myaka Iili Cuulu. Kuzwa mu 1918 kusikila mu 1925, imakani aabuleya aakuti “Millions Now Living Will Never Die,” (Ituulunzuma Twabantu Bapona Lino Tabakafwi) aakali kupandulula bulangizi bwabuumi butamani anyika akabandikwa ababelesi ba Jehova nyika yoonse mumyaambo yiinda ku 30. Kuzyikusika mu 1934, Bakamboni ba Jehova bakazyiba kuti aabo ibajisi bulangizi bwakupona kukabe kutamani anyika beelede kubbapatizyigwa. Ikasimpe aaka nkobakateelela kakabukulusya busungu mbobakajisi bwakukambauka makani mabotu aa Bwami. Sunu, ibulangizi bukkazyika moyo bwakupona kukabe kutamani anyika bupa tuulunzuma twabantu kumulumba kapati Jehova.

“Bulubulo Bulemu” Kumbele!

18, 19. Mbuumi buli buti ibusinsimwa kuli Isaya 65:21-25?

18 Imusinsimi Isaya wakasololelwa amuuya kulemba mbobunoobede buumi oobo bantu ba Leza mbobayoopona anyika. (Amubale Isaya 65:21-25.) Imasamu amwi aakali kupona myaka iili 2,700 yainda Isaya naakalemba majwi aayo kulangilwa kuti acipona asunu. Sena nywebo inga mweezyeezya kupona kwaciindi cilamfwu boobo kamucijisi nguzu alimwi abuzumi buli kabotu?

19 Muciindi cakuba kasinzo kafwaafwi buyo kakupona mpoonya akufwa, ibuumi buyoopa coolwe cakuyaka, kusyanga alimwi akwiiya kukabe kutamani. Amweezyeezye buyo zilongwe nzyomuyoobamba abamwi. Izilongwe zyaluyando eezyo ziyoozumanana kusumbula kukabe kutamani. Elo tabuliboteli kaka “bulubulo bulemu” mbobanoojisi anyika “bana ba-Leza” ciindi eeco!—Rom. 8:21.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 4 Augustine wakali kusyoma kuti Bulelo Bwamyaka Iili Cuulu bwa Bwami bwa Leza tiibwakali kumbele pe, pele bwakalitalikide kale kumatalikilo aacikombelo.

Sena Inga Mwapandulula?

• Ino bulangizi bwabanamaleya bwabuumi anyika bwakayabaanizyigwa buti?

• Nkuteelela kuli buti nkobakajana babali ba Bbaibbele bamwi kuma 1600?

• Ino mbuti bulangizi bwini-bwini bwabanamaleya mbobwakasalazyigwa imwaka wa 1914 nowakali afwaafwi?

• Ino mbuti luzyibo lujatikizya bulangizi bwaanyika mbolwavwula?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Zifwanikiso izili apeeji 13]

Sikweema John Milton (kulumwensyi) asinsaamuzi Isaac Newton (kululyo) bakalibuzyi bulangizi bwabuumi butamani anyika

[Zifwanikiso izili apeeji 15]

Basikwiiya Bbaibbele bakusaanguna bakazyiba ikuzwa mu Magwalo kuti cakali ciindi cakuzyibya bulangizi bwini-bwini bwabanamaleya nyika yoonse