Skip to content

Skip to table of contents

Ibbaibbele Lyasika ku Nsumbu Mpati Iisalala

Ibbaibbele Lyasika ku Nsumbu Mpati Iisalala

Ibbaibbele Lyasika ku Nsumbu Mpati Iisalala

IMAKKILOMITA aatandila ku 400 kuzwa kunkomwe ya Afulika nkwiili kumusanza lwaajwe, kuli nsumbu ya Madagascar iyane kukomena kunsumbu zili munyika. Ibantu baku Madagascar balilizyi izyina lyakuti Jehova kuzwa lili nkaambo ima Bbaibbele aajisi zyina lya Leza ali kubelesyegwa ku Madagascar kwamyaka yiinda ku 170. Mbolyakamwaigwa Bbaibbele lyaci Malagasy makani aajatikizya kukakatila akulyaaba.

Imakanze aakusandulula Bbaibbele muci Malagasy akatalikila kunsumbu iibambene ayeeyi iya Mauritius. Mu 1813, ba Sir Robert Farquhar, ibeendelezi bana Britain ku Mauritius, bakatalisya mulimo wakusandulula Makani Mabotu kwaatola muci Malagasy. Kumbele bakakulwaizya ba Radama Bakusaanguna, ibami baku Madagascar ikutamba bamayi bamu London Missionary Society (LMS) ku Nsumbu Mpati Iisalala, kweelana amboyiitwa nsumbu ya Madagascar ziindi zinji.

Mu August 18, 1818, bamisyinali bobilo bazwa ku Wales ba David Jones alimwi aba Thomas Bevan bakasika kucito cadolopo ica Toamasina kuzwa ku Mauritius. Ooko bakajana bantu bayandisya kukomba, aabo abuzuba ibakali kubikkila maano kapati kukukomba mizimo alimwi akutunsiyansiya twakwaambilwa amulomo mpande. Ibantu baku Madagascar bakali kwaambaula mwaambo uulweela mbuli buci amukupa ooyo mubwini uuli muvwele-vwele waci Malay aci Polynesia.

Mbobakamanina buyo kujalula kakolo, ba Jones aba Bevan bakaleta bamakaintu babo abana ku Toamasina ikuzwa ku Mauritius. Pele mukubula coolwe, ikakamu koonse kakaciswa ntuntumaanzi, eelyo ba Jones bakafwidwa mukaintu amwana mu December 1818. Kwiinde myezi yobilo ibulwazi oobo bwakaumana mulonga muzyolelwa mukwasyi waba Bevan. Balikke ba David Jones mbabakafwutuka mukakamu aako.

Ba Jones tiibakalekela mapenzi kubatyompya pe. Bakakanzide kuti bantu baku Madagascar babe a Jwi lya Leza. Nobakamana kuunka ku Mauritius kuyoobukulukwa, ba Jones bakatalika mulimo muyumu wakwiiya mwaambo waci Malagasy. Kuzwa buyo waawo, bakatalika mulimo wakusaanguna wakusandulula Makani Mabotu aa Johane.

Mu October 1820, ba Jones bakapiluka ku Madagascar. Bakasika mudolopo mpati lya Antananarivo, eelyo ndilyonya bakatalisya cikolo cipya iceendelezyegwa abamisyinali. Bukkale bwakali kukatazya. Kwakanyina mabbuku aakwiiya, bboodi lyakulembela naa mabbenci aakukkala. Pele izyakali kuyiisyigwa zyakali zibotu kapati, alimwi bana bakali kuyandisisya kwiiya.

Nokwakainda myezi iitandila kuciloba kababeleka balikke, ba Jones bakatambula mweenzinyina mupya wakunjila abusena bwaba Bevan, misyinali wakali kwiitwa kuti David Griffiths. Aaba balombwana bobilo bakalitakata kusandulula Bbaibbele mumwaambo waci Malagasy.

Kusandulula Kwatalika

Kumatalikilo kwama 1820, imwaambo waci Malagasy ulikke wakali kulembwa wakali kwiitwa kuti sorabe—imabala aamuci Malagasy aalembedwe mumabala aaci Arab. Mbasyoonto buyo ibakali kukonzya kubala mwaambo ooyo. Aboobo bamisyinali nobakalomba Mwami Radama Wakusaanguna, imwami ooyo wakabazumizya kubelesya musemo wamabala aaba Roma muciindi cakubelesya sorabe.

Kusandulula kwakatalika mu September 10, 1823. Ba Jones bakasandulula bbuku lya Matalikilo alya Matayo, ba Griffiths balo bakasandulula bbuku lya Kulonga alya Luka. Baalumi aaba bobilo boonse bakalitakata kapati. Kunze akumanina ciindi cabo cipati kukucita mulimo wakusandulula, bakazumanana kuyiisya kucikolo mafwumofwumo alimwi akumazuba. Alimwi bakali kulibambila akukambauka makani mucikombelo mumyaambo yotatwe. Nokuba boobo, ikusandulula ngowakali mulimo mupati ngobakali kucita kwiinda milimo imbi yoonse.

Kwiinda mukugwasyigwa abasicikolo bali 12, bamisyinali aabo bobilo bakasandulula Magwalo aa Chigiliki oonse amabbuku manji aamu Magwalo aa Chihebrayo mumyezi iili buyo 18. Imwaka wakatobela, ibusanduluzi bwakusaanguna bwa Bbaibbele lyoonse mbolizulwa bwakamanizyigwa. Inzya, kwakacili kuyandika kululamika akubambulula. Aboobo bahaazibwene mubumpiyompiyo bwamyaambo, ba David Johns aba Joseph Freeman bakatumwa kuzwa ku England kutegwa bazyoogwasye.

Kuliyumya Mumapenzi

Ibusanduluzi mumwaambo waci Malagasy nobwakamanizyigwa, iba LMS bakatuma ba Charles Hovenden ikuti bayake muncini wakusimba wakusaanguna ku Madagascar. Ba Hovenden bakasika mu November 21, 1826. Pele, bakaciswa ntuntumaanzi akufwa kakutanainda mwezi kuzwa nobakasika, kakunyina umbi wakali kukonzya kubelesya muncini ooyo. Imwaka wakatobela, haazibwene umwi wakazwa kucisi ca Scotland, ba James Cameron bakacikonzya kubikka antoomwe tubeela-beela toonse twamuncini kwiinda mukubelesya bbuku lipandulula bumpiyompiyo bwamboubeleka muncini ilyakajanwa akati kazibulo-bulo. Nobakamana kufwabalika kusola eeci aceeci, ba Cameron bakacikonzya kusimba cibeela cacaandaano 1 cabbuku lya Matalikilo mu December 4, 1827. *

Ipenzi limbi lyakacitika mu July 27, 1828, naakafwa Radama Wakusaanguna. Mwami Radama wakali kuugwasyilizya kapati mulimo wakusandulula. Ba David Jones ciindi eeco bakati: “Mwami Radama uli aluse alimwi ulasamausya kapati. Ulalubikkila maano kapati lwiiyo, alimwi ulayandisisya kuti bantu bakwe bayiisyigwe milimo yalusumpuko kwiinda kujana Ngolida a Nsiliva.” Pele mwami ooyo wakalidwa zyina amukaintu wakwe, Ranavalona Wakusaanguna, mpoonya tiilyakalampa pe cakalibonya kuti tanaakali kuyoougwasilizya mulimo ooyo mbuli bwakacita mulumaakwe.

Mbwaakabikkwa buyo acuuno cabwami mwami ooyo mukaintu, sikuswaya uuzwa ku England wakalomba kuti abonane anguwe kutegwa baambaule makani aamulimo wakusandulula. Kulomba kwakwe kwakakakwa. Aciindi cimbi, bamisyinali nobakaambila mwami mukaintu kuti bakacijisi mulimo mupati wakuyiisya bantu, kubikkilizya amwaambo wa Chigiliki alimwi a Chihebrayo, mwami ooyo wakati: “Tandikwe makani kapati kujatikizya Chigiliki a Chihebrayo, pele ndiyanda kuzyiba naa inga mwayiisya bantu bangu zyintu zigwasya, mbuli kupanga nsipa.” Nobakabona kuti bakali kulangilwa kutandwa mulimo wakusandulula Bbaibbele muci Malagasy kuutanamana, ba Cameron bakalomba kuti bakaliyeeye kwamvwiki yomwe kujatikizya ncaakaamba mwami mukaintu.

Imvwiki yakatobela, ba Cameron bakapa bakapaso bwamwami mukaintu tunsipa tobilo twakapangwa kuzyintu zijanwa munsumbu njiyonya eeyo. Eeci alimwi amilimo imbi yakubuleya yakacitwa abamisyinali bahaazibwene yakamukkomanisya mwami mukaintu kwaciindi cilamfwu kusikila nobakamanizya kusimba bunji bwamabbuku kunze buyo kwamasyoonto aa Magwalo aa Chihebrayo.

Cintu Catakali Kuyeeyelwa, Mpoonya Kutyompwa

Nokuba kuti kumatalikilo wakabakakila bamisyinali, mu May 1831 mwami mukaintu ooyo wakaambilizya mulawo watakali kuyeeyelwa. Balelwa bakwe wakali kuyoobazumizya kubbapatizyigwa kabali Banakristo! Pele kusala ooku kwakali buyo kwakaindi kasyoonto. Kweelana abbuku lyakuti A History of Madagascar, “imyeelwe yabantu bakali kubbapatizyigwa yakabalibilisya babelesi bamunkuta yamwami ibatakali kuyanda kucinca ooku, eelyo aaba bakazula mwami kuti cilengwa cakulya akunywa mukamu mucikombelo cakali buyo mbuli kukonka kumvwida bana Britain.” Aboobo, ikuzumizyigwa nkobakazumizyidwe kucita lubbapatizyo lwa Bunakristo kwakakasyigwa kumamanino amwaka wa 1831 kakwiindide buyo myezi iili cisambomwi kuzwa nobakazumizyigwa.

Ikucinca kwamwami, antoomwe akuyunga kwabasitunsiyansiya kwakali kuyaabwiindila mumfwulumende, kwakakulwaizya bamisyinali kubinda kumanizya kusimba Bbaibbele. Magwalo aa Bunakristo aa Chigiliki akalimanizyidwe kale, alimwi kwakali zyuulu-zyuulu zyama Bbaibbele aaya aakamwaidwe kale. Nokuba boobo, kuli penzi alimbi lyakacitika mu March 1, 1835, eelyo Mwami Mukaintu Ranavalona Wakusaanguna naakaambilizya kuti Bunakristo bwakakasyigwa akulailila kuti mabbuku aa Bunakristo oonse apegwe kuli basikwiiminina mfwulumende.

Ikwaambilizya kwamwami alimwi kwakali kwaamba kuti basikwiiya ibana Madagascar kunyina nobakacili kuyandika kuzumanana aamulimo wakusimba. Aboobo abamisyinali basyoonto buyo ibakumanizya mulimo, bakalitakata kubeleka isyikati amasiku kusikila mane, mu June 1835, Ibbaibbele lyoonse lyakamwaigwa. Inzya, ooku nkokwakali kuzyalwa kwa Bbaibbele lyamumwaambo waci Malagasy!

Kakucikasyidwe, ima Bbaibbele cakufwambaana akamwaigwa, alimwi aali 70 akavwikkilwa kutegwa atabi naanyonyoonwa. Eeci cakaleelede kucitwa ciindi eeco nkaambo kakutanainda mwaka omwe, kwakasyaala buyo bamisyinali bobilo aansumbu. Nokuba boobo, ijwi lya Leza lyakali kumwaika mu Nsumbu Mpati Iisalala.

Mbobaliyanda Bbaibbele Bantu Bamu Madagascar

Elo cakali kukkomanisya kapati kaka kubantu bamu Madagascar kucikonzya kubala Jwi lya Leza mumwaambo wabo beni! Kuli zitaluzi mubusanduluzi oobo alimwi lino mwaambo uubelesyedwe ubonwa kuti ngwakaindi. Nokuba boobo, kuli buyo minzi misyoonto momutakonzyi kujana Bbaibbele, alimwi bantu baku Madagascar balalibala lyoonse. Icipati kujatikizya busanduluzi oobu nziindi zinji mbolibelesyedwe izyina lya Leza, lyakuti Jehova, mu Magwalo aa Chihebrayo oonse. Muma Bbaibbele aakusaanguna, izyina lya Leza lilajanika mu Magwalo aa Chigiliki amwalo. Aboobo, ibana Madagascar banji balilizyi izyina lya Leza.

Ncobeni, ima Bbaibbele aakusaanguna aa Magwalo aa Chigiliki naakazwa mumuncini wakwe wakusimba, sikweendelezya muncini ooyo, ba Baker bakalibonena lukkomano lwabantu bamu Madagascar akukankamuka balaamba: “Tandisoli kusinsima pe, pele tandisyomi kuti jwi lya Leza kuli buzuba noliyoozimaazigwa mucisi eeci.” Imajwi aakwe tanaakawida ansi pe. Bube bulwazi bwantuntumaanzi naa buyumuyumu bwakwiiya mwaambo uukatazya naa ikwaambilizya kutakkomanisyi kwamweendelezi tiizyakali kukonzya kukasya Jwi lya Leza kuti lizyibwe mu Madagascar.

Lino zyintu zyakabotela limwi buya. Munzila nzi? Mu 2008, Ibbaibbele lya New World Translation of the Holy Scriptures lyoonse mbolibede lyakamwaigwa mumwaambo waci Malagasy. Ibusanduluzi oobu nintaamu yakuyaambele mpati nkaambo bujisi mwaambo wasunu, alimwi uuteelekeka kakunyina apenzi. Aboobo lino Jwi lya Leza lilisitikide kapati kwiinda lyoonse aa Nsumbu Mpati Iisalala.—Is. 40:8.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 14 Milawo Iili Kkumi alimwi a Mupailo wa Mwami, izyakasimbwa mu Mauritius kuma April/May 1826, zyakali ncecibeela cabbuku cini cakasaanguna kusimbwa muci Malagasy. Pele eezyi zyakapegwa buyo kumukwasyi wa Mwami Radama alimwi ankumekume zimwi zyamumfwulumende.

[Cifwanikiso icili apeeji 31]

Ibbaibbele lya “New World Translation” muci Malagasy lilemya zyina lya Leza, lyakuti Jehova