Skip to content

Skip to table of contents

Ndabona Nguzu Zya Bbaibbele Mbozyigwasya

Ndabona Nguzu Zya Bbaibbele Mbozyigwasya

Ndabona Nguzu Zya Bbaibbele Mbozyigwasya

Aakaluulwa aba Vito Fraese

NDIZA tamunalimvwide izyina lyakuti Trentinara. Ndi dolopo lisyoonto lili kumusanza lya Naples ku Italy. Bazyali bangu amupati wangu musankwa Angelo nkubakazyalilwa. Nakazyalwa Angelo, bazyali bangu bakalongela ku United States nkubakaakukala ku Rochester mu New York, nkundakazyalilwa mu 1926. Bataata bakatalika kwiiya a Bakamboni ba Jehova mu 1922 balo bakali kwiitwa kuti Basikwiiya Bbaibbele eeco ciindi. Bamane bamaama abataata bakaba Basikwiiya Bbaibbele.

Bataata bakali baumuzi, pele akaambo kakuti bamwi bakali kubadyaaminina cakali kubacima. Tiibakali kukkomana kubona basololi bacikombelo mbubakali kucenga bantu, aboobo cakali kubapa kubayiisya kasimpe kamu Bbaibbele. Nibakacileka mulimo wakumubili, bakatalika mulimo waciindi coonse walo ngobakabeleka kusikila nobakaciswa kabali amyaka iili 74. Nokuba boobo, bakazumanana kukambauka mawoola aazwa ku 40 kusika ku 60 amwezi kusikila ciindi nobakaba amyaka iili 90. Cikozyanyo cabataata cakandigwasya kapati. Nokuba kuti bakali kuseka abantu, bataata bakali kuzyibikkila maano zyintu. Bakali kuvwula kwaamba kuti, “Kasimpe kayandika kubikkila maano.”

Bamaama abataata bakatuyiisya Ijwi lya Leza toonse tobana babo notuli tosanwe. Ndakabbapatizyigwa mu August 23, 1943, kumane mu June 1944 ndakaba mupainiya. Mupati wangu musimbi Carmela wakali mupainiya mu Geneva ku New York a Fern ngubakali kubeleka limwi. Tiicakanditolela ciindi ikubona kuti Fern wakali musimbi mubotu ngondakali kukonzya kukwata. Aboobo mu August 1946, twakakwatana.

Mulimo Wabu Misyinali

Imulimo wakutaanguna ngotwakapegwa katukwetene wakali wabupainiya bwaalubazu ngotwakabeleka mu Geneva amu Norwich ku New York. Mu August 1948, twakaba acoolwe cakuba mucikolo ca Gileadi canamba 12. Kumane bakatutuma ku Naples ku Italy abanabukwetene bamisyinali ba Carl a Joanne Ridgeway. Ciindi eeco mu Naples nceciindi niyakamana-mana nkondo eelyo bantu nobakali kuya bukkalikila. Cakali kukatazya kujana ŋanda mpati aboobo kwamyezi misyoonto twakakkala mukaanda kasyoonto.

Nindakacili muniini ndakali kubamvwa bazyali bangu kababelesya mwaambo uubelesyegwa ku Italy, aboobo ndakali kukonzya kwambaula mwaambo ooyu nokuba kuti ndakacizyi kwambaula cisyobo caku America. Walo Fern cakali kumukatazya kapati. Pele mukuya kwaciindi wakacizyiba akundiinda.

Nitwakatalika kukambauka mu Naples bantu bakatondezya kuti balaaluyandisyisyo, wakali mukwasyi wabantu bone. Bakali kusambala tombwe cakusisikizya. Abuzuba Teresa umwi wamumukwasyi ooyu wakali kucinca kweelana anzyotwakali kwiiya. Mafwumo-fwumo wakali kulibonya kuneneya akaambo kakuti inkomwe zyakwe zyasikeeti zyakali kuzula tombwe. Pele kumazuba wakali kulibonya kukoka kapati. Kasimpe kakabancinca ncobeni bantu bamumukwasyi ooyu. Mukuya kwaciindi, bantu bali 16 mumukwasyi ooyu bakaba Bakamboni. Mazuba aano kuli Bakamboni batandila ku 3,700 mudolopo lya Naples.

Mbotwakakazyigwa Mumulimo Wesu

Nitwakakkala kwamyezi iili fwuka mu Naples bamfwulumende bakatutanda mudolopo. Twakaunka ku Switzerland kwamwezi omwe tumane twakajokela ku Italy kuya kuswaya. Tumane mebo a Fern twakatumwa ku Turin. Notwakasika ooko mukaintu umwi wakatupa ŋanda njitwakali kubbadelela pele twakali kubelesya cisambilo ancikini yakwe. Nibakasika bana Ridgeway twakajana iimbi ŋanda motwakali kukkala toonse. Mukuya kwaciindi, bamisyinali banabukwetene bali bosanwe bakakkala muŋanda eeyi.

Mu 1955, bamfwulumende nobakatwaambila kuti tuzwe mu Turin twakali talisyide kale mbungano zyone zipya. Aboobo bakwesu bamudolopo eeli bakali kukonzya kulanganya milimo yamumbungano. Bamfwulumende bakatwaambila kuti, “Nywebo nobana America mwaakuunka milimo yoonse njomwakacita iyakulubwa.” Pele kuvwula kwabantu mbotwakali kuyiisya kutondezya kuti mulimo ngwaa Leza. Aano mazuba mu Turin kuli Bakamboni bainda ku 4,600 ambungano zili 56.

Florence—Dolopo Mbotu

Bamane bakatutuma ku Florence. Twakali limvide dolopo eeli akaambo kakuti bapati bangu ba Carmela abalumi babo ba Merlin Hartzler nkobakali kubelekela mumulimo wabumisyinali. Kamuyeeya buyo kukkala ookuya. Masena mbuli Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo aku Palazzo Pitti akapa kuti ibe dolopo mbotu. Cakali kunonezya kubona bantu baku Florence kabatambula makani mabotu.

Twakali kwiiya amukwasyi umwi amane bazyali bakabbapatizyigwa. Nokuba boobo bausyi bana bakali kufweba. Mu 1973 Ngazi Yamulindizi yakaamba kuti kufweba tacili cilengwa cibotu aboobo yakalomba basikubala kuti bacileke kufweba. Bana babo bapati-pati bakabalomba kuti baleke kufweba. Bakasyomezyede kuti balaleka pele tiibakacita oobo. Buzuba bumwi masiku bakaintu bakaambila bana babo bamaanga kuti bakoone kabatana paila. Bakaliyeeya amane bakabatobela bana. Bakajana balipailila kale. Bakababuzya kuti, “Ino mwamwaambila nzi Leza?” Tomwaambila kuti “Jehova kobagwasya bataata kuti bacileke kufweba.” Bakaintu bakaita balumi babo kuti, “Kamuboola mumvwe bana banu ncibali kupailila.” Nibakaumvwa mupailo bakalila bamane bakaamba kuti, “Tandikafwebi limbi.” Bakacicita ncibakasyomezya, aboobo lino ibali 15 mumukwasyi ooyo Mbaakamboni.

Kubelekela mu Africa

Mu 1959 twakatumwa ku Mogadishu ku Somalia abamisyinali bambi bobile Arturo Leveris amupati wangu Angelo. Notwakasika kwakali manyongwe aajatikizya twaambo twacisi. Mfwulumende yaku Italy yakazumizigwa a United Nations kuti ikugwasya cisi ca Somalia kulilela, pele cakali kulibonya kuti tacikonzyeki. Bana Italy bamwi mbotwakali kwiiya limwi bakazwa mucisi alimwi tiicakali kukonzyeka kutalisya mbungano.

Kuciindi eeco, mulangizi uuswaya mitabi wakandaambila kuti ndibe mugwasilizi wakwe. Aboobo twakatalika kuswaya zisi zyakali munsi-munsi. Bamwi mbotwakali kwiiya limwi bakali kuyaambele pele bakazwa mucisi cabo akaambo kakukazyigwa. Bamwi bakaliyumya nokuba kuti bakali kupenzyegwa. Ikuyeeya mbubakali kumuyanda Jehova alimwi ambubakaliyumya akuzumanana kusyomeka cilatukulwaizya.

Mu Somalia amu Eritrea mwakali kupya kapati. Izyakulya zimwi zyakatupa kuti tumvwe kupya kapati akaambo kakuti zyakali kulula mpilibili. Buzuba bwakutaanguna mbutwakalya cakulya kuŋanda yamuntu ngotwakali kwiiya limwi Bbaibbele, mukaintu wakaamba kuti cakulya eeci cakali kulula cakuti matwi aangu akasalala pyu.

Angelo a Arturo nibakatumwa kumbi, twakacaala tolikke. Taku wakali kutukulwaizya. Nokuba boobo, eeci cakatugwasya kuti tuswene kuli Jehova akumusyoma cakumaninina. Twakali kukulwaizyigwa kapati notwakali kuswaya muzisi imulimo wesu mowakali kasyidwe.

Mu Somalia mwakali mapenzi manji. Tiitwakajisi filiji, aboobo twakali kuula buyo zyakulya zyakali kukonzya kumana mubuzuba bomwe mbuli micelo yakali kujanika mucisi eeco mbuli mango, mapopo, magileepu, naa mabbanana. Lyoonse twakali kutupenzya tuuka-uka. Zimwi ziindi twakali kweendeenda mumukosi nitwakali kusololela ziiyo zya Bbaibbele. Cakabota buyo ncakuti twaalijisi kahonda nkotwaali kubelesya aboobo zuba tiilyakatuumpa kapati.

Twajokela ku Italy

Twakabalumba beenzuma bakatugwasya, twakajokela abwato bupati ku Italy kumuswaangano wamasi mu Turin mu 1961. Bakatwaambila kuti baya kututuma kwaakubelekela kumbi. Mu September 1962 twakapiluka ku Italy kwalo nkondakaba mulangizi wabbazu. Twakaula moota ngotwakabelesya kwamyaka iili yosanwe mumabbazu obilo.

Notwakazwa mu Africa mwakali kupya kapati twakaunka kubusena butontola kapati. Nicakasika ciindi camupeyo twakali kuswaya mbungano ku Alps, twakoona muŋanda yatakajisi muncini uukasaazya. Kwakali kutontola kapati cakuti twakali koona amajansi. Akaambo kakutontola, masiku ngoona aayo inkuku zyone ababwa bobilo bakafwa.

Nikwakainda ciindi ndakaba mulangizi wacooko. Mumyaka eeyo twakazinguluka mu Italy. Ziindi zinji twakali kuswaya mumasena mbuli Calabria a Sicily. Twakali kukulwaizya bana mumbungano kuti bakomene kumuuya kutegwa bakabe balangizi mumbungano, balangizi beendeenda naa kubelekela ku Mutabi.

Twaiya zinji kubeenzuma basyomeka ibabelekela Jehova camoyo oonse. Tulabuyanda bube bwabo mbuli bwakusyomeka kuli Jehova, bwaabi, kuyanda banyina, kucinca kweelana abukkale mbubajana akulyaaba. Twakali kujanika mumapobwe abwiinga mu Ŋanda ya Bwami. Aaya mapobwe aakali kucitwa a Bakamboni tanakali kuyeeyelwa mucisi myaka yainda. Mu Turin, ibakwesu bakacileka kubelesya ncikini zyabakwesu akukkala amapulanga baunka kumiswaangano ya mbungano. Muciindi caboobo, mumbungano zinji bakwesu balikkomene kubelesya Maanda a Bwami aatembaula Jehova. Lino tatucibelesyi maanda ataboneki kabotu kucita miswaangano mipati, pele tubelesya maanda ayakidwe kabotu. Eelo kaka cikkomanisya kubona basikumwaya ibainda ku 243,000. Nitwakasika mu Italy kwakali buyo basikumwaya bali 490.

Twakasala Kabotu

Kuli zyintu zyakali kutupenzya mbuli kuyeeya kuŋanda akuciswa. Fern wakali kukuyeeya kuŋanda ikapati kuti walubona lwizi. Alimwi bakaamwaandula ziindi zyotatwe. Bumwi buzuba naakali kuya kuciiyo cakwe ca Bbaibbele, sikukazya umwi wakamuyasa cifwoloko camugaadeni. Eeci nicakacitika cakamupa kuti aunke kucibbadela.

Nokuba kuti zimwi ziindi twakali kutyompwa twakali kumusyoma Jehova kweelana ancotubala mubbuku lya Malilo 3:24. Ngu Leza uumbulizya. Bumwi buzuba katutyompedwe, Fern wakatambula lugwalo lubotu lwakazwa kumukwesu Nathan Knorr. Wakabalembela kuti—mbwaanga wakazyalilwa ku Bethlehem ku Pennsylvania kwalo Fern nkwaakatalikila bupainiya—bamakaintu bana Pennsylvania Dutch ibali mbuli nguwe mbayumu alimwi balabeleka canguzu. Wakaliluzi. Kwamyaka minji bantu bali kutukulwaizya munzila zinji.

Nokuba kuti twakali kuba amapenzi twakali kucita kabotu mumulimo. Nikwakainda myaka iili 40 katuli mumulimo wabbazu awacooko, twakaba acoolwe cakutalisya tubunga akuswaya mbungano zitabelesyi mwaambo waku Italy. Bali mutubunga tuli boobu balabakambaukila bantu bazwa ku Bangladesh, China, Eritrea, Ethiopia, Ghana, India, Nigeria, Philippines, Sri Lanka azisi zimbi. Ibbuku inga lyaceya ikulemba nguzu zya Jwi lya Leza mbozyacinca baabo babelekela Jehova.—Mik. 7:18, 19.

Tulapaila abuzuba kulomba Jehova kuti azumanane kutuyumya notucita mulimo wesu. Citupa kukomana akuzyiba kuti twakasala kabotu notuya bumwaya kasimpe kamu Bbaibbele.—Ef. 3:7; Kol. 1:29.

Ccaati/[Zifwanikiso izili apeeji 27-29]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

Bazyali bangu mu Rochester ku NY

1948

Ku South Lansing kucikolo ca Gilead canamba 12

1949

Mebo a Fern katutanaunka ku Italy

Capri mu Italy

1952

Ku Turin aku Naples abamisyinali bamwi

1963

Fern ambaakali kwiiya limwi Bbaibbele ibamwi