Skip to content

Skip to table of contents

Ndakali Kuluyoowa Lufwu—Pele Lino Ndilindila ‘Buumi Butamani’

Ndakali Kuluyoowa Lufwu—Pele Lino Ndilindila ‘Buumi Butamani’

Ndakali Kuluyoowa Lufwu—Pele Lino Ndilindila ‘Buumi Butamani’

Akaluulwa aba Piero Gatti

KUYOBEKA kwakali kulimvwisya asyoonto kwakali kuyaabukomena. Bamane bantu bakacenjezyegwa kuti bayube. Mpoonya mabbomba akatalika kubboloka akunyonyoona zyintu, eeci cakabasinka matwi bantu alimwi bakayoowa.

Eeci cakacitika mudolopo lya Milan ku Italy, mu 1943/1944. Mbundakali sikalumamba uucili mwana kubusena ooku, kanji-kanji ndakali kupegwa mulimo wakuvwukkula mitunta yabantu bakali kuvwukkilwa mumaanda akali kukolomoka amabbomba, imibili yabo yakali kuzazauka cakuti tiibakali kulizyibya pe. Alimwi tabali buyo bamwi mbundakabona bakafwa. Pele zimwi ziindi andime kwakali kucaala asyoonto kuti ndifwe. Muziindi zili boobu, ndakali kupaila akusyomezya Leza kuti, ikuti naa ndifwutuke munkondo eeyi, ndiyakucita kuyanda kwakwe.

Kuleka Kuyoowa Kufwa

Ndakakomenena kumunzi, uujisi musinzo uulampa makkilomita aali 10 kuzwa mudolopo lya Como ku Italy, dolopo eeli lili munsi-munsi amunyinza wa Switzerland. Nindakacili mwana, ndakaba aabuumba alimwi akuyoowa kufwa. Bapati bangu basimbi bobilo bakafwa abulwazi bwacisyini (Spanish flu. ) Kumane mu 1930 nindakajisi myaka iili cisambomwe yakuzyalwa, bamaama ba Luigia bakafwa. Akaambo kakukomenena mucikombelo ca Katolika, ndakali kwiitobela milawo yamucikombelo eeci alimwi akujanika lya Misa nsondo ansondo. Pele nikwakainda myaka iili mboibede kandili kubusena nkobagelela masusu kutali kucikombelo, buyoofwu mbondakajisi bwakamana.

Mu 1944, Nkondo Yanyika Yabili yakanyonyoona kapati. Ndakali umwi wabasikalumamba bana Italy banji, ibakatijila ku Switzerland kwakanyina nkondo. Mbotwakasikila buyo, twakatolwa kunkambi zyabazangalisi. Mebo ndakatolwa kunkambi yakali afwaafwi amunzi wa Steinach, nkouli kunyika lwaajwe. Kunkambi ooku twakalijisi lwaanguluko asyoonto. Sikugela masusu wamu Steinach wakali kuyanda sikumugwasya. Ndakakkala alimwi akubeleka anguwe kwamwezi omwe, pele muciindi eeci ndakaba amulongwe wakacinca buumi bwangu.

Umwi wabasikugelwa masusu wakali Adolfo Tellini, muna Italy iwakali kukkala ku Switzerland. Wakali Kamboni wa Jehova. Kunyina buzuba nindakamvwide zyankamu eeyi, alimwi eeci tacigambyi pe akaambo kakuti aciindi eeco kwakali buyo Bakamboni bataindi ku 150 mucisi coonse ca Italy. Adolfo wakandaambila makani aataliboteli aakasimpe kamu Bbaibbele, azisyomezyo zyaluumuno alimwi “[a]buumi butamani.” (Joh. 10:10; Ciy. 21:3, 4) Ndakaukkomanina kapati mulumbe wakuti kumbele takukabi nkondo alufwu. Nindakajoka kunkambi, ndakabandika zyabulangizi oobu amwaalumi umwi muna Italy wazyina lya Giuseppe Tubini, awalo wakakkomana. Adolfo a Bakamboni bambi bakali kutuswaya ciindi aciindi munkambi.

Adolfo wakanditola ku Arbon, kulampa makkilomita aali 10 kuzwa ku Steinach, kwalo kakamu ka Bakamboni nkobakali kucitila miswaangano mumwaambo waci Italian. Ndakazikkomanina zyintu nzyondakamvwa cakuti nsondo yakatobela ndakaunka alimwi. Mukuya kwaciindi, ndakajanika amuswaangano wabbazu wa Bakamboni kuŋanda kucitilwa miswaangano mipati mu Zurich. Ndakausa kubona cibeela ncibakali kutondezya mitunta yabantu bakafwide munkambi. Ndakazyiba kuti Bakamboni banji baku German bakajaigwa akaambo kalusyomo lwabo. Amuswaangano ooyu, ndakaswaangana aba Maria Pizzato. Akaambo kakuba Bakamboni basungu, bakalaangidwe kwamyaka iili 11 abeendelezi ba Bakatolika (iba Fascist) ku Italy.

Niyakamana nkondo, ndakajokela ku Italy akutalika kuswaangana ambungano nsyoonto mu Como. Tiindakaiya Bbaibbele cakusitikila, pele njiisyo zyantalisyo ndakalikazizyi. Ba Maria Pizzato abalo bakali kuzulilwa kumbungano njiyona eeyi. Bakandaambila mboluyandika lubbapatizyo lwa Bunakristo, mpoonya bakandikulwaizya kuswaya ba Marcello Martinelli, ibakali kukkala mu Castione Andevenno mucooko ca Sondrio. Ba Marcello wakali mukwesu uusyomeka munanike iwakaangidwe kwamyaka iili 11 abeendelezi basilunya. Ndakeelede kuccovwa ncinga musinzo ulampa makkilomita aali 80 kutegwa ndikabaswaye.

Ba Marcello bakabelesya Bbaibbele kupandulula zyeelelo ziyandika kujatikizya lubbapatizyo, kumane twakapaila akuunka kumulonga wa Adda nkondakabbapatizyigwa. Mwakali mu September 1946. Oobu bwakali buzuba bubotu cini-cini! Ndakalikkomene akaambo kakusala kubelekela Jehova, cakuti lino ndijisi bulangizi bubotu bwakumbele alimwi tandisyomi kuti ndakeenda ancinga musinzo ulampa makkilomita aali 160 buzuba oobo.

Mu May 1947 niyakamana nkondo, twakaba amuswaangano ku Milan ciindi cakusaanguna mu Italy. Ibantu basika ku 700 bakajanika, kubikkilizya abanji ibakali kupenzyegwa a Bakatolika. Amuswaangano ooyu kwakacitika cintu cigambya. Ba Giuseppe Tubini, mbundakakambaukila kunkambi, bakapa makani aalubbapatizyo, nibakamana abalo bakabbapatizyigwa.

Amuswaangano ooyu, ndakaba acoolwe cakubonana a Mukwesu Nathan Knorr, iwakazwa ku Bbeteli yaku Brooklyn. Ooyu mukwesu wakatukulwaizya mebo aba Giuseppe kuti mubuumi bwesu tweelede kubelekela Leza. Mumwezi omwe ndakaba amakanze aakutalika mulimo waciindi coonse. Mbondakasikila buyo kuŋanda, ndakabaambila bamukwasyi wangu kujatikizya makanze aangu, pele boonse bakandikasya. Nokuba boobo, tiindakatyompwa pe. Aboobo, mwezi wakatobela ndakatalika kubeleka ku Bbeteli yaku Milan. Kwakali bamisyinali bone bakali kubelekela ku Bbeteli ooku: ba Giuseppe (Joseph) Romano abakaintu babo ba Angelina; ba Carlo Benanti abakaintu babo ba Costanza. Mumukwasyi ooyu ba Giuseppe Tubini bakali basanu kusika, mpoonya andime ndakali wacisambomwe.

Nikwakainda mwezi omwe kandili a Bbeteli, ndakaba mulangizi wabbazu—wakusaanguna imuna Italy. Mukwesu George Fredianelli, misyinali wakusaanguna kusika mu Italy kuzwa ku United States mu 1946, wakali kale mumulimo wakweendeenda. Wakandiyiisya kwansondo zisyoonto, mpoonya ndakazumanana kubeleka endikke. Ndiciyeeyede mbungano yakusaanguna kuswaya yakali—Faenza. Amuciyeeyele buyo, kuzikusika aciindi eeco, kunyina nindakapede makani mumbungano. Nokuba boobo, ndakabakulwaizya baswiilizi, kubikkilizya bana baniini, kutalika mulimo waciindi coonse. Kumbele, bamwi akati kabana aabo mbondakakulwaizya bakapegwa mikuli mipati mumbungano zyaku Italy.

Kandili mulangizi weendeenda buumi bwakali kucinca-cinca. Bwakali buumi bukkomanisya pele bukataazya zimwi ziindi, buyandika kucinca, bwamapenzi, nokuba boobo, bakwesu abacizyi bakali kutuyanda.

Bukombi Niyakamana Nkondo mu Italy

Andimwaambile cintu cimwi kujatikizya bukombi mbubwakabede mu Italy kaindi. Cikombelo ca Katolika cakali kweendelezya kakunyina kukazyigwa. Nokuba kuti milawo yacisi mipya yakatalika kubeleka mu 1948, mwakali mu 1956 milawo yabweendelezi bwaba Katolika yakali kukasya Bakamboni kukambauka cakwaanguluka niyakalesyegwa. Akaambo kakuyunga kwabasololi bazikombelo, miswaangano yabbazu kanji-kanji yakali kunyonganizigwa. Pele zimwi ziindi basololi bamuzikombelo bakali kwaalilwa, eeci ncicakacitika mu 1948 mudolopo lisyoonto lya Sulmona, lili mu Italy mpoili aakati-akati.

Muswaangano wakali kucitilwa muŋanda mucitilwa zisobano. Mu Nsondo mafwumo-fwumo ndakali sicuuno, mpoonya mukwesu Giuseppe Romano wakapa makani aabuleya. Baswiilizi bakali banji mazuba aayo. Aciindi eeci, basikumwaya tiibakali kusika ku 500 mucisi coonse, pele bantu basika ku 2,000 bakajanika muŋanda eeyi. Naakamana makani aabuleya, mukubusi umwi wakaambilwa abasololi bazikombelo bobilo ibakali akati kabaswiilizi, wakatanta acibumbili. Kajisi makanze aakuleta manyongwe, wakatalika kuyobeka kapati. Cakufwambaana ndakamwaambila kuti, “Kuti naa kuli nzyoyanda kwaamba, koya ukajane ŋanda iimbi, kutegwa ukaambe kufwumbwa nzyoyanda kwaamba.” Baswiilizi tiibakakkomana alimwi ijwi lyakwe tiilyakalimvwisya akaambo kamajwi aabo aakali kutondezya kutakkomana. Akaambo kaceeci, ooyu mukubusi wakazwa acibumbili akuunka.

Mumazuba aaya, mulimo wakweendeenda wakali kukkomanisya, pele alimwi wakalijisi buyumu-yumu. Zimwi ziindi nindakali kuzwa kumbungano imwi kuya kumbungano iimbi ndakali kweenda amaulu, kubelesya ncinga, mabbaasi aazwide kapati naa kutanta citima. Aciindi cimwi, ndakali koona muŋanda yamabbiza naa mwakuyubweda zibelesyo. Bantu mu Italy bakali bacete akaambo kakuti nkondo niyakamana. Kwakali buyo bakwesu basyoonto alimwi abalo bakali bacete. Nokuba boobo, kubeleka mumulimo wa Jehova kwakali kukkomanisya.

Kwiiya Kucikolo ca Gileadi

Mu 1950, mebo amukwesu Giuseppe Tubini twakatambwa kucikolo cabamisyinali ca Gileadi mukkilasi yanamba 16. Kuzwa kumatalikilo, ndakazyiba kuti kwiiya Cingisi cilandikatazya. Ndakasola kusikila mpondigolela, pele tiicakali cuuba-uba. Twakeelede kulibala Bbaibbele lyoonse mu Cingisi. Kutegwa ndicikonzye, zimwi ziindi tiindakali kuunka kukulya cakulya camasikati kutegwa ndiiye kubala cakupozya. Mukuya kwaciindi, cakasika ciindi cakuti ndipe makani. Ndicaayeeyede majwi ngobakandaambila bayi besu aakuti: “Ulicibwene kutambaika alimwi ulijisi luyandisisyo, pele Cingisi ncoambaula tacimvwiki naaceya!” Nokuba boobo, ndakacikonzya kumanizya lwiiyo lwangu. Kuzwa waawo, mebo amukwesu Giuseppe twakatumwa kuyoobelekela ku Italy alimwi. Akaambo kalwiiyo oolu, toonse twakalilibambilide kuyoobelekela bakwesu.

Mu 1955, ndakakwata ba Lidia, balo bakabbapatizyigwa myaka iili ciloba musyule ciindi nindakapa makani alubbapatizyo. Bausyi ba Domenico, bakapenzyegwa akwaangwa kwamyaka yotatwe abeendelezi Bakatolika, pele bakacikonzya kuyiisya kasimpe bana babo boonse bali ciloba. Awalo Lidia wakakalwanina kasimpe. Katutanazumizyigwa kukambauka ku ŋanda aŋanda, wakatolwa kunkuta kwaziindi zyotatwe. Nikwakainda myaka iili cisambombwe kuzwa nitwakakwatana, Beniamino mwana wesu wakusaanguna musankwa wakazyalwa. Mu 1972 twakaba amwana uumbi musankwa wazyina lya Marco. Ndilikkomene nkaambo boonse bobilo alimwi amikwasyi yabo babelekela Jehova cabusungu.

Kusungwaala Mumulimo wa Jehova

Ciindi nindakali kubelekela bamwi ndakajana zyakuluula zinji nzyonditakalubi. Mucikozyanyo, kumatalikilo aamyaka yamuma 1980, bataatazyala bakamulembela muleli wacisi mu Italy ciindi eeco wazyina lya Sandro Pertini. Ciindi beendelezi baci Katolika nibakali kweendelezya calunya, boonse bobilo bakatolwa kunsumbu ya Ventotene, kwalo boonse bakazya bweendelezi nkobakali kutolwa. Bataatazyala bakalomba kuti babandike amuleli wacisi kabajisi makanze aakumukambaukila. Ciindi nibakabazumizya, ndakaunka ambabo alimwi bakatutambula kabotu—nokuba kuti tiitwakazyibide kucita boobu. Muleli wacisi wakakkomana kapati amane wakabakumbatila bataatazyala. Mpoonya twakabandika kujatikizya nzyotusyoma kumane twakamupa mabbuku.

Mu 1991, kandili mulangizi weendeenda kwa myaka iili 44, ndakaziswaya mbungano mucisi coonse ca Italy ndimane ndakauleka mulimo wamubbazu. Mumyaka yone yakatobela, ndakabeleka kandili mulangizi wa Ŋanda Yakucitila Miswaangano Mipati kusikila ciindi nindakacileka akaambo kakuciswa kapati. Aboobo, ndilamulumba Jehova akaambo kaluzyalo lwakwe nkaambo ndicili mumulimo waciindi coonse. Ndicita kabotu mumulimo wakukambauka makani mabotu alimwi lino ndijisi ziiyo zya Bbaibbele. Nendipa makani bakwesu bacaamba kuti ndaamba kabotu. Ndilamulumba Jehova akaambo kakuti ndazumanana kuba musungu nokuba kuti ndakomena.

Nindakali mwana ndakali kuluyoowa lufwu, pele kuba aluzyibo lwamu Bbaibbele kwandipa bulangizi bwini-bwini—“[bwa]buumi butamani” kweelana a Jesu mbwaakabwaamba. (Joh. 10:10) Oobu mbobuumi mbondilangila—kuba aluumuno, kuliiba alukkomano kubikkilizya azilongezyo zya Jehova zitalivwulili. Tweelede kumupa bulemu boonse Mulengi wesu siluyando, walo ngotujisi coolwe cakwiitwa azyina lyakwe.—Int. 83:18.

[Mamaapu aali apeeji 22, 23]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

SWITZERLAND

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALY

ROME

Como

Milan

Mulonga wa Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Cifwanikiso icili apeeji 22]

Nitwakali kuya ku Gileadi

[Cifwanikiso icili apeeji 22]

Kandili aba Giuseppe ku Gileadi

[Cifwanikiso icili apeeji 23]

Buzuba mbotwakakwatana

[Cifwanikiso icili apeeji 23]

Twalikubelekela antoomwe abakaintu bangu kwamyaka iinda ku 55