Skip to content

Skip to table of contents

Cikozyanyo Cibotu Pele Alimwi Citucenjezya

Cikozyanyo Cibotu Pele Alimwi Citucenjezya

Cikozyanyo Cibotu Pele Alimwi Citucenjezya

“Leza wa-Jakobo . . . uyootwiisya inzila zyakwe, nkabela tuyooenda muziyanza zyakwe.”—IS. 2:3.

1, 2. Muunzila nzi motukonzya kugwasyigwa azikozyanyo zyamu Bbaibbele?

SENA mulizyi kuti mulakonzya kugwasyigwa azyintu zilembedwe mu Bbaibbele? Mu Bbaibbele mulajanika zikozyanyo zyabaalumi abamakaintu basyomeka alimwi ibakajisi bukkale abube mbotukonzya kwiiya. (Heb. 11:32-34) Nokuba boobo, kuli zikozyanyo zitucenjezya zyabaalumi abamakaintu ibakajisi micito njotweelede kweeleba.

2 Mubwini, bantu bamwi baambidwe mu Bbaibbele nzikozyanyo zibotu nzyotweelede kwiiya alimwi kulubazu lumwi nzikozyanyo zibi nzyotweelede kweeleba. Davida ncikozyanyo cibotu camuntu wakali kuyanda kasimpe alimwi iwakali kusyomeka kuli Jehova. Nokuba boobo, wakacita zibi zipati mbuli cibi cijatikizya Batiseba, Uriya alimwi akubala bantu kutali kwamumulawo. Pele atubikkile maano kumwanaakwe, Mwami alimwi mulembi wa Bbaibbele—Solomoni. Cakusaanguna tulalanga-langa zyintu zyobilo walo mwaakali cikozyanyo cibotu.

“Busongo bwa Solomoni”

3. Nkaambo nzi ncotukonzya kwaamba kuti Solomoni wakatupa cikozyanyo cibotu?

3 Solomoni Mupati, Jesu Kristo wakaamba zyintu zibotu kujatikizya Mwami Solomoni, aboobo wakatondezya kuti wakali citondezyo cibotu. Jesu wakaambila ba Juda bamwi ibakali kudooneka kuti: “Mwami mukaintu wakumusanza uyoobusyigwa mu Buzuba bwa Lubeta antoomwe azyalani eeli, eelyo uyoolipa mulandu, nkaambo walo wakaboola kuzwa kumagolelo aanyika kutegwa amvwe busongo bwa Solomoni, pele amubone! Imupati kwiinda Solomoni mpali aano.” (Mt. 12:42) Masimpe, Solomoni wakali ampuwo akaambo kabusongo bwakwe alimwi wakatukulwaizya kuti andiswe tubuyandaule.

4, 5. Mbuti Solomoni mbwaakajana busongo, pele ino nkwiindana nzi kuliko ambotubujana busongo?

4 Kumatalikilo aabulelo bwa Solomoni, Leza wakalibonya kulinguwe muciloto akumwaambila kuti alombe kufwumbwa ncayanda. Akaambo kakuti wakalizyi kulezya kwakwe, Solomoni wakalomba busongo. (Amubale 1 Bami 3:5-9.) Akaambo kakuti wakakkomana kuti mwami walomba busongo kutali buvwubi abulemu, Leza wakapa Solomoni “moyo wabusongo uucenjede”—alimwi abuvwubi. (1 Bam. 3:10-14) Mbubwenya mbwaakaamba Jesu, Solomoni wakajisi mpuwo kapati akaambo kabusongo bwakwe cakuti mwami mwanakazi waku Seba naakaimvwa mpuwo, wakeenda musinzo mulamfwu kutegwa akalimvwide.—1 Bam. 10:1, 4-9.

5 Swebo tatweelede kulangila kupegwa busongo munzila yamaleele. Solomoni wakaamba kuti “Jehova ulaabila busongo,” pele wakalemba kuti tweelede kubeleka canguzu kutegwa tubujane bube oobu bwa Leza naakati: “Cenjeka kutwi kwako kubusongo, akubika moyo wako kukumvwisya makani.” Kujatikizya makani aayo, wakabelesya mabala aakuti “lilila,” “yandaula” alimwi “langaula” busongo. (Tus. 2:1-6) Cakutadooneka, tulakonzya kubujana busongo.

6. Muunzila nzi motukonzya kutondezya kuti tulagwasyigwa acikozyanyo cibotu ca Solomoni cijatikizya busongo?

6 Ncibotu kulibuzya kuti, ‘Sena ndilabikkila maano kucikozyanyo ca Solomoni cakuyandisya busongo buzwa kuli Leza?’ Kukatazya kwabuumi kwapa kuti bantu banji kababikkila buyo maano kumulimo akujana mali. Zimwi ziindi bajatikizigwa ambobasala musyobo walwiiyo alimwi aciindi ncobatola mukwiiya. Mbuti kujatikizya ndinywe amukwasyi wanu? Sena nzyomusala zitondezya kuti mulabuyandisisya alimwi mulabuyandaula busongo buzwa kuli Leza? Sena kucinca mbaakani zyanu inga camugwasya kujana busongo bunji? Masimpe ngakuti kujana busongo alimwi akububelesya kulakonzya kutugwasya. Solomoni wakalemba kuti: “Lino uyoomvwa bululami, alubeta, aboololoki, nkokuti ziyanda zibotu zyoonse.”—Tus. 2:9.

Kusumpula Bukombi Kwakapa Kuti Kube Luumuno

7. Mbuti Leza mbwaakaba atempele lipati?

7 Kumatalikilo aabulelo bwakwe, Solomoni wakabweza ntaamu yakuyaka tempele lipati mubusena bwa tente lyakali kubelesyegwa kuzwa kuciindi ca Musa. (1 Bam. 6:1) Tulakonzya kulyaamba kuti Tempele lya Solomoni, pele tanaakabelesya mizeezo yakwe naa busongo bwakwe kutegwa alijanine mpuwo naa kuti ajane lubono. Mubwini ngu Davida wakatalisya muzeezo wakuyaka tempele alimwi Leza wakapa Davida malailile aatempele mbolyakali kuyooyakwa azyintu zyoonse zyamukati. Alimwi Davida wakasanga mali manji kutegwa mulimo ooyu ucitwe. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Mak. 22:14-16) Nokuba boobo, ngu Solomoni wakacita mulimo wakuyaka walo wakatola myaka iili ciloba acisela.—1 Bam. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Ncikozyanyo nzi cibotu ncotujana muli Solomoni caboola kumakani aakuzumanana kucita milimo mibotu? (b) Ncinzi cakacitika akaambo kakuti Solomoni wakasumpula bukombi bwakasimpe?

8 Aboobo, Solomoni wakatupa cikozyanyo cibotu cakuzumanana mumulimo mubotu, alimwi wakali kuzilanganya munzila yeelede zyintu. Ciindi nobakamanizya kuyaka tempele alimwi akuleta bbokesi lyacizuminano mubusena bwalyo, Solomoni wakapa mupailo waabuleya. Mubufwaafwi Solomoni wakapaila boobu kuli Jehova: “Meso aako alange aŋanda eyi lyoonse, masiku asikati, abusena mboambide kuti, Izina lyangu likale nkukonya. Koswiilila cikombyo mulanda wako ncakombya kubusena obuno.” (1 Bam. 8:6, 29) Bana Israyeli alimwi abeenzu bakali kukonzya kupaila kubusena oobu bwakali kwiitwa azyina lya Leza.—1 Bam. 8:30, 41-43, 60.

9 Ncinzi cakacitika akaambo kakuti Solomoni wakasumpula bukombi bwakasimpe? Nobakamana kwaaba tempele, bantu ‘bakakondwa akusekelela mumyoyo yabo nkaambo kabubotu boonse Jehova mbwaakacitila Davida mulanda wakwe aba Israyeli.’ (1 Bam. 8:65, 66) Kwaamba masimpe, mumyaka iili 40 njaakalela Solomoni kwakali luumuno alimwi akuzwidilila. (Amubale 1 Bami 4:20, 21, 25.) Intembauzyo 72 itondezya zilongezyo nzyotuyoojana akaambo kakweendelezyegwa a Solomoni Mupati, Jesu Kristo.—Int. 72:6-8, 16.

Mbotucenjezyegwa Acikozyanyo ca Solomoni

10. Nkulubizya kuli buti nkwaakacita Solomoni nkomukonzya kufwaambana kuyeeya?

10 Sena buumi mbwaakapona Solomoni bulakonzya kutupa cikozyanyo citucenjezya? Cakusaanguna mulakonzya kuyeeya bamakaintu bakumasi abasimamambe mbaakajisi. Bbaibbele lyaamba kuti: “Solomoni naakacembaala, banakazi bakwe bakapambula moyo wakwe kumizimu myeenzu, aboobo moyo wakwe teewakalulama kumeso aa-Jehova.” (1 Bam. 11:1-6) Cakutadooneka, tamuyandi kutobela cikozyanyo cakwe citali kabotu. Pele sena ooku nkokucenjezyegwa kulikke nkotujana mubuumi bwa Solomoni? Atubone twaambo tumbi tujatikizya buumi bwakwe tutabikkilwi maano, akubona mbotucenjezyegwa.

11. Ncinzi ncotukonzya kwaamba kujatikizya cikwati ca Solomoni cakusaanguna?

11 Solomoni wakalela kwamyaaka iili 40. (2 Mak. 9:30) Kweelana alugwalo lwa 1 Bami 14:21, ncinzi ncomukonzya kwaamba? (Amubale.) Kweendelana akapango aaka, ciindi Solomoni naakafwa mwanaakwe Roboamu wakaba mwami kajisi myaka iili 41 yakuzyalwa, banyina bakali ba “Naama mu-Amoni.” Eeci caamba kuti Solomoni katanaba mwami, wakakwata muzwakule iwakali kuzwa kucisi cabasinkondonyina ibakali kukomba mituni. (Bab. 10:6; 2 Sam. 10:6) Sena mukaintu ooyu wakali kwiikomba mituni? Inzya, pele kulibonya kuti wakalilekede kwiikomba mituni akutalika bukombi bwakasimpe mbubwenya mbobakacita ba Rahabe a Rute. (Rut. 1:16; 4:13-17; Mt. 1:5, 6) Pele nokuba boobo, Solomoni wakalijisi balamwe abamakwe bana Amoni ibatakali kukomba Jehova.

12, 13. Ino nkusala kuli buti kutali kabotu nkwaakacita Solomoni, alimwi ncinzi cakamupa kusala boobo?

12 Zyintu zyakaindila kubija ciindi Solomoni naakaba mwami. Solomoni “wakatanga mulongo a-Farao mwami wa-Egepita, wakakwata mwana musimbi wakwe akumusisya kumunzi wa-Davida.” (1 Bam. 3:1) Sena mukaintu muna Egepita wakamwiiya Rute akuba mukombi wakasimpe? Kunyina citondezya kuti wakacita oobo. Muciindi caboobo, Solomoni wakamuyakila ŋanda (ndiza abasimbi bakwe bana Egepita) kunze amunzi wa Davida. Nkaambo nzi? Magwalo aamba kuti wakacita oobo akaambo kakuti tiicakali kweelela kuti mukombi wakubeja akkale afwaafwi abbokesi lyacizuminano.—2 Mak. 8:11.

13 Kulibonya kuti Solomoni wakasala kukwata mwana wa Farao akaambo kakuyanda kuzwidilila mubulelo bwakwe, pele aaka takali kaambo kaya koomoonga pe. Kaindi, Leza wakalikasyide kukwatana abana Kanana bamasi, alimwi wakabaambila misyobo yabantu yatakali kweelela. (Kul. 34:11-16) Sena Solomoni wakasala kucita oobo akaambo kakuti musyobo wabana Egepita tawaambidwe? Nokuba kuti wakayeeya boobo, sena kuyeeya kuli boobo kwakaliluzi? ­Cakutadooneka, kusala nkwaakacita kwakatondezya kuti kunyina naakali kukubikkila maano kucenjezya nkwaakaambide Jehova kujatikizya ntenda yakali kukonzya kucitika—yakuti muna Israyeli ulakonzya kucileka bukombi bwakasimpe akutalika bukombi bwakubeja.—Amubale Deuteronomo 7:1-4.

14. Mbuti mbotukonzya kugwasyigwa ikuti twabikkila maano kucikozyanyo ca Solomoni citucenjezya?

14 Sena cikozyanyo ca Solomoni cijatikizya mbwaakasala cilatucenjezya? Mucizyi ulakonzya kuubya-ubya malailile aa Leza aakukwata “buyo mu Mwami” kwiinda mukweebana amuntu uutasyomi. (1 Ko. 7:39) Akaambo kakuyeeya kuli boobu, umwi ulakonzya kulinjizya muzisobano zimwi zitali cibeela calwiiyo kucikolo, kutayanda kubbadela mitelo naa kubeja ciindi naabuzyigwa kwaamba twaambo tumwi tukonzya kumufwisya nsoni. Kaambo nkakuti, kulibonya kuti Solomoni wakatamikizya kutalondoka kutegwa apandulule kaambo kakamupa kwaalilwa kutobela mulawo wa Leza, eeci cilakonzya kutucitikila andiswe.

15. Mbuti Jehova mbwaakatondezya luse kuli Solomoni, pele ncinzi ncotweelede kuyeeya kujatikizya kaambo aako?

15 Cilakkomanisya kuti Solomoni naakamana kukwata mwana wamwami wamasi, Bbaibbele lyaamba kuti Leza wakamupa busongo mbwaakalomba alimwi akumuyungizila lubono. (1 Bam. 3:10-13) Solomoni tanaakabikkila maano kumalailile aa Leza, pele taakwe citondezya kuti Jehova wakafwambaana kumukaka kuti abe mwami naa kumusubula kapati. Eeci cileendelana akaambo kamasimpe kakuti Leza ulizyi kuti tuli bantu batalondokede ibakazwa kubulongo. (Int. 103:10, 13, 14) Amuyeeye kuti: Mapenzi aaboola akaambo kamicito yesu alakonzya kuboola ciindi ncicona naa mukuya kwaciindi.

Bamakaintu Banji

16. Akaambo kakukwata bamakaintu banji, ncinzi Solomoni ncaatakabikkila maano?

16 Mulwiimbo lwa Solomoni, mwami wakaamba kujatikizya nakalindu umwi ngwaakali kuyanda kuti wakali kuboneka kabotu kapati kwiinda banamalelo bali 60 abasimamambe bali 80. (Lwi. 6:1, 8-10) Kuti naa eeco caamba bukkale bwa Solomoni, aciindi eeco naakali kulela, nkokuti wakalikwete bamakaintu banji boobo. Nokuba kuti bunji bwabo naa boonse bakali bakombi bakasimpe, malailile aa Leza kwiinda muli Musa akali kwaamba kuti mwami muna Israyeli “teelede kulivuzizya banakazi, kuti moyo wakwe utaleyi munzila.” (Dt. 17:17) Kuciindi eeci alimwi, Jehova taakwe naakamusiya Solomoni pe. Muciindi caboobo, Leza wakazumanana kumulongezya Solomoni akumubelesya kulemba bbuku lyamu Bbaibbele lya Lwiimbo lwa Solomoni.

17. Nkaambo nzi kamasimpe nkotuteelede kuunduluzya?

17 Sena eeci caamba kuti Solomoni wakali kukonzya kuunduluzya malailile aa Leza kakunyina cisubulo, sena andiswe tulakonzya kucita oobo? Peepe. Muciindi caboobo, citondezya kuti Leza ulakonzya kukkazyika moyo kwaciindi cili mbocibede. Pele babelesi ba Leza nobatabikkili maano kumalailile aakwe kakunyina mapenzi ngobajana aciindi ncicona tacaambi kuti kunyina mapenzi aayoobasikila mukuya kwaciindi. Amuyeeye Solomoni ncaakalemba naakati: “Milimo mibi tiifwambaani kubetekwa, aboobo myoyo yabantu ilakakatila kucita zibi.” Wakayungizya kuti: “Ndizi kuti bayoowa Leza bayooba kabotu, nkaambo balamulemeka.”—Muk. 8:11, 12.

18. Ino cakacitikila Solomoni citondezya buti mbwaali aamasimpe majwi ngotujana mulugwalo lwa Bagalatiya 6:7?

18 Nicakabota kaka Solomoni naakamvwida majwi aazwa kuli Leza! Inzya wakacita zyintu zibotu zinji alimwi kwaciindi cilamfwu wakakkomana azilongezyo zizwa kuli Leza. Pele mukuya kwaciindi, wakatalika kutobela zyintu zyakubeja. Zilengwa zibi zyakakomena. Eelo kaka ngamasimpe majwi ngaakasololelwa kulemba mwaapostolo Paulo aakuti: “Mutalyeeni pe: Leza takonzyi kufwubaazyigwa. Nkaambo kufwumbwa cintu muntu ncasyanga, ncencico eeco ncayootebula”! (Gal. 6:7) Mukuya kwaciindi Solomoni wakatebula zyintu zyuusisya akaambo kakuunduluzya busolozi bwa Leza. ­Tubala kuti: “Mwami Solomoni wakayanda banakazi banji bamasi, mwana wa-Farao, abanakazi ba-Moabu aba-Amoni aba-Edomu aba-Sidoni ­aba-Hiti.” (1 Bam. 11:1) Kulangilwa kuti bunji bwabo bakazumanana kutobela baleza bakubeja, alimwi awalo Solomoni wakacita oobo. ­Wakaleya alimwi akusweekelwa cilongwe a Leza wesu uukkazyika moyo.—Amubale 1 Bami 11:4-8.

Amwiiye Kuzyintu Zibotu Azibi Nzyaakacita

19. Nkaambo nzi ncomukonzya kwaamba kuti Bbaibbele lilijisi zikozyanyo zibotu zinji?

19 Jehova wakasololela Paulo kulemba kuti: “Zyintu zyoonse zyakalembwa kaindi zyakalembelwa kutuyiisya, kutegwa kwiinda mukuliyumya kwesu alimwi akwiinda muluumbulizyo lwamu Magwalo tube abulangizi.” (Lom. 15:4) Eezyo zyintu zyakalembwa zibikkilizya zikozyanyo zibotu zinji, zyabamaalumi abamakaintu bakajisi lusyomo luyumu. Paulo wakaamba kuti: “Ino makani nzi aambi ngondinga ndaamba? Nkaambo ciindi cilandimanina ikuti ndizumanane kuluula makani aajatikizya Gidiyoni, Balaki, Samusoni, Jefita, Davida alimwi a Samuyele abasinsimi bambi. Akaambo kalusyomo bakazunda mami, bakacita ziluleme, bakatambula zisyomezyo, . . . bakanyina nguzu pele bakapegwa nguzu.” (Heb. 11:32-34) Tulakonzya alimwi tweelede kugwasyigwa azikozyanyo zibotu zijanika mu Magwalo, kutobela akwiiya zilembedwe muzibalo zibotu zili mu Bbaibbele.

20, 21. Nkaambo nzi ncomukanzide kugwasyigwa azikozyanyo zitucenjezya zijanika mu Jwi lya Leza?

20 Nokuba boobo, zikozyanyo zimwi zyamu Bbaibbele zilatucenjezya. Tulakonzya kuzijana zimwi kubamaalumi abamakaintu bakapona kaindi balo Jehova mbaakali kukkomanina alimwi ibakali babelesi bakwe. Ciindi notubala Bbaibbele, tulakonzya kuzyiba cakapa kuti bantu ba Leza bamwi baleye akuba zikozyanyo zitucenjezya. Tulakonzya kubona kuti bamwi asyoonto-asyoonto bakatalika kuba atumpenda tutali kabotu twalo twakabaletela mapenzi kumamanino. Ino mbuti mbotukonzya kwiiya kuzibalo zili boobo? Tulakonzya kulibuzya mibuzyo mbuli yeeyi: ‘Ino eeco cakatalika buti? Sena andime ndilakonzya kutalika cilengwa cili boobu? Ino ncinzi ncendikonzya kucita kutegwa ndeelebe cilengwa eeco alimwi akuti ndigwasyigwe kucikozyanyo eeci?’

21 Mubwini tweelede kuzibikkila maano kapati zikozyanyo eezyi, nkaambo Paulo wakasololelwa kulemba kuti: “Zyintu eezyi zyakabacitikila kutegwa zibe zikozyanyo, alimwi zyakalembelwa kutucenjezya swebo notupona kumamanino aabweende bwazyintu bwiindene-indene.”—1 Ko. 10:11.

Ino Ncinzi Ncomwaiya?

• Nkaambo nzi ncomukonzya kujana zikozyanyo zibotu alimwi azikozyanyo zitucenjezya mu Bbaibbele?

• Mbuti Solomoni mbwaakalekela ­cilengwa cibi kuti cizumanane ­mubuumi bwakwe?

• Mbuti mbomukonzya kugwasyigwa acikozyanyo ca Solomoni ­citucenjezya?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 9]

Solomoni wakabubelesya busongo mbwaakapegwa aa Leza

[Zifwanikiso izili apeeji 12]

Sena mulagwasyigwa acikozyanyo citucenjezya cijatikizya Solomoni?